Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 14 LUTEGO 2007 R.
SNO 78/06
Przewodniczący: sędzia SN Krzysztof Cesarz.
Sędziowie SN: Tadeusz Żyznowski, Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca).
S ą d N a j w y ż s z y – S ą d D y s c y p l i n a r n y na posiedzeniu z
udziałem Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego sędziego Sądu Okręgowego w sprawie
sędziego Sądu Rejonowego po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2007 r. w związku z
zażaleniem Prokuratora Okręgowego na uchwałę Sądu Apelacyjnego  Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 17 października 2006 r., sygn. akt (...),w przedmiocie
zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej
u c h w a l i ł : u c h y l i ć zaskarżoną u c h w a ł ę i sprawę przekazać Sądowi
Apelacyjnemu – Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Wnioskiem z dnia 18 maja 2005 r. Minister Sprawiedliwości domagał się
wszczęcia postępowania dyscyplinarnego w stosunku do sędziego Sądu Rejonowego,
zarzucając jej dopuszczenie się rażącej obrazy art. 28 § 1 dawnego Prawa
upadłościowego.
Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego postanowieniem z dnia 21 lutego 2006 r.
odmówił wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, nie podzielając zarazem poglądu
wnioskodawcy, że zachowanie sędziego nosi znamiona czynu zabronionego,
określonego w art. 231 § 1 k.k. Po rozpoznaniu zażalenia Ministra Sprawiedliwości na
powyższe postanowienie Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny postanowieniem z dnia
30 marca 2006 r. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie o odmowie wszczęcia
postępowania dyscyplinarnego.
W dniu 5 lipca 2006 r. Prokurator Okręgowy wniósł o zezwolenie na
pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego Sądu Rejonowego za czyn
polegający na wydaniu postanowień polecających syndykowi masy upadłości
włączenie w skład masy upadłości kutra rybackiego DZI-103, o którym sędzia
wiedziała, że nigdy nie był własnością upadłego, i zezwalających syndykowi na jego
sprzedaż z wolnej ręki, czym przekroczyła przysługujące jej uprawnienia i dopuściła
się rażącej obrazy prawa – art. 20 § 1 dawnego Prawa upadłościowego. W ocenie
Prokuratora Okręgowego powyższe zachowanie wypełnia znamiona przestępstwa z
art. 231 § 1 k.k., co uzasadnia wniosek na podstawie art. 80 § 2a ustawy z dnia 27
lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070).
2
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny uchwałą z dnia 17 października 2006 r.,
sygn. akt (...), odmówił uwzględnienia wniosku o zezwolenie na pociągnięcie do
odpowiedzialności karnej sędziego Sądu Rejonowego.
Uzasadniając uchwałę Sąd Dyscyplinarny pierwszej instancji podkreślił, że
fundamentem realnego funkcjonowania zasady niezawisłości sędziowskiej jest
ostrożność w ocenie zasadności wniosków w przedmiocie wyrażenia zgody na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej z uwagi na uprawnienie sędziego
do własnej interpretacji przepisów, która w razie jej wadliwości może i powinna być
korygowana w toku kontroli instancyjnej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego o braku podstaw do
uwzględnienia wniosku Prokuratora Okręgowego przesądza nie wykazanie w nim za
pomocą stosownych dowodów, że objęta wnioskiem osoba miała świadomość (w
postaci pewności lub możliwości), że jej zachowanie narusza uprawnienia lub stanowi
niewypełnienie obowiązków i że przez to działa na szkodę interesu publicznego lub
prywatnego.
W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca nie wykazał
dopuszczenia się oczywistej i rażącej obrazy przepisów prawa – art. 20 § 1 i art. 28 § 1
dawnego Prawa upadłościowego, zatem takiej obrazy, która nie budzi wątpliwości i
wynika wprost z brzmienia przepisu, a która to przesłanka jest niezbędna do
przypisania popełnienia przestępstwa umyślnego, stypizowanego w art. 231 § 1 k.k.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego analiza przepisów art. 20 § 1 i art. 28 § 1 dawnego Prawa
upadłościowego nie pozwala na oczywiste przyjęcie, że po ustaleniu właściciela
rzeczy sąd z urzędu powinien ją wyłączyć z masy upadłości i wydać właścicielowi.
Odwołując się do poglądów piśmiennictwa oraz rozbieżnych stanowisk
prezentowanych przez sędziów wizytatorów, Sąd Apelacyjny podkreślił złożoność i
niejednoznaczność powołanych przepisów Prawa upadłościowego, co mogło
utwierdzić sędziego – komisarza, tj. obwinionego sędziego, w przekonaniu, że
stosowana przez nią interpretacja obu wymienionych przepisów jest prawidłowa, a
praktyka prowadzonych postępowań właściwa. Nadto Sąd Dyscyplinarny pierwszej
instancji uznał, że sędzia – komisarz wydając zgodę na sprzedaż kutra kierowała się
wnioskiem syndyka, a ten oznaczając przedmiot sprzedaży kierował się treścią oferty
otrzymanej od potencjalnego i jedynego nabywcy.
Powyższą uchwałę Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego zaskarżył
zażaleniem Prokurator Okręgowy, zarzucając:
a) obrazę art. 14 i art. 92 k.p.k. przez przyjęcie za podstawę uchwały okoliczności
nie mających znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. zaniechania przez
sędziego działań zmierzających do wyłączenia kutra z masy upadłości, podczas
gdy przedmiotem wniosku było wydanie przez sędziego polecenia włączenia
kutra do masy upadłości, mimo bezsporności tego, że nie należał on do upadłego,
3
co skutkowało wydaniem zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem granic
skargowości (art. 14 k.p.k.), a które to uchybienie jest bezwzględną przyczyną
odwoławczą (art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.);
b) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający
wpływ na jego treść, a polegający na uznaniu, że sędzia polecając syndykowi
włączenie kutra do masy upadłości świadomie i w sposób rażący nie naruszył
dyspozycji art. 20 § 1 dawnego Prawa upadłościowego, zaś wyrażając zgodę na
sprzedaż z wolnej ręki kutra, posiadającego oznaczenia indywidualne, jako
rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku, świadomie i w sposób rażący nie
naruszył dyspozycji art. 87 dawnego Prawa upadłościowego.
Zdaniem skarżącego, analiza postanowień wydanych przez sędziego –
komisarza w postępowaniu upadłościowym oraz zabezpieczonych dokumentów
prowadzi do przeciwnego wniosku, że zachowania sędziego pozostawały w
oczywistej rażącej sprzeczności z obowiązującymi przepisami, co przesądza o
świadomym zrealizowaniu znamion czynu zabronionego, opisanego w art. 231 §
1 k.k.
Wskazując na powyższe zarzuty Prokurator Okręgowy wniósł o uchylenie
zaskarżonej uchwały i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu – Sądowi
Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu zażalenia skarżący
wywodzi, że Sąd Apelacyjny błędnie skoncentrował się na wątpliwościach
związanych z interpretacją art. 28 § 1 dawnego Prawa upadłościowego, wyrażając
mylny pogląd, że przedmiotem wniosku był zarzut niedopełnienia przez sędziego
obowiązku wyłączenia z masy upadłości kutra DZI-103. Żalący się podkreśla,
powołując się na treść wniosku inicjującego niniejsze postępowanie, że zarzucał
sędziemu – komisarzowi przekroczenie uprawnień, polegające na bezprawnym
poleceniu syndykowi włączenia kutra w skład masy upadłości i w konsekwencji
uznaniu go za składnik tej masy, w sposób rażąco sprzeczny z art. 20 § 1 dawnego
Prawa upadłościowego. Tymczasem Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny odmiennie
określił sposób działania sprawcy, co wykracza poza granice faktycznego zdarzenia
poddanego ocenie Sądu i narusza wynikającą z art. 14 k.p.k. zasadę niezmienności
przedmiotu postępowania. Błędnie poczynione ustalenia faktyczne doprowadziły do
wadliwego uznania przez Sąd Apelacyjny, że włączenie kutra do masy upadłości
świadomie i w sposób rażący nie naruszyło dyspozycji art. 20 § 1 dawnego Prawa
upadłościowego, w sytuacji w której bezspornym było, że kuter nie należał do majątku
upadłego, a sędzia o okoliczności tej wiedziała.
Skarżący, z powołaniem się na art. 87 Prawa upadłościowego, sprzeciwia się
nadto poglądowi Sądu Apelacyjnego, że materiał dowodowy nie pozwala na
przypisanie sędziemu – komisarzowi świadomości bezprawnego wyrażenia zgody na
sprzedaż z wolnej ręki kutra posiadającego indywidualne oznaczenia tylko na tej
4
podstawie, że wydając w tym przedmiocie postanowienie kierowała się wnioskiem
syndyka. W konsekwencji Prokurator Okręgowy wywodzi, że obwiniona sędzia
przekraczając uprawnienia i nie dopełniając obowiązków doprowadziła do sprzedaży
kutra bez zgody i wiedzy jego właściciela, działając na szkodę interesu prywatnego
Marka M., ale również na szkodę interesu publicznego, ponieważ zachowania
sędziego podważają zaufanie do obrotu prawnego.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Zażalenie Prokuratora Okręgowego zasługiwało na uwzględnienie wyłącznie
wobec trafności podniesionego w nim zarzutu obrazy art. 92 k.p.k., a to wskutek
przyjęcia za podstawę wydania zaskarżonej uchwały okoliczności nie mających
znaczenia dla rozstrzygnięcia, bo nie objętych przedmiotem wniosku o zezwolenie na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej. Stosownie co powołanego
przepisu, podstawę uchwały Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego mógł
stanowić całokształt tylko tych okoliczności ujawnionych w postępowaniu, które
miały znaczenie dla rozstrzygnięcia. Oznacza to, że uchwała Sądu Dyscyplinarnego w
przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej może
być wydana po uprzednim dokonaniu oceny tylko tych zachowań, które były objęte
wnioskiem oskarżyciela. Konstatacja ta jest oczywista, zważywszy, że obowiązkiem
Sądu Dyscyplinarnego w razie ewentualnego uwzględnienia wniosku jest wskazanie –
w ślad za określonym we wniosku żądaniem – czynu, odnośnie do którego wyrażono
zgodę na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, wraz z podaniem danych
pozwalających na ścisłą konkretyzację czynu (czasu i miejsca popełnienia, osoby
pokrzywdzonej, sposobu działania itp.). Rola Sądu Dyscyplinarnego sprowadza się
więc wyłącznie do oceny, czy materiały przedstawione przez uprawnionego
wnioskodawcę dostatecznie uzasadniają przedstawienie sędziemu zarzutu popełnienia
czynu zabronionego, ale tylko w odniesieniu do konkretnego zachowania sędziego,
opisanego we wniosku oskarżyciela. Obowiązkiem Sądu Dyscyplinarnego jest zatem
sprawowanie kontroli treści wniosku o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej pod kątem oceny, czy przypisywane we wniosku
zachowanie sędziego dostatecznie uzasadnia wystąpienie znamion przestępstwa,
którego popełnienie mogłoby być sędziemu zarzucone (uchwała Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 25 marca 1997 r., WSD 1/97). Innymi słowy, obowiązkiem
Sądu Dyscyplinarnego jest dokonanie oceny w przedmiocie wystąpienia dostatecznie
uzasadnionych przesłanek do zaistnienia „stanu podejrzenia”, że przypisywane we
wniosku określone zachowanie sędziego wyczerpuje znamiona przestępstwa, a
zebrane przez oskarżyciela dowody dostatecznie uzasadniają podejrzenie, że sędzia
czyn ten popełnił. Owo „dostatecznie uzasadnione podejrzenie” oznacza wyższy
stopień prawdopodobieństwa podejrzenia tak co do faktu popełnienia przestępstwa, jak
5
i co do osoby sprawcy, stanowiąc warunek materialny, wyrażający się w istnieniu
dostatecznej podstawy faktycznej zakreślonej we wniosku oskarżyciela do postawienia
określonej osoby w „stan podejrzenia”. Weryfikacja w przedmiocie wystąpienia
przesłanki określonej w art. 80 § 2c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), zwanej dalej „u.s.p.”, musi
jednak być dokonywana wyłącznie w odniesieniu do czynów objętych wnioskiem
uprawnionego oskarżyciela (por.: postanowienie SN z dnia 11 października 2005,
sygn. akt SNO 43/05, OSN-SD 2005 r., poz. 58; uchwała SN z dnia 29 sierpnia 2005
r., SNO 40/05, OSN-SD 2005 r., poz. 53; uchwała SN z dnia 10 czerwca 2005 r., SNO
19/05, OSN-SD 2005 r., poz. 46).
Tymczasem nie sposób odmówić racji skarżącemu, że Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny, choć przytoczył brzmienie obu przepisów, tj. art. 20 § 1 i art. 28 § 1
dawnego Prawa upadłościowego, to jednak dokonując oceny prawnej zachowania
obwinionego sędziego, w kontekście przesłanki wynikającej z art.80 § 2c u.s.p.,
skoncentrował się wyłącznie na istnieniu rozbieżności interpretacyjnych dotyczących
tylko drugiego z wymienionych przepisów dawnego Prawa upadłościowego, a
odnoszącego się jedynie do czynności wyłączenia z masy upadłości rzeczy nie
należących do upadłego. Zasadnie przeto skarżący zarzucił w uzasadnieniu zażalenia,
że Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny odmiennie określił sposób działania
obwinionego sędziego w stosunku do zarzucanego mu zachowania opisanego we
wniosku oskarżyciela i takie działanie poddał ocenie prawnej, wykraczając w ten
sposób poza granice faktycznego zdarzenia poddanego we wniosku oskarżyciela
ocenie Sądu.
Zasadnie skarżący wywodzi, że zarzut sformułowany w jego wniosku nie
obejmował zachowań obwinionego sędziego polegających na wyłączeniu rzeczy z
masy upadłości, w kontekście istniejących niewątpliwie rozbieżności
interpretacyjnych sprowadzających się do pytania, czy wyłączenie takie może być
dokonane przez Sąd z urzędu, czy tylko na wniosek osoby roszczącej sobie prawo do
rzeczy. Brzmienie wniosku i jego uzasadnienia wskazuje na zarzucanie obwinionemu
sędziemu innego czynu, a mianowicie dopuszczenia się obrazy art. 20 § 1 dawnego
Prawa upadłościowego wskutek polecenia syndykowi włączenia w skład masy
upadłości rzeczy, o której obwiniona sędzia wiedziała, że rzecz ta nie była nigdy
własnością upadłego. Trafnie wywiedziono w zażaleniu, że Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny nie poddał ocenie prawnej, opisanego we wniosku oskarżyciela, czynu
obwinionego sędziego w kontekście unormowania wynikającego z art. 20 § 1 dawnego
Prawa upadłościowego. Tymczasem uprzednie dokonanie tej oceny prawnej i jej
wynik jest niezbędnym, a zarazem wstępnym etapem do ewentualnego kolejnego
kroku, tj. zbadania wystąpienia przesłanki z art. 80 § 2c u.s.p. Zarzucane Sądowi
Apelacyjnemu – Sądowi Dyscyplinarnemu uchybienie nie kwalifikuje się jednak jako
6
błąd w ustaleniach faktycznych – jak to przyjęto w zażaleniu – lecz jako ewentualne
naruszenie prawa materialnego w postaci zaniechania zastosowania art. 20 § 1
dawnego Prawa upadłościowego dla dokonania oceny opisanego we wniosku
zachowania obwinionego sędziego.
Z kolei o zasadności zarzutu naruszenia art. 92 k.p.k. przesądza błędne przyjęcie
za podstawę zaskarżonej uchwały okoliczności nie mających znaczenia dla
rozstrzygnięcia, a mianowicie zachowania obwinionego sędziego w postaci dokonania
wyłączenia rzeczy z masy upadłości, które to zachowanie nie było objęte przedmiotem
wniosku oskarżyciela.
Zadaniem Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego przy ponownym
rozpoznaniu sprawy będzie więc dokonanie oceny prawnej, czy opisany we wniosku
oskarżyciela czyn zarzucany obwinionej stanowił naruszenie przepisu art. 20 § 1
dawnego Prawa upadłościowego, z uwzględnieniem interpretacji poszczególnych
elementów hipotezy zawartej w tym przepisie normy prawnej. Dopiero określony
wynik tej oceny może ewentualnie przesądzić o potrzebie badania czy czyn
obwinionego sędziego wskazuje na dostatecznie uzasadnione podejrzenie popełnienia
przestępstwa z art. 231 § 1 k.k., i ewentualnie które konkretnie przejawy zachowania
obwinionego sędziego dostatecznie uzasadniają podejrzenie wystąpienia
poszczególnych znamion tego przestępstwa opisanego w ostatnio powołanym
przepisie Kodeksu karnego.
Podobnego mechanizmu postępowania ze strony Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego wymaga dokonanie oceny wydania przez obwinionego sędziego
postanowienia z dnia 31 października 2001 r., w przedmiocie zezwolenia syndykowi
na sprzedaż z wolnej ręki kutra uznanego uprzednio za element masy upadłości, a
uzasadnionego przez obwinioną kierowaniem się wnioskiem syndyka. Sąd Apelacyjny
powinien zbadać i ocenić, czy takie zachowanie stanowi naruszenie konkretnego
przepisu dawnego Prawa upadłościowego będącego źródłem określonych uprawnień
bądź obowiązków sędziego – komisarza, bo dopiero wynik tej oceny może być
podstawą do oceny wystąpienia przesłanki wynikającej z art. 80 § 2c u.s.p. w
kontekście ustawowych znamion przestępstwa określonego w art. 231 § 1 k.k.
Uchylenie zaskarżonej uchwały uzasadniała trafność podniesionego w zażaleniu
zarzutu naruszenia art. 92 k.p.k. Wymaga jednak wyraźnego zaakcentowania, na co
słusznie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny, że instytucja
immunitetu sędziowskiego stanowi jedną z najpoważniejszych gwarancji zasady
niezawisłości sędziowskiej, podniesionej do rangi zasad konstytucyjnych, a więc tych,
które ustawa zasadnicza traktuje jako kierunkowe dla prawidłowego ukształtowania
wymiaru sprawiedliwości. Powyższe musi więc stanowczo skłaniać sądy
dyscyplinarne do zachowania szczególnej staranności i ostrożności przy dokonywaniu
7
oceny zasadności wniosków w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej.
Kierując się przedstawionymi wyżej motywami, wskazującymi na zasadność
części spośród zarzutów sformułowanych w zażaleniu, Sąd Najwyższy – Sąd
Dyscyplinarny uchylił zaskarżoną uchwałę.