Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 lutego 2008 r.
II BP 36/07
Przepisy porozumienia zbiorowego nie mogą być uznane za statuujące
szczególną ochronę stosunku pracy w rozumieniu art. 47 zdanie drugie k.p.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie: SN Zbigniew Myszka, SA
Jolanta Pietrzak (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 lutego
2008 r. sprawy z powództwa Ryszarda C. przeciwko E. Koncernowi Energetycznemu
SA Oddziałowi w L. o wynagrodzenie, na skutek skargi powoda o stwierdzenie nie-
zgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 23 listopada 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2006 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Legnicy zasądził od strony pozwanej E. Koncernu Energetycznego
SA Oddziałowi w L. na rzecz powoda Ryszarda C. kwotę 7.903 zł tytułem wynagro-
dzenia za czas pozostawania bez pracy wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 1
czerwca 2006 r. do dnia zapłaty oraz orzekł o kosztach procesu i rygorze natych-
miastowej wykonalności.
Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i
zapatrywania prawne. Powód zaliczał się do grupy pracowników, którym strony Po-
rozumienia Zbiorowego dla Pracowników Spółek Grupy [...] Następców Prawnych
tych Spółek z dnia 26 kwietnia 2004 r. w § 6 ust. 1 i 2 w związku z § 32 tego Poro-
zumienia zagwarantowały trwałość zatrudnienia przez okres 9 lat od jego zawarcia.
Rozwiązanie z nim umowy o pracę podlegało zatem ograniczeniu z mocy przepisu
szczególnego, powołanego w § 6 ust. 1 i 2 Porozumienia Zbiorowego. Odmienne
stanowisko strony pozwanej o pozbawieniu powoda (jako zatrudnionego w Spółce
2
rencisty) na podstawie § 9 ust. 3 lit. a zarówno prawa do odprawy, jak i gwarancji
zatrudnienia, pozostaje w sprzeczności z jasną i czytelną treścią Porozumienia. W
przekonaniu Sądu pierwszej instancji, na podstawie § 9 ust. 3 Porozumienia pra-
cownicy spełniający przesłanki do nabycia prawa do emerytury lub renty zostali po-
zbawieni jedynie prawa do odprawy jednorazowej określonej w § 7 Porozumienia.
Skoro zaś powód podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy na poprzednich wa-
runkach pracy i płacy to przysługuje mu wynagrodzenie za cały czas pozostawania
bez pracy (od 1 września 2005 r. do 22 maja 2006 r.), bowiem należał do kategorii
pracowników, z którymi rozwiązanie stosunku pracy podlegało ograniczeniu z mocy
przepisu szczególnego, tj. § 6 ust. 1 i 2 Porozumienia Zbiorowego z 26 kwietnia
2004 r. Z uwagi na to, że strona pozwana wypłaciła już powodowi odszkodowanie w
wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia, tj. kwotę 5.655 zł, Sąd uznał za uzasad-
nione jego roszczenie o zasądzenie dalszej kwoty dochodzonej pozwem tytułem wy-
równania należnego wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy.
Wyrokiem z dnia 23 listopada 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Legnicy zmienił ten wyrok w pkt I,II i III w ten sposób, że powództwo
oddalił oraz obciążył powoda obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
za obie instancje. W motywach tego wyroku Sąd Okręgowy stwierdził, że nie zasłu-
guje na aprobatę prezentowane przez stronę pozwaną w toku procesu stanowisko, iż
powodowi na mocy Porozumienia Zbiorowego z 26 kwietnia 2004 r. nie przysługiwała
gwarancja zatrudnienia przewidziana w § 6 tego Porozumienia. Zgodnie bowiem z
treścią przepisu art. 9 § 1 k.p. źródłem prawa pracy są także porozumienia norma-
tywne zawierane między partnerami socjalnymi, w tym układy zbiorowe pracy i inne
porozumienia zbiorowe, przy czym warunkiem zaliczenia porozumienia zbiorowego
do źródeł prawa pracy jest oparcie go na ustawie.
Sąd Okręgowy podniósł także, że z treści art. 9 § 1 k.p. nie wynika jednak, iż
wszystkie wymienione w nim źródła prawa pracy mają charakter przepisów po-
wszechnie obowiązujących. Cechy takiej nie posiadają bowiem postanowienia ukła-
dów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych opartych na ustawie, regulaminy i
statuty określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy tylko w określonej gałęzi
gospodarki, grupie przedsiębiorców lub u jednego pracodawcy. Te ostatnie obowią-
zują tylko i wyłącznie podmioty, które objęte są ich treścią, nie są one i nie mogą być
źródłem prawa powszechnie obowiązującego. Przyjmuje się na ogół, że źródła prawa
3
pracy określone w art. 9 k.p. stanowią w konstytucyjnym systemie prawa wyjątek na
użytek prawa pracy - tzw. swoiste źródła prawa pracy.
W tym stanie rzeczy słuszne było przyjęcie, że Porozumienie Zbiorowe dla
Pracowników Spółek Grupy [...] Następców Prawnych tych Spółek, zawarte w G. w
dniu 26 kwietnia 2004 r. stanowi źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p., z które-
go powód wywodzi swoje roszczenie. Przekonuje o tym przede wszystkim treść po-
stanowień zawartych w § 2 i 3 tego Porozumienia. Poza tym strona pozwana nie
kwestionowała tej okoliczności. Za trafny uznał również Sąd Okręgowy pogląd, iż w
postanowieniach zawartego Porozumienia Zbiorowego w § 4, 6 i 32 została przewi-
dziana dla wszystkich pracowników objętych Porozumieniem, z zastrzeżeniem wyjąt-
ków określonych w § 9 tegoż Porozumienia, trwałość zatrudnienia na okres 9 lat od
chwili jego podpisania. Wyłączenia gwarancji zatrudnienia przewidziane w postano-
wieniach ust. 1 i 2 § 9 nie dotyczyły powoda, gdyż pracuje on u strony pozwanej od 1
lipca 1985 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, a zatem był pra-
cownikiem przed 1 września 2001 r. Natomiast § 9 ust. 3 lit. a dotyczy wyłącznie po-
zbawienia prawa do odprawy pieniężnej określonej § 7 Porozumienia pracowników,
którzy spełniają przesłanki uprawniające do nabycia prawa do emerytury lub renty, i
nie obejmuje w swej treści gwarancji zatrudnienia. Konsekwencją powyższego sta-
nowiska było zaliczenie powoda do osób podlegających ochronie przed rozwiąza-
niem stosunku pracy na podstawie zawartego Porozumienia Zbiorowego.
Z powyższych względów Sąd Okręgowy uznał za uzasadniony także wniosek
Sądu pierwszej instancji dotyczący zasadności roszczenia powoda w przedmiocie
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, jednak tylko w wysokości limitowa-
nej zdaniem pierwszym art. 47 k.p. W przekonaniu Sądu drugiej instancji, powód po
podjęciu pracy u strony pozwanej w wyniku przywrócenia go do pracy prawomocnym
wyrokiem Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 17 maja 2006 r. nabył prawo do wyna-
grodzenia za czas pozostawania bez pracy w wysokości 1 miesięcznego wynagro-
dzenia. Nie należał bowiem do kategorii osób, które z mocy Kodeksu pracy (art. 39,
177) lub z mocy przepisów szczególnych podlegają ochronie przed wypowiedze-
niem, a którym to przysługuje w takich przypadkach wynagrodzenie za cały czas po-
zostawania bez pracy. Ochrona jego stosunku pracy przed rozwiązaniem przed
upływem 9 lat od chwili podpisania Porozumienia Zbiorowego wynikała z treści po-
stanowienia tego Porozumienia, tymczasem przez zawarte w zdaniu drugim art. 47
k.p. określenie „z mocy przepisu szczególnego" należy rozumieć przepisy rangi
4
ustawowej powszechnie obowiązującego prawa pracy. Będą to między innymi prze-
pisy ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych; art. 32 dotyczący szczegól-
nej ochrony przed zwolnieniem działaczy związkowych; art. 5-7 ustawy z 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników; art. 18 ustawy z 17 maja 1989 r. o izbach
lekarskich, art. 11 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek; art.
11 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji
przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe" i inne, zawierające
szczegółowe uregulowania ustawowe w zakresie ochrony określonych w nich osób
przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem z nimi stosunków pracy.
Z kolei postanowienia umowne zawarte w porozumieniach zbiorowych - mają-
cych rangę źródeł prawa pracy - nie posiadają charakteru przepisów powszechnie
obowiązujących, a zatem będące przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie posta-
nowienia Porozumienia Zbiorowego podpisanego w dniu 26 kwietnia 2004 r. przez
związki zawodowe i dotychczasowych pracodawców oraz ich następców prawnych
nie są źródłem prawa powszechnie obowiązującego. Obowiązują tylko i wyłącznie
podmioty, które objęte są ich treścią. Stosownie do treści § 26 omawianego Porozu-
mienia wszelkie gwarancje i świadczenia, przysługujące pracownikom mocą jego
postanowień, stanowią świadczenia ze stosunku pracy, należne od pracodawcy. W
konsekwencji brak było podstaw prawnych do stwierdzenia, że rozwiązanie umowy o
pracę z powodem podlegało ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego (przewi-
dzianego w art. 47 k.p), natomiast postanowienia w § 4, 6 i 32 Porozumienia Zbioro-
wego gwarantowały powodowi jedynie trwałość stosunku pracy, zaś nie przewidziano
w nim obowiązku wypłaty przez pracodawcę - w przypadku wcześniejszego rozwią-
zania stosunku pracy, wynagrodzenia za cały okres pozostawania zwolnionego pra-
cownika bez pracy. Tymczasem tylko takie ewentualne postanowienia zawarte w
Porozumieniu uzasadniałoby nabycie przez powoda prawa do wynagrodzenia za
cały okres pozostawania bez pracy.
Z tych powodów, zdaniem Sądu Okręgowego, uzasadnione było żądanie po-
woda odnośnie wynagrodzenia tylko w wysokości limitowanej przepisem art. 47 zda-
nie pierwsze k.p., a ponieważ strona pozwana wypłaciła mu dotychczas kwotę 5.655
zł tytułem odszkodowania, zmienionego wyrokiem na przywrócenie go do pracy, Sąd
drugiej instancji uznał, że wypłacona kwota zawierała należne mu z art. 47 k.p. wy-
nagrodzenie 1 miesięczne.
5
Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu drugiej instancji
wniósł powód opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego - art. 47
zdanie ostatnie k.p., poprzez uznanie, że pakiet socjalny (porozumienie zbiorowe)
nie jest przepisem szczególnym w rozumieniu art. 47 zdanie ostatnie k.p. oraz art.
393 k.c. w związku z art. 300 k.p. Skarżący wskazał, że zaskarżony wyrok jest nie-
zgodny z art. 47 k.p. oraz art. 393 k.c. w związku z art. 300 k.p. Skarżący podniósł,
że wskutek wydania wyroku wyrządzona została mu szkoda w wysokości wynagro-
dzenia przysługującego za czas pozostawania bez pracy w okresie od 1 września
2005 r. do 22 maja 2006 r. czyli w kwocie 7.903 zł. Nadto skarżący podniósł, że
wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych nie było i
nie jest możliwe, gdyż brak jest ustawowej podstawy do złożenia skargi o wznowie-
nie postępowania, a zaskarżony wyrok nie podlega zaskarżeniu skargą kasacyjną.
Powód domagał się stwierdzenia, że zaskarżony wyrok jest niezgodny z art. 9 k.p. i
art. 47 k.p. oraz zasądzenia zwrotu kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Po pierwsze, stwierdzić należy, że przewidziana w Kodeksie postępowania cy-
wilnego skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia,
usytuowana wśród nadzwyczajnych środków zaskarżenia, a mająca na celu uzyska-
nie odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem działania władzy publicznej przez
wydanie orzeczenia, może odnieść zamierzony skutek tylko wówczas, gdy zarzu-
cane w niej naruszenie prawa ma charakter kwalifikowany, elementarny i nie może
być rozumiana jako środek prowadzący do dochodzenia roszczeń odszkodowaw-
czych w odniesieniu do każdego wadliwego wyroku (por. wyrok Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, Dz.U. Nr 145, poz. 1638). Uwzględniając
zatem okoliczność, że przy wydawaniu każdego orzeczenia sądowego dokonywana
jest wykładnia stosowanego prawa, z istoty swej otwarta na wielość możliwych inter-
pretacji, za niezgodne z prawem - w rozumieniu art. 4241
§ 1 k.p.c. w związku z art.
4171
§ 2 k.c. - można uznać tylko orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi
i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami roz-
strzygnięć albo takie, które zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wy-
kładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga
głębszej analizy prawniczej. Innymi słowy, niezgodność z prawem rodząca odpowie-
6
dzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi mieć charakter kwalifikowany,
elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku orzeczeniu Sądu można
przypisać cechy bezprawności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego
2007r., I CNP 71/06, LEX nr 253389).
Taka sytuacja nie miała miejsca w rozpoznawanej sprawie, zważywszy na
okoliczność, że zagadnienie charakteru porozumień zbiorowych, a w szczególności
kwalifikowania ich jako źródeł prawa jest nadal kontrowersyjne i zarówno w judykatu-
rze jak i doktrynie reprezentowane są rozbieżne poglądy w tej materii. Już zatem z
tego względu, skoro dokonanej przez Sąd drugiej instancji wykładni przepisów, któ-
rych naruszenie zarzuca skarżący, nie można uznać za oczywiście błędną i za taką
interpretacją przemawiały uzasadnione argumenty, to w świetle przytoczonego na
wstępie sposobu rozumienia pojęcia orzeczenia niezgodnego z prawem brak jest
możliwości uznania, że zaskarżone orzeczenie jest dotknięte wadami prawnymi,
poddającymi się zakwalifikowaniu jako elementarne lub oczywiste (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia z 18 stycznia 2006 r., II BP 1/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz.
351, z dnia 13 grudnia 2005 r., II BP 3/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 323, czy z dnia
9 marca 2006 r., II BP 6/05, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 42).
Niezależnie od powyższego stwierdzić należy, że wbrew stanowisku skarżą-
cego, prawidłowe było uznanie przez Sąd drugiej instancji, iż przepisy porozumienia
zbiorowego nie mogą być uznane za przepisy statuujące szczególną ochronę sto-
sunku pracy w rozumieniu zdania drugiego art. 47 k.p., jako że nie są to przepisy
powszechnie obowiązujące i dotyczą jedynie podmiotów, które są objęte ich treścią.
Wszakże powoływany art. 47 k.p. w zdaniu drugim przewidując dla pracownika zwol-
nionego z naruszeniem przepisów wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez
pracy wymienia tylko pracowników szczególnie chronionych przed rozwiązaniem sto-
sunku pracy ale na mocy przepisów powszechnie obowiązujących. Powołany przepis
odwołuje się bowiem w tym zakresie do statuujących taką ochronę uregulowań ko-
deksowych (art.39, art. 177) oraz do statuujących taką ochronę przepisów szczegól-
nych, przy czym nie wymienia ich z uwagi na ich wielość i umieszczenie w różnych
ustawach. Brak takiego szczegółowego wyliczenia jednak nie oznacza, że ów prze-
pis szczególny, to nie tylko przepis rangi ustawowej, ale także przepis każdego inne-
go aktu normatywnego stanowiącego źródło prawa pracy, w tym przepis porozumie-
nia czy regulaminu. Taki wniosek jest nieuprawniony w świetle obowiązujących ure-
gulowań prawnych. Należy bowiem odróżnić ochronę trwałości stosunku pracy wyni-
7
kającą z woli ustawodawcy i przysługującą określonym kategoriom pracowników
(chronionym ze względu na wiek, rodzicielstwo, pełnione funkcje społeczne) u każ-
dego pracodawcy od gwarancji trwałości zatrudnienia u danego pracodawcy wyni-
kających ze zobowiązania się tego właśnie pracodawcy w ramach uzgodnień z re-
prezentacją pracowników.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
========================================