Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2013 r. w Krakowie

sprawy z wniosku J. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawcy J. J.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 10 lipca 2012 r. sygn. akt VII U 2500/11

I.  z m i e n i a zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego

i przyznaje J. J. emeryturę od dnia 4 grudnia 2011 r.;

II.  nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za niewyjaśnienie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

III.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz J. J. kwotę 30 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 1285/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział VII Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie J. J. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 3 listopada 2011 r. odmawiającej mu prawa do emerytury.

Jako bezsporne Sąd Okręgowy przyjął, że wnioskodawca J. J., ur. (...), na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował ponad 25 okresów składkowych i nieskładkowych. Obecnie nie pozostaje w zatrudnieniu i nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. W dniu 3 listopada 2011 r. wystąpił z wnioskiem o ustalenie prawa do emerytury, a organ rentowy uznał mu jako pracę w szczególnych warunkach okres zatrudnienia od dnia 27 lipca 1970 r. do 10 stycznia 1972 r., tj. 1 rok, 5 miesięcy i 15 dni.

Nadto ustalił Sąd Okręgowy, że w okresie od dnia 1 kwietnia 1975 r. do 31 lipca 1979 r. oraz od dnia 1 lutego 1980 r. do 30 kwietnia 1986 r. wnioskodawca był zatrudniony w (...)Spółdzielni (...)w B.. Spółdzielnia zajmowała się prowadzeniem prac remontowych na bocznicach kolejowych zakładów przemysłowych w tym, Huty (...) w S., Zakładów (...), Elektrowni (...) i Zakładów (...) w S.. W zależności od zakresu prac czynności wykonywała jedna bądź kilka brygad składających się z 5 do 10 pracowników. Do zakresu obowiązków brygady należał remont bocznic kolejowych (tj. rozbieranie torów i rozjazdów wymagających remontu, a następnie montowanie torowisk i rozjazdów na nowo). W ramach prac wymieniano rozjazdy, szyny i podkłady kolejowe. Przy tych pracach sporadycznie używano środków chemicznych do usuwania chwastów (trawy i kosodrzewiny). Pod koniec lat 80-tych większość pracowników przeszła do pracy w Spółdzielni (...)w S., a następnie (od lat 90-tych) do Firmy (...) w O., przy czym zakres obowiązków pozostawał ten sam. W okresach od dnia 1 kwietnia 1975 r. do 31 lipca 1979 r., od dnia 1 lutego 1980 r. do 1 listopada 1981 r. i od dnia 1 stycznia 1982 r. do 30 kwietnia 1986 r. wnioskodawca wykonywał pracę robotnika torowego, na stanowisku zastępcy kierownika zakładu. Kierował brygadą, w skład której wchodziło 5-10 pracowników i rozdzielał prace. Sam również wykonywał prace bezpośrednio przy remoncie bocznic kolejowych. Ponadto sporządzał i opracowywał dokumenty rozliczające wykonane prace (tzw. BZ), dokonywał wyliczenia godzin pracy i opracowywał kosztorysy. Te biurowe prace zajmowały mu ok. 2-3 godziny, ale nie wykonywał ich codziennie. W dniu 2 lutego 2009 r. były pracodawca wystawił wnioskodawcy świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, z którego wynika, iż w powyższych okresach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał on prace robotnika torowego na stanowisku zastępcy kierownika zakładu wymienioną w dziale VII poz. 13, pkt 11 wykazu A stanowiącego załącznik do uchwały Nr 80 Zarządu Centralnego Związku Spółdzielczości pracy z dnia 30 czerwca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w jednostkach organizacyjnych spółdzielczości pracy.

Ustalił też Sąd Okręgowy, że w okresie od dnia 4 maja 1993 r. do 31 marca 2001 r. wnioskodawca był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Zakładzie (...) w O. na stanowisku kierownika robót ogólno-budowlanych, zaś zakład ten wykonywał remonty bocznic kolejowych w zakładach przemysłowych. Początkowo wnioskodawca wykonywał czynności w brygadzie remontowej przy torach, a następnie (od 1999 r.) roboty ogólno-budowlane. Ze świadectwa pracy z dnia 12 lutego 2009 r. wynika, iż w okresie od dnia 4 maja 1993 r. do 31 marca 2001 r. był zatrudniony na stanowisku kierownika robót ogólnobudowlanych i wykonywał prace robotnika torowego przy budowach torowych bocznicy zakładowej w Zakładach (...), tj. stanowisko wymienione w dziale VIII poz. 13 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U z 1983 r. Nr 8 poz. 43).

Powyższe ustalenia Sąd Okręgowy poczynił w oparciu o zebraną w sprawie dokumentację, a także zeznania słuchanych w sprawie świadków (J. B., A. M., T. P., S. Ż. i C. Ż.) oraz samego wnioskodawcy, które to dowody ocenił jato wiarygodne. Świadkowie współpracowali razem z wnioskodawcą w spornych okresach i opisali jakie zajmował stanowiska pracy oraz co należało do zakresu jego obowiązków.

W tym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż wnioskodawca nie spełnia szczególnych warunków określonych w art. 184 ust. 1 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227) oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U z 1983 r. Nr 8 poz. 43). Jedną z przesłanek nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku przewidzianych w tych przepisach jest posiadanie co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Tymczasem do takiego stażu pracy wnioskodawcy nie można było, w ocenie Sądu Okręgowego, uwzględnić jego zatrudnienia w (...) Spółdzielni (...)w B. (a następnie S.) oraz w Zakładzie (...) w O.. Faktycznie wykonywał on wtedy prace jako robotnik torowy przy remontach bocznic kolejowych. Jednak zarówno nazwa tego stanowiska, jak i rodzaj wykonywanych czynności nie wskazują, że była to praca o jakiej mowa w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. W wykazie A prac w szczególnych warunkach, będącym załącznikiem do tego rozporządzenia jest mowa o pracach zakładowych służb kolejowych bezpośrednio związanych z utrzymaniem ruchu pociągów (dział VIII poz. 13), a także o pracach w zakładach naprawczych taboru kolejowego przy chemicznym myciu i czyszczeniu remontowanych części i zespołów taboru kolejowego oraz chemicznym usuwaniu powłok ochronnych (dział XIV poz. 15). Ponadto byłe zakłady pracy wnioskodawcy nie były zakładami służb kolejowych. Bez znaczenia jest zaś fakt, iż wnioskodawca otrzymał świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, albowiem to nie do pracodawcy należy kwalifikacja charakteru danego zatrudnienia. O tym decyduje faktyczne wykonywanie pracy w szczególnych warunkach na stanowisku wymienionym w powołanym wyżej rozporządzeniu. W konsekwencji uznał Sąd Okręgowy, że skoro wnioskodawca nie legitymuje się wymaganym 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, to prawo do wcześniejszej emerytury mu nie przysługuje i odwołanie uznał za bezzasadne.

Apelację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego wywiódł wnioskodawca J. J., w istocie domagając się jego zmiany i przyznania mu prawa do emerytury. Zarzucił, że spełnił wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. W czasie spornych okresów zatrudnienia wykonywał bowiem pracę ujętą w wykazie prac w szczególnych warunkach stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U z 1983 r. Nr 8 poz. 43). W ocenie apelującego, bez znaczenia pozostawał zaś fakt, że wykonywał pracę na rzecz prywatnych pracodawców, tym bardziej, że były to zakłady pracy, które powstały w wyniku przekształcenia z przedsiębiorstw państwowych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Z ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji, które w zasadzie były bezsporne, wynika, że przez wszystkie sporne okresy zatrudnienia w (...)Spółdzielni (...)w S. (a następnie Firmy (...) w O.), tj. od dnia 1 kwietnia 1975 r. do 31 lipca 1979 r., od dnia 1 lutego 1980 r. do 1 listopada 1981 r. i od dnia 1 stycznia 1982 r. do 30 kwietnia 1986 r. wnioskodawca wykonywał prace robotnika torowego przy budowach i remontach bocznic zakładowych. Natomiast spór ogniskował się wokół kwestii, czy praca ta była pracą świadczoną stale i w pełnym wymiarze czasu w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8 poz. 43 ze zm.), a w konsekwencji czy wnioskodawca spełnił warunki uprawniające go do emerytury w obniżonym wieku w trybie art. 184 w zw. art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227).

Ustęp 2 przepisu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi, że dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Na podstawie ust. 4 wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, tj. powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., zwanego dalej „rozporządzeniem”. Rozporządzenie to wymienia enumeratywnie rodzaje wykonywanych prac, które uznawane są za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Paragraf 2 cytowanego rozporządzenia stanowi, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Sąd pierwszej instancji przyjął, że sporne zatrudnienie wnioskodawcy w na stanowisku robotnika torowego nie było zatrudnieniem wymienionym w wykazie A stanowiącym załącznik do cytowanego wyżej rozporządzenia, lecz Sąd Apelacyjny stanowiska tego nie podziela. Jedną z podstaw odmowy uznania przez Sąd pierwszej instancji za pracę w szczególnych warunkach spornych okresów zatrudnienia była okoliczność, że w wystawionych wnioskodawcy świadectwach wykonywania pracy w szczególnych warunkach, pracodawca nie określił rodzaju wykonywanych prac zgodnie z tym wykazem, w tym także stanowiskiem, działem i pozycją właściwego zarządzenia resortowego. Tymczasem z analizy obu resortowych wykazów prac w szczególnych warunkach, tj. Uchwały Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy z dnia 30 czerwca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych spółdzielczości pracy oraz zarządzenia Nr 64 Ministra Komunikacji z dnia 29 czerwca 193 r. w sprawie prac w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu komunikacji, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej (Dz. Urz. MB Nr 10, poz. 77), wynika, że zawarto w nich uszczegółowienie stanowisk pracy ujętych w wykazie A dział VIII poz. 13 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. W wykazie tym wymieniono bowiem ogólnie prace zakładowych służb kolejowych bezpośrednio związanych z utrzymaniem ruchu pociągów. Natomiast oba powyższe akty prawne zawierają wykaz stanowisk pracy, które wchodzą w zakres tychże prac zakładowych służb kolejowych bezpośrednio związanych z utrzymaniem ruchu pociągów. Wśród tych stanowisk wymieniony jest również torowy i robotnik torowy – odpowiednio pod poz. 11 oraz poz. 27. Należy podkreślić, że oba te wykazy, będących załącznikami do zarządzeń resortowych, wydane zostały w oparciu o zawartą w § 1 ust. 2-3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. regulację zobowiązującą właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze do ustalenia w podległych i nadzorowanych przez nich zakładach pracy wykazów stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, oraz zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS odesłanie do tychże przepisów. Ich kwalifikacja jest więc w pełni uprawniona, albowiem stanowi rozwinięcie względem wykazu prac wykonywanych w szczególnych warunkach wymienionych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Jak zauważył już wcześniej Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku dnia 18 września 2012 r., w sprawie sygn. akt III AUa 144/12 ( LEX nr. 1223237 ) zawarte w zarządzeniach resortowych wykazy mają znaczenie pomocnicze, gdyż precyzują rodzaje stanowisk, na których świadczona jest praca w szczególnych warunkach, określona w przepisach rozporządzenia rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. ( por. tez wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09 – LEX nr. 590247 ).

Mając na względzie powyższe wywody Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej instancji, że wnioskodawca w ramach spornych okresów zatrudnienia nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych. To zaś oznacza, że posiada on wystarczający, bo ponad 15-letnio staż pracy w szczególnych warunkach uprawniający do nabycia prawa do emerytury w trybie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i omawianego rozporządzenia. W konsekwencji apelacja prowadzi do zmiany zaskarżonego wyroku w kierunku przyznania wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury od daty ukończenia wieku 60 lat, tj. od dnia 4 grudnia 2011 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zachodziły natomiast podstawy do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego za opóźnienie w wydaniu prawidłowej decyzji. W myśl art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust. 2 i 3 oraz art. 120. Zaś stosownie do treści art. 118 ust. 1a tej ustawy, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego. O winie organu rentowego rodzącej odpowiedzialność za nieustalenie prawa do świadczenia (a w zasadzie nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji o przyznaniu świadczenia) można by mówić jedynie wówczas, gdyby już w oparciu o dostępne organowi rentowemu dowody (w szczególności zgromadzone w aktach rentowych) można było jednoznacznie rozstrzygnąć o przysługiwaniu zawnioskowanego świadczenia. Tymczasem organ rentowy wydając decyzję z dnia 3 listopada 2011 r. odmawiającą wnioskodawcy prawa do emerytury w obniżonym wieku nie dysponował takim materiałem dowodowym, który pozwalał na zakwalifikowanie spornych okresów zatrudnienia wnioskodawcy do jego stażu pracy w szczególnych warunkach, aby staż ten wyniósł co najmniej 15 lat, co było przesłanką nabycia prawa do wcześniejszej emerytury. Decyzji tej nie można zatem uznać za błąd organu rentowego i stwierdzić, że już w tej dacie organ rentowy na podstawie dostępnych dowodów mógł wydać decyzję zgodną z prawem, co zostało potwierdzone dopiero późniejszym orzeczeniem Sądu. Również postępowanie przed Sądem Okręgowym w Krakowie rozpoznającym odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji, a nawet wyrok tego Sądu z dnia 10 lipca 2012 r. w dalszym ciągu nie dawały jasnych i oczywistych podstaw do przyznania wnioskodawcy świadczenia emerytalnego. Sąd ten bowiem również przyjął, że w spornych okresach zatrudnienia wnioskodawca jako robotnik torowy nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach i nie posiada ponad 15 lat pracy w tym charakterze. Istotne było dopiero postępowanie przed Sądem Apelacyjnym, którego wyniki i odmienna ocena prawna przesądziły o bezzasadności decyzji odmawiającej wnioskodawcy prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. A więc w tym postępowaniu uznano po raz pierwszy, iż zostały spełnione wszystkie przesłanki warunkujące wnioskowane przez J. J. świadczenie. Brak było więc winy organu rentowego rodzącej odpowiedzialność za nieustalenie prawa do emerytury wnioskodawcy jeszcze w toku postępowania przed tym organem.

W świetle powyższego, uznając apelację za uzasadnioną, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz w oparciu o powołane wyżej przepisy orzekł jak w sentencji. O kosztach orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c.