Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 275/07
POSTANOWIENIE
Dnia 27 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSA Michał Kłos (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku „C.(...)” sp. z o.o w K.
przy uczestnictwie L. P.
o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 lutego 2008 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 25 maja 2007 r., sygn. akt VII GA (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w K.
do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 19 lutego 2007 r., Sąd Rejonowy w K. orzekł wobec
uczestnika L. P. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz
pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce
handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu na
okres trzech lat, oddalił wniosek w pozostałym zakresie oraz orzekł o kosztach
postępowania. Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i
wnioski.
Uczestnik był prezesem zarządu P.(…) SA z siedzibą w K. w okresie od 1995 r.
do dnia 10 lipca 2002 r. i od dnia 17 czerwca 2003 r. do dnia wydania postanowienia.
2
Spółka ta była dłużnikiem wnioskodawcy. Na dzień 31 października 2001 r. spółka nie
wykonywała swoich zobowiązań wobec nie mniej niż 30 wierzycieli, w styczniu 2002 r.
spółka nie regulowała zobowiązań już wobec 64 wierzycieli. Uczestnik nie złożył
wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Dopiero zarząd dłużnika w nowym składzie
osobowym złożył w dniu 26 lipca 2002 r. wniosek o otwarcie postępowania układowego,
zaś wniosek o ogłoszenie upadłości złożony został w dniu 12 czerwca 2003 r.
Sąd pierwszej instancji uznał, że wniosek jest uzasadniony treścią art. 373 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60,
poz. 535 ze zm. - dalej: „pr. up. i n.”). W niniejszej sprawie zachodziły podstawy do
ogłoszenia upadłości dłużnika, wymagane treścią art. 10 i 11 pr. up. i n., albowiem
dłużnik nie wykonywał swoich wymagalnych zobowiązań. Stan ten istniał już w
październiku 2001 r. Pomimo że w ciągu dwóch tygodni od tej daty zarząd dłużnika
zobowiązany był do złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego lub, jeśli
przyczyna niewypłacalności miała charakter trwały – do złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości, uczestnik nie złożył stosownego wniosku. W ocenie Sądu pierwszej instancji,
pomimo, że do ogłoszenia upadłości dłużnika doszło pod rządem przepisów
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo
upadłościowe tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm. - dalej: „pr. up.”), na
podstawie art. 540 pr. up. i n. do niniejszego postępowania zastosowanie znajdują
przepisy art. 373 i n. pr. up. i n.
Zaskarżonym postanowieniem, zapadłym na skutek apelacji uczestnika, Sąd
Okręgowy w K. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w ten sposób, że oddalił
wniosek i orzekł o kosztach postępowania stosownie do wyniku rozstrzygnięcia. Sąd ten
uznał, że wnioskodawca uchybił terminowi wynikającemu z art. 377 pr. up. i n. do
złożenia przedmiotowego wniosku. W sytuacji w której wniosek o ogłoszenie upadłości
nie został złożony, termin ten biegnie od daty w której powstała podstawa do ogłoszenia
upadłości. Jest to termin prekluzyjny prawa materialnego i jego uchybienie powoduje
oddalenie wniosku. W ocenie Sądu Okręgowego, art. 377 pr. up. i n. nie działa wstecz i
nie powinien mieć zastosowania do zdarzeń, które wystąpiły przed dniem jego wejścia w
życie. Wynika to z materialnoprawnego charakteru tego przepisu a także z
wprowadzenia w zakresie orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
zasady skargowości. W porównaniu z poprzednim stanem prawnym (art. 172
§ pr. up.)
postępowanie w tym przedmiocie może toczyć się bowiem wyłącznie na wniosek. W
konsekwencji art. 377 pr. up. i n. nie może mieć zastosowania w niniejszej sprawie, w
3
której Sąd Okręgowy powołał się na to, że upadłość dłużnika ogłoszona została pod
rządami pr. up., zaś przedmiotowy wniosek został złożony w okresie obowiązywania
nowej ustawy.
Powyższe postanowienie zaskarżył wnioskodawca, opierając skargę kasacyjną
na pierwszej podstawie kasacyjnej z art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach powyższej podstawy
wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 377 pr. up. i n. poprzez oddalenie wniosku o
jakim mowa w art. 373 pr. up. i n. na skutek uznania, że w sprawie upłynął roczny termin
prekluzyjny, określony w tym przepisie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 377 pr. up. i n. jest uzasadniony. Jak wynika z art. 540 pr.
up. i n., do postępowań wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, na podstawie
art. 172
pr. up., stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że do postępowań
wszczętych pod rządem pr. up. i n., zastosowanie znajdują przepisy nowej ustawy. Art.
540 pr. up. i n. odwołuje się do pojęcia „przepisy" bez rozróżnienia ich procesowego lub
materialnego charakteru. Oznacza to, że normy prawa materialnego nie zostały
wyłączone spod działania tego przepisu i pozostają w zakresie jego unormowania.
Powyższy pogląd należy uznać za ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego
(zob. postanowienia: z dnia 15 grudnia 2005 r. II CSK 415/05, niepubl. oraz z dnia 17
marca 2006 r. l CSK 111/05, niepubl.). Należy zgodzić się z tezą, że powyższy przepis,
zawierający normę prawa materialnego, nie działa wstecz i nie powinien mieć
zastosowania do zdarzeń, które nastąpiły przed datą jego wejścia w życie.
Doprowadziłoby to do sytuacji, w której termin o jakim mowa w art. 377 pr. up. i n.
mógłby upłynąć przed datą wejścia w życie tej ustawy. W sytuacji zatem, w której nie
złożono wniosku o ogłoszenie upadłości a stan obligujący władze dłużnika do złożenia
takiego wniosku zaistniał w okresie obowiązywania poprzednich przepisów, termin o
jakim mowa w art. 377 pr. up. i n. obowiązuje, z tym że nie może rozpocząć biegu przed
datą wejścia w życie nowej ustawy, czyli przed dniem 1 października 2003 r.
(tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2006 r. III CZP 13/06, OSNC 2007, nr
1, poz. 8 ).
Przede wszystkim należy jednak stwierdzić, że uszło uwagi Sądu drugiej instancji,
iż w niniejszej sprawie wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika wpłynął i przynajmniej
do dnia zamknięcia rozprawy przed Sądem drugiej instancji postępowanie upadłościowe
toczyło się. Wniosek pochodził od zarządu dłużnika i został podpisany przez osoby,
które w tym okresie były członkami zarządu. W tej sytuacji termin do złożenia wniosku o
4
orzeczenie pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej nie rozpoczął
biegu. Dla ustalenia początku biegu terminu do złożenia wniosku, o jakim mowa w art.
373 pr. up. i n., bez znaczenia jest, czy postępowanie upadłościowe wszczęte zostało z
inicjatywy osoby, której wniosek ten dotyczy, czy z inicjatywy innych osób. Po pierwsze
wynika to z brzmienia przepisu. Ustawodawca - różnicując sposób liczenia tego terminu
w zależności od tego, czy nastąpiło złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości - posłużył
się bowiem czasownikiem „złożyć” w formie nieosobowej. Ponadto odmienna
interpretacja, zakładająca, że tylko zainicjowanie postępowania upadłościowego przez
osobę, której dotyczy art. 373 i n. pr. up. skutkuje koniecznością liczenia terminu z art.
377 pr. up. i n. od daty ukończenia postępowania upadłościowego podważyłaby
możliwość spełnienia funkcji, jakie ustawodawca przypisał powyższym unormowaniom.
Jak przyjmuje się w doktrynie, celem art. 373 i n. pr. up. i n. jest czasowe wyłączenie od
prowadzenia działalności gospodarczej osób, których zaniechanie naraziło wierzycieli na
straty. W sytuacji, w której upadłym jest spółka prawa handlowego, wniosek zaś dotyczy
członka zarządu spółki, odwlekając moment ogłoszenia upadłości, osoba ta narażałaby
wierzycieli na negatywne konsekwencje wynikające z upływu terminu i pozbawiałaby
wierzycieli możliwości wnoszenia o orzeczenie przedmiotowego zakazu. Stanowisko, w
myśl którego nie jest istotne z punktu widzenia liczenia terminu o jakim mowa w art. 373
pr. up. i n. z czyjej inicjatywy wszczęto postępowanie upadłościowe, zajął Sąd
Najwyższy również w postanowieniu z dnia 12 maja 2006 r. V CSK 54/06, (niepubl.)
oraz z dnia 10 listopada 2006 r. l CSK 218 / 06, (niepubl.). W uzasadnieniach obu tych
orzeczeń Sąd Najwyższy uznał, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez
wierzyciela powoduje, że termin z art. 377 pr. up. i n. nie biegnie.
Mając powyższe względy na uwadze, jak również treść art. 39815
w zw. z art. 13 §
2 k.p.c., zaskarżone postanowienie należało uchylić. O kosztach postępowania
orzeczono na podstawie art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.