Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 112/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z odwołania A. J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Ł.
o wstrzymanie i zwrot nienależnie pobranej emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 października 2005 r., sygn. akt (...),
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 28 stycznia 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w Ł. wstrzymał wypłatę emerytury A. J. począwszy od 1 lutego 2003 r. oraz drugą
2
decyzją z tej samej daty zobowiązał go do zwrotu nienależnie pobranego
świadczenia za okres od 1 do 31 stycznia 2003 r. w kwocie 516,98 zł.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. wyrokiem z dnia
13 listopada 2003 r., (...), oddalił odwołanie ubezpieczonego od powyższych
decyzji. Sąd Okręgowy ustalił, że A. J. orzeczeniem Obwodowej Komisji Lekarskiej
do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia został zaliczony do III grupy inwalidów w
związku z wypadkiem, jakiego doznał w dniu 22 grudnia 1982 r. Wypadek ten został
uznany za wypadek przy pracy i z tego tytułu ubezpieczony pobierał rentę
wypadkową od 1 października 1983 r. Od 1 stycznia 2000 r. A. J. pobierał rentę
wypadkową z tytułu częściowej niezdolności do pracy w zbiegu z emeryturą. W
dniu 17 grudnia 2002 r. ubezpieczony został pisemnie poinformowany przez ZUS o
zmianach zasad wypłacania świadczeń wypadkowych w związku z wejściem w
życie z dniem 1 stycznia 2003 r. ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.; dalej ustawa wypadkowa). W informacji podano
szczegółowe wyjaśnienie możliwości zachowania przez ubezpieczonych prawa do
pobierania dwóch świadczeń oraz załączono druk oświadczenia, który po
wypełnieniu powinien być zwrócony do organu rentowego celem weryfikacji
uprawnień. Ubezpieczony wypełnił to oświadczenie, wskazując, że osiąga przychód
z tytułu prowadzenia indywidualnej kancelarii adwokackiej, a następnie przekazał je
organowi rentowemu w dniu 6 stycznia 2002 r. Według Sądu pierwszej instancji,
odwołanie od decyzji organu rentowego jest bezzasadne, z uwagi na pouczenie
ubezpieczonego o warunkach powodujących wstrzymanie lub zawieszenie wypłaty
świadczeń ubezpieczeniowych (art. 26 ust. 1 i 2 ustawy wypadkowej oraz art. 138
ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Wyrokiem z dnia 26 października 2005 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego. Sąd Apelacyjny stwierdził, że
ubezpieczony nabył prawo do renty wypadkowej przed wejściem w życie ustawy
wypadkowej (przed 1 stycznia 2003 r.) oraz przed zmianą systemu ubezpieczeń
społecznych, która nastąpiła w dniu 1 stycznia 1999 r. Natomiast, prawo do
emerytury ubezpieczony nabył już po wejściu w życie ustawy z dnia 13
3
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.) oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Przepis art. 95 ustawy o emeryturach i rentach określa generalną
zasadę, że ubezpieczonemu przysługuje prawo tylko do jednego świadczenia, a w
razie zbiegu prawa do świadczeń, wypłaca się jedno z nich, wybrane przez
zainteresowanego. Zdaniem Sądu drugiej instancji, w przypadku zbiegu prawa do
emerytury z prawem do renty wypadkowej ma zastosowanie art. 26 ust. 1 ustawy
wypadkowej, zgodnie z którym, osobie uprawnionej wypłaca się zależnie od jej
wyboru rentę wypadkową zwiększoną o połowę emerytury albo emeryturę
powiększoną o połowę renty. Jednak w sytuacji, gdy osoba uprawniona osiąga
przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich
wysokości, ubezpieczonemu nie wypłaca się półtorakrotności wybranego
świadczenia. Sąd Apelacyjny stwierdził, że uregulowania zawarte w art. 26 ust. 3
ustawy wypadkowej wprowadziły dla ubezpieczonego niekorzystną zmianę stanu
prawnego, skoro poprzednio obowiązujące przepisy ustawy z dnia 12 czerwca
1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) nie przewidywały
zawieszenia prawa do świadczeń w razie osiągnięcia dodatkowego przychodu. Nie
podzielił jednak argumentów ubezpieczonego, że art. 26 ust. 3 ustawy wypadkowej
nie ma w jego przypadku zastosowania z uwagi na zasadę niedziałania prawa
wstecz i ochronę praw nabytych. Sąd Apelacyjny podniósł, że art. 26 ustawy
wypadkowej nie dotyczy prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, lecz
reguluje jedynie kwestię wypłaty świadczeń pozostających w zbiegu. Ubezpieczony
zachował więc prawo do obu świadczeń (emerytury i renty wypadkowej), jednakże
nie jest to tożsame z prawem do ich wypłaty. Skoro ubezpieczony nie zaniechał
prowadzenia działalności przynoszącej przychód, to organ rentowy był
zobowiązany do zaprzestania wypłaty na jego rzecz świadczeń w dotychczasowej
wysokości, a pobrana przez ubezpieczonego w styczniu 2003 r. połowa emerytury
(w zbiegu z rentą wypadkową) stała się świadczeniem nienależnym w rozumieniu
art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Ubezpieczony wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku, w której zarzucił
rażące naruszenie art. 26 ust. 3 w związku z art. 62 ustawy wypadkowej oraz art. 2
4
Konstytucji RP "w następstwie którego doszło do błędnej wykładni uprawnień
wnioskodawcy i zawieszenie mu uprawnień do emerytury z żądaniem zwrotu
nienależnego świadczenia za okres 1 miesiąca". W uzasadnieniu skargi
ubezpieczony podniósł, że art. 26 ust. 3 ustawy wypadkowej upoważnia organ
rentowy do zawieszenia świadczenia w stosunku do zdarzeń, które zaistniały nie
wcześniej niż w dniu 1 stycznia 2003 r. Z żadnego przepisu nie wynika natomiast,
że na podstawie art. 62 ustawy wypadkowej ZUS powinien zawiesić świadczenia
prawomocnie przyznane zgodnie z przepisami obowiązującymi przed wejściem w
życie ustawy wypadkowej. Odmienna interpretacja prowadzi - zdaniem skarżącego
- do pozbawienia go praw nabytych oraz narusza zasadę demokratycznego
państwa prawnego, określoną w art. 2 Konstytucji RP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jedyny podniesiony przez skarżącego zarzut dotyczy naruszenia prawa
materialnego przez błędną wykładnię i zastosowanie art. 26 ust. 3 ustawy
wypadkowej w kontekście art. 2 Konstytucji RP. Zarzut ten jest bezzasadny, gdyż
Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 31 stycznia 2006 r., K 23/03 (Dz.U. Nr 22,
poz. 171; OTK-A 2006 nr 1, poz. 8) orzekł, że art. 26 ust. 3 ustawy wypadkowej jest
zgodny z art. 2 Konstytucji RP, a orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc
powszechnie obowiązującą i są ostateczne (art. 190 ust. 1 Konstytucji RP). W
uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się sprzeczności
art. 26 ust. 3 ustawy wypadkowej z zasadą demokratycznego państwa prawnego i
uznał, że wprowadzone od 1 stycznia 2003 r. rozwiązania ustawowe mają służyć
zapewnieniu lepszej realizacji konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia
społecznego i z tego względu znajdują oparcie w Konstytucji. Trybunał wywiódł, że
nie ma wystarczających podstaw do uznania, że art. 26 ust. 3 ustawy wypadkowej
narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę ochrony zaufania jednostki do
państwa oraz stanowionego przez niego prawa. Przepis art. 26 ust. 3 ustawy
wypadkowej pociąga dla ubezpieczonego niekorzystne skutki, w sytuacji, gdy
osiągnął on przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub
zmniejszenie ich wysokości. Jednakże, ubezpieczony podjął decyzję o dalszym
prowadzeniu kancelarii adwokackiej, a tym samym zgodził się na skutki, jakie
wywołuje to w zakresie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Jak
5
wyjaśnił Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wskazanego wyroku,
wprowadzenie z dniem 1 stycznia 2003 r. regulacji ubezpieczeniowych, które
ukształtowały sytuację prawną ubezpieczonego mniej korzystnie niż dotychczas,
nie stanowi naruszenia ochrony nabytego przez ubezpieczonego prawa do renty
wypadkowej lub emerytury, a taka zmiana była uzasadniona potrzebą zapewnienia
równowagi finansowej w systemie ubezpieczeń społecznych. Trybunał wywiódł, że
państwo, realizując swój konstytucyjny obowiązek zapewnienia obywatelom praw
do zabezpieczenia społecznego, działa w zakresie dostępnych środków
finansowych, pochodzących zasadniczo ze składek wszystkich ubezpieczonych,
zatem ma prawo dostosowywać zakres realizacji praw socjalnych, w tym prawa do
emerytury lub renty wypadkowej, do ekonomicznie ustalonych granic, z czym każdy
ubezpieczony, uprawniony do pobierania świadczeń, powinien się liczyć.
Ograniczenie przez ustawę możliwości zapewnienia świadczenia rentowego
związanego z wypadkiem przy pracy względem osoby, która zachowała zdolność
do pracy zarobkowej oraz ograniczenie możliwości kumulacji świadczeń
emerytalnych i rentowych przysługujących z różnych tytułów, jest więc
dopuszczalne w świetle postanowień Konstytucji i nie narusza jej art. 67.
Z tych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie art.
39814
k.p.c.
/tp/