Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 30/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 sierpnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku M. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o podleganie ubezpieczeniu społecznemu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 sierpnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 sierpnia 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ustalił, że
wnioskodawczyni M. P. pracowała w Kancelarii Radcy Prawnego L. K. od dnia 1
stycznia 1995 r. do dnia 5 stycznia 2003 r. i w trakcie tego zatrudnienia – w okresie
od dnia 8 lipca 2002 r. do dnia 5 stycznia 2003 r. – przebywała na urlopie
macierzyńskim, w czasie którego prowadziła działalność gospodarczą. W tych
okolicznościach faktycznych Sąd pierwszej instancji stwierdził, że z mocy art. 9 ust.
6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74) podlegała obowiązkowi
ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzenia tej działalności. Wyrokiem z dnia
30 września 2004 r. oddalił więc odwołanie M. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 16 lipca 2003 r. i dnia 24 listopada 2003 r.
Wyrokiem z dnia 3 sierpnia 2006 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych, uwzględniając apelację ubezpieczonej, zmienił
zaskarżony wyrok i stwierdził, że w czasie korzystania z urlopu macierzyńskiego nie
podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i
wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Powołując się na
pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 18 stycznia 2005 r., II UK
128/04 (OSNP 2005, nr 15, poz. 233), Sąd drugiej instancji stwierdził, że osoba
przebywająca na urlopie macierzyńskim i pobierająca zasiłek macierzyński nie traci
„waloru pracownika”. Powiązanie tego faktu z wyrażoną w art. 9 ust. 1 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych zasadą przymusu ubezpieczeń z jednego tytułu
z prymatem ubezpieczenia pracowniczego doprowadziło ten Sąd do wniosku o
braku przesłanek do objęcia skarżącej ubezpieczeniem z tytułu prowadzenia
pozarolniczej działalności gospodarczej.
Skarga kasacyjna organu rentowego, z wnioskiem o uchylenie wyroku Sądu
drugiej instancji w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania lub orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji
ubezpieczonej, została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego – art. 6
ust. 1 pkt 1 oraz art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 9 ust. 1 oraz art. 9 ust. 6 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych. Skarżący twierdził, że pobieranie zasiłku
3
macierzyńskiego w czasie pozostawania w stosunku pracy przy jednoczesnym
prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej nie wyłącza obowiązku
ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z tytułu prowadzenia działalności. Choć
przyznał, że pogląd ten nie jest zgodny ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, do
którego odwołał się Sąd pierwszej instancji, to pokrywa się ze stanowiskiem
zajętym przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 19 marca 2003 r., II UK 157/02
(OSNP 2004 nr 1, poz. 9) oraz z dnia 14 czerwca 2005 r., I UK 280/04 (OSNP 2006
nr 3-4, poz. 61), a następnie w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 23 maja
2006 r., III UZP 2/06 (OSNP 2007 nr 1-2, poz. 20). Ta niejednolitość wykładni
przepisów ujętych w podstawie skargi uzasadniała także – zdaniem skarżącego –
przyjęcie do rozpoznania skargi, w której organ rentowy, przyznając istnienie
zasady przymusu ubezpieczeń tylko z jednego tytułu, z pierwszeństwem
ubezpieczenia pracowniczego, podkreślił, że w okresie pobierania zasiłku
macierzyńskiego pracownicy nie mają obowiązku uiszczania składek na
ubezpieczenie społeczne, więc nie są objęci ubezpieczeniem z tytułu pracy.
W odpowiedzi na skargę ubezpieczona, wnosząc o jej oddalenie, podniosła
zarzut dyskryminacji pracownic wychowujących dzieci, lecz aktywnych i
przedsiębiorczych, czyli takich, które w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego
uzyskują dochody z tytułu prowadzenia działalności, wobec matek
nieprzejawiających aktywności zawodowej, za które składki ubezpieczeniowe
pokrywa Państwo. W związku z tym postulowała ponowne rozważenie spornego
problemu, podnosząc, że uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, o
której mowa w skardze kasacyjnej, podjęta została „wbrew polityce społecznej
Państwa i wbrew zasadom sprawiedliwości społecznej”.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Przedstawione w skardze kasacyjnej zagadnienie było przedmiotem
niejednolitych rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Wyrażano w nich pogląd, że
korzystanie z urlopu macierzyńskiego jest odrębnym od pracowniczego tytułem
obowiązkowego ubezpieczenia społecznego, opisanym w art. 6 ust. 1 pkt 19
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
4
19 marca 2003 r., II UK 157/02, OSNP 2004 nr 1, poz. 9 i z dnia 14 czerwca 2005
r., II UK 280/04, OSNP 2006 nr 7-8, poz. 117), jak też twierdzono, iż tytułem
ubezpieczenia w czasie korzystania z takiego urlopu jest stosunek pracy opisany w
art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej (jak w wyrokach z dnia 18 stycznia 2005 r., II
UK 128/04, OSNP 2005 nr 15, poz. 233 oraz z dnia 20 października 2005 r., I UK
63/05, dotychczas niepublikowanym).
Wahania judykatury w tej kwestii zostały usunięte w uchwale składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r., III UZP 2/06 (OSNP 2007 nr 1-
2, poz. 20), w której przyjęto, że korzystanie z urlopu macierzyńskiego jest
odrębnym od pracowniczego tytułem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego,
mimo że osoby przebywające na urlopach macierzyńskim pozostają pracownikami.
Stanowisko ujęte w uchwale jest podzielane przez skład sądzący w sprawie,
gdyż wprawdzie osoby przebywające na urlopach macierzyńskich pozostają
pracownikami, to jednak urlopy te stanowią obligatoryjne dla pracodawcy okresy
zwolnienia pracowników z obowiązku świadczenia pracy. W związku z
nieświadczeniem pracy na rzecz pracodawcy pracownicy nie zachowują prawa do
wynagrodzenia, więc ani oni, ani pracodawcy nie mają tytułu do ponoszenia
kosztów składek ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. W tym czasie –
nieopłacenia składek na ubezpieczenie z tytułu pracy – ochrona ubezpieczeniowa
ustaje i nie można mówić o realizacji obowiązku ubezpieczenia z tytułu
pracowniczego, co potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 listopada 1998 r.,
II UKN 329/98 (OSNP 2000 nr 1, poz. 39).
Co więcej, tytuł ubezpieczenia pracowniczego upada w sytuacji, gdy ryzyko
ubezpieczenia (jako utrata możliwości zarobkowania) już zaistniało i w której
ubezpieczenie realizuje się przez rekompensowanie wynagrodzenia świadczeniami
z ubezpieczenia społecznego. Okres pobierania zasiłku macierzyńskiego albo
zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego trwający od dnia spełnienia
warunków, o których mowa w art. 9 ust. 6, do dnia zaprzestania spełniania tych
warunków zostaje wyłączony z okresu ubezpieczenia trwającego od nawiązania do
ustania stosunku pracy (art. 13 ust.1 ustawy). Nie ma więc znaczenia, że stosunek
pracy jest kontynuowany (trwa nieprzerwanie) i że pracownik zachowuje swój
status, gdyż okres przerwy w pracy na czas opieki nad dzieckiem, związany z
5
korzystaniem ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, objęty jest innym,
odrębnym od pracowniczego tytułem ubezpieczenia przewidzianym w art. 6 ust. 1
pkt 19 ustawy. W ramach ubezpieczenia z tego tytułu składkę finansuje budżet
państwa za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 16 ust 8
ustawy systemowej).
Ubezpieczenie to jest alternatywne do ustalonego prawa do emerytury lub
renty, a także innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych (art. 9
ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). W związku z tym
ubezpieczenie na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy wyklucza prowadzenie
działalności gospodarczej, powodujące obowiązek ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), co oznacza, że osoba przebywająca
na urlopie macierzyńskim, która jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą,
podlega obowiązkowi ubezpieczenia z tytułu prowadzenia takiej działalności.
Idąca w tym kierunku wykładnia art. 6 ust. 1 pkt 1, 5 i 19 oraz 9 ust. 1 i 6
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie omija poruszonego w odpowiedzi
na skargę aspektu „równościowego” lub „niedyskrymianacyjnego” pracowników
korzystających z urlopów macierzyńskich i wychowawczych, gdyż pracowników
opiekujących się dziećmi i tych, którzy obok tej opieki lub poza nią wykonują
działalność gospodarczą nie łączą te same cechy relewantne. Nie da się więc
wywieść zakazu wprowadzenia zróżnicowanych systemów ubezpieczenia dla tych
różnych podmiotów ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22
stycznia 2002 r., II UKN 58/01 (OSNP 2003 nr 21, poz. 523).
Biorąc to pod uwagę, należało orzec jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c).