Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 27 LISTOPADA 2003 R.
SNO 74/03
1. Artykuł 129 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) ma charakter
regulacji samodzielnej, znajdującej zastosowanie we wszystkich tych
przypadkach, w których sąd dyscyplinarny wydaje uchwałę zezwalającą na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej lub
administracyjnej. Przewidziane wymienionym przepisem zawieszenie
sędziego w czynnościach służbowych z urzędu, ma charakter obligatoryjny.
2. Ze względu na ścisły związek między uchwałą zezwalającą na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej lub
administracyjnej a zawieszeniem sędziego w czynnościach służbowych
zaskarżeniu do sądu dyscyplinarnego drugiej instancji (art. 80 Prawa o
u.s.p.) podlega nie tylko uchwała odmawiająca zezwolenia, ale również
uchwała zezwalająca, w której jednak odmówiono zawieszenia sędziego w
czynnościach służbowych.
Przewodniczący sędzia SN: Henryk Gradzik.
Sędziowie SN: Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Jan Górowski.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w sprawie asesora Sądu Rejonowego
po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2003 r. zażaleń wniesionych przez asesora
sądowego oraz Prokuratora Okręgowego od uchwały Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 16 października 2003 r., sygn. akt (...) w przedmiocie
zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej postanowił:
1) nie uwzględnić zażalenia asesora sądowego,
2) w uwzględnieniu zażalenia Prokuratora Okręgowego:
2
a) zawiesić asesora sądowego w czynnościach służbowych,
b) obniżyć wysokość wynagrodzenia asesora asesora na czas trwania
zawieszenia o 30 %.
U z a s a d n i e n i e
Uchwałą z dnia 15 października 2003 r. Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny uchwalił:
1. zezwolić na ściganie i pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sądowej
asesora Sądu Rejonowego w sprawie Prokuratury Okręgowej o sygnaturze V
Ds. 67/00, o to, że:
I. „w okresie od dnia 1 grudnia do dnia 9 grudnia 1999 r. w A., działając
wspólnie i w porozumieniu z Z. F. oraz posługującym się podrobionym
paszportem na nazwisko A. G. R. M., pełniąc funkcję prokurenta
„M. (...)” sp. z o.o. w A., nabył pochodzące z przestępstwa mienie w
postaci 1 000 ton pszenicy o wartości 440 000 złotych, czym działał na
szkodę PZZ w S.",
to jest o czyn z art. 291 § 1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k.;
II. „w dniu 29 czerwca 2000 r. w A., składając zeznanie w toku
prowadzonego przez Prokuraturę Okręgową śledztwa, sygn. V Ds.
34/00, będąc pouczonym o odpowiedzialności karnej za składanie
fałszywych zeznań oraz uprzedzony o prawie do odmowy odpowiedzi
na pytania, jeśli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę
dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną, zeznał nieprawdę
podając, iż w sprawie nabycia pochodzącej z Gospodarstwa Rolnego w
B. pszenicy kontaktował się wyłącznie z pełnomocnikiem tej firmy, a z
osobą o nazwisku A. G. ani też żadnym innym obywatelem litewskim
nie miał w tej sprawie żadnego kontaktu, choć doskonale wiedział, że
3
osoba o nazwisku A. R. nigdy nie była pełnomocnikiem Gospodarstwa
Rolnego B. i w tej sprawie z nim się nie spotykał, a posługujący się
podrobionym paszportem na nazwisko A. G. był tą osobą, z którą
ustalał wszystkie szczegóły dotyczące nabycia tego mienia”,
to jest o czyn z art. 233 § 1 k.k.;
III. „w dniu 29 marca 2000 r. w A., składając zeznanie w toku
prowadzonego przez Prokuraturę Okręgową śledztwa sygn. V Ds.
34/00, użył jako autentycznych podrobionych dokumentów w postaci
udzielonego w dniu 20 listopada 1999 r. A. R. przez prezesa zarządu
Gospodarstwa Rolnego w B. A. G. pełnomocnictwa do
reprezentowania tego podmiotu oraz zawiadomienia A. R. z dnia 29
listopada 1999 r. o cesji należności z tytułu sprzedaży pszenicy na rzecz
spółki „G.(...) – E.(...)” w ten sposób, iż załączył je do protokołu
przesłuchania go w charakterze świadka, choć wiedział, iż A. R. nigdy
nie był pełnomocnikiem tej spółki i nie podpisywał tych dokumentów”,
to jest o czyn z art. 270 § 1 k.k.;
2. nie uwzględnić wniosku Prokuratora o zawieszenie asesora Sądu
Rejonowego w czynnościach służbowych;
3. kosztami postępowania obciążyć Skarb Państwa.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny stwierdził w uzasadnieniu uchwały,
że wniosek prokuratora w tej części, w której dotyczy wydania zezwolenia na
ściganie i pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sądowej asesora sądowego
za czyny z art. 291 § 1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k., art. 233 § 1 k.k. i art.
270 k.k. znajduje uzasadnienie w zebranym materiale dowodowym. Sąd
Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny zwrócił szczególną uwagę na – zdaniem Sądu
– jednoznaczny dowód w postaci pomówienia o udział asesora sądowego w
przestępstwie zakupu kradzionego zboża, zawartego w wyjaśnieniach złożonych
4
przez podejrzanego R. M. Wyjaśnienia M. zostały potwierdzone szeregiem
innych dowodów w postaci dokumentów i wyjaśnień innych podejrzanych,
którzy je potwierdzali – także w zakresie swojej odpowiedzialności karnej –
przyznając się do popełnienia wielu przestępstw. W świetle wyjaśnień
podejrzanych K. R., D. L., J. J. czy S. P. stwierdzić trzeba, że wyjaśnienia
składane przez podejrzanego M. są wiarygodne, potwierdzone innymi
dowodami, spójne z pozostałym materiałem dowodowym w postaci
dokumentów, a przez to stanowią ważne źródło dowodowe.
Powyższa ocena wyjaśnień podejrzanego R. M. analizowana łącznie z
faktem, że w treści wyjaśnień dotyczących spotkań z asesorem sądowym
podejrzany R. M. podaje okoliczności i szczegóły zgodne z tymi, które opisuje
w swych zeznaniach asesor sądowy (na przykład okoliczności spotkania w ZUS-
ie), a których nie znał nikt inny, w sposób oczywisty uzasadnia przyjęcie
poglądu, że zostały spełnione przesłanki z art. 313 k.p.k.
Sąd Dyscyplinarny podzielił, że wprawdzie zarzuty dotyczą działalności
asesora sądowego zanim objął on funkcję chronioną immunitetem sędziowskim,
jednak nie chroni go to co do zarzutów popełnienia przestępstw przed objęciem
stanowiska.
Uzasadniając odmowę uwzględnienia wniosku prokuratora o zawieszenie
asesora sądowego w czynnościach służbowych Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny stwierdził, że: po pierwsze, o ile zgromadzony i przedstawiony
materiał dowodowy okazał się wystarczający do przyjęcia, iż istnieją
okoliczności dostatecznie uzasadniające stanowisko, że asesor sądowy mógł
popełnić zarzucane mu przestępstwa, to jednak nie jest to materiał ostatecznie
zebrany i kompletny oraz dający możliwość przewidzenia dalszego toku
postępowania; po drugie, dla zawieszenia w pełnieniu czynności służbowych nie
jest bez znaczenia, że zarzucane asesorowi sądowemu czyny nie mają związku z
pełnioną obecnie funkcją, i po trzecie – wobec asesora sądowego nie wszczęto
postępowania dyscyplinarnego co pozwala, zgodnie z praktyką orzeczniczą oraz
5
wykładnią przyjętą w „Komentarzu do Prawa o ustroju sądów powszechnych”
na odstąpienie od obligatoryjnego zastosowania art. 129 § 1 Prawa o u.s.p.
W zażaleniu z dnia 23 października 2003 r. od wymienionej uchwały
Prokurator Okręgowy zarzucił obrazę przepisu art.129 § 2 ustawy z dnia 27
lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070
ze zm.) przez nieuwzględnienie przez Sąd Dyscyplinarny wniosku prokuratora o
zawieszenie asesora Sądu Rejonowego w czynnościach służbowych, pomimo
podjęcia uchwały zezwalającej na ściganie i pociągnięcie go do
odpowiedzialności karnej sądowej w sytuacji, gdy treść powołanego powyżej
przepisu nakłada z urzędu na Sąd Dyscyplinarny, w przypadku podjęcia
uchwały takiej treści, obowiązek zawieszenia sędziego w czynnościach
służbowych i wniósł o zmianę zaskarżonej uchwały przez zawieszenie asesora
sądowego w czynnościach służbowych.
Skarżący podkreślił, że w przypadku wszczęcia i prowadzenia wobec
sędziego postępowania dyscyplinarnego lub o ubezwłasnowolnienie, Sąd
Dyscyplinarny może (fakultatywnie) zawiesić go w czynnościach służbowych.
Natomiast w każdym przypadku podjęcia przez Sąd Dyscyplinarny, niezależnie
od tego czy z urzędu – wobec zaistnienia w postępowaniu dyscyplinarnym
okoliczności określonych w treści art. 119 u.s.p, art. 130 § 1 i 2 u.s.p., czy też w
wyniku złożonego, niezależnie od postępowania dyscyplinarnego, wniosku
uprawnionego organu czy też osoby, uchwały zezwalającej na pociągnięcie
sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej, na Sąd ten został nałożony przez
ustawodawcę obowiązek zawieszenia go w czynnościach służbowych.
Obowiązek ten nie został przez ustawodawcę obwarowany spełnieniem żadnych
dodatkowych warunków poza jednym, a mianowicie podjęciem przez Sąd
Dyscyplinarny uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej.
6
Podjęcie uchwały takiej treści, niezależnie od tego czy postępowanie
dyscyplinarne przeciwko sędziemu zostało wszczęte, rodzi obowiązek
zawieszenia go w czynnościach służbowych.
Nakładając na Sąd Dyscyplinarny, w przypadku podjęcia uchwały
zezwalającej na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej,
obowiązek obligatoryjnego zawieszenia sędziego w czynnościach służbowych,
ustawodawca miał przede wszystkim na względzie dobro wymiaru
sprawiedliwości chociażby przez niedopuszczenie do moralnie dwuznacznej
sytuacji, w której sędzia, po przedstawieniu mu zarzutów popełnienia
przestępstwa (w niniejszej sprawie przestępstw umyślnych), będzie orzekał w
sprawie czy też sprawach dotyczących innych osób, które – czego nie da się
wykluczyć – mogą być oskarżone o popełnienie przestępstw tego samego
rodzaju. Kolejnym istotnym argumentem potwierdzającym słuszność
rozwiązania ustawodawcy jest fakt, iż w niniejszej sprawie, jeszcze przed
uprawomocnieniem się uchwały Sądu Dyscyplinarnego do akt sprawy złożył
pełnomocnictwo ustanowiony przez asesora sądowego obrońca, czy też w tym
momencie jeszcze pełnomocnik.
W sytuacji zawieszenia go, zgodnie z wolą ustawodawcy wyrażoną w
treści art. 129 § 2 Prawa o u.s.p., w czynnościach służbowych nie dojdzie nigdy
do sytuacji, mogącej mieć bezsporny wpływ na swobodę orzekania sędziego i
jego niezawisłość, w której przykładowo będzie on orzekał w sprawie, w której
to w charakterze obrońcy wystąpi jego własny obrońca.
Zażalenie na wymienioną uchwałę złożył również asesor sądowy. Zdaniem
skarżącego, zebrane w sprawie dowody, wbrew stanowisku Sądu
Dyscyplinarnego nie uzasadniają zarzutu popełnienia przez sędziego
przestępstwa. W rzeczywistości bowiem poza wyjaśnieniami R. M., na które
powołał się Sąd Dyscyplinarny, w sprawie brak jest innych dowodów
popełnienia przestępstwa przez asesora sądowego. Za takie dowody w
rozumieniu prawa karnego nie mogą być uznane dokumenty, lub zeznania
7
świadków, które wskazują tylko na sam fakt zaistnienia pewnych zdarzeń bez
żadnego powiązania z osobą asesora sądowego. Nie sposób nie zgodzić się z
twierdzeniem, iż wyjaśnienia R. M. doprowadziły do ujawnienia, a następnie
zatrzymania szeregu osób podejrzanych o popełnienie innych przestępstw. Brak
jest jednak nawet minimum pewności, iż R. M. składając wyjaśnienia w części
dotyczącej sugerowanych zarzutów wobec asesora sądowego w rzeczywistości
miał na myśli tę właśnie osobę. W postępowaniu przygotowawczym został
popełniony karygodny błąd polegający na uchyleniu tymczasowego
aresztowania i dopuszczeniu do ucieczki podejrzanego R. M., a tym samym brak
jest możliwości ostatecznej weryfikacji ewentualnie złożonych przez asesora
sądowego wyjaśnień.
W piśmie z dnia 22 listopada 2003 r. zatytułowanym „Odpowiedź na
zażalenie Prokuratora Okręgowego na uchwałę Sądu Dyscyplinarnego – Sądu
Apelacyjnego z dnia 23 października 2003 r.” asesor Sądu Rejonowego wniósł o
nieuwzględnienie tego zażalenia wskazując, że prokuratorowi nie przysługuje
legitymacja do zaskarżenia uchwały Sądu Dyscyplinarnego, a ponadto wskazał
na niestosowny, obraźliwy argument prokuratora sugerujący możliwy wpływ na
swobodę orzekania sędziego (asesora) i jego niezawisłość w sytuacji, w której
sędzia (asesor) będzie orzekał w sprawie, w której w charakterze obrońcy
wystąpi jego własny obrońca.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
W sprawie występują trzy zagadnienia, które wymagają rozważenia w
następującej kolejności:
1. zasadność uchwały Sądu Dyscyplinarnego – Sądu Apelacyjnego z dnia 23
października 2003 r. o zezwoleniu na ściganie i pociągnięcie do
odpowiedzialności karnej sądowej asesora sądowego,
8
2. dopuszczalność odmowy zawieszenia asesora sądowego w czynnościach
służbowych, w sytuacji podjęcia uchwały o zezwoleniu na pociągnięcie go
do odpowiedzialności karnej sądowej,
3. legitymacja prokuratora do zaskarżenia uchwały Sądu Dyscyplinarnego o
odmowie zawieszenia w czynnościach służbowych w warunkach art. 129 § 2
Prawa o u.s.p.
Prawo o ustroju sądów powszechnych nie określa przesłanek, od których
uzależnione jest rozstrzygnięcie Sądu Dyscyplinarnego o zezwoleniu na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej. Sąd Najwyższy –
Sąd Dyscyplinarny w składzie orzekającym podziela w tym względzie pogląd
wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 8 maja
2002 r. (SNO 8/02), według której Sąd Dyscyplinarny wydaje uchwałę jedynie
wówczas, gdy dowody zgromadzone w postępowaniu przygotowawczym
dostatecznie uzasadniają popełnienie przez sędziego przestępstwa.
Odpowiedzialności karnej podlega bowiem ten tylko, kto popełnił czyn
zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego
popełnienia (art. 1 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – kodeks karny). Nie
stanowi natomiast przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna
szkodliwość jest znikoma (art. 1 § 2 k.k.). Nie wszczyna się postępowania, a
wszczęte umarza, gdy społeczna szkodliwość czynu jest znikoma (art. 17 § 1 pkt
3 k.p.k.). Zatem przestępstwem jest czyn zabroniony, którego stopień społecznej
szkodliwości jest wyższy niż znikomy (przy spełnieniu pozostałych warunków
wynikających z art. 1 k.k.). Wobec tego obowiązkiem sądów dyscyplinarnych –
przed podjęciem uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej sądowej – jest rozważenie czy zgromadzone dowody
dostatecznie uzasadniają popełnienie przez sędziego przestępstwa, a w tym, czy
stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu zabronionego jest wyższy
od znikomego.
9
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny przyjął, że dowody zgromadzone
w postępowaniu przygotowawczym w sposób oczywisty uzasadniają
stanowisko, że w rozpoznawanej sprawie zostały spełnione przesłanki z art. 313
k.p.k. Stanowisko to należy podzielić. Zarzut asesora sądowego braku dowodów
w sprawie poza wyjaśnieniami R. M., które nie będą mogły zostać
zweryfikowane z tego powodu, że R. M. jest poza zasięgiem wymiaru
sprawiedliwości, nie uwzględnia treści tych wyjaśnień i ich pełnej korelacji z
innymi dowodami w sprawie, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Dyscyplinarny.
Skarżący pomija ponadto całkowicie okoliczność, że stawiane mu zarzuty
obejmują również inne czyny niż tylko nabycie pochodzącego z przestępstwa
mienia, których popełnienie jest uzasadniane innymi dowodami niż wyjaśnienia
R. M.
Nie jest natomiast uzasadniona odmowa zawieszenia asesora Sądu
Rejonowego w czynnościach służbowych. Zgodnie z art. 129 § 2 Prawa o u.s.p.,
jeżeli sąd dyscyplinarny wydaje uchwałę zezwalającą na pociągnięcie sędziego
do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej, z urzędu zawiesza
sędziego w czynnościach służbowych. W świetle powołanego przepisu
zawieszenie ma charakter obligatoryjny i powinno być orzeczone niezależnie od
wniosku organu lub osoby, która wystąpiła o zezwolenie na pociągnięcie
sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej oraz
niezależnie od innych okoliczności sprawy. Dokonana przez Sąd Dyscyplinarny
interpretacja powołanego przepisu, w myśl której w sytuacji, kiedy przeciw
sędziemu nie zostało wszczęte postępowanie dyscyplinarne przez Rzecznika
Dyscyplinarnego, Sąd Dyscyplinarny fakultatywnie, mając na względzie
okoliczności sprawy (np. zebrany materiał dowodowy) zawiesza lub odmawia
zawieszenia sędziego w czynnościach służbowych, nie jest trafna. Uzasadniając
taką wykładnię przepisu art. 129 § 2 Prawa o u.s.p. Sąd Dyscyplinarny powołał
się na analogiczną wykładnię zawartą w opracowaniu „Komentarz do Prawa o
ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa” (T.
10
Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, Warszawa 2002 r., s. 386). Zdaniem Sądu
Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego wykładnia taka byłaby uprawniona przy
założeniu, że uchwała Sądu Dyscyplinarnego o zezwoleniu na pociągnięcie
sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej może
nastąpić wyłącznie w ramach postępowania dyscyplinarnego wszczętego przez
Rzecznika Dyscyplinarnego i że jest to instytucja immanentnie związana z tym
postępowaniem. Przepisy Prawa o u.s.p. przewidują jednak również tryb
postępowania o uchylenie immunitetu uregulowany art. 80, który może toczyć
się bez udziału Rzecznika Dyscyplinarnego i bez wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego przez Rzecznika, na podstawie wniosku organu lub osoby o
zezwolenie na zatrzymanie lub pociągnięcie do odpowiedzialności karnej
sądowej lub administracyjnej. Stosownie do powołanego przepisu, od uchwały
odmawiającej zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności, organowi lub
osobie, która wniosła o zezwolenie, oraz Rzecznikowi Dyscyplinarnemu
przysługuje zażalenie do Sądu Dyscyplinarnego drugiej instancji. Do
postępowania przed Sądem Dyscyplinarnym w sprawach o zezwolenie na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej lub
administracyjnej stosuje się przepisy o postępowaniu dyscyplinarnym. Oznacza
to, że w tym postępowaniu ma zastosowanie art. 129 § 2 Prawa o u.s.p., który
należy do przepisów o postępowaniu dyscyplinarnym. W konsekwencji
wymieniony przepis powinien być rozumiany jako regulacja samodzielna,
znajdująca zastosowanie we wszystkich tych przypadkach, w których Sąd
Dyscyplinarny wydaje uchwałę zezwalającą na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej. Przewidziane
wymienionym przepisem zawieszenie sędziego w czynnościach służbowych z
urzędu ma charakter obligatoryjny.
Artykuł 80 § 3 Prawa o u.s.p. przewiduje, że w terminie siedmiu dni od
doręczenia uchwały odmawiającej zezwolenia na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej organowi lub osobie,
11
która wniosła o zezwolenie oraz Rzecznikowi Dyscyplinarnemu przysługuje
jedynie zażalenie do Sądu Dyscyplinarnego drugiej instancji. Przepis ten nie
reguluje wprost sytuacji, kiedy Sąd Dyscyplinarny, podejmując uchwałę
zezwalającą, równocześnie odmawia zawieszenia sędziego w czynnościach
służbowych. W świetle przyjętej przez skład orzekający Sądu Najwyższego –
Sądu Dyscyplinarnego wykładni art. 129 § 2 Prawa o u.s.p. taka uchwała sądu
dyscyplinarnego jest sprzeczna z prawem. Stanowisko, że wobec braku
wyraźnej regulacji uchwała taka nie podlega zaskarżeniu, oznaczałoby
akceptację stanu sprzecznego z prawem, co wydaje się nie do przyjęcia. Należy
uznać, że ze względu na ścisły związek między uchwałą Sądu Dyscyplinarnego
zezwalającą na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej lub
administracyjnej a zawieszeniem w czynnościach służbowych, zaskarżeniu do
Sądu Dyscyplinarnego drugiej instancji podlega nie tylko uchwała odmawiająca
zezwolenia, ale również uchwała zezwalająca, w której jednak odmówiono
zawieszenia sędziego w czynnościach służbowych.
Z przytoczonych motywów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny orzekł jak
w sentencji postanowienia.