Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 28 LISTOPADA 2003 R.
V KK 240/03
Jeśli kasację od prawomocnego wyroku wydanego w sprawie o prze-
stępstwo skarbowe wnosi interwenient, roszczący sobie prawo do przed-
miotu, co do którego orzeczono przepadek, to kontrola dopuszczalności
kasacji powinna uwzględniać także warunki określone w art. 523 § 2 i 3
k.p.k. Niezbędne jest zatem ustalenie kierunku zaskarżenia w odniesieniu
do sytuacji procesowej oskarżonego, z dostrzeżeniem korzyści, bądź dole-
gliwości, które może spowodować dla niego uwzględnienie zarzutów kasa-
cji. To zaś pozwoli stwierdzić, czy kasacja jest dopuszczalna ze względu
na kategorię prawomocnego orzeczenia, od którego została złożona.
Sędzia SN: H. Gradzik.
Sąd Najwyższy w sprawie Krzysztofa W. i Wojciecha Z., skazanych z
art. 91 § 3 k.k.s. w zb. z art. 65 § 1 k.k.s., w przedmiocie dopuszczalności
kasacji wniesionej przez interwenienta – Centrum Leasingowe Herbico Sp.
z o.o. w P. od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 11
marca 2003 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w S. z
dnia 24 października 2002 r.
p o s t a n o w i ł na podstawie art. 531 § 1 k.p.k. p o z o s t a w i ć ka-
sację bez rozpoznania (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 24 października 2002 r. Sąd Rejonowy w S. uznał
Krzysztofa W. za winnego tego, że:
1) w dniu 14 lutego 2002 r. na przejściu granicznym w Ś. przewoził z
Polski do Niemiec 3109 pakietów papierosów różnych marek, bez
polskich znaków skarbowych akcyzy;
2) w tym samym czasie i miejscu, bez zgody organu celnego usunął
zamknięcie celne w postaci plomb ołowianych, którymi był zabez-
pieczony towar eksportowany z Polski do Niemiec dwoma samo-
chodami ciężarowymi oraz w czasie bliżej nieustalonym uszkodził
linkę celną, którą był zabezpieczony towar przewożony jednym z
tych samochodów.
Sąd Rejonowy przyjął, że obu tych zachowań oskarżony dopuścił się
realizując jeden zamiar (art. 6 § 2 k.k.s.). Skazał go w związku z tym za
jedno przestępstwo kwalifikowane z art. 91 § 3 k.k.s. w zb. z art. 65 § 1
k.k.s. i w zb. z art. 90 § 2 k.k.s., a na podstawie art. 65 § 1 k.k.s. w zw. z
art. 7 § 1 k.k.s. wymierzył mu karę 4 miesięcy pozbawienia wolności i 100
stawek dziennych grzywny w wysokości po 50 zł.
Tym samym wyrokiem Sąd Rejonowy uznał Wojciecha Z. za winnego
tego, że w dniu 14 lutego 2002 r. na przejściu granicznym w Ś. udzielił
pomocy Krzysztofowi W. w przewozie z Polski do Niemiec 3019 pakietów
papierosów bez polskich znaków skarbowych akcyzy – tj. przestępstwa
skarbowego z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 91 § 3 k.k.s. w zb. z art. 65 § 1
k.k.s. i na podstawie art. 19 § 2 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k.s. wymierzył mu
karę 3 miesięcy pozbawienia wolności i 70 stawek dziennych grzywny w
wysokości po 50 zł.
Wykonanie kar pozbawienia wolności orzeczonych wobec obu
oskarżonych zostało warunkowo zawieszone na okres 2 lat.
3
Sąd Rejonowy orzekł nadto, na podstawie art. 29 pkt. 1 i 2 k.k.s. w
zw. z art. 30 § 2 i 3 k.k.s. i art. 31 § 1 k.k., przepadek na rzecz Skarbu
Państwa, między innymi samochodu ciężarowego marki Iveco, nie
uwzględniając interwencji zgłoszonej do samochodu przez jego właściciela
– Centrum Leasingowe „Herbico” Sp. z o.o. w P.
Apelację od tego wyroku wniósł tylko interwenient. Zarzucił rażącą
niespółmierność przepadku samochodu do stopnia społecznej szkodliwo-
ści przypisanego oskarżonym przestępstwa w relacji do celów, jakie śro-
dek ten winien spełniać w zakresie prewencji szczególnej i społecznego
oddziaływania – przy uwzględnieniu, że godzi on w podmiot zupełnie nie
związany z czynem oskarżonych. Wniósł w konkluzji o zmianę wyroku w
części dotyczącej przepadku i orzeczenie zwrotu samochodu jego praw-
nemu właścicielowi, w wyniku uwzględnienia interwencji.
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 11 marca 2003 r. utrzymał w
mocy zaskarżony wyrok.
Od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w G. interwenient
wniósł kasację. Zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego, a to prze-
pisów art. 30 § 3 k.k.s. w zw. z art. 29 pkt 2 i art. 3 § 1 k.k.s., poprzez
błędną ich wykładnię i uznanie, że samochód IVECO podlega obligatoryj-
nemu przepadkowi i to pomimo faktu, że stanowi własność interwenienta,
przy czym obraza tych przepisów miała istotny wpływ na treść wyroku, al-
bowiem w jej wyniku doszło do pozbawienia interwenienta jego słusznych
praw. Skarżący wniósł o uchylenie prawomocnego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy.
Zarządzeniem z dnia 3 lipca 2003 r. Przewodniczący Wydziału IV
Karnego-Odwoławczego Sądu Okręgowego w G. przyjął kasację interwe-
nienta, uznając że odpowiada ona warunkom formalnym i na podstawie
art. 530 § 1 k.p.k. przesłał akta sprawy Sądowi Najwyższemu.
4
Przed skierowaniem kasacji do rozpoznania Sąd Najwyższy uznał za
niezbędne rozważenie kwestii jej dopuszczalności z mocy ustawy, w
szczególności z punktu widzenia warunków wniesienia określonych w art.
523 § 2 i 3 k.p.k. Przepisy te ograniczają uprawnienie stron do złożenia
kasacji od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postę-
powanie (art. 519 i 520 k.p.k.), uzależniając je od treści rozstrzygnięcia w
stosunku do oskarżonego oraz od kierunku zaskarżenia. Ograniczenia ma-
ją charakter względny, gdyż nie dotyczą kasacji: 1) wniesionych z powodu
uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k., 2) wniesionych przez podmioty
wymienione w art. 521 k.p.k.
Z brzmienia przepisów art. 523 § 2 i 3 k.p.k. wynika, że mają one za-
stosowanie także do orzeczeń w sprawach o przestępstwa skarbowe. Jeśli
nadto zważyć, że w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe
interwenient jest stroną (art. 120 § 1 k.k.s.), a jego uprawnienie do wnie-
sienia kasacji zostało potwierdzone w art. 169 k.k.s., to jako oczywisty na-
suwa się wniosek, że podlega ono także ograniczeniom określonym w art.
523 § 2 i 3 k.p.k., niezależnie od tego jak rozstrzygnięto w przedmiocie in-
terwencji.
Warunkiem prawidłowego powiązania tych ograniczeń z uprawnie-
niem interwenienta do kasacji jest in concreto trafna identyfikacja kierunku
zaskarżenia w odniesieniu do sytuacji procesowej oskarżonego. Celowe
jest poczynienie w tej kwestii następujących uwag. Uwarunkowania prawa
stron do złożenia kasacji, zamieszczone w powołanych przepisach, są ze
sobą sprzężone w ten sposób, że każdy z przeciwstawnych kierunków za-
skarżenia dopuszczalny jest tylko wobec wyroków zawierających rozstrzy-
gnięcia określonej kategorii. Wyodrębnić trzeba dwie normy. Pierwsza –
przyznaje uprawnienie strony do wniesienia kasacji na korzyść oskarżone-
go w wypadku rozstrzygnięć wskazanych w art. 523 § 2 k.p.k., druga – na-
daje uprawnienie do wniesienia kasacji na niekorzyść oskarżonego co do
5
rozstrzygnięć wymienionych w art. 523 § 3 k.p.k. Poza zakresem ograni-
czeń, wynikających z treści obu przepisów, pozostawałaby zatem taka ka-
sacja, której kierunek zaskarżenia nie prowadziłby do zmiany w sytuacji
procesowej oskarżonego, a więc której nie można by zakwalifikować jako
wniesionej na korzyść, bądź na niekorzyść oskarżonego. Przytoczone re-
gulacje nie ograniczałyby jej dopuszczalności. Nasuwa się w związku z tym
pytanie, czy taki właśnie charakter, neutralny wobec uwarunkowań proce-
sowych oskarżonego, ma kasacja wniesiona w niniejszej sprawie przez
interwenienta.
Jako strona o szczególnym statusie interwenient może dochodzić
swojego wyłącznie roszczenia do przedmiotów podlegających przepadkowi
(art. 119 k.k.s.). W granicach tego tylko interesu procesowego może on
wnosić kasację (art. 425 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.). Należy jednak
podkreślić, że podejmowane w procesie rozstrzygnięcia co do roszczeń
interwenienta zależą od treści orzeczeń wydanych w stosunku do oskarżo-
nego. Gdy wynika z tych ostatnich, że przedmiot czynu zabronionego, sta-
nowiącego przestępstwo skarbowe, mieści się w kategorii przedmiotów
podlegających obligatoryjnemu lub fakultatywnemu przepadkowi (art. 29,
31 § 1, 43, 49 k.k.s.), wówczas dopiero aktualizuje się potrzeba podjęcia
rozstrzygnięcia w przedmiocie roszczenia interwenienta. Jeśli przedmiot
ten stanowi własność interwenienta, to prima facie można by założyć, że
żadne z potencjalnie możliwych orzeczeń co do tego przedmiotu, nie jest
niekorzystne dla oskarżonego. W razie bowiem orzeczenia przepadku, in-
terwenient utraci swoje prawo, a przedmiot przejdzie na własność Skarbu
Państwa (art. 31 § 4 k.k.s.); w wypadku natomiast uwzględnienia interwen-
cji, prawo do przedmiotu pozostanie przy interweniencie. W tych uwarun-
kowaniach, charakteryzujących się swoistą konkurencją Skarbu Państwa i
interwenienta do przedmiotu przestępstwa skarbowego, interwenient wnosi
6
kasację w swoim wyłącznie interesie, nie zaś na korzyść, czy też nieko-
rzyść oskarżonego.
Wniosek ten jest jednak pozornie tylko zasadny. Wyprowadzony bo-
wiem został z pominięciem oczywistej okoliczności, że uwzględnienie,
bądź nieuwzględnienie interwencji wiąże się ściśle z zakresem odpowie-
dzialności oskarżonego. Uznanie zasadności roszczenia interwenienta jest
przecież wtedy tylko możliwe, gdy nie zostanie orzeczony przepadek
przedmiotu przestępstwa skarbowego jako środek karny obciążający w wy-
roku oskarżonego (art. 22 § 2 pkt 2 k.k.s.). Z tego względu związek między
kierunkiem kasacji interwenienta, a sytuacją procesową oskarżonego,
ocenianą według kryterium korzystności, jest wyraźnie widoczny.
Analizując zagadnienie w realiach sprawy należy zauważyć, że skar-
żący z dwóch powodów domaga się uchylenia prawomocnego wyroku. Po
pierwsze dlatego, że jak utrzymuje, samochód którym posłużyli się oskar-
żeni przy popełnieniu przestępstwa, stanowiący bezspornie własność Her-
bico Sp. z o.o., w ogóle nie mieści się w kategorii przedmiotów ustawowo
objętych możliwością orzeczenia przepadku. Dla wykazania trafności za-
rzutu autor kasacji odwołał się do poglądów wyrażonych w piśmiennictwie,
według których pojazd jest przedmiotem służącym do popełnienia prze-
stępstwa w rozumieniu art. 29 pkt 2 k.k.s. wtedy, gdy został odpowiednio
przystosowany, a nie, jak w okolicznościach niniejszej sprawy – użyty tylko
jako środek transportu, przy pomocy którego dokonano czynu. Po drugie
dlatego, że nawet w razie uznania samochodu za przedmiot przestępstwa
skarbowego, należało obligatoryjnie odstąpić od przepadku na podstawie
art. 31 § 3 pkt 1 k.k.s., gdyż orzeczenie takie jest niewspółmierne do wagi
popełnionego przestępstwa skarbowego.
Nie ulega więc wątpliwości, że interwenient, zmierzając w kasacji do
realizacji swojego celu procesowego, działa finalnie także na korzyść
oskarżonych. Uwzględnienie bowiem pierwszego zarzutu mogłoby nastą-
7
pić tylko w wyniku skutecznego podważenia niekorzystnego dla oskarżo-
nych ustalenia, że posłużyli się przy dokonaniu przestępstwa rzeczą nale-
żącą do kategorii przedmiotów przestępstwa skarbowego. Natomiast prze-
słanką uwzględnienia drugiego zarzutu byłoby, korzystne także dla oskar-
żonych, zakwestionowanie współmierności orzeczenia środka karnego w
postaci przepadku samochodu, do wagi popełnionego przez nich prze-
stępstwa skarbowego. Uznanie zasadności któregokolwiek z zarzutów, a w
następstwie uchylenie prawomocnego wyroku, otwierałoby możliwość
uwzględnienia interwencji przy ponownym rozpoznaniu sprawy, a tym sa-
mym nieorzeczenia przepadku samochodu, ostatecznie więc – złagodze-
nia wyroku skazującego oskarżonych. Nieorzeczenie przepadku samocho-
du zmieniłoby sytuację oskarżonych na korzyść także dlatego, że odsunę-
łoby ich ewentualną odpowiedzialność deliktową za szkodę poniesioną
przez właściciela pojazdu na skutek utraty jego własności na rzecz Skarbu
Państwa.
Powyższe uwagi prowadzą do konkluzji, że jeśli kasację od prawo-
mocnego wyroku wydanego w sprawie o przestępstwo skarbowe wnosi in-
terwenient, roszczący sobie prawo do przedmiotu, co do którego orzeczo-
no przepadek, to kontrola dopuszczalności kasacji powinna uwzględniać
także warunki określone w art. 523 § 2 i 3 k.p.k. Niezbędne jest zatem
ustalenie kierunku zaskarżenia w odniesieniu do sytuacji procesowej
oskarżonego, z dostrzeżeniem korzyści, bądź dolegliwości, które może
spowodować dla niego uwzględnienie zarzutów kasacji. To zaś pozwoli
stwierdzić, czy kasacja jest dopuszczalna ze względu na kategorię prawo-
mocnego orzeczenia, od którego została złożona.
Wykazano wyżej, że kasacja wniesiona przez Centrum Leasingowe
Herbico Sp. z o.o., w razie jej uwzględnienia, zmieniłaby na korzyść sytua-
cję oskarżonych w procesie. Uprawnienie do jej wniesienia podlega ogra-
niczeniu określonemu w art. 523 § 2 k.p.k. i jest nim objęte, gdyż w pra-
8
womocnym wyroku skazującym orzeczono wobec oskarżonych kary po-
zbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania. Wniesiona
kasacja była niedopuszczalna z mocy ustawy i jako taka nie powinna była
zostać przyjęta przez prezesa sądu odwoławczego (art. 429 § 1 k.p.k.). W
tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy, na podstawie art. 531 § 1 k.p.k., orzekł
o pozostawieniu kasacji bez rozpoznania.