Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 stycznia 2005 r.
II PK 152/04
Wszczęcie, czy też kontynuowanie postępowania dyscyplinarnego wo-
bec pracownika naukowego wyższej uczelni nie może samo przez się być
uznane za naruszenie jego dóbr osobistych.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Jacka B. przeciwko Politechnice W. w W. z udziałem Ogólno-
polskiego Akademickiego Związku Zawodowego w Warszawie - Komisji Zakładowej
przy Politechnice W. w W. i Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego
"Solidarność 80" - Komisji Zakładowej przy Politechnice W. w W. o ustalenie, za-
dośćuczynienie, odszkodowanie, nakazanie przeproszenia i usunięcia nagany z akt
osobowych, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu
z dnia 11 grudnia 2003 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację,
2. nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Jacek B. w pozwie przeciwko Politechnice W. w W. domagał się: 1.
nakazania pozwanej udzielenia powodowi informacji o dacie powzięcia przez Rekto-
ra wiadomości o czynie powoda, polegającym na rozpowszechnieniu nieuzasadnio-
nych twierdzeń na temat złej woli i niekompetencji Dziekana Wydziału Informatyki i
Zarządzania Politechniki W. oraz zasądzenia od pozwanej na rzecz powoda zwrotu
kosztów postępowania w kwocie 100 zł; 2. nakazania pozwanej przeproszenia za
pomówienie o rozpowszechnianiu nieuzasadnionych twierdzeń na temat złej woli i
niekompetencji Dziekana Wydziału Informatyki i Zarządzania oraz zasądzenie z tego
tytułu zadośćuczynienia w kwocie 2000 zł za naruszenie dobrego imienia, wizerunku
2
i godności osobistej; 3. zasądzenia od pozwanej na rzecz powoda kwoty 18.000 zł
tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną
krzywdę - wynikłe z wykonania względem powoda bezprawnie orzeczonej kary na-
gany przez Komisję Dyscyplinarną dla Nauczycieli Akademickich [...]; 4. zasądzenia
od pozwanej kwoty 300 zł tytułem poniesionych w postępowaniu przed Komisją Dys-
cyplinarną kosztów opłacenia pomocy prawnej wykonywanej przez adwokata; 5. na-
kazania pozwanej usunięcia z akt osobowych orzeczenia kary nagany wraz z zarzą-
dzeniem Rektora.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości.
Wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu odrzucił pozew o nakazanie usunięcia z akt osobowych
powoda kary nagany i oddalił powództwo w pozostałej części.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 2 grudnia 1996 r. do Sekretariatu Re-
ktora Politechniki W. wpłynęło pismo, w którym powód działając jako pełnomocnik
Komitetu Uczelnianego Samorządu Studenckiego skierował do Rektora wyjaśnienie,
że złożona do Naczelnego Sądu Administracyjnego skarga w sprawie skreślenia z
listy studentów Piotra P. jest wynikiem tego, że przytłaczające okoliczności sprawy,
natężenie złej woli podczas rozstrzygania spraw przez organ pierwszej instancji oraz
towarzysząca załatwianiu spraw studenckich niekompetencja, nie pozostawiają innej
drogi jak zastosowanie ustawowo przysługujących środków zaskarżenia. Orzecze-
niem z dnia 7 października 1997 r. Komisja Dyscyplinarna dla Nauczycieli Akademic-
kich Politechniki W. [...] uznała powoda winnym stawianych mu zarzutów i ukarała go
karą nagany z ostrzeżeniem za - między innymi - bezpodstawne zarzucanie dzieka-
nowi Wydziału Informatyki I Zarządzania złej woli i niekompetencji w załatwieniu
spraw i za aroganckie zachowanie wobec niego. Komisja Dyscyplinarna przy Radzie
Głównej Szkolnictwa Wyższego wskutek odwołania powoda uchyliła orzeczenie Ko-
misji pierwszej instancji w części odnoszącej się do kary i wymierzyła powodowi karę
nagany. Po otrzymaniu przez Rektora Politechniki W. informacji od przewodniczące-
go Komisji Dyscyplinarnej, że Minister Edukacji Narodowej nie wniósł [...] rewizji nad-
zwyczajnej zarządzeniem z dnia 28 maja 1998 r. zarządził on wykonanie prawomoc-
nego orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej drugiej instancji. W aktach osobowych po-
woda, jakimi Sąd pierwszej instancji dysponował, nie ma wymienionego zarządzenia
Rektora oraz orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej orzekającej naganę, a dokumentacja
kończy się na roku 1996. W toku postępowania sądowego powód przedłożył (dnia 10
3
kwietnia 2000 r.) kserokopię prawomocnego orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej przy
Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego [...] z dnia 28 września 1999 r. wydanego na
skutek wniesienia przez Ministra Edukacji Narodowej rewizji nadzwyczajnej, uchyla-
jące orzeczenie z dnia 25 lutego 1998 r. [...] i przekazując sprawę do ponownego
rozpoznania Komisji Dyscyplinarnej przy Politechnice W. [...]. Podstawą orzeczenia
uchylającego było naruszenie przez organy orzekające prawa powoda do obrony
przez niedopuszczenie do udziału w postępowaniu ustanowionego z wyboru obrońcy
(adwokata), którego koszty (300 zł) poniósł powód. Przed Sądem Rejonowym-Są-
dem Pracy we Wrocławiu toczy się postępowanie [...] między tymi samymi stronami o
roszczenie związane z orzeczeniem kary nagany w sprawie dyscyplinarnej [...],
wskazując w tak ustalonym stanie faktycznym jako podstawę prawną rozstrzygnięcia
- art. 111
k.p. w związku z art. 23 i art. 24 k.c. stosowanym odpowiednio przy
uwzględnieniu art. 300 k.p. Sąd pierwszej instancji oddalił roszczenia powoda o za-
dośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych za wykonaną karę dyscyplinarną
nagany orzeczoną w sprawie dyscyplinarnej [...], ponieważ przy wykonaniu kary nie
naruszono przepisów § 47 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 paździer-
nika 1991 r. w sprawie postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademic-
kich (Dz.U. Nr 98, poz. 440), a to dlatego, że w dacie zarządzania przez Rektora wy-
konania kary (28 maja 1998 r.) orzeczenie o ukaraniu było prawomocne; nabrało
tego przymiotu w dacie 27 lutego 1998 r., tj. w dacie orzeczenia Komisji Dyscyplinar-
nej drugiej instancji, jako że w tym czasie Minister Edukacji Narodowej nie skorzystał
z prawa wniesienia rewizji nadzwyczajnej. Rewizja nadzwyczajna, wniesiona w póź-
niejszym okresie - osiągnęła swój skutek dopiero dnia 28 września 1999 r., w której
to dacie Komisja Dyscyplinarna drugiej instancji uchyliła swoje wcześniejsze orze-
czenie i przekazała sprawę Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli Akademickich
przy Politechnice W., i sprawa ta nie została zakończona do daty wyrokowania przez
Sąd. Wcześniej, bo dnia 17 lutego 1999 r., powód wniósł do Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy pozew o uchylenie tejże kary nagany i o nakazanie pozwanej usunięcia z akt
osobowych powoda zarządzenia Rektora z dnia 28 maja 1998 r. o wykonaniu kary
nagany, a także orzeczenia Komisji Dyscyplinarnych z dnia 27 lutego 1998 r. (drugiej
instancji) i z dnia 7 października 1997 r. [...] (pierwszej instancji), a także o nakazanie
pozwanej zaniechania nękania powoda postępowaniem dyscyplinarnym i zadość-
uczynienia w kwocie 2.500 zł za naruszenie jego dóbr osobistych oraz o zweryfiko-
wanie prawidłowości orzeczeń w sprawie dyscyplinarnej [...]. To samo roszczenie
4
powód zgłosił dnia 10 maja 2000 r. przed Sądem Okręgowym, co w ocenie Sądu
pierwszej instancji pociąga za sobą odrzucenie w tym zakresie pozwu na podstawie
art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Za nieuzasadnione również uznał Sąd pierwszej instancji
żądanie nakazania Rektorowi Politechniki W. udzielenia powodowi informacji w
przedmiocie daty powzięcia przez Rektora wiadomości o rozpowszechnianiu przez
powoda zawartych w piśmie z dnia 2 grudnia 1996 r. Konwentu Uczelnianego Samo-
rządu Studenckiego - które powód podpisał jako wiceprzewodniczący Konwentu
nieuzasadnionych twierdzeń na temat złej woli i niekompetencji Dziekana Wydziału
Informatyki i Zarządzania w zakresie załatwiania spraw studenckich. Na piśmie tym
jest „prezentata” jego wpływu do sekretariatu Rektora i należy przyjąć, że w tej - lub
zbliżonej dacie - Rektor zapoznał się z jego treścią i nadał sprawie bieg. Jakkolwiek
zatem roszczenie o udzielenie przez pracodawcę informacji może mieścić się w po-
jęciu sprawy ze stosunku pracy, to jednak w przedmiotowej sprawie, ze względu na
charakter informacji, roszczenie to nie może być ocenione jako uzasadnione. Z kolei
żądanie odszkodowania w kwocie 300 zł z tytułu poniesionych kosztów adwokackich
w [...] jest przedwczesne, ponieważ - jak to już wyżej odnotowano - sprawa wskutek
uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej Ministra Edukacji Narodowej wróciła do ponow-
nego rozpoznania i obrońca może w niej podejmować czynności. Sąd pierwszej in-
stancji zauważył też - powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca
2002 r., III PZP 13/02 (OSNAPiUS 2003 nr 7, poz. 167) - że skoro szkoła wyższa
jako pracodawca nauczyciela akademickiego nie ponosi odpowiedzialności cywilnej
za naruszenie jego dóbr osobistych przez uczelnianą komisję dyscyplinarną w trakcie
prowadzonego przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego stronie pozwanej w
przedmiotowej sprawie nie przysługuje (jako pracodawcy) bierna legitymacja proce-
sowa.
Wyrokiem z dnia 11 grudnia 2003 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu w wyniku częściowego uwzględnieniu apelacji powoda
uchylił zaskarżony wyrok w pkt II w zakresie roszczenia o nakazanie przeproszenia
za pomówienie powoda o rozpowszechnianie nieuzasadnionych stwierdzeń dotyczą-
cych złej woli i niekompetencji dziekana Wydziału Informatyki i Zarządzania w zakre-
sie załatwiania spraw studenckich zawartych w podpisanym przez powoda piśmie z
dnia 2 grudnia 1996 r. Konwentu Uczelnianego Samorządu Studenckiego i zasądze-
nia z tego tytułu zadośćuczynienia w kwocie 2.000 zł i przekazał sprawę w tym za-
kresie do rozpoznania Sądowi Okręgowemu, dalej idącą apelację oddalił. Odnośnie
5
do uwzględnionej części apelacji Sąd drugiej instancji stwierdził, że oddalając po-
wództwo w zakresie żądania przeproszenia za pomówienie, iż powód rozpowszech-
niał nieuzasadnione stwierdzenia zawarte w piśmie z dnia 2 grudnia 1996 r., Sąd
pierwszej instancji nie dokonał żadnych ustaleń faktycznych ani też nie odniósł się do
tego roszczenia w uzasadnieniu wyroku, czym pozbawił Sąd drugiej instancji możli-
wości kontroli zaskarżonego orzeczenia. Także materiał dowodowy zebrany w spra-
wie nie daje podstaw do ustalenia stanu faktycznego w zakresie tego żądania. Pozo-
stałych zarzutów apelacji Sąd drugiej instancji nie podzielił, jakkolwiek zauważył, iż
zastosowanie przez Sąd pierwszej instancji do roszczeń powoda poglądu zaprezen-
towanego w tezie drugiej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2002 r., III PZP
13/02, może dotyczyć jedynie roszczenia o odszkodowanie w kwocie 300 zł z tytułu
poniesionych kosztów adwokackich w sprawie dyscyplinarnej. Podzielił natomiast
stanowisko Sądu pierwszej instancji tak co do i zasadności odrzucenia pozwu w czę-
ści dotyczącej nakazania usunięcia z akt osobowych kary nagany z uwagi na wcze-
śniejsze zawiśnięcie sporu o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami
oraz co do merytorycznej bezzasadności pozostałych roszczeń powoda: o odszko-
dowanie w kwocie 18.000 zł i zadośćuczynienie za krzywdę wynikłe z wydania
względem powoda kary nagany, a to z uwagi na brak przesłanki bezprawności dzia-
łania Rektora, który opierał się na prawomocnym wówczas orzeczeniu dyscyplinar-
nym - jak i (z) o nakazanie Rektorowi udzielenia informacji o dacie powzięcia wiado-
mości o czynie powoda „rozpowszechniania nieuzasadnionych twierdzeń” zawartych
w podpisanym przez niego piśmie z dnia 2 grudnia 1996 r., ponieważ - z jednej
strony - ustalenia co do tej daty są prawidłowe, a - z drugiej strony - charakter tej in-
formacji nie ma wpływu na treść stosunku pracowniczego powoda.
Powyższy wyrok powód zaskarżył kasacją zarzucając naruszenie prawa mate-
rialnego - art. 24 § 1 i 416 k.c. oraz art. 129 ust. 5 ustawy z dnia 12 września 1990 r.
o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), a także naruszenie przepi-
sów postępowania - art. 224, 227 i 382 k.p.c.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu. Wbrew twierdzeniom kasa-
cji, podstawę oddalenia roszczenia powoda o odszkodowanie w kwocie 18.000 zł i
zadośćuczynienie za krzywdę wynikłe z wykonania względem niego kary nagany nie
6
był brak biernej legitymacji Politechniki W., lecz brak dwóch - z łącznie wymaganych
trzech - przesłanek odpowiedzialności z art. 24 § 1 k.c., a mianowicie bezprawności
działania i naruszenia dobra osobistego. Działań komisji dyscyplinarnych w sprawie
powoda nie można uznać za bezprawne, gdyż były one oparte na przepisach ustawy
z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym i rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 23 października 1991 r. w sprawie postępowania dyscyplinarnego wobec
nauczycieli akademickich. To samo dotyczy wykonania prawomocnego orzeczenia
komisji dyscyplinarnej przez Rektora Politechniki. Rektor, wiedząc 25 maja 1998 r. o
niewniesieniu przez Ministra Edukacji Narodowej rewizji nadzwyczajnej na korzyść
powoda, miał zgodnie z § 47 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 paź-
dziernika 1991 r. obowiązek włączenia odpisu prawomocnego orzeczenia nakładają-
cego naganę do akt osobowych powoda (§ 48 rozporządzenia). Już zatem brak
przesłanki bezprawności działania przesądza o braku odpowiedzialności strony po-
zwanej. Powód wywodzi swoje roszczenia z faktu, iż 28 września 1999 r. Komisja
Dyscyplinarna drugiej instancji, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Edukacji
Narodowej, uchyliła swoje wcześniejsze orzeczenia i przekazała sprawę Komisji
Dyscyplinarnej pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Powód jednak nie
może przykładać do orzecznictwa komisji dyscyplinarnych podwójnej miary: te, które
nakładają na niego karę, są bezprawne, naruszają jego dobra osobiste i powodują
odpowiedzialność strony pozwanej - natomiast orzeczenia dla niego korzystne są
zgodne z prawem. Korzystne - to jest uchylające karę nagany ze względu na niedo-
puszczenie do udziału w poprzednim postępowaniu obrońcy - orzeczenie Komisji
Dyscyplinarnej i przekazujące sprawę do ponownego rozpoznania ma tylko ten sku-
tek, że sprawa istnienia bądź nieistnienia po stronie powoda przewinienia karanego
dyscyplinarnie, nie jest ostatecznie przesądzona i de facto - wobec niezakończenia
(jak to zauważają Sądy obu instancji) postępowania dyscyplinarnego - powód nie jest
ukarany dyscyplinarnie, przeto brak jest podstaw do uznania, że dobra osobiste po-
woda zarzutem postawionym w postępowaniu dyscyplinarnym zostały naruszone.
Sam fakt wszczęcia czy kontynuowania postępowania dyscyplinarnego, prowadzo-
nego na podstawie przepisów prawa przewidujących takie postępowanie, nie może
być zakwalifikowany jako naruszenie dóbr osobistych pracownika. W przeciwnym
razie powództwo o naruszenie dóbr osobistych mogłoby prowadzić do irracjonalnej
konkluzji, że przewidziane prawem postępowanie dyscyplinarne jest w ogóle niedo-
puszczalne, ponieważ w subiektywnym odczuciu obwinionego narusza jego dobra
7
osobiste. Takie też w istocie jest rozumowanie powoda, który wyprowadza z frag-
mentu postępowania dyscyplinarnego posiadającego w pewnym okresie przymiot
prawomocności (utracony następnie wskutek rewizji nadzwyczajnej) zdecydowanie
przedwczesne roszczenie o naruszenie dóbr osobistych i zacierając tę przedwcze-
sność sugeruje, że jego roszczenie nie może być zaspokojone z powodu uznania
przez Sądy obu instancji braku biernej legitymacji procesowej po stronie pracodawcy.
Jest to odnośnie zaskarżonego wyroku sugestia nietrafna, gdyż Sąd drugiej instancji
w zakresie roszczenia o odszkodowanie w kwocie 18.000 zł stanął na stanowisku, że
Politechnika W. (pracodawca powoda) jest biernie legitymowana i odpowiada za
działanie jej organu (Rektora), jednakże dla istnienia takiej odpowiedzialności ko-
nieczne jest wykazanie bezprawności działania, które w przedmiotowej sprawie nie
występowało i Sąd Najwyższy w tej kwestii podziela stanowisko Sądu drugiej instan-
cji. Z braku zatem bezprawności działania, a tym samym winy organu strony pozwa-
nej, bezzasadny jest kasacyjny zarzut naruszenia art. 24 § 1 k.c. i art. 416 k.c. Nie
zachodzi także obraza art. 129 ust. 5 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnic-
twie wyższym, który to przepis stanowi, że komisje dyscyplinarne są niezawisłe w
zakresie orzecznictwa dyscyplinarnego. O posiadaniu przez Komisję Dyscyplinarną
przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego tego przymiotu najlepiej świadczy fakt,
iż w wyniku rewizji nadzwyczajnej Ministra Edukacji Narodowej, Komisja ta uchyliła
własne orzeczenie o ukaraniu powoda naganą z uwagi na naruszenie jego prawa do
obrony i przekazała sprawę Komisji Dyscyplinarnej przy Politechnice W. do ponow-
nego rozpoznania.
Prawidłowa jest także ocena Sądu drugiej instancji, iż jakkolwiek formalnie
żądanie przez pracownika informacji od pracodawcy może mieścić się w pojęciu
sprawy ze stosunku pracy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 wrze-
śnia 1999 r., I PKN 331/99, OSNAPiUS 2001 nr 9, poz. 314), to jednak - jak wynika
to zresztą z motywów przytoczonego postanowienia Sądu Najwyższego - nie ozna-
cza, że pracownik może domagać się od pracodawcy wszelkich informacji, które go
dotyczą; muszą one mieć znaczenie dla jego sytuacji pracowniczej. Ponadto wyłą-
czenie udzielania przez pracodawcę informacji określonego typu, może wynikać
wprost lub pośrednio z przepisów prawa (np. ze sposobu ukształtowania instytucji
odpowiedzialności dyscyplinarnej). Tym samym uznanie, że domaganie się przez
pracownika informacji dotyczącej jego sytuacji jako strony stosunku pracy nie musi
jeszcze oznaczać, że w danym przypadku na pracodawcy ciąży powinność jej
8
udzielania, a pracownikowi służy prawo skutecznego domagania się, czy egzekwo-
wania, jej na drodze sądowej. Godzi się zauważyć, że pogląd powyższy wyraził Sąd
Najwyższy w sprawie z powództwa powoda przeciwko pozwanej o udzielenie infor-
macji o dacie powzięcia wiadomości „o rozpowszechnianiu przez powoda nieuza-
sadnionych twierdzeń na temat złej woli i niekompetencji Dziekana Wydziału Infor-
matyki i Zarządzania Politechniki W. w zakresie załatwiania spraw studenckich za-
wartych w piśmie Konwentu Uczelnianego Samorządu Studenckiego z dnia 2 grud-
nia 1996 r., sygnowanymi podpisami mgr inż. Jacka B.”.
W części oddalającej apelację powoda Sąd drugiej instancji w istocie zaakcep-
tował stanowisko Sądu pierwszej instancji odnośnie do uznania za przedwczesne
żądania odszkodowania 300 zł z tytułu poniesionych kosztów adwokackich w spra-
wie dyscyplinarnej [...], z braku prawomocnego zakończenia tej sprawy. Ze względów
przytoczonych na wstępie niniejszych motywów, a mianowicie de facto braku naru-
szenia dóbr osobistych w nieprawomocnie jeszcze zakończonym postępowaniu dys-
cyplinarnym jako przesłanki oddalenia powództwa o odszkodowanie w kwocie
18.000 zł Sąd Najwyższy nie znajduje podstaw do kwestionowania rozstrzygnięcia
Sądu drugiej instancji. Nie zostały także naruszone przepisy postępowania (art. 227 i
224 § 1 k.p.c.), bowiem najistotniejszym faktem mającym znaczenie dla rozstrzy-
gnięcia sprawy jest ustalenie braku zakończenia postępowania dyscyplinarnego, w
którym to postępowaniu podlegać będzie ewentualnej kontroli związek daty powzię-
cia wiadomości o wykroczeniu dyscyplinarnym z datą wszczęcia tego postępowania,
a ustalenie tych faktów w postępowaniu o naruszenie dóbr osobistych nie może
zastępować postępowania dyscyplinarnego.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych pod-
staw do uwzględnienia kasacji i w oparciu o art. 39312
k.p.c. orzekł jak w sentencji
wyroku.
========================================