Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SA Beata Kozłowska

Sędziowie:SA Maciej Dobrzyński

SA Robert Obrębski (spr.)

Protokolant:sekr. sąd. Marta Lach

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa(...) W.

przeciwko P. K., A. B.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 11 maja 2012 r.

sygn. akt I C 20/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od(...) W. na rzecz P. K. i A. B. kwoty po 1.350 ( jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1026/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 22 listopada 2011 r., skierowanym przeciwko P. K. i A. B.,(...) W. wniosło o ustalenie nieważności umowy zbycia 1/5 części spadku po ojcu pozwanych P. K. oraz umowy dział spadku, zawartej pomiędzy pozwanymi aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r. Strona powodowa podnosiła, że sprzeczne z art. 1051 k.c. było dokonane wskazanym aktem rozporządzenia polegającego na przyznaniu pozwanej prawa najmu lokalu użytkowego nr (...) położonego przy ul. (...) w W., które pozwany nabył w wyniku śmierci ojca jako jedyny jego spadkobierca testamentowy. Strona powodowa podnosiła, że odrębność majątku spadkowego nabytego przez pozwanego została zatarta w wyniku jego włączenia do majątku odrębnego spadkodawcy oraz stała na przeszkodzie zbyciu udziału w spadku na rzecz pozwanej i podzielenia masy spadkowej między pozwanych, w szczególności przyznanie pozwanej prawa najmu lokalu, którego przeniesienie na drodze umowy nie znajduje uzasadnienia prawnego.

Pozwani wnosili o oddalenie powództwa. Kwestionowali interes prawny strony powodowej i podnosili, że ważne zawarcie umowa zbycia udziału w spadku nie zostało ograniczone czasowo i podmiotowo, może więc prowadzić do rozporządzenia prawami wchodzącymi w skład spadku, którego podzielenie na drodze umowy nie jest sprzeczne z przepisami prawa i może stanowić źródło nabycia praw z najmu lokalu użytkowego, które przysługiwały spadkodawcy.

Wyrokiem z dnia 11 maja 2012 r. Sad Okręgowy oddalił powództwo i zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanych kwoty po 1817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na podstawie dowodów z dokumentów złożonych przez strony, Sąd Okręgowy ustalił, że od 22 lutego 1965 r. do swojej śmierci w dniu 22 lutego 2003 r. P. K. był najemcą lokalu użytkowego nr (...) przy ul. (...) w W., którego właścicielem jest strona powodowa. Sąd Okręgowy ustalił również, że pozwany P. K. na podstawie testamentu odziedziczył cały spadek po ojcu, w tym prawo najmu wskazanego lokalu, jak też że z tego powodu, w dniu 10 czerwca 2010 r., pozwany podpisał ze stroną powodową aneks do umowy najmu z dnia 22 lutego 1965 r., w którym została stwierdzona zmiana podmiotowo po stronie najemcy oraz zostało wskazane, że do umowa podlega przepisom ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego. Sąd Okręgowy ustalił, że wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie z dnia 12 lutego 2009 r. oddalone zostało powództwo(...) W. przeciwko pozwanym o eksmisję z powołanego lokalu oraz że apelacja strony powodowej od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. We wskazanej sprawie zostało przyjęte, że pozwany wstąpił w uprawnienia najemcy w wyniku śmierci swojego ojca, jak również że wynajmujący nie wypowiedział powodowi umowy łączącej strony. Aktem notarialny z dnia 28 października 2010 r., jak ustalił Sąd Okręgowy, P. K. nieodpłatnie przeniósł na rzecz A. B. udział w 1/5 części spadku po ojcu, obejmującego także uprawnienia z tytułu najmu wskazanego lokalu użytkowego. Tym samym aktem notarialnym, jak ustalił Sąd Okręgowy, pomiędzy pozwanymi została zawarta umowa działu spadku, w wyniku której pozwany nabył oznaczone z jej treści obrazy oraz rzeźby, zaś A. B. nabyła na wyłączną własność pozostałe obrazy i rzeźby oraz wszelkie prawa wynikające z najmu lokalu użytkowego nr (...) przy ul. (...) w W..

Oceniając znaczenie ustalonych okoliczności, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo jest bezzasadne i podlega oddaleniu w całości. Wskazując na istotę powództwa ustalającego, zakres jego zastosowania i pojęcie interesu prawnego z art. 189 k.p.c., jak też mają na uwadze złożony charakter czynności dokonanych przez pozwanych powołanym aktem notarialnym, Sąd Okręgowy nie dopatrzył się interesu prawnego po stronie powoda w ustaleniu nieważności umowy nieodpłatnego przeniesienia na pozwaną udziału w spadku po P. K., jednakże dostrzegając związek pomiędzy zbyciem przez pozwanego części udziału w spadku po ojcu a treścią zawartej tym samym aktem umowy działu spadku po zmarłym, Sąd Okręgowy ostatecznie doszedł do przekonania, że w rozpoznawanej sprawie strona powodowa ma interes prawny z art. 189 k.p.c., żąda bowiem ustalenia nieważności umowy stanowiącej rozporządzenie prawem najmy do lokalu stanowiącego własność(...) W.. Według Sądu Okręgowego, rozporządzenie wskazanym prawem wkracza w stosunki prawne strony powodowej, która jest zainteresowana usunięciem niepewności prawnej dotyczącej określenia osoby najemcy lokalu użytkowego, który dla ojca pozwanych stanowił pracownię twórcy, zwłaszcza że okoliczności sprawy nie wskazywały na to, aby strona powodowa mogła usunąć powstałą niepewność co do najemcy na innej drodze, w szczególności przez wytoczenie powództwa o zasądzenie świadczenia.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy analizował przesłanki ważności czynności dokonanych przez pozwanych aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r. i nie dopatrzył się niezgodności tych czynności z prawem. Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 1051 k.c., spadkobierca może zbyć spadek w całości albo nabyty udział spadkowy, zaś art. 1037 § 1 k.c. stanowi podstawę prawną dokonania umownego działu spadku pomiędzy osobami, które odziedziczyły albo nabyły udziały spadkowe, także od jedynego spadkobiercy testamentowego, z powołanych przepisów nie wynikają bowiem ograniczenia czasowe, ani podmiotowe. Na tle okoliczności tej sprawy nie ulegało kwestii, jak wskazał Sąd Okręgowy, że pozwany P. K. nabył spadek po ojcu, był więc uprawniony do darowania udziału siostrze, zaś w dalszej konsekwencji zachodziły podstawy do umownego podzielenia spadku pomiędzy pozwanych. Przyczyn nieważności tej czynności Sąd Okręgowy nie dopatrzył się w treści aktu notarialnego z dnia 28 października 2010 r., w sposobie złożenia zawartych w nich oświadczeń, ani też w ich skuteczności prawnej. Przyczyny nieważności tych czynności Sąd Okręgowy nie dostrzegł także w tym, że elementem umownego działu spadku dokonanego przez pozwanych było prawo najmu do komunalnego lokalu użytkowego, ponieważ, jak wskazał Sąd Okręgowy, żaden przepis prawa nie zakazywał przyznania tego prawa pozwanej. Biorąc pod uwagę charakter uprawnień przysługujących najemcy ze stosunku najmu oraz brak podstaw prawnych ich umownego przeniesienia, Sąd Okręgowy wskazał, że w wyniku zbycia udziału w spadku, do jakiego doszło powołanym aktem notarialnym, pozwana nie nabyła udziału wynikającego ze stosunku najmu, który nie mógł się stać przedmiotem wspólnym uprawnień pozwanych. Sąd Okręgowy dopatrzył się więc bezskuteczności umowy o działu spadku zawartej przez pozwanych aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r., nie znalazł natomiast podstaw do ustalenia nieważności umów zawartych tym aktem. Wskazując na bezwzględne związanie żądaniem pozwu oraz różnice pomiędzy nieważnością a bezskutecznością czynności prawnej, Sąd Okręgowy nie doszukał się tym samym podstaw do uwzględnienia powództwa. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. i zgodnie z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła strona powodowa, która zaskarżyła ten wyrok w całości, domagała się jego zmiany przez uwzględnienie powództwa oraz obciążenie pozwanych kosztach postępowania, ewentualnie wnosiła o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy, przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego. Strona powodowa zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 233 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i nieuzasadnione przyjęcie, że zawarta przez pozwanych aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r. umowa zbycia części spadku oraz jego działu nie była dotknięta nieważnością w sytuacji, gdy dokonanie tych czynności naruszało art. 58 k.c. oraz przepisy prawa miejscowego zawarte w uchwale Rady(...) W. z dnia 9 lipca 2009 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu (...) W., wśród których nie zostało przewidziane umowne przeniesienie prawa do lokalu użytkowego. W odpowiedzi na apelację pozwani wnosili o jej oddalenie oraz obciążenie strony powodowej poniesionymi kosztami procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. Ustalenia Sądu Okręgowego były prawidłowe, zostały oparte na właściwej ocenie dokumentów złożonych przez strony, przy ocenie których art. 233 § 1 k.p.c. nie został naruszony, zaś odmienny pogląd strony powodowej nie zasługiwał na aprobatę. W apelacji nie zostało nawet wskazane, jakie dowody zostały wadliwie ocenione przez Sąd Okręgowy. Nie został także określony wpływ przekroczenia swobodnej oceny dowodów przez Sąd Okręgowy na treść wyroku objętego apelacją, w której nie zostały zakwestionowane okoliczności istotne dla sprawy, zwłaszcza że spór prowadzony przez strony przed Sądem Okręgowym nie dotyczył faktów, lecz prawnej oceny ważności umowy zawartej przez pozwanych aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r. Także w apelacji strona powodowa zarzuciła Sądowi Okręgowemu nieuzasadnione przyjęcie, że czynności dokonane tym aktem były ważne, nie odnosiła się natomiast do prawidłowości ustaleń, na których Sąd Okręgowy oparł zaskarżony wyrok. Zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 233 k.p.c. nie został więc właściwie umotywowany, nie był uzasadniony i nie przystawał do pozostałych zarzutów, które dotyczyły oceny prawnej, nie zaś faktów czy też oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie. Z podanych powodów ustalenia Sądu Okręgowego zostały w całości przyjęte za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia o zasadności apelacji, która nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny nie podzielił pozostałych zarzutów apelacji, dotyczących naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa materialnego wskazanych w jej treści. Wprawdzie apelacja nie została oparta na zarzucie naruszenia art. 189 k.p.c. w zakresie oceny posiadania przez powoda interesu prawnego w żądaniu rozstrzygnięcia o ważności czynności dokonanych aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r., ponieważ Sąd Okręgowy ostatecznie dopatrzył się interesu prawnego po stronie powodowej, niemniej także w zakresie obejmującym prawidłowość zastosowania powołanego przepisu zaskarżony wyrok podlegał kontroli instancyjnej, chodziło bowiem o prawidłowe zastosowanie przepisów prawa materialnego, czyli taką podstawę wydania zaskarżonego wyroku, którą Sąd Apelacyjny miał obowiązek poddać kontroli instancyjnej z urzędu (por. zwłaszcza uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07). Wychodząc więc poza zarzuty apelacji, Sąd Apelacyjny uznał, że art. 189 k.p.c. został zastosowany w tej sprawie w sposób nazbyt korzystny dla strony powodowej w sytuacji, gdy okoliczności sprawy skonfrontowane z treścią żądania nie uzasadniały uwzględnienia tak szerokiego posiadania interesu prawnego przez skarżącą, jak to przyjął Sąd Okręgowy.

Wskazywana przez Sąd Okręgowy potrzeba usunięcia niepewności co do osoby najmy lokalu użytkowego nr (...) przy ul. (...) w W., jak którą wskazywał Sąd Okręgowy, uzasadniając źródło interesu prawnego strony powodowej w tej sprawie, nie uzasadniała przede wszystkim przyjęcia, że skarżąca ma interes prawny w rozstrzygnięciu o ważności umowy nieodpłatnego przeniesienia na pozwaną udziału w spadku nabytego przez pozwanego po ojca, która została zawarta jako pierwsza z dwóch czynności dokonanych aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r. Ani z okoliczności jednoczesnego dokonania tych czynności, ani też z zachodzącego między nimi związku nie wynikało, aby strona powodowa miała interes sprawny w ustaleniu ważności umowy zbycia przez pozwanego udziały w spadku po ojcu na rzecz pozwanej, w szczególności w sytuacji, gdy strona skarżąca obstawała przy twierdzeniu, że wchodzące w skład spadku prawo najmu lokalu użytkowego nie mogło zostać przeniesione na drodze umowy zawartej między spadkobiercą a inną osobą, która w wyniku czynności prawnej tym bardziej nie mogła nabyć udziału w prawie najmu przysługującym spadkobiercy. Nie będąc stroną umowy zbycia udziału w spadku po najemcy, którego majątek obejmował również inne prawa, strona powodowa nie miała interesu prawnego w uzyskaniu rozstrzygnięcia dotyczącego ważności umowy zbycia udziału w całym spadku po zmarłym, w zakresie wykraczającym bowiem poza najem lokalu, skarżąca nie twierdziła nawet, aby była powiązana z pozwanymi takimi stosunkami prawnymi, z których dla strony powodowej wynikałyby określone prawa albo obowiązki (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r., I CSK 237/00). Nawet wykazanie interesu prawnego w odniesieniu do jednego składnika masy spadkowej nie może uzasadniać posiadania przez powoda interesu prawnego w ustaleniu ważności umowy zbycia udziału w spadku obejmującego inne prawa zmarłego, co do których skarżąca nie wykazała interesu prawnego, ponieważ subiektywne przekonanie o jego posiadaniu nie jest wystarczające, jeżeli nie znajduje uzasadnienia w obiektywnie istniejącym stosunku prawnym, choćby pośrednio powiązanym z przedmiotem sporu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2002 r., II CKN 1047/00). Innymi słowy, wykazany przez stronę powodową interes prawny odnosił się tylko do jednego składnika masy spadkowej po ojcu pozwanych, nie dotyczył natomiast wszystkich pozostałych elementów spadku po zmarłym i nie uzasadniał tak szeroko określonego żądania pozwu.

Podniesione zastrzeżenia należy odnieść również do drugiej umowy z dnia 28 października 2010 r., dotyczącej działu spadku po ojcu pozwanych. Z treści aktu notarialnego wynika, że dział spadku obejmował kilkadziesiąt składników masy spadkowej pozostawionej przez zmarłego, w stosunku do których strona powodowa nie podnosiła żadnych roszczeń i nie twierdziła, aby w tym zakresie zachodziła potrzeba usunięcia niepewności albo zagrożenia ze strony pozwanych, nie wskazywała tym samym na okoliczności uzasadniające posiadanie interesu prawnego w żądaniu wydania wyroku rozstrzygającego o ważności wskazanej umowy. Brak więc było podstaw do przyjęcia, że strona powodowa posiada interes prawny w żądaniu rozstrzygnięcia o ważności obu czynności dokonanych powołanym aktem notarialnym. Podniesione argumenty wykazują, że ochronę swoich interesów strona powodowa mogła uzyskać przez zgłoszenie żądania o treści ograniczonej do tych postanowień zawartych we wskazanych umowach, w zakresie których (...) W. wykazało posiadanie interesu prawnego z art. 189 k.p.c. Zamiast więc żądać rozstrzygnięcia o ważności całości umów zawartych przez pozwanych w dniu 28 października 2010 r., należało ograniczyć żądanie wniesione na podstawie art. 189 k.p.c. do rozporządzenia prawem najmu lokalu użytkowego, z którego korzystał zmarły najemca na podstawie umowy z dnia 22 lutego 1965 r. Żądając ustalenia nieważności umów obejmujących rozporządzenie innymi składnikami spadku po ojcu pozwanych, strona pozwana nie mogła wykazać posiadania interesu prawnego z art. 189 k.p.c. w zakresie dotyczącym całego żądania objętego pozwem. Za utrwalone można bowiem uznać stanowisko, że nie ma interesu prawnego w uzyskaniu rozstrzygnięcia ustalającego istnienie albo nieistnienie stosunku prawnego lub prawa ten, kto ochronę swoich praw może uzyskać na drodze innego postępowania. Zasadnie Sąd Okręgowy wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że z okoliczności sprawy nie wynikało, aby (...) W. miało potrzebę wniesienia sprawy o zasądzenie świadczenia przeciwko pozwanym, jednakże nawet Sąd Okręgowy przeoczył, że okolicznością wykluczającą posiadanie przez powoda interesu prawnego w uzyskaniu ochrony przewidzianej art. 189 k.p.c. jest nie tylko możliwość wytoczenia powództwa o zapłatę, ale również uzyskanie ochrony interesów powoda na innej drodze, w tym w wyniku wniesienia innego powództwa o ustalenie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 listopada 2002 r., IV CKN 1519/00, z dnia 4 stycznia 2008 r., III CSK 204/07 i z dnia III CSK 127/10). Nie kwestionując interesu strony powodowej w zakresie dotyczącym usunięcia niepewności co do osoby najemcy lokalu zajmowanego przez ojca pozwanych, wskazać należy, że żądanie oparte na art. 189 k.p.c. należało ograniczyć do tej części umów zawartych przez pozwanych w dniu 28 października 2010 r., nie należało natomiast żądać ustalenia nieważności wszystkich rozporządzeń z tej daty. Jeśli bowiem strona powodowa wykazała posiadanie interesu prawnego w uzyskaniu rozstrzygnięcia dotyczącego jednego z kilkudziesięciu składników masy spadkowej po ojcu pozwanych, to nie zdołała wykazać jego posiadania w zakresie obejmującym cały pozostały spadek po zmarłym, a tym samym interesu prawnego w uzyskaniu rozstrzygnięcia dotyczącego ważności umowy zbycia udziały w spadku oraz jego podzielenia przez pozwanych. Właściwe żądanie pozwu powinno dotyczyć ustalenia podmiotowego zakresu stosunku najmu lokalu użytkowego nr (...) przy ul. (...) w W., nie powinno się natomiast odnosić do umowy zawartej przez strony aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r., której strona powodowa nie była stroną. Ustalenie ważności oraz prawnej skuteczności umów zawartych przez pozwanych we wskazanej dacie stanowiłoby przesłankę rozstrzygnięcia ustalającego obecny zakres podmiotowy stosunku najmu wskazanego lokalu, w szczególności przez ustalenie, że jego najemcą pozostaje pozwany albo że nie jest nim pozwana, do tego bowiem sprowadza się interes prawny, na który skarżąca powoływała się w tej sprawie. Sformułowanie żądania pozwu w sposób bezpośrednio odnoszący się umów zawartych wskazanym aktem notarialnym nie niweczyłoby potrzeby udzielenie stronie powodowej ochrony z art. 189 k.p.c., gdyby jego zakres został dostosowany do zakresu interesu prawnego posiadanego przez stronę powodową (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2001 r., I CKN 1111/00), jednakże określenie jego zakresu w sposób daleko wykraczający poza wykazany interes prawny strony powodowej rodziło konieczność uznania, że interes prawny z art. 189 k.p.c. nie został wykazany w rozpoznawanej sprawie. Związanie żądaniem podanym w pozwie, zwłaszcza w sprawie o ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, w której od sposobu sformułowania żądania pozwu zależy ocena posiadania przez powoda interesu prawnego w uzyskaniu ochrony przewidzianej art. 189 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2004 r., I CK 436/03), powoduje, że Sąd Okręgowy nie był uprawniony do orzekania o ważności przyznania pozwanej prawa najmu do lokalu nr (...) przy ul. (...) w sprawie, w której strona powodowa żądała ustalenia nieważności umowy zbycia udziału w spadku i umowy działu spadku po ojcu pozwanych. Wskazane żądania są odmienne, a drugie z wymienionych nie może być uznane za dalej idące, stanowi bowiem autonomiczne żądanie o innej treści.

Za bezzasadne Sąd Apelacyjny uznał ponadto zarzuty naruszenia przez Sąd Okręgowy wskazanych w apelacji przepisów prawa materialnego, na pełną akceptację zasługiwały natomiast argumenty Sądu Okręgowego wykazujące, że przyznanie pozwanej prawa najmu do wskazanego lokalu użytkowego było bezskuteczne oraz że nie stanowiło przyczyny nieważności umów zawartych przez pozwanych aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r. Odmienne stanowisko skarżącej nie było uzasadnione i nie zasługiwało na uwzględnienie. Za uwzględnieniem apelacji nie mógł przemawiać zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 58 k.c., z tego przepisu nie wynika bowiem zakaz przyznania spadkobiercy albo nabywcy udziału w spadku prawa najmu lokalu użytkowego wchodzącego w skład spadku po zmarłym najemcy. Powołany przepis zawiera ogólną regulację instytucji nieważności czynności prawnej, sam w sobie nie stanowi przyczyny nieważności czynności z powodu jej sprzeczności z prawem. Sąd Okręgowy trafnie uznał, że strona powodowa nie wskazała konkretnego przepisu, z którym byłoby sprzeczne zawarcie umowy zbycia udziału w spadku oraz dokonania umownego jego działu pomiędzy spadkobiercą a nabywcą udziału spadkowego. Przeciwnie, w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał przepisy, które regulują czynności dokonane aktem notarialnym z dnia 28 października 2010 r., ustalił okoliczności faktyczne, które uzasadniały dokonanie tych czynności, które nie były kwestionowane przez stronę powodową. Nie ulegało przecież kwestii, że na podstawie testamentu pozwany nabył całości spadku po ojcu, był więc uprawniony do zbycia części odziedziczonego udziału, zaś jego nabycie przez pozwaną uzasadniało umowne dokonanie działu spadku, stosownie do art. 1037 § 1 k.c. W postępowaniu przed Sądem Okręgowym strona powodowa nie podnosiła i nie wykazywała, aby oświadczenia pozwanych zostały złożone pod wpływem wad, bez zachowania właściwej formy albo sprzecznie z przepisami regulującymi przenoszenie praw stanowiących większość składników masy spadkowej po ojcu pozwanych. Nie został także wskazany przepis wprowadzający zakaz zawierania umowy, której celem byłoby przeniesienie uprawnień najemcy z najmu lokalu użytkowego, ponieważ ani w kodeksie cywilnym, ani też w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy oraz o zmianie kodeksu cywilnego taki zakaz nie został ustanowiony. Strona skarżąca nawet w apelacji nie była w stanie wskazać konkretnego przepisu zawierającego tego rodzaju zakaz, podnosiła natomiast, że umowa nie może przenosić uprawnień, które najemca nabył na podstawie umowy najmu lokalu użytkowego. Zasadnie Sąd Okręgowy uznał, że czynności dokonane przez pozwanych w dniu 28 października 2010 r. nie mogły przenieść na pozwaną prawa najmu do lokalu, który ojciec pozwanych wykorzystywał jako pracownię dla swojej działalności artystycznej, bezpodstawnie natomiast częściową bezskuteczność tych umów strona powodowa utożsamiła z przyczyną nieważności wskazanych czynności. Analiza treści i ratio legis normy zawartej w art. 1051 k.c. uzasadnia przyjęcie, że uwzględnienie w umownym dziale spadku takich praw majątkowych, które nie przysługiwały spadkodawcy, jak również tego rodzaju uprawnień, które są nie mogą zostać umowie przeniesione na inna osobę, nie stanowi przyczyny nieważności umowy działu spadku, lecz powoduje całkowitą albo częściową bezskuteczności takiej umowy, które może stanowić przedmiot samodzielnego powództwa z art. 189 k.p.c. W wyroku z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK 568/10 Sąd Najwyższy wskazał, że ,, powód może żądać na podstawie art. 189 k.p.c. ustalenia, że oświadczenie woli pozwanego (…) było bezskuteczne ^,, (tak samo Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 19 maja 2010 r., I A Ca 281/10). Jak każda umowa, tak też umowa o dział spadku oznacza konsensus pomiędzy osobami, którym przysługują udziały w spadku po zmarłym, i dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenia tych osób, które powodują powstanie więzi obligacyjnych, w zależności natomiast od treści tych uzgodnień i okoliczności im towarzyszących, może wywoływać skutek rozporządzający, stosownie do art. 1052 k.c. Jeżeli po zawarciu takiej umowy okaże się, że prawo majątkowe, które przypadło na rzecz jednego ze spadkobierców albo nabywcy udziału w spadku, nie stanowiło części majątku spadkodawcy, w zakresie takiej rzeczy lub prawa umowa dotycząca działu spadku nie będzie wywoływać skutku rozporządzającego z art. 1052 k.c., jednakże nie będzie z tego powodu nieważna nawet w części dotyczącej tego składnika majątkowego, który nie wchodził w skład spadku po zmarłym, a mimo to został uwzględniony w umowie zawartej na podstawie art. 1051 k.c. Okoliczność nieprzysługiwania spadkobiercy praw do rzeczy objętej umownym działem spadku powoduje, że taka umowa nie wywoła skutku polegającego na przeniesieniu tego prawa na rzecz jednego ze spadkobierców, z żadnego przepisu nie wynika natomiast, aby była to przyczyna nieważności tego rodzaju umowy. Przyjęcie odmiennego stanowiska wiązałoby się ponadto z istotnym zagrożeniem dla pewności obrotu prawnego, w praktyce niejednokrotnie się bowiem zdarza, że rzecz albo prawo uważane za składnik masy spadkowej po zmarłym, w późniejszym czasie okazuje się przysługiwać innej osobie, która po zawarciu umowy dotyczącej działu spadku może wykazać swoje prawa wyrokiem z art. 189 k.p.c., orzeczeniem usuwającym niezgodność między stanem księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym lub sądowym orzeczeniem stwierdzającym zasiedzenie nieruchomości z datą poprzedzającą zgon spadkodawcy.

Korygując nieznacznie argumentację podaną przez Sąd Okręgowy, jak również uzupełniając podane uzasadnienie bezzasadności zarzutu dotyczącego sprzeczności zaskarżonego wyroku ze wskazanymi w apelacji przepisami prawa materialnego, należy podnieść, że najem lokalu użytkowego nie należy do praw obligacyjnych związanych z osobą najemcy, które nie mogą przechodzić na osoby trzecie albo przysługiwać jednocześnie dwóm osobom, ponieważ tego rodzaju zakazy oraz ograniczenie nie wynikają z obowiązujących przepisów. Niekwestionowane okoliczności tej sprawy wykazują, że uprawnienia najemcy mogą przechodzić na inne osoby nawet bez zgody wynajmującego, ponieważ wchodzą do spadku po zmarłym najemcy i mogą być nabywane nawet przez kilku jego następców prawnych, a nie tylko przez jednego. Nie można więc zgodzić się z poglądem zawartym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że uprawnienia najemcy nie mogą przysługiwać kilku osobom. Z drugiej strony należy przyznać rację stronie skarżącej, że bez zgody wynajmującego tego rodzaju skutek nie może zostać spowodowany umową zbycia czy też darowania praw, które przysługują najemcy ze stosunku najmu. Praktyka stosowana przez podmioty dysponujące lokalami komunalnymi wykazuje ponadto, że zawierane są umowy najmu lokali mieszkalnych i użytkowych nie tylko na rzecz jednego najemy, ale również jednocześnie na rzecz dwóch osób albo większej ich liczby, ponieważ obowiązujące przepisy nie wprowadzają w tym zakresie ograniczeń, pozostawiają natomiast wynajmującemu swobodę w określeniu treści umowy, także w zakresie określenia liczby najemców oraz obowiązujących między nimi zasad korzystania z przedmiotu umowy, jak też ponoszenia związanych z tym obciążeń finansowych. Nie jest także zabronione, aby za zgodą wynajmującego nastąpiła zmiana najemcy, której istota polega na jednoczesnym przeniesieniu na osobę trzecią uprawnień, jak też obowiązków spoczywających na najemcy, czyli zawiera w sobie zmianę dłużnika oraz cesję wierzytelności. Skuteczne dokonanie takiej zmiany wymaga więc zachowania wymogów określonych art. 509 k.c., jak również spełnienia przesłanej z art. 519 k.c., nie jest natomiast zabronione. Nie ulega kwestii, że za zgodą skarżącej, która mogłaby zostać udzielona z zachowaniem wymogów oraz zgodnie z trybem przewidzianym wskazaną w apelacji uchwałą Rady (...) W. z dnia 28 października 2010 r., pozwana mogłaby zastąpić pozwanego i uzyskać status najemcy lokalu nr (...) przy ul. (...) w W.. Nie ulega także wątpliwości, że skarżąca mogłaby wyrazić taką zgodę nawet po dokonaniu przez pozwanych czynności zawartych w akcie notarialnym z dnia 28 października 2010 r. Udzielenie wskazanej zgody mogłoby więc doprowadzić do potwierdzenia prawnej skuteczności umownego działu spadku po P. K. w zakresie dotyczącym przyznanego pozwanej prawa najmu wskazanego lokalu użytkowego, mogłoby więc tym samym wyeliminować wadę częściowej bezskuteczności tej czynności. Należy dodać, że nieważna czynność prawna nie mogłaby zostać sanowana we wskazany sposób. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, podany argument wprost wykazuje prawidłowość rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku, jak również bezzasadność zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa miejscowego. Wszystkie podane argumenty nie pozwalały na uwzględnienie apelacji strony powodowej.

Oddalenie apelacji uzasadniało obciążenia strony powodowej kosztami, które pozwani ponieśli przed Sądem Apelacyjnym. Na podstawie art. 98 § 1 i 2 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i przy zastosowaniu § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Sąd Apelacyjny zasądził na rzecz pozwanych kwoty po 1350 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Uwzględniona została stawka minimalną obowiązującą w tego rodzaju sprawach oraz podana w apelacji wartość przedmiotu zaskarżenia.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów i art. art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.