Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 17 LISTOPADA 2005 R.
I KZP 39/05
Postępowanie przygotowawcze prowadzone w formie śledztwa nie
może legalnie przekształcić się w dochodzenie, gdy umożliwiająca to sytu-
acja procesowa nastąpi po upływie dwumiesięcznego terminu wskazanego
w art. 325 i § 1 k.p.k.
Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański.
Sędziowie SN: A. Siuchniński (sprawozdawca), F. Tarnowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Krzysztofa R. po rozpoznaniu, przekaza-
nego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w K., postano-
wieniem z dnia 5 sierpnia 2005 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy dopuszczalne jest prowadzenie przez sąd postępowania uproszczo-
nego w sytuacji, gdy początkowo sprawa o czyn, który uzasadnia prowa-
dzenie odrębnego dochodzenia na podstawie art. 325b, była prowadzona
łącznie z inną sprawą o czyn, co do którego było prowadzone śledztwo a
następnie sprawa ta została ze śledztwa wyłączona i zakończona w formie
dochodzenia”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione przez Sąd Okręgowy w K. do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się w następujących okoliczno-
ściach faktycznych:
Sąd Rejonowy w K., wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2005 r. uznał
oskarżonych Krzysztofa R. i Piotra R. za winnych tego, że w sierpniu 2003
r. w D., działając wspólnie i w porozumieniu, osłabiali działanie środka ska-
żającego w postaci formaliny, zawartego w posiadanym przez nich spirytu-
sie rektyfikowanym w ten sposób, że płyn ten rozcieńczali przez dodanie
wody, otrzymując w ten sposób 206 butelek o pojemności 0,5 litra płynu
alkoholowego, to jest popełnienia występku z art. 13 ustawy z dnia 2 marca
2001 r. o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobów tytonio-
wych i za czyn ten, na podstawie tego przepisu, wymierzył im kary po 8
miesięcy pozbawienia wolności, których wykonanie na podstawie art. 69 §
1 i 2 k.k. w zw. z art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesił na okres 2 lat,
zaś na podstawie art. 71 § 1 k.k. wymierzył im grzywnę po 100 stawek
dziennych w wysokości po 10 zł każda.
Nadto Sąd ten uznał oskarżonego Jarosława R. za winnego tego, że
w okresie od lipca 2003 r. do dnia 21 sierpnia 2003 r. w D., osłabiał działa-
nie środka skażającego w postaci formaliny, zawartego w posiadanym
przez niego spirytusie rektyfikowanym w ilości 50 litrów w ten sposób, że
płyn ten rozcieńczał przez dodanie wody, to jest popełnienia występku z
art. 13 ustawy z dnia 2 marca 2001 r. o wyrobie alkoholu etylowego oraz
wytwarzaniu wyrobów tytoniowych i za czyn ten, na podstawie tego przepi-
su, wymierzył mu karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, której wykona-
nie, na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 70 § 1 pkt 1 k.k., warunko-
wo zawiesił na okres 3 lat, zaś na podstawie art. 71 § 1 k.k. wymierzył mu
grzywnę 100 stawek dziennych w wysokości po 10 zł każda.
3
Wyrok ten, w części skazującej, zaskarżył apelacją obrońca Krzysz-
tofa R., zarzucając obrazę przepisów postępowania, w szczególności art.
413 § 1 pkt 6 k.p.k., art. 424 § 1 pkt 1, 7 k.p.k., oraz rażącą niewspółmier-
ność wymierzonej kary.
Sąd Okręgowy w K., mając na uwadze, że sprawa przed Sądem Re-
jonowym w K. została rozpoznana w trybie uproszczonym, powziął wątpli-
wość co do dopuszczalności jej rozpoznania w tym trybie. Wynikły one
stąd, że postępowanie przygotowawcze o czyn przypisany w zaskarżonym
wyroku Krzysztofowi R. i pozostałym oskarżonym, w całości było prowa-
dzone już po wejściu w życie noweli do Kodeksu postępowania karnego,
zawartej w ustawie z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające kodeks postę-
powania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie in-
formacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155), a więc już w czasie obowią-
zywania przepisu art. 469 k.p.k. w brzmieniu nadanym mu tą nowelą. Pro-
wadzono je początkowo w ramach śledztwa, wszczętego w dniu 19 lipca
2003 r., z powodu podejrzenia popełnienia przez Krzysztofa R. przestęp-
stwa kwalifikowanego z art. 263 § 2 k.k., to jest, należącego do kategorii
tych, w których obligatoryjne jest prowadzenie śledztwa. W dodatku, w toku
tego śledztwa wykonano szereg istotnych czynności procesowych dotyczą-
cych przypisanego oskarżonym w tej sprawie przestępnego działania, to
jest rozcieńczania spirytusu rektyfikowanego, zebrano dowody związane z
tym procederem i postawiono im zarzuty popełnienia przestępstwa z art. 12
ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2001 r. o wyrobie spirytusu, wyrobie i rozlewie
wyrobów spirytusowych oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych. Postano-
wieniem z dnia 19 listopada 2003 r., na podstawie art. 34 § 3 k.p.k., wyłą-
czono ze śledztwa sprawę o to przestępstwo, a postępowanie przygoto-
wawcze dalej było prowadzone i zakończone jako dochodzenie.
4
Na tle tych okoliczności Sąd Okręgowy w K. przyjął, że usunięcie
wątpliwości co do dopuszczalności rozpoznania sprawy w trybie uprosz-
czonym wymaga zasadniczej wykładni ustawy (art. 469 k.p.k.) i sformuło-
wał pytanie prawne o treści przedstawionej w postanowieniu z dnia 5
sierpnia 2005 r. W jego uzasadnieniu wskazał, że skoro w trakcie śledztwa
o czyn z art. 263 § 2 k.p.k. zarzucono podejrzanym występki, co do których
można było (w razie odrębnego postępowania) prowadzić dochodzenie, a
następnie wyłączono postępowanie przygotowawcze o nie, i dokończono w
formie dochodzenia, to rodzi się wymagająca zasadniczej wykładni ustawy
wątpliwość:
a) czy w świetle unormowań Kodeksu postępowania karnego w ogóle moż-
liwe jest dokończenie wyłączonego ze śledztwa postępowania przygo-
towawczego w formie dochodzenia,
b) jak należy traktować postępowanie o czyny, które nie wymagają formy
śledztwa, ale toczą się łącznie w ramach śledztw o inne czyny, co do
których niezbędne jest prowadzenie śledztwa.
Sąd Okręgowy w K. wskazał, że orzecznictwo Sądu Najwyższego i
doktryna na te zagadnienia nie udzielają odpowiedzi, a ich wyjaśnienie
przesądza o prawidłowym stosowaniu art. 469 k.p.k.
Zdaniem Sądu pytającego można wywodzić, że skoro sprawa wyłą-
czona podlega rozpoznaniu przez sąd właściwy według zasad ogólnych, to
analogicznie, przy wyłączeniu ze śledztwa sprawy o czyny niewymagające
dalszego prowadzenia śledztwa, należy taką sprawę w dalszym ciągu pro-
wadzić już w formie dochodzenia. Można także wywodzić przeciwnie, to
znaczy, że jeżeli w sprawie wszczęto śledztwo i prowadzi się je w stosunku
do wszystkich czynów ujawnionych w jego przebiegu, ale w pewnym mo-
mencie dla jego uproszczenia lub przyspieszenia zachodzi potrzeba wyłą-
czenia do odrębnego postępowania części materiałów dotyczących niektó-
rych osób lub czynów, to dalsze postępowanie przygotowawcze w tym za-
5
kresie może być prowadzone już do końca tylko w formie śledztwa. Poza
tym, zdaniem Sądu pytającego, istnieją wątpliwości, czy art. 469 k.p.k. za-
kazuje rozpoznania sprawy w trybie uproszczonym tylko w sytuacji, gdy
było prowadzone śledztwo o konkretny czyn, czy też w każdej sytuacji pro-
wadzenia śledztwa, to jest nawet w razie łącznego prowadzenia w tej for-
mie postępowania przygotowawczego co do czynów, które nie wymagają
śledztwa, w razie odrębnego prowadzenia o nie postępowań.
Rozpoznając przedstawione zagadnienie prawne, Sąd Najwyższy
zważył, co następuje.
W pierwszej kolejności należało zbadać, czy pytanie prawne sformu-
łowane przez Sąd Okręgowy w K. spełnia wymogi formalne, w tym wypad-
ku w szczególności, czy wątpliwości jakie Sąd ten powziął, pozostają w
związku z układem procesowym zaistniałym w tej sprawie.
Analiza treści pytania sformułowanego przez Sąd Okręgowy w K.
skłania do wniosku, że przedstawione w nim zagadnienie prawne nie ma
uzasadnienia w realiach procesowych tej sprawy, bowiem nie pozostaje z
nimi w ścisłym związku. Tym samym nie jest spełniony istotny warunek
stawiany przez ustawę zagadnieniu prawnemu przedstawianemu przez sąd
odwoławczy, wyrażony pośrednio w art. 441 § 1 k.p.k., to jest wymaganie,
by pytanie prawne przedstawiane przez sąd wynikało z okoliczności fak-
tycznych sprawy i od wyjaśnienia przedstawionych w nim wątpliwości zale-
żał sposób jej rozstrzygnięcia.
Istota wątpliwości Sądu Okręgowego w K. (nie całkiem jasno wyłożo-
nych w uzasadnieniu postanowienia z dnia 5 sierpnia 2005 r.), sprowadza
się do tego, że skoro rozpoznanie przez sąd sprawy w trybie uproszczo-
nym jest możliwe wtedy, gdy było w niej prowadzone dochodzenie (art. 469
zd. 1 k.p.k.), to czy reguła ta obejmuje także sytuację, gdy w sprawie pro-
wadzono, na pewnym etapie postępowania przygotowawczego śledztwo, a
następnie przekształcono je legalnie w dochodzenie (przy tym Sąd ten traf-
6
nie dostrzega, że usunięcie tej wątpliwości będzie możliwe dopiero po roz-
strzygnięciu pozostającej na przedpolu tego zagadnienia, spornej w dok-
trynie kwestii, czy w ogóle możliwe jest legalne przekształcenie się śledz-
twa w dochodzenie). Niestety tak zarysowany przez Sąd Okręgowy w K.
problem ma charakter abstrakcyjny, ponieważ nie ma „zakotwiczenia” w
realiach procesowych tej sprawy.
W sprawie wszczęto bowiem śledztwo o czyn z art. 263 § 2 k.k. w
dniu 19 lipca 2003 r. W jego toku zebrano ponadto dowody dotyczące in-
nego przestępczego działania Krzysztofa R., Piotra R. oraz Jarosława R. i
postawiono im zarzuty popełnienia przestępstwa z art. 12 ust. 1 ustawy z
dnia 2 marca 2001 r. o wyrobie spirytusu, wyrobie i rozlewie wyrobów spiry-
tusowych oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych. Z tego śledztwa, mate-
riały dowodowe dotyczące tego czynu, wyłączono dopiero postanowieniem
z dnia 19 listopada 2003 r. Nastąpiło to zatem w ostatnim dniu trzeciego
miesiąca, licząc od dnia wszczęcia w tej sprawie postępowania przygoto-
wawczego w formie śledztwa. Tym samym nastąpiło to po upływie terminu
dwumiesięcznego przewidzianego w art. 325 i § 1 k.p.k. jako terminu, w
ciągu którego trwać może legalnie dochodzenie, chyba że zostanie o mie-
siąc przedłużone przez prokuratora. Jest bowiem oczywiste, że czas trwa-
nia postępowania przygotowawczego należy tu liczyć od dnia 19 lipca 2003
r.
Sposób liczenia terminu postępowania przygotowawczego w sytuacji
wyłączenia sprawy z dotychczas prowadzonego postępowania przygoto-
wawczego do odrębnego postępowania rozstrzyga przepis § 85 Regulami-
nu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych
prokuratury, wprowadzonego rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z
dnia 11 kwietnia 1992 r. (Dz. U. Nr 38, poz. 163), który stanowi, że czas
trwania wyłączonego postępowania liczy się od daty wszczęcia postę-
powania pierwotnego, gdy w wyłączonym zakresie były dokonywane
7
czynności procesowe. Oczywistym jest w tych okolicznościach, że dalsze
postępowanie przygotowawcze, w zakresie czynu zarzuconego oskarżo-
nym w przedmiotowej sprawie, legalnie mogło być prowadzone wyłącznie
w formie śledztwa. Nie otwiera się zatem w tej sprawie problem dopusz-
czalności przekształcenia śledztwa w legalne dochodzenie i wobec tego,
nie ma przesłanek by problem ten rozstrzygać.
W kwestii tej Sąd Najwyższy dotąd w swoim orzecznictwie nie wypo-
wiadał się, zaś w piśmiennictwie poglądy są rozbieżne. Wyrażany jest z
jednej strony pogląd, że postępowanie przygotowawcze ze śledztwa może
powrócić w sposób legalny do dochodzenia (por. T. Grzegorczyk: Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, Kraków, 2005, s. 1224; P. Hofmański,
E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego, t. II, Warszawa,
2004 r., teza 11, s. 151), zaś z drugiej strony, że odpadnięcie negatywnych
przesłanek dla prowadzenia dochodzenia nie pozwala na legalny powrót ze
śledztwa do dochodzenia, skoro wszczęcie śledztwa jest faktem proceso-
wym nieodwracalnym, wymuszającym taką formę postępowania, aż do je-
go zakończenia (por. W. Grzeszczyk: Kodeks postępowania karnego. Ko-
mentarz, Warszawa, 2005, s. 298; J. Grajewski, L. K. Paprzycki, M. Płach-
ta: Kodeks postępowania karnego, t. I, Kraków 2003, s. 782 – 783).
Jeżeli założyć, że jest możliwe legalne przekształcenie się postępo-
wania przygotowawczego ze śledztwa w dochodzenie, gdy np. odpadną
negatywne przesłanki dla prowadzenia dochodzenia wymienione w art.
325c k.p.k., nastąpi zmiana kwalifikacji prawnej zarzucanego czynu lub wy-
łączenie sprawy o ten czyn ze śledztwa do odrębnego postępowania na
podstawie art. 34 k.p.k. (tę ostatnią sytuację należy traktować analogicznie,
jak sytuację powstałą po odpadnięciu negatywnych przesłanek dochodze-
nia), to z całą pewnością nigdy nie stanie się to, jeśli upłynął już określony
w art. 325 i § 1 k.p.k. termin. Zatem postępowanie przygotowawcze prowa-
dzone w formie śledztwa nie może legalnie przekształcić się w dochodze-
8
nie, gdy umożliwiająca to sytuacja procesowa nastąpi po upływie dwumie-
sięcznego terminu wskazanego w art. 325 i § 1 k.p.k. Należy zauważyć, że
w doktrynie wyrażany jest pogląd, iż postępowanie przygotowawcze ze
śledztwa może powrócić w sposób legalny do dochodzenia, chyba że mi-
nęły już terminy, w jakich wolno prowadzić postępowanie przygotowawcze
w tej właśnie formie (por. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, Kraków, 2005, s. 1224).
Niestety, implikacji wynikających z upływu trzymiesięcznego okre-
su po jakim nastąpiło wyłączenie przedmiotowej sprawy ze śledztwa do
odrębnego postępowania, Sąd Okręgowy nie dostrzegł. W przeciwnym
wypadku musiałby przyjąć, że w przedmiotowej sprawie, pomimo iż postę-
powanie przygotowawcze co do czynu oskarżonych ze śledztwa zostało
wyłączone i dalej prowadzone oraz zakończone jako dochodzenie, to nie
nastąpiło tu legalne przekształcenie się śledztwa w dochodzenie. Wiado-
mo, że samo nazwanie postępowania przygotowawczego dochodzeniem
nie przesądza jeszcze o tym, iż postępowanie to istotnie w takiej formie się
toczyło. W konsekwencji – jak powszechnie przyjmuje się w doktrynie i ju-
dykaturze – samo nazwanie postępowania „dochodzeniem” nie jest wystar-
czające do rozpoznania sprawy w postępowaniu uproszczonym, gdyż sąd
ma obowiązek zbadać, czy odpowiadało ono wymogom ustawowym prze-
widzianym dla danego rodzaju postępowania (T. Grzegorczyk: Wybrane
zagadnienia najnowszej nowelizacji procedury karnej, PiP 2003, z. 8, s. 3;
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Ko-
mentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 151; uchwały Sądu Najwyższego: z dnia
25 marca 2004 r., I KZP 43/03, OSNKW 2004 z. 4, poz. 36; z dnia 25 mar-
ca 2004 r., I KZP 11 4, OSNKW 2004, z. 4, poz. 37; wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 4 października 2004 r., IV KK 222/04, Lex nr 1267707). Jeżeli
zatem, jak w tej sprawie organy ścigania prowadziły dalsze czynności po-
stępowania przygotowawczego jako dochodzenie, w sytuacji stanu wywołu-
9
jącego oczywistą niedopuszczalność dochodzenia, sąd rozpoznający tę
sprawę był uprawniony do stwierdzenia, że w istocie tok czynności postę-
powania był śledztwem, niezgodnie z ustawą nazwanym dochodzeniem.
Obowiązkiem Sądu Okręgowego w K. rozpoznającego przedmiotową
sprawę w postępowaniu odwoławczym było zatem tylko dostrzeżenie, że w
tej sprawie postępowanie przygotowawcze nie zostało przeprowadzone, w
żadnej z jego faz, legalnie, jako dochodzenie, a w istocie przeprowadzono
w niej, od początku do końca, śledztwo, co oczywiście rozstrzyga o niedo-
puszczalności rozpoznania jej w pierwszej instancji w trybie uproszczonym.
Nie było natomiast przesłanek dla powzięcia przedstawionych Sądowi Naj-
wyższemu wątpliwości.
W tych warunkach, gdy pytanie prawne w istocie nie wyłoniło się przy
rozpoznaniu środka odwoławczego, a jedynie przy okazji rozpoznawania
tego środka, czyli gdy odpowiedź na nie, nie ma znaczenia dla rozstrzy-
gnięcia sprawy w postępowaniu odwoławczym, Sąd Najwyższy postanowił
odmówić podjęcia uchwały.