Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 sierpnia 2005 r.
I UK 360/04
Prawo do jednorazowego odszkodowania pieniężnego z tytułu wypadku
przy pracy należy do spadku po uprawnionym członku rodziny pracownika,
który zmarł wskutek tego wypadku.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 sierpnia 2005 r.
sprawy z odwołania Piotra G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w B.-B. o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, któremu
uległa Wanda G., na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej z dnia 8 lipca 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powodowie Jan G. i Piotr G. pozwem skierowanym przeciwko Zespołowi Za-
kładów Opieki Zdrowotnej w C. domagali się zasądzenia kwoty 23.058,20 zł z usta-
wowymi odsetkami od dnia 9 stycznia 1998 r. Na uzasadnienie powyższego rosz-
czenia podnosili, że Wanda G. w dniu 5 lutego 1997 r. uległa wypadkowi, który wyro-
kiem Sądu Rejonowego w Cieszynie z dnia 19 listopada 1997 r. [...] został uznany za
wypadek przy pracy. Powodowie wskazywali, że pozwany odmówił wypłaty jednora-
zowego odszkodowania dla członków rodziny pracownika, który zmarł na skutek wy-
padku przy pracy, informując, że zostanie wypłacone jednorazowe odszkodowanie w
kwocie 8.523 zł zgodnie z orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS, który orzekł pro-
centowy uszczerbek na zdrowiu zmarłej 4 marca 1997 r. Wandy G.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej w dniu
31 marca 1999 r. zawiesił postępowanie w sprawie z uwagi na śmierć powoda Jana
2
G. Postępowanie zostało podjęte w dniu 16 listopada 1999 r. z udziałem spadkobier-
cy Jana G. - Piotra G. (syna Jana G.).
Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2000 r. [...] zasą-
dził od Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej w C. na rzecz Piotra G. kwotę
40.931,80 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 18 kwietnia 2000 r.
Sąd stanął na stanowisku, że w oparciu o wyrok Sądu Rejonowego w Cieszy-
nie z dnia 19 listopada 1997 r. [...] wypadek, jakiemu uległa Wanda G. w dniu 5 lute-
go 1997 r., był wypadkiem przy pracy, a ubezpieczona zmarła w trakcie hospitalizacji
w Szpitalu Miejskim w C.
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 27 lipca 2001r. [...] uchylił po-
wyższy wyrok zaskarżony przez pozwanego w części zasądzającej od Zespołu Za-
kładów Opieki Zdrowotnej w C. kwotę 40.931,80 zł wraz z ustawowymi odsetkami od
dnia 18 kwietnia 2000 r. Uchylając orzeczenie i przekazując sprawę do ponownego
rozpoznania Sąd Apelacyjny wskazał, że rozpoznając sprawę ponownie Sąd powi-
nien ustalić, czy Piotr G. jest uprawniony do występowania w niniejszym procesie w
imieniu własnym i jako spadkobierca Jana G., czy też jako następca prawny zmarłe-
go ojca. Nadto, Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd dopuścił dowód z opinii Ś. Akademii
Medycznej, przy czym dowód ten został pominięty w ustaleniach Sądu.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej posta-
nowieniem z dnia 13 czerwca 2002 r. przekazał sprawę do rozpoznania Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B.-B. jako organowi właściwemu miejscowo
i rzeczowo. Decyzją z dnia 27 września 2002 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-
Oddział w B.-B. odmówił Piotrowi G. jednorazowego odszkodowania z tytułu wypad-
ku przy pracy, któremu uległa Wanda G. w dniu 5 lutego 1997 r. W uzasadnieniu or-
gan rentowy podał, że nie jest właściwy do rozpoznania wniosku w przedmiocie
uprawnień odwołującego się do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku
przy pracy, któremu uległa matka odwołującego się w uspołecznionym zakładzie
pracy. W dacie wydania zaskarżonej decyzji organ rentowy rozpatruje wnioski o jed-
norazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w uspołecznionym zakładzie
pracy w sprawach, które wpłynęły do Oddziału najwcześniej w dacie ogłoszenia
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r., czyli w dniu 19
czerwca 2002 r., albo przed tą datą i w sytuacji gdy ZUS nie zdążył jeszcze przesłać
orzeczenia o uszczerbku na zdrowiu do zakładu pracy, co w niniejszej sprawie nie
miało miejsca.
3
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wyro-
kiem z dnia 30 marca 2004 r. [...] oddalił odwołanie Piotra G. Sąd pierwszej instancji
ustalił, że Wanda G. w dniu 5 lutego 1997 r. pełniąc obowiązki pielęgniarki przyszpi-
talnej i pracownika socjalnego poślizgnęła się na oblodzonym chodniku i upadła na
podłoże, w wyniku czego doznała urazu prawej kończyny dolnej. Wypadek ten został
uznany za wypadek przy pracy wyrokiem Sądu Rejonowego w Cieszynie z dnia 19
listopada 1997 r. [...]. Sąd ustalił nadto, że Piotr G. nie spełnia warunków do przy-
znania mu renty rodzinnej po zmarłej Wandzie G. Spadek po Wandzie G. na mocy
ustawy nabyli wdowiec Jan G. i syn Piotr G., po połowie każdy. Jan G. będący mał-
żonkiem Wandy G. zmarł w dniu 3 marca 1999 r w C. Spadek po Janie G. nabył syn
Piotr G. w całości. Z uwagi na brak przesłanki materialnoprawnej w postaci legityma-
cji czynnej w odniesieniu do Piotra G., Sąd nie prowadził postępowania dowodowego
mającego na celu ustalenie, czy śmierć ubezpieczonej była bezpośrednim następ-
stwem wypadku jakiemu uległa w dniu 5 lutego 1997 r .
W chwili złożenia pozwu obowiązywała ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r.,
Nr 30, poz. 144 ze zm.). W chwili orzekania (od 1 stycznia 2003 r. ) obowiązuje na-
tomiast ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Zgodnie z art. 46 obowiązującej ustawy
z dnia 30 października 2002 r. do wniosków o jednorazowe odszkodowania zgłoszo-
nych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy obowiązujące w dniu
wydania orzeczenia o uszczerbku na zdrowiu lub stwierdzającego związek śmierci z
wypadkiem albo chorobą zawodową. W niniejszej sprawie orzeczenie lekarza
orzecznika ZUS w sprawie procentowego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego
skutkami wypadku wydane zostało w dniu 25 czerwca 1998 r., czyli w chwili obowią-
zywania ustawy wypadkowej z 12 czerwca 1975 r. W tym stanie rzeczy Sąd stwier-
dził, że do rozstrzygnięcia o uprawnieniu do jednorazowego odszkodowania zasto-
sowanie ma ustawa z 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych. Dalej Sąd przypomniał treść art. 12 ust. 2 pkt. 1-3 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. Regulacja zawarta w przytoczonych przepisach wskazuje, zdaniem
Sądu, że Piotr G. nie byłby uprawniony do jednorazowego odszkodowania po zmarłej
matce Wandzie G. albowiem nie spełniał w dniu jej śmierci warunków do uzyskania
renty rodzinnej. Nie miał zatem jako syn Wandy G. legitymacji czynnej w toczącym
się procesie. Legitymację czynną w chwili wytoczenia powództwa miał mąż Wandy
4
G. - Jan G. Jan G. zmarł jednak w trakcie toczącego się postępowania. Istotne w tym
stanie rzeczy jest ustalenie czy prawo do jednorazowego odszkodowania podlega
dziedziczeniu przez spadkobierców.
Zasadą prawa cywilnego jest, jak podniósł Sąd, iż generalnie prawa i obo-
wiązki zmarłego przechodzą z chwilą śmierci na spadkobierców (art. 922 § 1 k.c.) .
Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak
również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby nieza-
leżnie od tego, czy są one spadkobiercami (art. 922 § 2 k.c.). Jak wynika z przyto-
czonych przepisów ustawy wypadkowej z 1975 r. prawo do jednorazowego odszko-
dowania przechodzi na oznaczone osoby, niezależnie od tego czy są one spadko-
biercami.
Sąd stwierdził, że Piotr G. nie miał również legitymacji do występowania w tym
procesie jako spadkobierca Jana G., albowiem prawo do jednorazowego odszkodo-
wania z tytułu śmierci Wandy G. nie weszło do spadku po nim.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniósł Piotr G., zaskarżając wyrok w
całości i zarzucając błędną wykładnię art. 922 k.c.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wyro-
kiem z dnia 8 lipca 2004 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej w ten sposób, że zasądził od Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B.-B. na rzecz Piotra G. kwotę
20.847,60 zł tytułem jednorazowego odszkodowania w związku ze śmiercią Wandy
G. na skutek wypadku przy pracy z dnia 5 lutego 1997 r. wraz z ustawowymi odset-
kami od dnia 7 października 2002 r.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że Zakład
Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B.-B., któremu postanowieniem z dnia 13
czerwca 2002 r. (prawomocnym w dniu 21 czerwca 2002 r.) Sąd Okręgowy w Bielsku
- Białej przekazał sprawę do rozpoznania jako organowi właściwemu miejscowo i
rzeczowo, był właściwy do merytorycznego rozpoznania sprawy Piotra G. o jednora-
zowe odszkodowanie w związku z wypadkiem przy pracy, któremu uległa Wanda G.
W wyroku z dnia 24 kwietnia 2002 r., TK P 5/01, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że
po pierwsze - art. 32 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest niezgodny z art. 2 oraz art.
32 Konstytucji RP, przez to, że wprowadza nierówne traktowanie pracodawców oraz
osób uprawnionych do odszkodowania i po drugie - art. 32 ust. 1 pkt. 2 tej ustawy w
5
części, w której ogranicza odpowiedzialność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych tylko
do pracowników nieuspołecznionych zakładów pracy i członków ich rodzin, jest nie-
zgodny z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji.
Sąd drugiej instancji odnosząc powyższe do sprawy o jednorazowe odszko-
dowanie należne od uspołecznionego zakładu pracy z tytułu wypadku przy pracy, w
sytuacji gdy roszczenie stało się wymagalne w okresie przed ogłoszeniem orzecze-
nia Trybunału, o którym mowa powyżej, uznał, że obowiązkiem wypłaty odszkodo-
wania należy obciążyć ZUS.
Okolicznością bezsporną w sprawie było, iż Piotr G. nie spełniał wymogów do
przyznania renty rodzinnej po zmarłej Wandzie G., zgodnie z art. 12 ust. 1 i 2 pkt. 2
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych. Natomiast - zdaniem Sądu Okręgowego - Piotr G. jako następ-
ca prawny zmarłego Jana G., mógł dochodzić od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
stosownego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, któremu uległa jego matka
Wanda G. Tak więc, po uprawnionym do jednorazowego odszkodowania małżonku
zmarłej, zgodnie z art. 12 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. w jego miej-
sce wstąpił Piotr G., zgodnie z art. 922 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.
Od powyższego wyroku organ rentowy wniósł kasację, którą oparł na naru-
szeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie,
a mianowicie: - art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z
tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych, przez błędną jego wykładnię roz-
szerzającą zamknięty krąg podmiotów wymienionych w tym przepisie jako uprawnio-
nych do jednorazowego odszkodowania, w wyniku przyjęcia przez Sąd drugiej in-
stancji, iż wnioskodawca Piotr G. nabył prawo do wypłaty jednorazowego odszkodo-
wania z tytułu śmiertelnego wypadku przy pracy jego matki Wandy G., jako następca
prawny małżonka zmarłej Jana G. uprawnionego do przedmiotowego odszkodowa-
nia na podstawie art. 12 ust. 2 pkt 1 tej ustawy, mimo iż nie był uprawnionym człon-
kiem rodziny wymienionym w jej art. 12 ust 2; - art. 922 § 1 k.c., przez niewłaściwe
jego zastosowanie, w wyniku przyjęcia, że prawo do jednorazowego odszkodowania
z tytułu wypadku przy pracy wchodzi do spadku po ojcu odwołującego się, mimo wy-
raźnego wyłączenia tego prawa ze spadku przez art. 922 § 2 k.c., jako należącego
do praw przechodzących na oznaczone osoby bez względu na to, czy są spadko-
biercami, co spowodowało bezpodstawne zasądzenie na rzecz odwołującego się
przedmiotowego odszkodowania, mimo iż nie należał do podmiotowego kręgu osób
6
oznaczonych w art. 12 ust. 2 pkt 1-3 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadcze-
niach z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych; - art. 190 ust 3 Konstytucji
Rzeczpospolitej Polskiej przez niewłaściwą jego wykładnię w wyniku przyjęcia, że
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01, stwierdzający
niekonstytucyjność przepisów art. 32 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy wypadkowej 1975 r.,
przez to, że wprowadzają nierówne traktowanie pracodawców oraz osób uprawnio-
nych do odszkodowania oraz ograniczają odpowiedzialność ZUS tylko do pracowni-
ków nieuspołecznionych zakładów pracy - posiada moc wsteczną w przypadku orze-
kania przez sąd co do stanów faktycznych zaistniałych przed datą ogłoszenia orze-
czenia Trybunału Konstytucyjnego, tj. przed 19 czerwca 2002 r., co spowodowało
niewłaściwe zastosowanie art. 32 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy wypadkowej z 1975 r., po-
przez uznanie przez sąd, że ZUS wobec niekonstytucyjności tych przepisów jest
zobowiązanym do wypłaty wnioskodawcy Piotrowi G. jednorazowego odszkodowania
z art. 12 ust. 1 ustawy wypadkowej, mimo że wypadek miał miejsce w uspołecznio-
nym zakładzie pracy, tj. Zespole Zakładów Opieki Zdrowotnej, a orzeczenie komisji
lekarskiej ZUS wydane zostało w dniu 25 czerwca.1998 r., tj. przed datą ogłoszenia
orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
Wskazując na powyższe podstawy kasacyjne, wniesiono o zmianę zaskarżo-
nego wyroku w całości i oddalenie odwołania oraz o orzeczenie o kosztach postępo-
wania według norm przepisanych; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Nie jest trafny zarzut naruszenia
zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) stanowiącego, że członkami rodziny upraw-
nionymi do odszkodowania są: 1) małżonek, z zastrzeżeniem ust. 3, 2) dzieci własne
i przysposobione, pasierbowie, wnuki, rodzeństwo, spełniające w dniu śmierci pra-
cownika warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej, 3) rodzice, osoby przy-
sposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli w dniu śmierci pracownika lub rencisty
prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli pracownik przyczyniał się
7
w znacznym stopniu do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub
ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że w toku postępowania o jednora-
zowe odszkodowanie zmarł wnioskodawca Jan G. - małżonek zmarłej ubezpieczonej
Wandy G. oraz że syn zmarłego Piotr G. w dniu śmierci matki, tj. w dniu 4 marca
1997 r. nie spełniał warunków do nabycia prawa do jednorazowego odszkodowania
na podstawie art. 12 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy wypadkowej.
Problemem spornym jest to, czy Piotr G. jako następca prawny zmarłego Jana
G. mógł dochodzić od ZUS stosownego odszkodowania, o którym mowa w tym prze-
pisie, jak twierdzi Sąd drugiej instancji, czy też przeciwnie, nie mógł dochodzić tego
roszczenia, bowiem nie był uprawnionym członkiem rodziny w rozumieniu art. 12 ust.
2 pkt 1 ustawy, jak uważa wnoszący kasację ZUS.
Przede wszystkim należy wskazać, że przepis art. 12 ust. 2 ustawy nie określa
osób, które są uprawnione do otrzymania jednorazowego odszkodowania pieniężne-
go w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenie pieniężne, lecz jedy-
nie określa członków rodziny pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej, uprawnionych do otrzymania jednorazowego odszkodowa-
nia pieniężnego. Inaczej, przepis ten w żadnym razie nie może być rozumiany jako
określający szczególne następstwo prawne po zmarłym członku rodziny, który
uprzednio zgłosił wniosek o jednorazowe odszkodowanie pieniężne, ponieważ prze-
pis ten nie reguluje w żadnym zakresie sukcesji prawa do odszkodowania, lecz jedy-
nie krąg osób uprawnionych do otrzymania takiego odszkodowania. Inaczej, z prze-
pisu tego wynika jedynie, komu przysługuje prawo do jednorazowego odszkodowa-
nia, natomiast przepis ten nie określa, na kogo przechodzi to prawo w razie śmierci
osoby uprawnionej do odszkodowania. W związku z tym nietrafne jest twierdzenie
organu rentowego, że przepis art. 12 jest przepisem przewidującym następstwo
szczególne, a w konsekwencji wyłączającym zastosowanie przepisu art. 922 k.c.
Przepisy ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych nie odsyłają - jak czynił to na przykład art. 26 ustawy z 1968 r. o świad-
czeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy odsyłający do
ustawy z 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin - do odpowiedniego stosowania przepisów obecnie obowiązującej ustawy sys-
temowej, która stanowi w art. 136 ust. 1, że w razie śmierci osoby, która zgłosiła
wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci
8
wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo do-
mowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła
wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny
uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba; a
ponadto w ust. 2, że osoby wymienione w ust. 1 mają prawo do udziału w dalszym
prowadzeniu postępowania o świadczenia, nieukończonego wskutek śmierci osoby,
która o te świadczenia wystąpiła.
O ile zatem w poprzednim stanie prawnym nie było wątpliwości, że po pierw-
sze - ustawa określała szczególne następstwo prawne po osobie, która zgłosiła
wniosek o jednorazowe odszkodowanie, a następnie zmarła przed ukończeniem po-
stępowania, po drugie - przewidywała prawo następców prawnych tej osoby do
udziału w dalszym postępowaniu w tej sprawie, o tyle w obecnym stanie prawnym, w
którym ustawa wypadkowa nie odsyła do odpowiedniego stosowania ustawy syste-
mowej, obie te kwestie mogą być sporne.
Należy jednak podkreślić, że prawo do jednorazowego odszkodowania jest
prawem majątkowym, które nie wygasa w razie śmierci uprawnionego do jednorazo-
wego odszkodowania (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 1978 r., V
PZP 4/78, OSNCP 1978 nr 10, poz. 173, wpisana do księgi zasad prawnych), lecz
przechodzi po jego śmierci na inne osoby (por. uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1968 r., III PZP 59/68, OSNCP 1969, poz. 84,
wpisana do księgi zasad prawnych). Powstaje w związku z tym problem, czy przysłu-
gujące uprawnionemu członkowi rodziny i przez niego niepobrane na skutek śmierci
jednorazowe odszkodowanie pieniężne przewidziane w art. 12 ustawy wypadkowej
należy do spadku po nim, jak uważa Sąd drugiej instancji, lub przechodzi wyłącznie
na innych członków rodziny pracownika, który zmarł w wskutek wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej, o ile spełniali w dniu śmierci pracownika przesłanki określo-
ne w art. 12 ust. 2 ustawy. Należy przyjąć, że skoro przepis art. 12 ust. 2 ustawy wy-
padkowej nie reguluje przejścia prawa do jednorazowego odszkodowania na ozna-
czone osoby (nie określa sukcesji tego prawa), a ustawa ta nie odsyła do odpowied-
niego stosowania ustawy systemowej, której art. 136 określa takie szczególne na-
stępstwo prawne, to biorąc także pod rozwagę charakter prawa do jednorazowego
odszkodowania, jako prawa majątkowego niezwiązanego ściśle z osobą zmarłego
uprawnionego do jednorazowego odszkodowania oraz funkcję tego prawa, jaką jest
wyrównanie swoistej szkody, której doznała rodzina wskutek śmierci ubezpieczonego
9
członka tej rodziny, należy podzielić pogląd Sądu drugiej instancji, że po uprawnio-
nym do odszkodowania małżonku zmarłej w jego miejsce - zgodnie z art. 922 § 1 k.c.
- wstąpił syn zmarłego Piotr G. W konsekwencji należy przyjąć, że prawo do jednora-
zowego odszkodowania pieniężnego z tytułu wypadku przy pracy wchodzi do spadku
po uprawnionym - na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy wypadkowej - członku rodziny
pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy.
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 190 ust.
3 Konstytucji RP. Jest bezsporne, że stan prawny w zakresie podmiotów obowiąza-
nych do ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych uległ zmianie w następstwie orzeczenia Trybunału Kon-
stytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01, w którym Trybunał stwierdził, że art.
32 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych w części, w której ogranicza odpowiedzialność Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych tylko do pracowników nieuspołecznionych zakładów
pracy i członków ich rodzin, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji. Zgodnie z
art. 190 ust. 3 Konstytucji utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego (przepisu
prawa) następuje z dniem ogłoszenia orzeczenia. W konsekwencji od daty ogłosze-
nia orzeczenia Trybunału ZUS ponosi odpowiedzialność z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych zaistniałych po tej dacie niezależnie od „typu" praco-
dawcy (zakładu pracy).
W postanowieniu z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP 27/00 (OSNAPiUS 2001 nr
23, poz. 331); podobnie w uchwale z dnia 23 stycznia 2001 r., III ZP 30/00
(OSNAPiUS 2001 nr 23, poz. 685), Sąd Najwyższy, po rozważeniu różnych możli-
wych interpretacji, jakie stwarza nieprecyzyjny przepis art. 190 Konstytucji w zakresie
skutków orzeczenia Trybunału doszedł do przekonania, że najbardziej właściwa jest
interpretacja, według której, przy przyjęciu, że akt normatywny (przepis) traci moc
obowiązującą jedynie na przyszłość, a więc (a contrario) jego moc obowiązująca roz-
ciąga się na stany faktyczne powstałe przed ogłoszeniem orzeczenia trybunalskiego
- z uwagi na zawarte w tym orzeczeniu autorytatywne (wiążące) stwierdzenie, że akt
ten pozostaje w sprzeczności z aktem prawnym wyższego rzędu, nie powinien on
być przez sądy stosowany do określonego stanu faktycznego. Innymi słowy - stwier-
dził Sąd Najwyższy w powołanych orzeczeniach - do momentu ogłoszenia orzecze-
nia Trybunału dany akt normatywny (jego przepis) obowiązuje, ale nie może być w
konkretnych sprawach przez sąd stosowany, w szczególności jeżeli sąd rozstrzyga
10
sprawę, w której chodzi o roszczenia powstałe przed utratą mocy obowiązującej aktu
normatywnego, z którego są one wywodzone, albo które na jego podstawie są za-
przeczane.
Podzielając wymienione stanowisko i odnosząc je do spraw o jednorazowe
odszkodowanie należne od uspołecznionych zakładów pracy z tytułu wypadków przy
pracy (chorób zawodowych), w których roszczenie stało się wymagalne w okresie
przed ogłoszeniem orzeczenia Trybunału, prawidłowo Sąd drugiej instancji obowiąz-
kiem wypłaty odszkodowania obciążył ZUS.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================