Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 129/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 czerwca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Barbara Myszka
Protokolant Ewa Zawisza
w sprawie z powództwa Elektrociepłowni "E." Sp. z o.o.
przeciwko Elektrowni C. S.A.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 20 czerwca 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 października 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powódka Elektrociepłownia „E.” w pozwie skierowanym przeciwko pozwanej
Elektrowni C. domagała się ustalenia, że dokonana przez pozwaną czynność
prawna - oświadczenie o powołaniu członka zarządu powodowej spółki, jest
nieważna. Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2006 r. Sąd Okręgowy w K. ustalił, że uchwała
z dnia 19 grudnia 2005 r., podjęta przez zarząd E.C. Spółki akcyjnej w sprawie
powołania członka zarządu przedstawiciela wspólnika, jest nieważna, ustalił wpis
ostateczny na kwotę 500 zł oraz obciążył pozwaną kosztami postępowania w
wysokości 860 zł.
Sąd Okręgowy ustalił, że pozwana jest wspólnikiem w „E„. Spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością. Na mocy § 29 ust. 2 umowy spółki, każdy ze
wspólników ma prawo do wyznaczenia jednego członka zarządu powodowej
Spółki, będącego członkiem zarządu przedstawiciela wspólnika. Na podstawie
uchwały nr 4 podjętej w dniu 14 sierpnia 2002 r. nadzwyczajne walne
zgromadzenie akcjonariuszy pozwanej wyraziło zgodę na zajmowanie przez J. H.,
prezesa zarządu Elektrowni C. Spółki akcyjnej, stanowiska członka zarządu
Elektrociepłowni „E.” Spółki z o.o. w trybie art. 380 k.s.h, a uchwałą nr 5 tego
zgromadzenia, podjętą tego samego dnia na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu działalności gospodarczej przez osoby pełniące
funkcje publiczne (Dz. U. Nr 106, poz. 679 ze zm.; jedn. tekst: Dz. U. z 2006 r. Nr
216. poz. 1584), wyznaczono J. H. jako reprezentanta Elektrowni C. S.A. w
składzie zarządu powoda. Obydwie uchwały weszły w życie z dniem podjęcia i nie
zostały ograniczone czasowo. Uchwałą zgromadzenia wspólników powoda z dnia
16 listopada 2004 r. J. H. jako członek zarządu przedstawiciel wspólnika pozwanej
został odwołany ze składu zarządu powodowej spółki. Uchwałą z dnia 19 grudnia
2005 r., podjętą przez zarząd pozwanej na podstawie § 22 ust. 1 statutu, J. H.
został powołany ponownie do składu zarządu Elektrociepłowni „E.” Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością jako członek zarządu - przedstawiciel wspólnika.
Uchwałę podjęto na podstawie uchwał nadzwyczajnego walnego zgromadzenia
akcjonariuszy pozwanej z dnia 14 sierpnia 2002 r. Pozwana poinformowała
3
powódkę o powołaniu J. H. do składu zarządu powoda jako przedstawiciela
wspólnika zobowiązując powódkę do podjęcia działań zmierzających do
niezwłocznego dokonania wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym. Powódka w
odpowiedzi żądała doręczenia uchwały walnego zgromadzenia pozwanej Spółki o
wyznaczeniu J. H. jako reprezentanta interesów wspólnika - Elektrowni C. S.A. w
składzie zarządu powódki oraz twierdziła, że uchwała nr 5 z dnia 14 sierpnia 2002
r. nie może wielokrotnie wykorzystywana na podstawie ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. Jednocześnie powódka zwróciła się do Ministerstwa Skarbu Państwa, który
jako 100% akcjonariusz wykonuje uprawnienia walnego zgromadzenia pozwanej,
z pismem opisującym stan faktyczny w celu potwierdzenia działań zarządu
pozwanej z zachowaniem trybu przewidzianego w ustawie z dnia 21 sierpnia
1997 r., na które nie otrzymała odpowiedzi.
Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie powódki było uzasadnione na podstawie
art. 189 k.p.c. Powołany przez pozwaną na członka zarządu powódki J. H. podlega
przepisom ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia
działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, gdyż w 2002 r.
był prezesem zarządu pozwanej, której jedynym akcjonariuszem jest Skarb
Państwa. Zgoda wyrażona w uchwale nr 5 z dnia 14 sierpnia 2002 r. już raz
stanowiła podstawę do powołania J. H. do zarządu powódki. Sąd uznał, że nie
może ona być podstawą do „wydania decyzji” po raz drugi, na nową kadencję
członka zarządu. W takiej sytuacji ponownie powołanie J. H. wymagało
wyznaczenia go jako reprezentanta pozwanej zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. przez zgromadzenie akcjonariuszy pozwanej. Decyzja
upoważnionego organu o wyznaczeniu reprezentanta ma charakter zgody osoby
trzeciej w rozumieniu art. 63 § 1 k.c., co oznacza, że zgoda może dotyczyć
wyłącznie ściśle określonych czynności prawnych. Sąd Okręgowy doszedł do
przekonania, że uchwała zarządu pozwanej z dnia 19 grudnia 2005 r. jest nieważna
na podstawie art. 9 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. i dodatkowo narusza art. 377
k.s.h.
Pozwana w apelacji zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego,
mianowicie art. 9 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia
działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne i art. 377 k.s.h.
4
oraz naruszenie przepisów prawa procesowego mające znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy, mianowicie art. 189 k.p.c.
Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2006 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację i
zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 360 zł tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny w pełni zaaprobował pogląd Sądu Okręgowego o istnieniu
interesu prawnego powódki w wytoczeniu powództwa, uznając w tym zakresie
zarzut apelującej za niezasadny.
Nie ulega, zdaniem Sądu Apelacyjnego, wątpliwości, że obie Spółki
prowadzą działalność gospodarczą w takim samym charakterze, na co wskazuje
przedmiot ich działalności, są więc wobec siebie konkurencyjne. Powołanie do
zarządu powodowej spółki J. H. – prezesa pozwanej Spółki, musi więc być zgodne
z art. 211 i 380 k.s.h. Oznacza to, że zgodę na pełnienie takiej funkcji powinno
wyrazić zgromadzenie wspólników powodowej Spółki i również organ uprawniony
do powoływania zarządu pozwanej Spółki.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że wprawdzie uchwała nr 5 z dnia 14 sierpnia
2002 r. nie zawiera ograniczenia w czasie, nie można jednak przyjąć, że ma ona
charakter nieograniczony żadnym przedziałem czasowym i może być wykorzystana
wielokrotnie. Wytypowania reprezentanta Skarbu Państwa nie można porównać do
udzielenia pełnomocnictwa istniejącego tak długo, dopóki nie zostanie odwołane
przez mocodawcę. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego, że uchwała
nr 5 dotyczy wytypowania J. H. na określoną kadencję zarządu. Została ona
„skonsumowana” przez podjęcie uchwały nr 9 z dnia 16 listopada 2004 r. przez
zgromadzenie wspólników powódki w przedmiocie odwołania J. H. ze składu
zarządu powódki. Nie można natomiast, zdaniem Sądu Apelacyjnego, zgodzić się z
poglądem Sądu Okręgowego, że uchwała zarządu pozwanej z dnia 19 grudnia
2005 r. naruszała art. 377 k.s.h., który nie znajdował zastosowania w sprawie.
Pozwana w skardze kasacyjnej zarzuciła naruszenie art. 6 ust. 1 ustawy
z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej
przez osoby pełniące funkcje publiczne i art. 211 k.s.h.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Skarga kasacyjna jest zasadna.
Artykuł 6 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu działalności
gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne ulegał kilkakrotnym zmianom.
W chwili podjęcia uchwały z dnia 14 sierpnia 2002 r. w przedmiocie m. in.
wyznaczenia J. H. do pełnienia funkcji reprezentanta interesów pozwanej Spółki w
zarządzie powódki przepis przewidywał zakaz zajmowania stanowisk we władzach
spółek, który nie dotyczył osób wymienionych w art. 2 pkt 1, 2 i 6-10 ustawy, o ile
zostały wyznaczone do spółki prawa handlowego z udziałem Skarbu Państwa,
innych państwowych osób prawnych, jednostek samorządu terytorialnego, ich
związków lub innych osób prawnych jednostek samorządu terytorialnego jako
reprezentanci tych podmiotów.
Rozstrzygnięcie spornej kwestii wymaga dokonania wykładni pojęcia
„wyznaczenia do spółki” i zbadania, czy takie wyznaczenie jest skuteczne tylko
w odniesieniu do jednorazowego objęcia stanowiska w spółce prawa handlowego,
przez co „traci moc” w razie odwołania osoby z zajmowania tego stanowiska, czy
też zasadniczo jest skuteczne do czasu odwołania oświadczenia o wyznaczeniu,
bez względu na to, czy w tym czasie miało miejsce np. odwołanie osoby
z zajmowanego stanowiska. Kwestia ta sprowadza się zatem do oceny charakteru
prawnego i treści „wyznaczenia” na tle uregulowań Kodeksu cywilnego i ustawy
z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu działalności gospodarczej przez osoby
pełniące funkcje publiczne.
Wyznaczenie do spółki należy uznać za oświadczenie woli. Ujawnia ono
bowiem w sposób dostateczny wolę osoby dokonującej wyznaczenia oraz zmierza
do wywołania skutków prawnych w postaci powstania, ustania lub zmiany stosunku
prawnego. Istnienie w dokonaniu „wyznaczenia” elementu woli wywołania skutku
prawnego nie budzi wątpliwości. W zależności od sytuacji, rozważane wyznaczenie
może powodować objęcie określonego przez reprezentanta stanowiska (np. gdy
wyznaczenie powoduje bezpośrednio uzyskanie mandatu członka jakiegoś organu
spółki prawa handlowego) lub możliwość uzyskania tego stanowiska w drodze
głosowania (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 września
2006 r., I CSK 120/06, nie publ.). Skutek prawny wyznaczenia, niezbędny do
6
stwierdzenia, że mamy do czynienia z oświadczeniem woli, można więc dostrzegać
w różnych sferach: pełnienia funkcji reprezentanta Skarbu Państwa lub innych
podmiotów wymienionych w art. 6 ust. 1 ustawy oraz objęcia i pełnienia stanowiska
w organach spółki prawa handlowego. Ponadto istnienie takiego skutku należy
wiązać także z art. 9 ustawy rozstrzygającym o nieważności wyboru lub powołania
do władz spółki m. in. z naruszeniem art. 4 ustawy, od którego wyjątek wprowadza
właśnie art. 6 ustawy. Ocena „wyznaczenia” z perspektywy treści art. 9 prowadzi do
wniosku, że jest ono niezbędne do ważności powołania lub wyboru reprezentanta
Skarbu Państwa lub innej osoby prawnej wymienionej w art. 6 ust. 1 ustawy.
Z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu działalności
gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne nie wynika żadne czasowe
lub kadencyjne ograniczenie skuteczności wyznaczenia reprezentanta. Z brzmienia
tego przepisu można jedynie wywieść konieczność obustronnej podmiotowej
konkretyzacji takiego wyznaczenia jako reprezentanta ściśle oznaczonego
podmiotu (tu: Skarbu Państwa) oraz do pełnienia funkcji reprezentanta
w konkretnym podmiocie – spółce prawa handlowego. W przepisie jest bowiem
mowa o wyznaczeniu „do spółki prawa handlowego”, czyli do konkretnej spółki
prawa handlowego. Niezależnie od tego, w ust. 1 in fine jest wskazane, że „osoby
te nie mogą zostać wyznaczone do więcej niż dwóch spółek prawa handlowego”.
Brak natomiast, jak się wydaje, podstaw do wywodzenia dalszych ograniczeń,
wiązanych ze „skonsumowaniem” wyznaczenia reprezentanta w razie odwołania go
z pełnionej funkcji, zwłaszcza, jak w niniejszej sprawie, odwołania go przez spółkę,
w której pełnił funkcję reprezentanta.
Wobec braku wspomnianych wyżej ograniczeń wynikających z ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu działalności gospodarczej przez osoby pełniące
funkcje publiczne należy przyjąć, że inne ograniczenia mogłyby być ewentualnie
wywodzone z treści samego oświadczenia o wyznaczeniu. W okolicznościach
niniejszej sprawy jest jednak bezsporne, że wyznaczenie J. H. nie zawierało takich
zastrzeżeń. W tej sytuacji brak było podstaw do tego, aby kwestionując
skuteczność wyznaczenia reprezentanta, twierdzić, że czynność prawna powołania
J. H. na członka zarządu powodowej Spółki jest nieważna z powodu naruszenia art.
6 ust. 1 ustawy w zw. z treścią art. 9 ustawy.
7
Trafny jest również zarzut naruszenia art. 211 k.s.h. dotyczącego zakazu
prowadzenia działalności konkurencyjnej. Wbrew odmiennemu stanowisku Sadu
Apelacyjnego, należy przyjąć, że przepis ten, dotyczący spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, działa tylko w jednym kierunku, mianowicie wymaga uzyskania
zgody tylko tej spółki, której pracownik angażuje się w działalność spółki
konkurencyjnej. W okolicznościach niniejszej sprawy spółką, której zgoda była
wymagana, jest pozwana Spółka akcyjna, a podstawę prawną stanowi art. 380
k.s.h., co oznacza, że art. 211 k.s.h. w ogóle nie znajduje zastosowania.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
kg