Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 września 2005 r.
I UK 13/05
Poborowy pełniący zastępczą służbę wojskową, którego inwalidztwo po-
wstało w okresie stanu wojennego, nie jest inwalidą wojskowym w rozumieniu
art. 30 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i woj-
skowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Barbara Wagner (spra-
wozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2005 r.
sprawy z odwołania Józefa O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w Ł. o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku ze służbą wojskową,
na skutek kasacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7
października 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Ło-
dzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosz-
tach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 7 października 2004 r. [...] oddalił
apelację Józefa O. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Łodzi z dnia 20 listopada 2003 r. [...], oddalającego jego odwołanie od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Ł. z dnia 16 listopada 2002 r.,
odmawiającej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku ze służbą
wojskową.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena. Józef O. był zatrudniony na stanowisku salowego w Szpitalu Klinicz-
nym Wojskowej Akademii Medycznej w Ł. w okresie od 15 lutego 1980 r. do 16 grud-
nia 1980 r. Od 17 grudnia 1980 r. do 5 stycznia 1982 r. odbywał w tym szpitalu za-
2
stępczą służbę poborowych, pracując nadal w charakterze salowego. W okresie peł-
nienia służby pobierał uposażenie żołnierza służby zasadniczej w kwocie 170 zł mie-
sięcznie. Po odbyciu zastępczej służby wojskowej, to jest od 6 stycznia 1982 r. do 25
czerwca 1982 r., wnioskodawca kontynuował zatrudnienie w szpitalu. Sąd Okręgowy
w Łodzi wyrokiem z dnia 7 kwietnia 1983 r. ustalił, że Józef O. stał się inwalidą III
grupy od dnia 17 grudnia 1981 r. Organ rentowy przyznał wnioskodawcy prawo do
renty inwalidzkiej III grupy na stałe. Decyzją z dnia 16 listopada 2002 r. Zakład Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddział w Ł. odmówił Józefowi O. prawa do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy w związku ze służbą wojskową, ponieważ nie odbywał on czynnej
służby wojskowej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, Józef O. nie pełnił czynnej służby wojskowej.
Odbywał jedynie służbę wojskową w ramach zastępczej służby poborowych. Powo-
łując się na art. 30 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojen-
nych i wojskowych oraz ich rodzin Sąd ten wskazał, że renta inwalidzka przysługuje
żołnierzowi niezawodowemu, który został zaliczony do jednej z grup inwalidów
wskutek inwalidztwa powstałego w czasie odbywania czynnej służby wojskowej w
okresie pokoju albo w ciągu 3 lat od zwolnienia z tej służby, jeżeli inwalidztwo to jest
następstwem chorób powstałych lub urazów doznanych w czasie odbywania służby
wojskowej. Żaden przepis ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych
oraz ich rodzin, a zwłaszcza jej art. 6, art. 7 i art. 8, nie stanowi podstawy do uznania
żołnierza pełniącego służbę w okresie wprowadzenia stanu wojennego za inwalidę
wojennego. Zastępcza służba wojskowa nie zmieniła swego charakteru poprzez
wprowadzenie stanu wojennego. Wnioskodawca nie został powołany do jednostki
wojskowej, nie był skoszarowany i nadal pracował w szpitalu na stanowisku salowe-
go. Sąd uznał, że bez znaczenia dla kwestii przyznawania świadczeń rentowych dla
inwalidów wojennych i wojskowych pozostają przepisy ustawy o powszechnym obo-
wiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, zgodnie z którymi w okresie stanu
wojennego stosuje się przepisy obowiązujące w stanie wojny.
Józef O. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako podstawy kasacji naru-
szenie prawa materialnego, a mianowicie art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 29 maja 1974 r.
o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin w związku z § 2
ust. 1 uchwały Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie wprowadzenia
stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa oraz w związku z art. 60,
art. 110, art. 11, art. 112, art. 113 i art. 114 oraz art. 135 i art. 136 ustawy z dnia 21
3
listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.), poprzez wyrażenie błędnego
poglądu, że „osoba, której inwalidztwo powstało w czasie odbywania zastępczej
służby poborowych w okresie obowiązywania stanu wojennego [...], nie ma statusu
inwalidy wojskowego [...] z powodu niespełnienia przesłanki odbywania czynnej
służby wojskowej, podczas gdy przepisy stanu wojennego nadawały status czynnej
służby wszystkim postaciom wykonywania służby wojskowej”, a także naruszenia
przepisów postępowania, a to: art. 386 k.p.c. i art. 385 k.p.c. w związku z art. 391 § 1
k.p.c., art. 6 k.p.c., art. 224 § 1 k.p.c. i art. 217 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.,
poprzez niedostateczne wyjaśnienie sprawy, a zwłaszcza przez „zaniechanie prze-
prowadzenia dowodu z dokumentacji Centralnego Archiwum Wojskowego w W. i
Archiwum Wojsk Lądowych w T.”, jego pełnomocnik wniósł o „uchylenie zaskarżo-
nych wyroków pierwszej i drugiej instancji oraz o przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi pierwszej instancji” oraz o „zasądzenie na rzecz wnioskodawcy
kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych”. Jego zdaniem, roz-
poznanie kasacji uzasadnia występowanie istotnego zagadnienia prawnego dotyczą-
cego „zmiany sytuacji prawnej osób odbywających służbę wojskową wskutek zasto-
sowania przepisów stanu wojennego”.
W uzasadnieniu kasacji pełnomocnik skarżącego podniósł, że art. 30 ust. 1
ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin nie zawie-
ra definicji pojęcia „czynna służba wojskowa.” Wobec tego zwrot ten należy
interpretować zgodnie z regułami wykładni systemowej, „poprzez przyjęcie takiego
znaczenia, jakie nadają mu przepisy o powszechnym obowiązku obrony RP”. Wedle
art. 60 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy, służbą wojskową jest także odbywanie zastęp-
czej służby poborowych. Zgodnie z uchwałą Rady Państwa w sprawie wprowadzenia
stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa, w okresie stanu wojenne-
go w zakresie służby wojskowej stosowało się wyłącznie art. 110 - art. 117 ustawy o
powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Oznacza to, że uchwała
Rady Państwa „poddawała [...] zastępczą służbę poborowych przepisom art. 110 -
117 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, wyłączając stosowanie rozdziału
o służbie zastępczej”. Uchwała nadawała zatem wszystkim poborowym powołanym
do służby status osób w czynnej służbie wojskowej, niezależnie od formy wykonywa-
nia obowiązku obrony. Ujednoliciła sytuację prawną wszystkich poborowych. Ponie-
waż inwalidztwo wnioskodawcy powstało w czasie odbywania zastępczej służby po-
4
borowych w okresie stanu wojennego, „nie mają prawnego znaczenia związek przy-
czynowy pomiędzy inwalidztwem a służbą, oraz warunki, w jakich odbywana była
służba.” Poborowi, którzy uprzednio wykonywali służbę zastępczą nie zostali bowiem
zwolnieni z obowiązków przewidzianych ustawą o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej, lecz poddani „obostrzeniom stanu wojennego przez nada-
nie im w zakresie pełnionej służby statusu osób w czynnej służbie”.
Pełnomocnik skarżącego podniósł także, że Sąd bezzasadnie oddalił wnioski
dowodowe o zwrócenie się do archiwów wojskowych. Wobec tego Józef O. został
pozbawiony możliwości wykazania, że był poddany rygorom właściwym dla czynnej
służby wojskowej oraz że powołanie określało wykonywaną przez niego służbę jako
czynną służbę wojskową. W jego ocenie, Sąd powinien uchylić wyrok i przekazać
sprawę do ponownego rozpoznania, albowiem Sąd pierwszej instancji nie wyjaśnił
istotnych dla rozstrzygnięcia kwestii. Wskazał, że uzasadnienie wyroku nie zawiera
„podstawy dowodowej ustaleń”, a Sąd zamknął rozprawę przed dostatecznym wyja-
śnieniem sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Decyzja, od której odwołanie wniósł Józef O. została wydana 16 listopada
2002 r., ale dotyczyła stanu faktycznego z okresu między 17 grudnia 1980 r. i 5
stycznia 1982 r., a nawet ściślej - z dnia 17 grudnia 1981 r. W tym bowiem dniu
ubezpieczony odbywający zastępczą służbę poborowych stał się, po wprowadzeniu
13 grudnia 1981 r. stanu wojennego, inwalidą III grupy. W sprawie mogło mieć przeto
znaczenie z jakiej daty stan prawny został zastosowany do jej rozstrzygnięcia, bo-
wiem z dniem 1 stycznia 2004 r. weszła w życie ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o
służbie zastępczej (Dz.U. Nr 223, poz. 2217), która możliwości spełniania obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej w tej formie nie łączy, jak to było uprzednio, tylko z
czasem pokoju. Zarówno Sąd pierwszej jak i drugiej instancji powołały ustawę z dnia
29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, wskazując jako
miejsce jej publikacji Dz.U. Nr 13, poz. 68, a zatem wedle jednolitego tekstu z 1983 r.
Z jakiego okresu przepisy ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obo-
wiązku Rzeczypospolitej Polskiej zostały uwzględnione - nie wiadomo, bo w tym
przypadku żaden z Sądów nie podał nawet miejsca publikacji tego aktu prawnego.
Pełnomocnik skarżącego uwzględnił, jak można wnosić z kasacji, tekst jednolity
5
ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz.U. Nr
9, poz. 87) z 2002 roku, zaś ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypo-
spolitej Polskiej (Dz.U. Nr 21, poz. 205) z roku 2004. Podzielając pogląd prawny o
kontrolnym charakterze postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecz-
nych, należało zastosować przepisy obowiązujące w chwili wydania decyzji, z tym
wszakże zastrzeżeniem, że dla ustalenia sytuacji Józefa O. jako osoby spełniającej
powszechny obowiązek w zakresie służby wojskowej - przepisy z okresu odbywania
przez niego zastępczej służby poborowych.
2. Zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwa-
lidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, powoływanej dalej jako „ustawa za-
opatrzeniowa”, zarówno w brzmieniu obowiązującym według jednolitego tekstu z
1983 r. (Dz.U. Nr 13, poz. 68) jak i obecnie (Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87), inwalidą
wojskowym jest żołnierz niezawodowy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, który
został zaliczony do jednej z grup inwalidów na skutek inwalidztwa powstałego w cza-
sie odbywania czynnej służby wojskowej w okresie pokoju albo w ciągu 3 lat od
zwolnienia z tej służby, jeżeli inwalidztwo jest następstwem chorób powstałych lub
urazów doznanych w czasie odbywania służby wojskowej. „Żołnierzami niezawodo-
wymi” w rozumieniu art. 30 ustawy zaopatrzeniowej, stosownie do jej art. 34, są: sze-
regowi i podoficerowie odbywający zasadniczą służbę wojskową, żołnierze odbywa-
jący nadterminową zasadniczą służbę wojskową, żołnierze odbywający przeszkole-
nie wojskowe, studenci odbywający zajęcia wojskowe w czasie trwania studiów, ab-
solwenci szkół wyższych, kandydaci na żołnierzy zawodowych, szeregowi oraz pod-
oficerowie, chorążowie i oficerowie rezerwy odbywający ćwiczenia wojskowe, żołnie-
rze rezerwy odbywający okresową służbę wojskową, a także szeregowi oraz podofi-
cerowie rezerwy pełniący czynną służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji.
3. Zgodzić się należy z twierdzeniem pełnomocnika skarżącego, że skoro
ustawa zaopatrzeniowa nie zawiera „własnej” definicji czynnej służby wojskowej, na-
leży w tym zakresie odwołać się do przepisów ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o
powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, powoływanej dalej jako
„ustawa”. Ustawa ta była wielokrotnie zmieniana, o czym najlepiej świadczy liczba jej
jednolitych tekstów, opublikowanych kolejno w Dziennikach Ustaw: z 1979 Nr 18,
poz. 111; z 1984 r. Nr 7, poz. 31; z 1988 r. Nr 30, poz. 207; z 1992 r. Nr 4, poz. 16; z
2002 r. Nr 21, poz. 205; z 2004 r. Nr 241, poz. 2416. Dla rozstrzygnięcia rozpozna-
wanej sprawy nowelizacje te, poza zmianami wprowadzonymi ustawą z 28 listopada
6
2003 r. o służbie zastępczej, miały drugorzędne znaczenie. Trzeba wszakże pod-
nieść, że dla określenia statusu Józefa O. jako żołnierza miarodajna jest wersja
ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP wedle jednolitego jej tekstu z 1979 r.
Dlatego też po powołaniu przepisów ustawy zgodnie z obecną ich numeracją, w na-
wiasach - z dodatkiem „poprzednio”- podane zostaną numery przepisów z tekstu jed-
nolitego ustawy opublikowanego w Dzienniku Ustaw z 1979 r. Nr 18, poz.111.
Zakres podmiotowy i treść powszechnego obowiązku obrony określa (i okre-
ślał) art. 4 ustawy. Podlegają mu wszyscy obywatele polscy zdolni ze względu na
wiek i stan zdrowia do wykonywania tego obowiązku (ust. 1), w którego ramach są
oni obowiązani do pełnienia służby wojskowej, służby w obronie cywilnej, odbywania
przysposobienia obronnego, uczestniczenia w samoobronie ludności, pełnienia
służby w jednostkach zmilitaryzowanych, wykonywania świadczeń na rzecz obrony
(ust. 2).
Służba wojskowa uregulowana jest obecnie w dziale III ustawy (poprzednio był
to dział IV). Zgodnie z art. 55 ust. 1 ustawy (poprzednio art. 60), obowiązek służby
wojskowej polega na odbywaniu zasadniczej służby wojskowej, zajęć wojskowych
oraz przeszkolenia wojskowego przez studentów i absolwentów szkół wyższych, ćwi-
czeń wojskowych oraz okresowej służby przez żołnierzy rezerwy. W ramach obo-
wiązku służby wojskowej poborowi mogą być przeznaczeni do odbycia zasadniczej
służby lub szkolenia poborowych w obronie cywilnej (ust. 2). Służbę wojskową mogą
pełnić tylko osoby do niej zdolne. Według art. 30a ust. 1 pkt 1 ustawy (dodanego
przez art. 1 pkt 10 ustawy z dnia 29 października 2003 r. o zmianie ustawy o po-
wszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych
ustaw, Dz.U. Nr 210, poz. 2036), „zdolność do czynnej służby wojskowej” oznacza
zdolność do odbywania: zasadniczej służby wojskowej, nadterminowej zasadniczej
służby wojskowej, zajęć wojskowych, przeszkolenia wojskowego, okresowej służby
wojskowej, ćwiczeń wojskowych, zasadniczej służby i szkolenia poborowych w obro-
nie cywilnej, służby zastępczej, służby wojskowej pełnionej w razie ogłoszenia mobi-
lizacji i w czasie wojny (poprzednio sprawę tę regulowały rozporządzenia Ministra
Obrony Narodowej wydawane w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Spo-
łecznej na podstawie upoważnienia przewidzianego w art. 20 ust. 2 ustawy). Już z
porównania treści obu powołanych przepisów wynika, że zastępcza służba poboro-
wych jest wykonywana poza służbą wojskową. Nie wszyscy poborowi zdolni do
czynnej służby wojskowej są też żołnierzami w czynnej służbie wojskowej. Według
7
art. 59 ustawy (poprzednio art. 62), są nimi osoby odbywające zasadniczą służbę
wojskową, nadterminową zasadniczą służbę wojskową, okresową służbę wojskową,
przeszkolenie wojskowe, ćwiczenia wojskowe (ust. 1) oraz pełniące służbę wojskową
w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (ust. 2). Osoba odbywająca zastęp-
czą służbę poborowych, pomimo że jest osobą zdolną do czynnej służby wojskowej i
spełnia powszechny obowiązek w zakresie służby wojskowej, nie pełni tej służby i nie
jest żołnierzem ani w rozumieniu art. 30 ustawy zaopatrzeniowej, ani w rozumieniu
art. 59 ustawy (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1998 r., II UKN
359/98, OSNAPiUS 2000 nr 3, poz. 113).
4. Zastępcza służba poborowych uregulowana została w ustawie z 21 listo-
pada 1967 r., w dodanym do niej ustawą z dnia 28 czerwca 1979 r. o zmianie ustawy
o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 15,
poz. 97) dziale IIIa, zatytułowanym „Zastępcza służba poborowych”. Numeracja tego
działu podlegała zmianie (w dniu jego uchylenia - 1 stycznia 2004 r. - oznaczony był
jako dział VI), co jednak nie miało znaczenia dla unormowania statusu poborowych
odbywających służbę zastępczą. Szczegółowe zasady odbywania zastępczej służby
poborowych określały kolejno rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie służby za-
stępczej poborowych z dnia 29 września 1980 r. (Dz.U. Nr 23, poz. 87) oraz w spra-
wie służby zastępczej: z dnia 8 sierpnia 1988 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 208), z dnia 3 lis-
topada 1992 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 429) i z dnia 23 kwietnia 2002 r. (Dz.U. 62, poz.
562). Choć poborowi odbywający zastępczą służbę nie byli (i nie są) pracownikami,
w razie doznania uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej miały do nich zastosowanie przepisy o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych (art. 140 ust. 1 i 2 ustawy we wszystkich wersjach
sprzed 1 stycznia 2004 r.), a w razie inwalidztwa lub śmierci spowodowanych innymi
zdarzeniami przysługiwały im świadczenia przewidziane w przepisach „o powszech-
nym zaopatrzeniu pracowników i ich rodzin” (ust. 3), tj., kolejno w przepisach ustaw:
z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6 ze zm.), z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 363; ustawa z 28 listopada 2003 r. o służbie za-
stępczej nie reguluje tej kwestii, albowiem została ona unormowana znowelizowa-
nymi przez nią - art. 45 i art. 46 - przepisami ustaw ubezpieczeniowych.
8
5. Z przepisów wszystkich powołanych aktów wynika, że do 1 stycznia 2004 r.
zastępcza służba poborowych była możliwa tylko w okresie pokoju. Skoro tak, to po-
wstaje problem, czy i jak wprowadzenie stanu wojennego wpływało na sytuację osób
spełniających obowiązek obrony w zakresie służby wojskowej przez jej zastępcze
odbywanie; czy stawali się oni żołnierzami w czynnej służbie wojskowej (jak twierdzi
pełnomocnik skarżącego), czy pozostawali poborowymi odbywającymi zastępczą
służbę (jak twierdzą Sądy obu instancji i organ rentowy).
Rada Państwa wydała w dniu 12 grudnia 1981 r. dekret o stanie wojennym
(Dz.U. Nr 29, poz.154). W dniu 10 grudnia 1983 r. weszła w życie ustawa z dnia 5
grudnia 1983 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. Nr 66, poz. 297). Od tej daty dekret z 12
grudnia 1981 r. miał zastosowanie tylko do stanu wojennego w rozumieniu art. 33
ust. 2 Konstytucji z 22 lipca 1952 r. (jednolity tekst: Dz.U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36 ze
zm.), a następnie art. 229 Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483).
Akty te zostały uchylone obowiązującymi dziś ustawami - odpowiednio - z dnia 21
czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz.U. Nr 113, poz. 985 ze zm.) oraz z dnia 29
sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił
Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz.U. Nr 156, poz. 1301). Według art. 237 ustawy w wersji przyjętej w tek-
ście jednolitym z 1979 r. (obecnie: art. 247), w czasie obowiązywania stanu wojen-
nego w zakresie obowiązku służby wojskowej, służby w obronie cywilnej, służby w
jednostkach zmilitaryzowanych oraz świadczeń na rzecz obrony stosuje się przepisy
obowiązujące w czasie wojny, jeżeli Rada Państwa (obecnie: Prezydent) wprowa-
dzając stan wojenny nie postanowi inaczej.
W dniu 13 grudnia 1981 r. Rada Państwa, uchwałą z dnia 12 grudnia 1981 r.
w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa
(Dz.U. Nr 29, poz.155), wprowadziła na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej stan wojenny. Według § 2 pkt 1 tej uchwały, w zakresie służby wojskowej
stosuje się art. 110 - 117 ustawy o powszechnym obowiązku obrony, zaś w zakresie
służby w jednostkach zmilitaryzowanych - art. 183 oraz 186 do 198 tej ustawy (pkt 3).
Rada Państwa uchwałą z dnia 19 grudnia 1982 r. w sprawie zawieszenia stanu wo-
jennego (Dz.U. Nr 42, poz. 275) stan wojenny zawiesiła, a uchwałą z dnia 20 grudnia
1982 r. o uchyleniu szczególnych przepisów w zakresie obowiązku służby wojskowej
i służby w obronie cywilnej (Dz.U. Nr 42, poz. 276) został skreślony pkt 1 § 2 uchwały
z dnia 12 grudnia 1981 r. Z dniem 22 lipca 1983 r. stan wojenny został zniesiony
9
uchwałą Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 r. w sprawie zniesienia stanu wojennego
(Dz.U. Nr 39, poz. 178).
Zgodnie z art. 110 ustawy w brzmieniu obowiązującym 13 grudnia 1981 r.
(obecnie art. 109 ust. 1), w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny poborowi
uznani za zdolnych do służby wojskowej mogą być w każdym czasie powołani do
czynnej służby wojskowej. Jak się wydaje, wszyscy poborowi uznani za zdolnych do
służby wojskowej, którzy tej służby nie pełnią. Zatem także ci pełniący służbę zastęp-
czą w czasie pokoju. Jakkolwiek ani w ustawie z 21 listopada 1967 r. o powszech-
nym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, ani w ustawie z 29 sierpnia 2002 r.
o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasa-
dach jego podległości konstytucyjnym organom RP nie ma, a w dekrecie z 12 grud-
nia 1981 r. o stanie wojennym nie było, przepisu, który kwestię tę regulowałby
expressis verbis, właśnie dlatego należy przyjąć, że w przypadku wprowadzenia
stanu wojennego poborowy odbywający służbę zastępczą nie staje się (i nie stawał)
automatycznie, ex lege, żołnierzem w czynnej służbie w rozumieniu art. 60 ustawy.
Stosownie do art. 110 tejże ustawy, musiał zostać do niej powołany. Nie ma przeto
racji pełnomocnik skarżącego, że „przepisy stanu wojennego nadawały status czyn-
nej służby wszystkim postaciom wykonywania służby wojskowej”. Ale ze względu na
możliwość pełnienia służby zastępczej przed 1 stycznia 2004 r. tylko w czasie poko-
ju, nie mają też racji Sądy i organ rentowy, że Józef O. od 13 grudnia 1981 r. nadal w
ten sposób spełniał powszechny obowiązek obrony państwa. Przy tym, poborowy
powołany do czynnej służby wojskowej w czasie wojny mógł i może być przeznaczo-
ny do pełnienia służby w jednostkach zmilitaryzowanych (art. 111 ustawy). Kliniczny
Szpital Wojskowy w Ł., w którym skarżący odbywał zastępczą służbę poborowych
został zmilitaryzowany.
6. Jak wynika z zaświadczenia Wojskowej Komendy Uzupełnień w Ł. z 3
marca 1999 r. Józef O. odbywał zastępczą służbę wojskową w okresie od 17 grudnia
1980 r. do 5 stycznia 1982 r. Z późniejszego jej zaświadczenia wynika, że 18 marca
1982 r. został przeniesiony do rezerwy, a nadto, że 6 stycznia 1982 r. został powoła-
ny do jednostki zmilitaryzowanej przy Klinicznym Szpitalu Wojskowej Akademii Me-
dycznej w Ł. Sąd ustalił, że ubezpieczony nie został powołany do jednostki wojsko-
wej, nie został skoszarowany, a zatem nie odbywał czynnej służby wojskowej. Zwa-
żywszy treść art. 62 ustawy (obecnie art. 59 pkt 2), wniosek taki, w kontekście art.
110 ustawy (obecnie art. 109), jest przedwczesny. Inwalidztwo Józefa O. powstało
10
17 grudnia 1981 r., a więc w stanie wojennym. Przepis art. 30 ustawy zaopatrzenio-
wej dotyczy wyłącznie służby wojskowej w czasie pokoju. Tym istotniejsze było wyja-
śnienie sytuacji skarżącego jako osoby spełniającej obowiązek w zakresie służby
wojskowej w dniu 17 grudnia 1981 r. Wniosek o przeprowadzenie dowodu z doku-
mentów znajdujących się w Archiwum Wojsk Lądowych w T. lub w Centralnym Ar-
chiwum Wojskowym w W. zmierzał do wyjaśnienia tej okoliczności. Trafny jest przeto
zarzut kasacji naruszenia art. 217 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Odmowa
dopuszczenia wnioskowanego dowodu uniemożliwiła bowiem jednoznaczne ustale-
nie jaki był status, zdolnego do czynnej służby wojskowej i spełniającego powszech-
ny obowiązek obrony PRL w zakresie służby wojskowej w formie służby zastępczej,
Józefa O. w okresie po wprowadzeniu stanu wojennego, co dla rozstrzygnięcia
sprawy miało kluczowe znaczenie. W tym kontekście usprawiedliwiony jest zarzut
uchybienia art. 224 § 1 k.p.c. (w brzmieniu sprzed 5 lutego 2005 r.). Sąd naruszył ten
przepis w takim sensie, że uznał sprawę za dostatecznie wyjaśnioną w sytuacji, gdy
nie dojrzała do ostatecznego rozstrzygnięcia. Trafny jest także zarzut naruszenia art.
328 k.p.c. Uzasadnienia wyroków obu Sądów są powierzchowne i ogólnikowe.
Żadne nie wyjaśnia w sposób dostateczny podstawy prawnej zawartego w nim roz-
strzygnięcia. Wszystkie te uchybienia proceduralne mogły mieć wpływ na wynik
sprawy.
Nie są natomiast usprawiedliwione zarzuty naruszenia art. 6 k.p.c., art. 385
k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. oraz art. 386 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. Prze-
pis art. 6 k.p.c. nakłada na sądy powinność przeciwdziałania przewlekaniu postępo-
wania i dążenia do rozstrzygnięcia sprawy na pierwszym posiedzeniu „jeżeli jest to
możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy”. Skoro zaskarżony kasacją wyrok wy-
dany został w dniu rozpoznania sprawy (7 października 2004 r.), to przewlekłości
postępowania Sądowi zarzucić zasadnie nie sposób. Sąd nie uwzględnił apelacji Jó-
zefa O., ale ją - jako nieuzasadnioną - oddalił. Prawidłowo zatem powołał jako pod-
stawę rozstrzygnięcia art. 385 k.p.c., a nie art. 386 k.p.c.
Mając powyższe na względzie, stosownie do art. 39313
k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji.
========================================