Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 29 WRZEŚNIA 2004 R.
I KZP 18/04
„Odroczenie wykonania kary” pozbawienia wolności przewidziane
w art. 152 k.k.w. oznacza taką prolongatę w zakresie wykonania tej kary,
która została orzeczona na podstawie art. 150 § 1 k.k.w., art. 151 § 1-3
k.k.w. lub art. 336 § 1 k.k., albo taką, której zastosowanie w postępowa-
niu wykonawczym, uzasadniały takie same przesłanki, jak przy odro-
czeniu.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: D. Rysińska, F. Tarnowski (sprawozdawca).
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. A. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Krystiana O., po rozpoznaniu, przekaza-
nego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w Ś. posta-
nowieniem z dnia 4 czerwca 2004 r., zagadnienia prawnego wymagają-
cego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy spełniony został wymóg formalny z art. 152 k.k.w., nakazujący, aby
odroczenie wykonania kary trwało co najmniej rok, w przypadku jeżeli
Sąd uznał, iż odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności biegnie
nie od daty wydania postanowienia, a od daty złożenia wniosku oraz, że
pomiędzy kolejnymi sześciomiesięcznymi okresami odroczenia istniała
przerwa.
Z uwagi na uchybienia w pracy Sądu, który nie rozpoznał wniosku ska-
zanego w rozsądnym terminie oraz stwierdził, że odroczenie biegnie od
2
daty złożenia wniosku, można uznać, że skazany, który faktycznie ko-
rzystał z odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności, (uchybień
tych nie można już z uwagi na upływ czasu konwalidować), stanowi wy-
starczający wypadek do uznania, że to odroczenie wykonania kary po-
zbawienia wolności trwało co najmniej rok?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne wyłoniło
się na tle następującej sytuacji procesowej.
Krystian O. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z
dnia 27 czerwca 2002 r., utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Okręgo-
wego w Ś. z dnia 6 listopada 2002 r., na karę łączną 6 miesięcy pozba-
wienia wolności, obejmującą kary 6 miesięcy pozbawienia wolności za
czyn określony w art. 178a § 1 k.k. i 3 miesięcy pozbawienia wolności za
czyn określony w art. 244 k.k. W dniu 24 grudnia 2002 r. skazany złożył
wniosek o odroczenie wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności.
Postanowieniem z dnia 14 marca 2003 r., Sąd Rejonowy w K. nie
uwzględnił tego wniosku, jednakże – wobec ujawnienia się nowych oko-
liczności istotnych dla rozstrzygnięcia – w dniu 8 kwietnia 2003 r., na
podstawie art. 24 § 1 k.k.w. i art. 151 § 1 k.k.w., postanowił zmienić
wcześniej wydane orzeczenie w ten sposób, że uwzględnił wniosek Kry-
stiana O. i odroczył wykonanie wymierzonej mu kary pozbawienia wol-
ności na okres 6 miesięcy, to jest od dnia 24 grudnia 2002 r. do dnia 24
czerwca 2003 r. Przed upływem tego terminu skazany złożył następny
wniosek o odroczenie wykonania kary, który Sąd Rejonowy w K.
3
uwzględnił postanowieniem z dnia 3 lipca 2003 r., odraczając Krystiano-
wi O. wykonanie orzeczonej kary na okres dalszych 6 miesięcy, to jest
do dnia 24 grudnia 2003 r. W dniu 13 listopada 2003 r. skazany, powołu-
jąc się na dyspozycję art. 152 k.k.w., wniósł o warunkowe zawieszenie
wykonania wymierzonej mu kary pozbawienia wolności. Powyższego
wniosku Sąd Rejonowy w K. nie uwzględnił z uwagi na brak przesłanek
przewidzianych w art. 69 k.k. w zw. z art. 152 k.k.w.
Rozpoznając zażalenie skazanego od niekorzystnego dlań posta-
nowienia, Sąd Okręgowy w Ś. uznał, iż wyłoniło się zagadnienie prawne,
sformułowane na wstępie, które – w trybie art. 441 § 1 k.p.k. – przedsta-
wił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Prezentując własne stanowisko w uzasadnieniu postanowienia,
wydanego dnia 4 czerwca 2004 r., Sąd Okręgowy stwierdził, iż z oczywi-
stą obrazą przepisu art. 151 § 2 k.k.w. Sąd Okręgowy w K. przyjął za po-
czątek okresu stwarzającego możliwość do ubiegania się przez skaza-
nego o warunkowe zawieszenie wykonania kary nie przekraczającej 2 lat
pozbawienia wolności – datę złożenia wniosku o odroczenie wykonania
kary a nie datę wydania postanowienia w tym przedmiocie. Błąd sądu
meriti nie może jednak rodzić ujemnych następstw dla skazanego, tym
bardziej, że wydane zostały dwa kolejne postanowienia o odroczeniu
wykonania kary pozbawienia wolności na okresy po 6 miesięcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Skuteczne wystąpienie z zagadnieniem prawnym wymaga speł-
nienia kilku podstawowych warunków, wynikających z dyspozycji art. 441
§ 1 k.p.k. Na temat owych warunków wypowiadał się wielokrotnie Sąd
Najwyższy prezentując jednolite stanowisko, aprobowane przez przed-
stawicieli nauki, zgodnie z którym:
- zagadnienie prawne może być sformułowane tylko wówczas, gdy wy-
łoni się przy rozpoznawaniu środka odwoławczego;
4
- musi wystąpić istotny problem interpretacyjny, związany z wykładnią
przepisu, który w praktyce sądowej jest rozbieżnie interpretowany, al-
bo też przepisu sformułowanego wadliwie lub niejasno;
- przedstawione zagadnienie prawne musi wymagać „zasadniczej wy-
kładni ustawy”, czyli odnosić się do sytuacji, w której ów przepis
umożliwia rozbieżne interpretacje, co byłoby niekorzystne dla funkcjo-
nowania prawa w praktyce;
- istnieje związek między ustaleniami faktycznymi, dokonanymi w danej
sprawie, a treścią pytania prawnego, przy czym wyjaśnienie wątpliwo-
ści interpretacyjnych jest niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy;
- przedmiotem pytania prawnego nie może być sposób rozstrzygnięcia
sprawy lub konkretnej sytuacji procesowej, gdyż zadaniem Sądu Naj-
wyższego, działającego na podstawie art. 441 k.p.k., jest dokonywa-
nie „zasadniczej wykładni ustawy”, a nie rozstrzyganie konkretnych
„kazusów”, bądź udzielanie porad, jak należy postąpić w określonej
sytuacji (zob.: uchwała z dnia 19 sierpnia 1999 r. I KZP 23/99,
OSNKW 1999, z. 9-10, poz. 50; uchwała z dnia 16 marca 1999 r. I
KZP 3/99, OSNKW 1999, z. 5-6, poz. 29; postanowienie z dnia 7
sierpnia 1982 r. VI KZP 16/82, OSNPG 1982, nr 10, poz. 139; posta-
nowienie z dnia 28 lipca 1994 r., I KZP 18/94, OSNKW 1994, z. 7-8,
poz. 49; postanowienie z dnia 17 maja 2000 r. I KZP 7/2000, OSNKW
2000, z. 5-6, poz. 51; postanowienie z dnia 22 stycznia 2003 r. I KZP
42/02, niepubl.; postanowienie z dnia 26 lutego 2004 r., I KZP 41/03,
niepubl.; R. A. Stefański: Instytucja pytań prawnych do Sądu Najwyż-
szego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 254-261, 352-371; ten-
że: Rola Sądu Najwyższego w kształtowaniu jednolitości orzecznictwa
w sprawach karnych, (w:) Jednolitość orzecznictwa w sprawach kar-
nych, pod red. S. Waltosia, Kraków 1998, s. 271-282; K. Marszał:
Proces karny, Katowice 1997, s. 425-426).
5
W niniejszej sprawie przedstawione przez Sąd Okręgowy w Ś. za-
gadnienie nie spełnia w sposób oczywisty powyższych warunków. Wer-
balna stylizacja pytania świadczy dowodnie o tym, że w istocie sądowi
odwoławczemu nie chodzi o wykładnię zasadniczą przepisu art. 152
k.k.w., lecz o to, jakie ma wydać rozstrzygnięcie. Z treści pisemnych mo-
tywów postanowienia wynika przy tym jednoznacznie, że – pomimo py-
tania – sąd ten posiada własny pogląd i nie ma wątpliwości, jak rozstrzy-
gnąć przedstawioną kwestię , natomiast po prostu nie chce podjąć sa-
modzielnej decyzji w zaistniałej w sprawie sytuacji faktycznej. W takich
warunkach nie wchodzi zaś w grę stosowanie instytucji określonej w art.
441 k.p.k.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia
uchwały.
II. Stanowisko to nie oznacza jednak, że nie istnieje w ogóle pro-
blem prawidłowej wykładni przepisu art. 152 k.k.w. W rzeczywistości wy-
stępują bowiem różnice poglądów co do właściwego rozumienia odro-
czenia wykonania kary pozbawienia wolności w świetle art. 152 k.k.w. i
gdyby pytanie prawne zostało sformułowane w taki lub podobny sposób,
wówczas Sąd Najwyższy miałby pełne podstawy do podjęcia stosownej
uchwały.
Konieczność odmowy podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy nie
stoi wszakże na przeszkodzie ustosunkowaniu się do owych poglądów
oraz do prezentacji własnego stanowiska w tym względzie.
Niewątpliwie kontrowersji nie może budzić sposób liczenia odro-
czenia wykonania kary pozbawienia wolności, skoro art. 151 § 2 k.k.w.
stanowi wprost: „okres odroczenia biegnie od dnia wydania postanowie-
nia w tym przedmiocie”. Nie chodzi tu więc ani o datę złożenia wniosku o
odroczenie, ani o datę uprawomocnienia się postanowienia odraczają-
cego wykonanie kary pozbawienia wolności, lecz wyłącznie o dzień wy-
6
dania takiego postanowienia. Z powyższego unormowania wynika także,
iż przepis art. 152 k.k.w. nie może mieć zastosowania li tylko w związku
z samym faktem nieodbywania kary, lecz jedynie wówczas, gdy ponadto
wydano orzeczenie prolongujące w czasie rozpoczęcie odbywania kary
pozbawienia wolności.
Wątpliwości nie budzą przesłanki materialne warunkowego zawie-
szenia wykonania kary pozbawienia wolności orzekanego w postępowa-
niu wykonawczym. Ustawodawca określa owe przesłanki w dyspozycji
art. 152 k.k.w. przez odesłanie do treści art. 69 k.k., nie wprowadzając
jakichkolwiek dodatkowych wymagań o charakterze materialnoprawnym.
Sąd orzekający w postępowaniu wykonawczym na podstawie art. 152
k.k.w. bada więc i ocenia wszystkie te okoliczności, które wydarzyły się
po wydaniu prawomocnego orzeczenia, zawierającego bezwzględną ka-
rę pozbawienia wolności, a zwłaszcza w okresie odroczenia wykonania
tej kary i podejmuje decyzję o warunkowym zawieszeniu wykonania owej
kary, jeśli stwierdzi istnienie przesłanek przemawiających za skazaniem
warunkowym. Decydująca zawsze będzie ocena okoliczności wymienio-
nych w art. 69 § 2 k.k. oraz wynikająca z nich prognoza kryminologiczna.
Taki też pogląd dominuje w nauce (zob. K. Postulski: Stosowanie art.
152 kodeksu karnego wykonawczego, PS 2001, nr 7-8, s. 75-76; T.
Szymanowski, Z. Świda: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, War-
szawa 1998, s. 348-349). Z drugiej zaś strony nie można uzasadniać de-
cyzji odmownych brakiem innych, niż wymienione w art. 152 k.k.w., oko-
liczności ograniczających stosowanie tej instytucji. Właśnie takie założe-
nie legło u podstaw uchwały z dnia 15 kwietnia 1999 r. I KZP 6/99
(OSNKW 1999, z. 5-6, poz. 30), w której Sąd Najwyższy dopuścił możli-
wość stosowania instytucji przewidzianej w art. 152 k.k.w. w sytuacji, gdy
w wyroku sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary pozbawienia wolności
nie przekraczającej dwóch lat, a następnie zarządził jej wykonanie, na-
7
wet jeśli zarządzenie wykonania kary było obligatoryjne. W uzasadnieniu
uchwały wyrażony został pogląd, że istota unormowania przyjętego art.
152 k.k.w. opiera się na stworzeniu możliwości dokonania globalnej i
obiektywnej oceny zachowania skazanego w postępowaniu wykonaw-
czym, po wydaniu orzeczenia, a w konsekwencji na ustaleniu, w jakim
stopniu jego postawa pozwala na przyjęcie pozytywnej prognozy spo-
łecznej (zob. też aprobującą glosę S. Paweli, OSP 1999, nr 11, poz.
202).
Nawiązując do humanitarnych treści omawianej instytucji, będącej
przejawem racjonalizacji polityki karnej, Sąd Najwyższy – w uchwale z
dnia 21 grudnia 1999 r., I KZP 45/99 (OSNKW 2000, z. 1-2, poz. 7) –
stwierdził, że złożeniu wniosku o warunkowe zawieszenie wykonania ka-
ry pozbawienia wolności na podstawie art. 152 k.k.w., ani jego rozpo-
znaniu, nie stoi na przeszkodzie rozpoczęcie odbywania kary (aprobują-
cą glosę do tej uchwały opracował K. Postulski, OSP 2000, nr 5, poz.
74).
Z przesłanek formalnych, które są wymagane w art. 152 k.k.w. do
warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności w po-
stępowaniu wykonawczym, należy wymienić przede wszystkim wysokość
tej kary oraz wymagany ustawowo czas trwania odroczenia wykonania
kary. Wymierzona skazanemu kara pozbawienia wolności nie może
przekraczać 2 lat. Oznacza to, że chodzi wyłącznie o orzeczoną w wyro-
ku jedną karę pozbawienia wolności, która nie przekracza 2 lat, a nie o
część kary podlegającej wykonaniu, względnie o sumę kar orzeczonych
różnymi wyrokami. Powyższe stwierdzenie dotyczy również orzeczonej w
wyroku kary łącznej pozbawienia wolności, której wymiar nie może prze-
kraczać 2 lat.
O ile kwestia wysokości kary pozbawienia wolności, wobec której
znajduje zastosowanie instytucja określona w art. 152 k.k.w., nie budzi
8
poważniejszych wątpliwości, o tyle znacznie bardziej złożona i kontro-
wersyjna jest następna z wymienionych przesłanek, odnosząca się do
czasu trwania odroczenia wykonania orzeczonej kary, a przede wszyst-
kim jego właściwego rozumienia w świetle dyspozycji omawianego prze-
pisu.
Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z
dnia 21 czerwca 2000 r., II KKN 80/00 (Lex nr 50929), wyrażając pogląd,
według którego „przesłanką rozważenia możliwości warunkowego za-
wieszenia wykonania kary nie przekraczającej 2 lat pozbawienia wolno-
ści w postępowaniu wykonawczym (art. 152 k.k.w.) jest wynikający wy-
łącznie z postanowienia sądu o odroczeniu wykonania kary okres, który
trwać musi co najmniej rok”. W uzasadnieniu postanowienia podkreślo-
no, iż do takiej konkluzji doprowadziła wykładnia językowa przepisu art.
152 k.k.w., którego literalne brzmienie jednoznacznie wykazuje, iż chodzi
w nim o sytuacje, w których kara pozbawienia wolności nie była wyko-
nywana jedynie z powodu odroczenia jej wykonania, a to oznacza, że
art. 152 k.k.w. nie może mieć zastosowania wówczas, gdy powodem
niewykonania kary przez okres co najmniej roku było zawieszenie postę-
powania wykonawczego (art. 15 § 2 k.k.w.), wstrzymanie wykonania kary
(art. 568 k.p.k.), względnie wstrzymanie wykonania orzeczenia (art. 127
k.p.k., art. 532 k.p.k., art. 545 § 1 w zw. z art. 532 § 1 k.p.k.).
W art. 152 k.k.w. mowa jest o odroczeniu wykonania kary pozba-
wienia wolności, niezależnie od podstawy odroczenia, którą stanowią
przepisy art. 150 § 1 k.k.w., art. 151 § 1-3 k.k.w., a w stosunku do żołnie-
rza służby zasadniczej art. 336 § 1 k.k. Podstawy odroczenia dotyczą
przeto wielu sytuacji umożliwiających stosowanie instytucji określonej w
art. 152 k.k.w. Taka też była myśl przewodnia wprowadzenia jej do kody-
fikacji karnej z 1997 r., a mianowicie – wszędzie tam, gdzie cele kary
mogą być osiągnięte środkami nie związanymi z bezwarunkowym po-
9
zbawieniem wolności, należy preferować w polityce karania takie właśnie
środki ( zob. Uzasadnienie rządowego projektu kodeksu karnego oraz
Uzasadnienie rządowego projektu kodeksu karnego wykonawczego (w:)
Nowe kodeksy karne z uzasadnieniami, Warszawa 1997, s. 135 i nast.
oraz s. 558-559).
Idea ta miała również wpływ na rodzaj wykładni art. 152 k.k.w. w
uchwałach Sądu Najwyższego, w których preferowano kontekst funkcjo-
nalny zamiast językowego. W wyżej powołanej uchwale z dnia 21 grud-
nia 1999 r. I KZP 45/99, Sąd Najwyższy stwierdził wprost, że „przyjęcie
innej, niż funkcjonalna (celowościowa) wykładni przepisu art. 152 k.k.w.
doprowadziłoby do zniweczenia ratio legis tego przepisu”. Również ten
rodzaj wykładni zastosował Sąd Najwyższy w cytowanej już uchwale z
dnia 15 kwietnia 1999 r. I KZP 6/99 – w odniesieniu do art. 152 k.k.w.
oraz w uchwale z dnia 19 kwietnia 2000 r. I KZP 8/2000 (OSNKW 2000,
z. 5-6, poz. 43) – poświęconej określeniu wzajemnych relacji pomiędzy
art. 153, art. 155 § 1 i art. 15 § 2 k.k.w.
Pogląd dotyczący pojmowania „przerwy” w wykonaniu kary pozba-
wienia wolności na gruncie art. 155 § 1 k.k.w. w aspekcie funkcjonalnym,
a nie li tylko techniczno-prawnym, podzieliły sądy apelacyjne (np. S.A. w
Krakowie w postanowieniu z dnia 27 czerwca 2002 r., II AKz 208/02,
KZS 2002, nr 6, poz. 18 oraz w postanowieniu z dnia 25 listopada 2003
r., II AKz 612/03, KZS 2003 , nr 12, poz. 27).
Posłużenie się wykładnią funkcjonalną jest nieodzowne, gdy usta-
lenie znaczenia przepisu ze względu na jego kontekst językowy prowa-
dzi do skutków niezamierzonych oraz niezgodnych z celami instytucji,
którą określa interpretowany przepis (zob. J. Wróblewski: Sądowe sto-
sowanie prawa, Warszawa 1988, s. 143-144).
Powyższe wskazania w pełni uzasadniają celowość odstąpienia od
ścisłej wykładni językowej co do sposobu ustalenia znaczenia przepisu
10
art. 152 k.k.w., jaką posłużono się w postanowieniu z dnia 21 czerwca
2000 r. II KKN 80/00, na rzecz wykładni funkcjonalnej. Dzięki temu unik-
nie się sytuacji, w których skazany nie mógłby skorzystać z warunkowe-
go zawieszenia wykonania kary w trybie przewidzianym w art. 152
k.k.w., gdy kara pozbawienia wolności nie była wykonywana przez okres
co najmniej roku, ale nie z mocy decyzji o odroczeniu jej wykonania, lecz
– przykładowo – w wyniku zawieszenia postępowania wykonawczego.
Jeśli zawieszenie postępowania wykonawczego na podstawie art. 15 § 2
k.k.w. orzeczone zostało z przyczyn niezależnych od skazanego, a więc
np. nie z powodu jego ukrywania się, czy też utrudniania skierowania do
odbycia kary, tylko z innych powodów, wówczas przyczyny uzasadnia-
jące zawieszenie postępowania mogą pokrywać się z przyczynami, które
leżą u podstaw odroczenia wykonania kary, a niejednokrotnie mogą być
dalej idące i jakościowo poważniejsze, czyli niejako „kwalifikowane”.
Decyzja o zawieszeniu postępowania wykonawczego jest podejmowana
w razie zaistnienia długotrwałej przeszkody uniemożliwiającej prowadze-
nie postępowania, czyli takiej, przy której zastosowanie samego tylko
odroczenia wykonania kary nie byłoby wystarczające. Przy wykładni od-
miennej od prezentowanej w niniejszym postanowieniu, zawieszenie po-
stępowania wykonawczego w sytuacjach, w których istnieją „kwalifiko-
wane” podstawy do podjęcia decyzji o odroczeniu wykonania kary, mo-
głoby prowadzić do rozstrzygnięć niekorzystnych dla skazanego, unie-
możliwiających mu skorzystanie z dobrodziejstwa warunkowego zawie-
szenia wykonania kary pozbawienia wolności.
Posługując się zatem regułą a minori ad maius należy przyjąć, że
w takich wypadkach trwające przez okres co najmniej roku zawieszenie
postępowania wykonawczego z powodów, które uzasadniają jednocze-
śnie odroczenie wykonania kary, nie stoi na przeszkodzie skorzystaniu z
instytucji przewidzianej w art. 152 k.k.w.
11
W świetle przytoczonych wywodów uzasadniony jest pogląd, iż
przez „odroczenie wykonania kary” pozbawienia wolności przewidziane
w art. 152 k.k.w. należy rozumieć taką prolongatę w zakresie wykonania
tej kary, która została orzeczona na podstawie art. 150 § 1 k.k.w., art.
151 § 1-3 k.k.w. lub art. 336 § 1 k.k., albo taką, której podstawę rozstrzy-
gnięcia, podjętego w postępowaniu wykonawczym, stanowiły takie same
przesłanki, jak przy odroczeniu.