Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 grudnia 2005 r.
III PK 29/04
Regulaminy wynagradzania i pracy, ustalone i wprowadzone w życie
zgodnie z obowiązującymi przepisami zanim u pracodawcy powstały związki
zawodowe (zakładowe organizacje związkowe), nie wymagały późniejszego
uzgodnienia z nowo utworzonymi organizacjami związkowymi i jako wewnątrz-
zakładowe akty normatywne nie utraciły mocy obowiązującej tylko dlatego, że
u pracodawcy zaczęły działać związki zawodowe.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 grudnia 2005 r. sprawy
z powództwa Stanisławy M. przeciwko „Z.” Spółce z o.o. w W. o odprawę i inne, na
skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Siedlcach z dnia 22 grudnia 2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części objętej punktem I. (zmieniającej wyrok
Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z 31 sierpnia
2001 r. [...]) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach wyrokiem z
31 sierpnia 2001 r. [...] oddalił powództwo Stanisławy M. przeciwko „Z.” Spółce z o.o.
w W. w części dotyczącej odprawy, rekompensaty z tytułu utraty pracy i nagrody ju-
bileuszowej, w pozostałej części postępowanie umorzył. Sąd Rejonowy ustalił, że
powódka była zatrudniona w „K. ZPP P.” Spółce z o.o. w S. U tego pracodawcy obo-
wiązywał Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy „D. - FSO M.” Spółki z o.o. w W. Pozwa-
na Spółka stała się pracodawcą w stosunku do przejętych od „K. ZPP P.” pracowni-
2
ków, w tym powódki Stanisławy M. Pozwana zobowiązana była stosować postano-
wienia wymienionego układu zbiorowego w stosunku do przejętych pracowników
przez okres jednego roku od przejęcia, czyli do 1 lipca 2000 r. W dniu 17 maja 2000
r. powódka podpisała z pracodawcą porozumienie, w którym przyjęła nowe warunki
pracy i płacy oraz wyraziła zgodę na objęcie jej zasadami wynikającymi z regulaminu
wynagradzania i regulaminu pracy obowiązującego w „.Z.” Spółce z o.o. w miejsce
przepisów Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy „D. - FSO M.” Spółki z o.o. W pi-
śmie z 25 maja 2000 r. powódka wniosła o wycofanie podpisanego porozumienia z
uwagi na to, że nie miała możliwości zapoznania się z jego treścią, a pracodawca
wywarł na niej presję grożąc zwolnieniem z pracy i zmusił do szybkiego podpisania.
Pismem z 25 lipca 2000 r. pozwany pracodawca wypowiedział powódce umowę o
pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który upłynął 31
października 2000 r. Jako przyczynę wypowiedzenia podał likwidację Oddziału, w
którym zatrudniona była powódka.
Sąd Rejonowy uznał powództwo o zasądzenie świadczeń wynikających z za-
kładowego układu zbiorowego pracy za niezasadne, ponieważ powódka podpisała
porozumienie o przyjęciu nowych warunków zatrudnienia z pełną świadomością
tego, co czyni i dobrowolnie. Jako nieskuteczną Sąd ocenił próbę „wycofania się”
przez powódkę ze złożonego oświadczenia woli i przyjął, że podpisane przez nią po-
rozumienie zachowało moc prawną. W związku z tym w dniu wypowiedzenia powód-
ce umowy o pracę z przyczyn ekonomicznych leżących po stronie pracodawcy, miał
do niej zastosowanie regulamin wynagradzania obowiązujący w „Z.” Spółce z o.o. w
W., który nie przewidywał dodatkowych odpraw pieniężnych ani rekompensat na wy-
padek rozwiązania umowy o pracę, dochodzonych przez powódkę w niniejszej spra-
wie.
Sąd Rejonowy oddalił roszczenie powódki o wypłatę nagrody jubileuszowej za
30-lecie pracy, ponieważ w dacie nabycia prawa do tej nagrody powódka nie była
pracownikiem pozwanej Spółki. Sąd uznał także, że do pracowników „Z.” Spółki z
o.o., w tym również do powódki, nie mają zastosowania postanowienia Paktu Socjal-
nego podpisanego jednocześnie z Zakładowym Układem Zbiorowym Pracy „D. -FSO
M.” Spółki z o.o. w dniu 31 października 1995 r., ponieważ pozwana Spółka nie była
stroną tego paktu.
W apelacji powódka zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego w części oddalającej
powództwo o zasądzenie odprawy i rekompensaty z tytułu utraty pracy, wynikających
3
z Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy. Zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych
polegający na przyjęciu, że pomiędzy stronami obowiązywał w dacie wypowiedzenia
umowy o pracę regulamin wynagradzania, chociaż powódka podnosiła wadliwość
tego ustalenia wynikającą z wprowadzenia jej w błąd przez władze Spółki co do gwa-
rancji trwałości stosunku pracy między stronami, w związku z czym uchyliła się od
skutków prawnych swego oświadczenia woli, oraz błąd w ustaleniach faktycznych
polegający na przyjęciu, że tzw. nowy regulamin wynagradzania obowiązywał pomi-
mo narzucenia go pracownikom pozwanej Spółki „wbrew procedurze wypowiedzenia
regulaminu pracy i regulaminu wynagradzania określonej w art. 1042
k.p. i art. 1043
k.p.” Ponadto powódka zarzuciła w apelacji obrazę prawa materialnego polegającą
na pominięciu przez Sąd Rejonowy treści art. 24 Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy „D. FSO - M.” Spółki z o.o. zawartego w dniu 27 maja 1997 r. w W. w związku
z Paktem Socjalnym do umowy towarzyszącej „C” zawartej 13 listopada 1995 r. (art.
300 k.p. w związku z art. 393 k.c.).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach wyrokiem
z 22 grudnia 2003 r. [...], zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób,
że zasądził od strony pozwanej „Z.” Spółki z o.o. w W. na rzecz powódki Stanisławy
M. kwotę 11.760,84 zł tytułem odprawy pieniężnej z ustawowymi odsetkami od dnia
22 grudnia 2003 r. do dnia zapłaty i oddalił apelację w pozostałej części.
W ocenie Sądu Okręgowego apelacja powódki okazała się częściowo uza-
sadniona, a mianowicie w zakresie, w jakim zmierzała do zmiany zaskarżonego wy-
roku i zasądzenia od pozwanego pracodawcy na jej rzecz korzystniejszej dla niej
odprawy pieniężnej na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 2 i ust. 5 Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy, w wysokości 9-miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonej o
odprawę wypłaconą na podstawie art. 8 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze
zm.). Zdaniem Sądu Okręgowego, zebrany przez Sąd Rejonowy materiał dowodowy
nie dawał uzasadnionych podstaw do oddalenia powództwa we wskazanej części.
Sąd pierwszej instancji dokonując oceny materiału dowodowego wyprowadził błędne
wnioski co do mocy wiążącej porozumienia z 11 maja 2000 r. w sprawie przyjęcia
przez powódkę - w dniu 17 maja 2000 r. - nowych warunków pracy w części, w której
porozumienie to odwoływało się do regulaminu wynagradzania i regulaminu pracy.
Sąd Rejonowy błędnie przyjął, że u pozwanego pracodawcy obowiązywały w tym
4
czasie regulamin wynagradzania i regulamin pracy, które zastąpiły postanowienia
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy „D. - FSO M.” Spółki z o.o., pomimo braku
podstaw do takich kategorycznych stwierdzeń. W ocenie Sądu Okręgowego regula-
miny, o których mowach w porozumieniu, nie miały mocy obowiązującej, ponieważ
nie zostały uzgodnione z działającymi u pozwanego pracodawcy zakładowymi orga-
nizacjami związkowymi, stosownie do wymogów określonych w art. 772
§ 4 k.p. i art.
1042
§ 1 k.p. W pozwanej Spółce działały związki zawodowe - a mianowicie Organi-
zacja Międzyzakładowa Związku Zawodowego „M.” przy D. FSO Spółce z o.o. w W. i
Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ „Solidarność” przy D. FSO M. SA w
W. Okoliczność nieuzgodnienia treści omawianych regulaminów z organizacjami
związkowymi potwierdzają zeznania świadków Stefana P. i Jerzego O. oraz pisma
Związku Zawodowego „M.” z 7 grudnia 1999 r. i Międzyzakładowej Komisji NSZZ
„Solidarność” z 14 listopada 1998 r. i z 3 listopada 2002 r. skierowane do prezesa
zarządu pozwanej Spółki, którymi poinformowano zarząd o objęciu działaniem tych
związków zawodowych pracowników „Z.” Spółki z o.o. w W., będących ich członkami.
W świetle treści zawiadomienia powódki przez „K. ZPP P.” Spółkę z o.o. w S.
o przejęciu jej na podstawie art. 231
§ 1 k.p. przez pozwanego pracodawcę - i za-
wartego w nim stwierdzenia, że nowy pracodawca będzie stosował zgodnie z przepi-
sami prawa postanowienia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy „D. - FSO M.”
Spółki z o.o., którym powódka była objęta dotychczas - nie ma, w ocenie Sądu Okrę-
gowego, znaczenia jakimi regulaminami dysponowała pozwana Spółka, czy wprowa-
dzonymi przed przejęciem powódki w trybie art. 231
k.p., czy też po tym przejęciu.
Zarówno w jednym jak i w drugim przypadku wymagały one uzgodnienia ze związ-
kami zawodowymi, ponieważ oddziaływały na grupę pracowników posiadających
reprezentację związkową i objętych innym prawem wewnątrzzakładowym (zakłado-
wym układem zbiorowym pracy). Następstwo prawne pozwanej Spółki, wynikające z
art. 231
k.p., dotyczy także obowiązywania w tej Spółce Zakładowego Układu Zbioro-
wego Pracy w okresie jednego roku od dnia przejęcia „K. ZPP P.” Spółki z o.o. w S.
przez pozwanego pracodawcę - stosownie do treści art. 2418
§ 1 k.p. - czyli do 30
czerwca 2000 r. Wprawdzie pozwany pracodawca dokonał powódce definitywnego
wypowiedzenia umowy o pracę dopiero 25 lipca 2001 r., a zatem po upływie okresu
stosowania Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy, to jednak nie dokonał skutecz-
nego wypowiedzenia zmieniającego warunki wynagradzania powódki oraz warunki
przyznawania innych świadczeń określonych w Zakładowym Układzie Zbiorowym
5
Pracy. Na skutek dokonanego wypowiedzenia stosunek pracy powódki został roz-
wiązany 31 października 2000 r. z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Jednak w
dacie rozwiązania stosunku pracy powódka była nadal objęta uregulowaniami Zakła-
dowego Układu Zbiorowego Pracy. Sąd drugiej instancji odnosząc się do porozumie-
nia stron w sprawie przyjęcia nowych warunków pracy i płacy z 11 maja 2000 r.
wskazał, że jest ono skuteczne w zakresie wymienionego w nim stanowiska pracy,
wymiaru czasu pracy i wynagrodzenia w kwocie 1.960,14 zł, nie jest natomiast sku-
teczne w zakresie odprawy pieniężnej określonej w art. 24 Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy. Wobec tego Sąd Okręgowy uznał za uzasadnione roszczenie
powódki o odprawę pieniężną w wysokości określonej na podstawie art. 24 ust. 1 pkt.
2 układu, pomniejszonej o odprawę już wypłaconą na podstawie ustawy o zwolnie-
niach grupowych.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła kasacją strona pozwana w
części zmieniającej wyrok Sądu Rejonowego i zasądzającej na rzecz powódki od-
prawę.
Kasację oparto na podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego: (a) art. 772
§ 1 k.p. i art. 104 k.p. w związku z art. 772
§ 4 k.p. oraz art. 1042
§ 2 k.p., przez po-
minięcie, że u pozwanego pracodawcy nadal moc obowiązującą miały regulaminy
wynagradzania i pracy z 17 sierpnia 1996 r., które wprowadzone zostały zgodnie z
prawem - z podpisem akceptującym przedstawiciela załogi - a więc w chwili zawiera-
nia z powódką porozumienia i w chwili wypowiadania jej umowy o pracę obowiązywał
u pozwanego regulamin pracy i regulamin wynagradzania z 1996 r., co wynika z
materiału dowodowego zebranego w sprawie przed Sądem drugiej instancji (regula-
miny wisiały na tablicy ogłoszeń w pozwanej Spółce); (b) art. 2418
§ 2 k.p. w związku
z art. 61 § 1 k.c., przez błędne przyjęcie, że porozumienie zwarte pomiędzy stronami
tylko w części wiąże strony, a nie w pełnym zakresie co do złożonych w nim oświad-
czeń woli obu stron, przez co naruszona została zasada równości wobec prawa na-
kazująca, aby prawo traktowało równo jednostki równe; (c) art. 42 § 1 i § 2 k.p. w
związku z art. 30 § 1 pkt 2 k.p. przez uznanie, że strony stosunku pracy w wyniku
porozumienia nie mogą przekształcić treści istniejącego stosunku pracy; (d) art. 112
k.p. i art. 113
k.p. w związku z pominięciem zasadności treści preambuły zawartego z
powódką porozumienia i zasądzeniem jej odprawy na podstawie Zakładowego
Układu Zbiorowego Pracy „D. FSO M.” (ZUZP); 2) naruszenia przepisów postępowa-
nia, a w szczególności art. 233 k.p.c., poprzez dokonanie błędnej oceny materiału
6
dowodowego i przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, w tym pominięcie,
że: (a) od dnia zawiązania pozwanej Spółki w 1992 r. nie było pracowników, którzy
informowali pracodawcę o przynależności do jakiegokolwiek związku zawodowego,
aż do 1 listopada 1998 r. czyli chwili przejęcia w trybie art. 231
§1 k.p. pracowników
od innych pracodawców, tak więc wydawane do tej daty regulaminy były uzgadniane
z przedstawicielem załogi, (b) z materiału dowodowego wynika, że w sierpniu 1996 r.
zostały wprowadzone regulaminy pracy i wynagradzania, które wobec braku istnienia
związków zawodowych w pozwanej Spółce uzgadniane były z przedstawicielem za-
łogi, (c) świadek Stefan P. podpisał porozumienie o treści identycznej jak powódka
15 grudnia 1999 r., czyli kilka miesięcy wcześniej niż ona, a przez taki akt woli dał
wyraz temu, że zapoznał się z treścią obu regulaminów i godził się na objęcie nimi
jego warunków pracy w zamian za warunki, które wynikały z ZUZP, co ma istotne
znaczenie dla przedmiotu sporu, gdyż szczególny status szefa związku i związana z
tym statusem szczególna ochrona stosunku pracy tego świadka, pozwalają na
stwierdzenie, że podpisanie przez powódkę i świadka porozumień nie mogło nastą-
pić bez omówienia wszelkich warunków regulaminu wynagradzania, w tym tych
związanych ze szczególnymi przywilejami wynikającymi z ZUZP, (d) wbrew twier-
dzeniu powódki podpisanie przez nią porozumienia nie mogło nastąpić w atmosferze
zastraszenia i lęku przed utratą pracy, bo porozumienie zostało kilka miesięcy wcze-
śniej podpisane przez szefa związku zawodowego świadka Stefana P. na tych sa-
mych warunkach, co oznacza, że gdyby świadek Stefan P. nie godził się na nowe
warunki lub działał w atmosferze zastraszenia, to nie podpisałby tego dokumentu, a
fakt ten nie wywołałby względem niego żadnych negatywnych skutków prawnych ze
strony pracodawcy; wbrew zebranym w sprawie dowodom Sąd Okręgowy przyjął, że
zeznania świadka Stefana P. są spójne, logiczne i zasługują na uwzględnienie, cho-
ciaż z jego oświadczeń wynika, iż jako przewodniczący zarządu zakładowej organi-
zacji związkowej „popełnił grzech zaniechania, niedbalstwa i braku podstawowej
wiedzy związanej z celami i zadaniami związku”, przez co naruszył przepisy statutu
Związku Zawodowego „M.” przy D. FSO M. Sp. z o.o. 3) niewyjaśnieniu wszystkich
okoliczności sprawy, co miało istotny wpływ na wynik rozstrzygnięcia.
Wskazując na powyższe podstawy kasacji strona pozwana wniosła o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja strony pozwanej jest uzasadniona w zakresie, w jakim odnosi się do
naruszenia przez Sąd drugiej instancji przepisów postępowania. W rozpoznawanej
sprawie zasadniczą kwestią było ustalenie, czy datowane na 11 maja 2000 r. (a pod-
pisane przez powódkę z datą 17 maja 2000 r.) porozumienie stron w sprawie przyję-
cia nowych warunków pracy i płacy było skuteczne i czy można je potraktować jako
umowne (na podstawie porozumienia jako dwustronnej czynności prawnej) uchylenie
obowiązywania w stosunku do powódki Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy „D. -
FSO M.”. W treści porozumienia znalazło się odwołanie do postanowień zakładowe-
go regulaminu wynagradzania oraz zakładowego regulaminu pracy obowiązujących
w „Z.” Spółce z o.o. w miejsce postanowień układu zbiorowego. Treść stosownego
porozumienia brzmiała dosłownie: „w związku z potrzebą ujednolicenia warunków
zatrudniania i wynagradzania załogi, na zasadzie porozumienia stron, z dniem 1 lipca
2000 r. pracownik (...) przyjmuje nowe warunki pracy i płacy oraz wyraża zgodę na
objęcie pracownika zasadami wynikającymi z regulaminu wynagradzania i regulami-
nu pracy obowiązującymi w Z. Sp. z o.o. w miejsce przepisów Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy D. - FSO”. Rozstrzygnięcie zasadniczej kwestii - a mianowicie, czy
w treści stosunku pracy powódki, ukształtowanej u dotychczasowego pracodawcy, u
którego obowiązywał Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy „D. - FSO M.”, doszło do
zmian będących następstwem zastąpienia regulacji wynikającej z postanowień
układu zbiorowego postanowieniami regulaminów - wymagało ustalenia, czy w chwili
zawierania porozumienia z 11 -17 maja 2000 r. w pozwanej Spółce obowiązywały
regulaminy wynagradzania i pracy. Rozstrzygnięcie sprawy wymagało zatem ustale-
nia, jakie regulaminy wynagradzania i pracy obowiązywały u strony pozwanej w maju
2000 r., kiedy i w jaki sposób zostały one przyjęte (uchwalone, wydane), kiedy zo-
stały wprowadzone w życie, inaczej mówiąc - czy w chwili podpisania przez strony
porozumienia w sprawie przyjęcia nowych warunków pracy i płacy u pozwanego pra-
codawcy istniały ważne regulaminy wynagradzania i pracy.
Z niekwestionowanych w kasacji ustaleń Sądu drugiej instancji wynika, że po-
wódka wraz z innymi pracownikami została przejęta z dniem 1 lipca 1999 r. - na za-
sadach określonych w art. 231
k.p. - przez nowego pracodawcę, pozwaną „Z.” Spółkę
z o.o. Zgodnie z art. 2418
k.p. pozwana Spółka zobowiązana była stosować wobec
przejętych pracowników przez okres roku od dnia ich przejęcia, czyli do 1 lipca 2000
8
r., postanowienia układu zbiorowego pracy obowiązującego u poprzedniego praco-
dawcy. W maju 2000 r. strony stosunku pracy podpisały porozumienie, zgodnie z
którym po upływie okresu obowiązywania u nowego pracodawcy dotychczasowego
układu zbiorowego - czyli poczynając od 1 lipca 2000 r. - powódka przyjmowała
nowe warunki pracy i płacy, wynikające z regulaminu wynagradzania i regulaminu
pracy obowiązujących w pozwanej „Z.” Spółce z o.o. Tego rodzaju porozumienie
mogło być zawarte przed upływem roku od chwili przejęcia pracowników przez no-
wego pracodawcę, pod warunkiem, że skutki tego porozumienia (w postaci uchylenia
mocy obowiązującej postanowień układu zbiorowego) zaczęłyby obowiązywać dopie-
ro po upływie roku od chwili ich przejęcia (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 8 lutego 2005 r., I PZP 9/04, OSNP 2005 nr 21, poz. 329, zgodnie z
którą dopuszczalne jest wypowiedzenie przez pracodawcę warunków umowy o pracę
w okresie roku, w którym wobec pracownika przejętego w trybie art. 231
k.p. stosuje
się postanowienia dotychczasowego układu zbiorowego pracy - art. 2418
§ 1 k.p.,
jeżeli wywołuje ono skutek po upływie tego roku - art. 2418
§ 2 k.p.).
Według art. 2418
§ 1 k.p., w okresie jednego roku od dnia przejścia zakładu
pracy lub jego części na nowego pracodawcę do pracowników stosuje się postano-
wienia układu, którym byli objęci przed przejściem zakładu lub jego części na nowe-
go pracodawcę, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Z kolei art. 2418
§ 2
k.p. stanowi, że po upływie okresu stosowania dotychczasowego układu wynikające
z tego układu warunki umów o pracę lub innych aktów stanowiących podstawę na-
wiązania stosunku pracy stosuje się do upływu okresu wypowiedzenia tych warun-
ków. W drugim zdaniu przepis ten odsyła do art. 24113
§ 2 zdanie drugie k.p., według
którego przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego
aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania
przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania warunków takiej umowy lub
aktu. Oczywiste jest, że skoro pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy wyni-
kające z układu zbiorowego pracy (z zachowaniem reguł określonych w art. 2418
k.p.), to tym bardziej możliwe (dopuszczalne) jest zawarcie przez strony stosunku
pracy porozumienia zmieniającego warunki pracy i płacy.
Rozważając treść art. 2418
k.p. nie można pominąć wniosków wynikających z
wykładni funkcjonalnej tego przepisu. Przepis ten stanowi element ogólniejszej re-
gulacji prawnej przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, o któ-
rym mowa w art. 231
k.p. W regulacji prawnej przejścia zakładu pracy dominuje
9
wzgląd na ochronę pracownika, jako strony słabszej w stosunkach pracy, która po-
nadto nie ma istotnego wpływu na zmiany zachodzące po stronie pracodawcy. Prze-
pis art. 2418
k.p., przewidując dalsze stosowanie przez okres roku postanowień
układu zbiorowego pracy, którym byli objęci pracownicy przejmowanego zakładu
(jego części), niewątpliwie służy również ich ochronie. W porównaniu do skutków
przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę w zakresie indywi-
dualnych stosunków pracy, przewidzianych w art. 231
k.p., regulacja zawarta w art.
2418
k.p. jest dla przejmującego pracowników nowego pracodawcy o tyle szcze-
gólna, że dotyczy pracodawcy, który nie wstępuje w prawa i obowiązki strony układu
zakładowego, nie staje się też podmiotem związanym układem ponadzakładowym,
jeżeli układ ten nie obejmuje tego pracodawcy. Z kolei obowiązek ograniczonego
stosowania przez pracodawcę przejmującego pracowników dotychczasowego układu
wyraża nie tylko ideę ochrony pracownika, ale ma na względzie również ochronę no-
wego pracodawcy, niebędącego stroną ani uczestnikiem dotychczasowego układu.
Potwierdzeniem takiej funkcji analizowanej regulacji jest odesłanie przez ustawodaw-
cę w zdaniu drugim art. 2418
§ 2 k.p. do przepisu art. 24113
§ 2 k.p., zgodnie z którym
przy wypowiadaniu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu sta-
nowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania przepisy
ograniczające dopuszczalność wypowiadania takiej umowy lub aktu. Wymienioną
regulację należy traktować jako wyraz uwzględnienia również interesów nowego pra-
codawcy - przejmującego pracowników - związanego przez okres roku warunkami
pracy wynikającymi z układu zbiorowego pracy poprzedniego pracodawcy, którego
nie jest stroną (uczestnikiem), ani też nie zobowiązał się do jego dobrowolnego sto-
sowania, jak miałoby to miejsce w sytuacji określonej art. 2412
§ 2 k.p. Jak wynika z
przedstawionych rozważań zarzuty kasacji dotyczące naruszenia prawa material-
nego, zwłaszcza art. 2418
k.p., przez co naruszona miałaby zostać zasada równego
traktowania przez prawo jednostek równych i zasada równości wobec prawa, są cał-
kowicie chybione.
Skoro możliwe (dopuszczalne) było zawarcie przez strony stosunku pracy w
maju 2000 r. porozumienia w sprawie przyjęcia nowych warunków pracy i płacy, z
mocą obowiązującą od 1 lipca 2000 r., rozważenia wymaga jedynie to, jakimi warun-
kami pracy i płacy miałyby być zastąpione dotychczas obowiązujące w stosunku do
powódki postanowienia układu zbiorowego pracy. W porozumieniu odwołano się do
postanowień regulaminu wynagradzania i regulaminu pracy. Powódka twierdziła, że
10
było to nieskuteczne, ponieważ nie znała treści obowiązujących u pozwanego regu-
laminów. Kwestia ta wymaga wyjaśnienia.
Jednocześnie podstawy zaskarżonego wyroku nie stanowiło ustalenie, że po-
wódka znalazła się w sytuacji sprowokowanej przez pracodawcę, działając pod
przymusem (cokolwiek miałoby to znaczyć: działanie pod wpływem błędu, podstępu,
groźby, w jeszcze innych okolicznościach uniemożliwiających swobodne powzięcie
decyzji i wyrażenie woli), ponieważ nie zostało to w żaden sposób uzasadnione i
udowodnione, a Sąd Okręgowy nie przyjął takiej podstawy zdyskredytowania zawar-
tego porozumienia.
Oddalając powództwo Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wyroku stwierdził, że
powódka podpisując porozumienie wyraziła zgodę na objęcie jej zasadami wynikają-
cymi z regulaminu wynagradzania i regulaminu pracy, obowiązującymi w pozwanej
„Z.” Spółce z o.o. w miejsce przepisów Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy „D. -
FSO M.”. Sąd Rejonowy nie badał natomiast kwestii mocy wiążącej wskazanych w
porozumieniu regulaminów pracy i wynagradzania (przynajmniej nie wynika to z uza-
sadnienia wyroku) i nie stwierdził też jednoznacznie, z jakiej daty miały pochodzić te
regulaminy (kiedy zostały uchwalone, przyjęte, wprowadzone w życie). Sąd Okręgo-
wy uznał z kolei, że porozumienie w sprawie przyjęcia nowych warunków pracy i
płacy zawarte przez strony było nieskuteczne, gdyż stanowiące punkt odniesienia dla
ustalenia nowych warunków pracy i płacy regulaminy wynagradzania i pracy nie
miały mocy obowiązującej, ponieważ nie zostały uzgodnione z działającymi u po-
zwanego pracodawcy zakładowymi organizacjami związkowymi - stosownie do wy-
mogów określonych w art. 772
§ 4 k.p. i art. 1042
§ 1 k.p. Jednakże Sąd Okręgowy
również nie poczynił szczegółowych ustaleń co do tego, jakimi regulaminami wyna-
gradzania i pracy miała zostać objęta powódka z mocy zawartego porozumienia. Sąd
Okręgowy stwierdził jednocześnie, że nie ma znaczenia, jakimi regulaminami dyspo-
nowała pozwana Spółka, czy wprowadzonymi przed przejściem powódki do nowego
pracodawcy w trybie art. 231
k.p., czy też po przejściu, albowiem zarówno w jednym
jak i w drugim wypadku wymagały one uzgodnienia ze związkami zawodowymi, po-
nieważ oddziaływały na grupę pracowników posiadających reprezentację związkową.
Ten ostatni pogląd jest błędny.
Zgodnie z treścią art. 772
k.p. oraz art. 1042
k.p. regulamin wynagradzania i
regulamin pracy ustala samodzielnie pracodawca, chyba że działa u niego zakłado-
wa organizacja związkowa. Wówczas regulaminy muszą być uzgodnione z tą organi-
11
zacją. Przez uzgodnienie rozumie się na ogół konieczność uzyskania zgody zakła-
dowej organizacji związkowej na propozycje pracodawcy. Brak tej zgody uniemożli-
wia wydanie regulaminów. Gdy u pracodawcy działa więcej niż jedna zakładowa or-
ganizacja związkowa, wówczas wszystkie zakładowe organizacje powinny przedsta-
wić pracodawcy wspólnie uzgodnione stanowisko.
Na podstawie przeprowadzonych przez Sądy obydwu instancji dowodów ustalono,
że w pozwanej Spółce działały dwie organizacje związkowe. Od 14 listopada 1998 r.
Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ „Solidarność” w D. - FSO M. SA w
W., a następnie od 16 listopada 1999 r. Międzyzakładowa Organizacja Związku Za-
wodowego „M.” przy D. FSO Sp. z o.o. w W. Skoro zatem działały u strony pozwanej
organizacje związkowe, przy uchwalaniu regulaminów wynagradzania i pracy praco-
dawca miał obowiązek współpracy z tymi organizacjami i uzyskania ich zgody na
wprowadzenie nowych regulaminów. Sąd Okręgowy ustalił i ocenił, że regulamin wy-
nagradzania z 8 grudnia 1999 r. i regulamin pracy z 9 grudnia 1999 r., przygotowane
przez zarząd pozwanej Spółki, nie uzyskały mocy obowiązującej z uwagi na brak
zgody ze strony związków zawodowych na ich wejście w życie. Również strona po-
zwana przyznała w kasacji, że regulaminy wynagradzania i pracy z grudnia 1999 r.
nie były przedmiotem prawnie skutecznych uzgodnień pomiędzy pracodawcą a
związkami zawodowymi, wobec czego nie można ich było uznać za wiążące. Jedno-
cześnie strona pozwana wskazała w kasacji, że regulaminy z grudnia 1999 r. stano-
wiły jedynie próbę modyfikacji obowiązujących już wcześniej w Spółce regulaminów,
która miała polegać wyłącznie na ujednoliceniu tekstów obowiązujących regulacji,
wobec istnienia dwóch aneksów (wprowadzonych jeszcze przed rozpoczęciem dzia-
łalności związków zawodowych w pozwanej Spółce).
Kwestia daty wprowadzenia w życie regulaminów wynagradzania i pracy obo-
wiązujących w pozwanej Spółce przed grudniem 1999 r. nie została wystarczająco
wyjaśniona, a ma ona istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Skarżąca twier-
dzi, z powołaniem się na przeprowadzone w toku postępowania dowody, które zo-
stały pominięte przez Sąd Okręgowy przy rekonstrukcji stanu faktycznego, że regu-
laminy wynagradzania i pracy - do których odwołano się w porozumieniu z maja 2000
r. - wprowadzone zostały w życie 17 sierpnia 1996 r., a więc na długo przed objęciem
pracowników pozwanej Spółki ochroną związkową wynikającą z rozpoczęcia działal-
ności międzyzakładowych organizacji związkowych w tej Spółce.
12
Przeprowadzone w sprawie dowody, zwłaszcza dowody z zeznań świadków,
powinny być zatem poddane wnikliwej ocenie w kontekście tego, czy rzeczywiście
pozwana Spółka opracowała i wprowadziła w życie w sierpniu 1996 r. regulaminy
wynagradzania i pracy przy akceptacji przedstawiciela załogi Grażyny A., skoro w
sierpniu 1996 r. nie istniały i nie działały w pozwanej Spółce jeszcze żadne związki
zawodowe, czy rzeczywiście od chwili powstania pozwanej Spółki w 1992 r. aż do
listopada 1998 r., czyli do chwili przejęcia w trybie art. 231
§1 k.p. od innych praco-
dawców pracowników będących członkami związków zawodowych, nie było u po-
zwanej pracowników, którzy informowaliby pracodawcę o przynależności do jakiego-
kolwiek związku zawodowego, w związku z czym ustalane przez pracodawcę do li-
stopada 1998 r. regulaminy pracy i wynagradzania były uzgadniane z przedstawicie-
lem załogi, a nie z zakładowymi organizacjami związkowymi.
Z materiału dowodowego, w szczególności z zeznań świadka Jerzego O. zło-
żonych przed Sądem Okręgowym, zdaje się wynikać, że pierwszy regulamin wyna-
gradzania został ustalony w pozwanej Spółce w 1996 r. - wprowadzono go z uwagi
na zmianę powszechnie obowiązujących przepisów, a mianowicie nowelizację Ko-
deksu pracy z 1996 r. Z kolei regulamin wynagradzania z 1999 r. stanowił jedynie
modyfikację regulaminu z 1996 r., jednak nie wszedł w życie, ponieważ nie wyraziły
na to zgody organizacje związkowe. Konfrontacja treści przytoczonych dowodów
(zeznań świadka Jerzego O.) z dokonanymi ustaleniami faktycznymi nie pozwala na
akceptację poglądu Sądu Okręgowego, jakoby zebrany w pierwszej instancji materiał
dowodowy, poszerzony o dowody przeprowadzone w postępowaniu apelacyjnym,
jednoznacznie wskazywał na brak mocy obowiązującej regulaminów wynagradzania i
pracy, z uwagi na brak uzgodnienia ich treści ze związkami zawodowymi działają-
cymi u pozwanego pracodawcy. Taki wniosek Sądu byłby prawidłowy, gdyby zało-
żyć, że zawarte z powódką porozumienie z maja 2000 r. odwoływało się do regula-
minów wynagradzania i pracy z grudnia 1999 r., inne zaś regulaminy w pozwanej
Spółce wówczas nie istniały (nie obowiązywały). Jeżeli jednak przed 1999 r. w po-
zwanej Spółce obowiązywały regulaminy z 1996 r., ustalone przez pracodawcę w
porozumieniu z przedstawicielem załogi, nie było podstaw do przyjęcia, że w maju
2000 r. u strony pozwanej nie obowiązywały żadne regulaminy wynagradzania i
pracy. W takiej sytuacji, w razie stwierdzenia, że nie weszły w życie regulaminy z
grudnia 1999 r., należało ustalić, czy moc wiążącą zachowały regulaminy z sierpnia
1996 r.
13
Sąd Okręgowy stwierdził, że nie ma znaczenia, jakimi regulaminami w maju
2000 r. dysponowała pozwana Spółka - czy ustalonymi przed przejęciem powódki na
zasadach określonych w trybie art. 231
k.p., czy tymi, które miały być wprowadzone
po jej przejściu do nowego pracodawcy - albowiem w obydwu przypadkach regula-
miny wymagały uzgodnienia ze związkami zawodowymi, ponieważ oddziaływały na
grupę pracowników posiadających reprezentację związkową. Ten ostatni pogląd -
bliżej nieumotywowany - jest błędny. Jeżeli u pozwanego pracodawcy zostały ustalo-
ne i wprowadzone w życie, zgodnie z obowiązującymi przepisami, regulaminy wyna-
gradzania i pracy - jeszcze zanim zaczęły działać u tego pracodawcy związki zawo-
dowego (zakładowe organizacje związkowe) - to obowiązujące już wcześniej regula-
miny nie wymagały późniejszego uzgodnienia z nowo utworzonymi organizacjami
związkowymi. Jako obowiązujące wewnątrzakładowe akty normatywne nie utraciły
mocy obowiązującej tylko dlatego, że po ich ustaleniu i wejściu w życie u pracodawcy
zaczęły działać związki zawodowe.
W wyniku nowelizacji Kodeksu pracy z 1996 r. nałożono na pracodawcę, w
stosunku do pracowników nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy, obo-
wiązek ustalenia warunków ich pracy i wynagradzania w regulaminach. Poczynając
od czerwca 1996 r. na pozwanej Spółce spoczywał obowiązek wprowadzenia regu-
laminów, co zgodnie z jej twierdzeniami nastąpiło w sierpniu 1996 r. Prawo ustalenia
regulaminów przysługiwało pracodawcy, który - w przypadku, gdy działały u niego
związki zawodowe - miał obowiązek współpracy z nimi w tym zakresie. Skoro w 1996
r. u pozwanego pracodawcy nie działały żadne zakładowe organizacje związkowe
(zaczęły działalność dopiero w latach 1998-1999), to pracodawca mógł samodzielnie
ustalić i wprowadzić w życie regulaminy wynagradzania i pracy, bez konieczności
uzyskania zgody związków zawodowych.
Powyższe rozważania pokazują, jak istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy ma dokonanie prawidłowych ustaleń dotyczących obowiązywania w pozwa-
nej Spółce w maju 2000 r. regulaminów wynagradzania i pracy. Jeżeli faktycznie w
pozwanej Spółce w 1996 r. ustalono (wprowadzono, przyjęto) zgodnie z prawem i w
sposób wiążący dla pracowników pozwanej regulaminy wynagradzania i pracy, to
możliwe jest uznanie, że postanowienia tych regulaminów są wiążące także dla po-
wódki, która w porozumieniu z maja 2000 r. wyraziła zgodę na objęcie nimi treści jej
stosunku pracy. Niezbędne jest w związku z tym ustalenie, do jakich regulaminów
odwołano się w porozumieniu w sprawie przyjęcia nowych warunków pracy i płacy.
14
Istotne znaczenie mają także okoliczności faktyczne, pominięte przez Sąd
Okręgowy, dotyczące podpisania przez świadka Stefana P. porozumienia w sprawie
przyjęcia nowych warunków pracy i płacy o treści analogicznej do treści porozumie-
nia podpisanego przez powódkę. Rację ma skarżąca, że przez taki akt woli świadek
ten dał wyraz temu, że zapoznał się z treścią obu regulaminów i godzi się na objęcie
nimi jego warunków pracy w zamian za warunki, które wynikały z zakładowego
układu zbiorowego pracy, co może mieć istotne znaczenie dla oceny zasadności sta-
nowiska powódki prezentowanego w procesie, gdyż szczególny status pracowniczy
tego świadka, będącego przewodniczącym związku zawodowego, i związana z tym
statusem szczególna ochrona jego stosunku pracy, pozwalają na domniemanie fak-
tyczne, że podpisanie przez powódkę porozumienia analogicznego w treści do poro-
zumienia podpisanego przez świadka nie mogło nastąpić bez wcześniejszego roz-
ważenia przez organizację związkową i członka tej organizacji wszelkich warunków
pracy i wynagrodzenia wynikających z regulaminów, a także skutków związanych z
zastąpieniem postanowień układu zbiorowego postanowieniami regulaminu.
Z tych względów zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. stanowił usprawiedli-
wioną podstawę kasacji, co prowadziło do jej uwzględnienia.
Rozważanie zasadności zarzutów dotyczących naruszenia prawa material-
nego jest w tej sytuacji zbędne, skoro bez właściwie i zgodnie z prawem procesowym
ustalonego stanu faktycznego nie sposób oceniać prawidłowości zastosowania przez
Sąd orzekający prawa materialnego. Część zarzutów naruszenia prawa materialnego
jest jednak całkowicie chybiona. Dotyczy to zwłaszcza naruszenia art. 112
k.p. i art.
113
k.p. Twierdzenie skarżącej o „iluzorycznym realizowaniu przez przepisy prawa
pracy zasady równych praw pracowników z tytułu jednakowego wypełniania tych sa-
mych obowiązków” nie uwzględnia faktu obowiązywania art. 2418
k.p. Jest to zatem
zarzut pod adresem obowiązującego prawa, a nie zarzut pod adresem Sądu Okręgo-
wego stosującego obowiązujące prawo. Faktem jest, że od chwili przejęcia jej przez
pozwaną Spółkę jako nowego pracodawcę powódka miała przez rok lepsze warunki
zatrudnienia (korzystniejsze warunki umowy o pracę) niż pozostali pracownicy po-
zwanej Spółki, którzy nie przeszli z innego zakładu pracy, ale było to następstwem
konieczności stosowania do sytuacji pracowniczej powódki przez rok od chwili jej
przejęcia zakładowego układu zbiorowego pracy obowiązującego u poprzedniego
pracodawcy. Kwestionowanie tego w kasacji jest w istocie kontestowaniem przez
skarżącą obowiązującego porządku prawnego. W żadnym miejscu uzasadnienia za-
15
skarżonego wyroku nie można znaleźć przypisywanego Sądowi Okręgowemu po-
glądu, jakoby strony stosunku pracy w wyniku zawartego porozumienia nie mogły
przekształcić treści istniejącego stosunku pracy.
Powyższe względy doprowadziły do uchylenia zaskarżonego wyroku i przeka-
zania sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1
k.p.c.).
========================================