Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 297/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Romualda Spyt
w sprawie z odwołania J. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o podleganie ubezpieczeniu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 stycznia 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z
dnia 24 lutego 2005 r. oddalił odwołanie J. B. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 25 października 2004 r. na mocy której we wskazanych w niej
okresach wnioskodawca z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej został
objęty obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym: emerytalnym, rentowym i
wypadkowym.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą
(„taxi osobowe”) od 16 marca 1998 r. W okresach wskazanych w decyzji, od 15
lutego 2000 r., systematycznie zgłaszał czasowe zaprzestanie wykonywania tej
działalności, składając w ZUS deklaracje ZUS ZFA oraz ZUS ZUA o
wyrejestrowaniu z ubezpieczeń. Przerwy te były spowodowane sytuacją rodzinną
oraz awarią samochodu.
Sąd Okręgowy podkreślił, że prowadzenie działalności gospodarczej
związane jest z powtarzalnością i ciągłością podejmowanych działań. Przepisy nie
przewidują zawieszenia jej wykonywania. Również przyjęcie przez ZUS składanych
przez J. B. deklaracji i dokonywanie w nich korekt, a także wydanie przez ZUS
zaświadczenia o niezaleganiu z zapłatą składek nie mają wpływu na treść tych
decyzji. W związku z tym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 13 ust. 4 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137,
poz. 887 ze zm.) wnioskodawca, w ocenie Sądu pierwszej instancji, podlega
ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu z tytułu prowadzonej
działalności gospodarczej od daty zgłoszenia jej wykonywania do daty
wyrejestrowania.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją wniesioną przez
ubezpieczonego.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17
stycznia 2007 r., oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd Okręgowy prawidłowo skonstatował, że w
okresach wskazanych w zaskarżonej decyzji, pomimo zgłaszania organowi
rentowemu czasowego zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej,
wnioskodawca podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu,
rentowemu i wypadkowemu.
3
Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca, który począwszy od 15 lutego 2000
r. zgłaszał kilkunastodniowe przerwy w wykonywaniu działalności gospodarczej nie
wykazał, że działalności w tych okresach nie prowadził. Ponadto, zdaniem Sądu
drugiej instancji, przejściowe trudności związane z eksploatacją pojazdu nie
uzasadniają przerwy w wykonywaniu działalności gospodarczej a skarżący nie
przedłożył w toku procesu żadnych dowodów świadczących o istnieniu obiektywnej
przeszkody w prowadzeniu działalności.
Sąd Apelacyjny, powołując wyrok SN z dnia 11 stycznia 2005 r., sygn. akt I
UK 195/04, OSNP 2005/13/198 podniósł, że „wykonywanie” działalności
gospodarczej należy pojmować formalnie. Okresy podlegania obowiązkowi
ubezpieczenia wyznaczone zostały co do zasady przez formalne a nie faktyczne
wykonywanie działalności, która stanowi tytuł ubezpieczenia. Okresowe
zaprzestanie prowadzenia działalności z różnych przyczyn tj. urlop, wyjazd czy tez
choroba, powinno być zgłoszone do ewidencji. W takiej sytuacji odnotowanie
przerwy w ewidencji zawsze powoduje okresowe ustanie obowiązku ubezpieczenia.
Z kolei zgłoszenie faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności tylko w
organie rentowym, może ale nie musi prowadzić do ustania przymusu
ubezpieczenia, podobnie jak nie uzasadnia zwolnienia z obowiązku ubezpieczenia
z tytułu pozostawania w zatrudnieniu faktyczna przerwa w wykonywaniu pracy.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony skargą kasacyjną
wniesioną przez ubezpieczonego. Zaskarżając w całości wyrok Sądu drugiej
instancji zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności
art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) a także
przepisu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. prawo o działalności
gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) poprzez przyjęcie, że pomimo
faktycznego, okresowego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej
przez odwołującego się, podlega on obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu
z tytułów i w okresach wskazanych w zaskarżonej decyzji ZUS; a ponadto
naruszenie art. 6 k.c., poprzez przyjęcie iż ciężar dowodu w zakresie okoliczności
stanowiących podstawę zakwestionowania deklaracji zgłoszeniowej obejmującej
4
zgłoszenie przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej spoczywa w całości
na ubezpieczonym.
W skardze podniesiono również naruszenie przepisów prawa procesowego,
które miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy t.j. art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 §
1 k.p.c. poprzez pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jakichkolwiek
wywodów pozwalających stwierdzić, iż Sąd Apelacyjny dostrzegł fakt uzupełnienia
w toku postępowania apelacyjnego zarzutów i wywodów apelacji, a to przez
przedstawienie Sądowi Apelacyjnemu wraz z pismem procesowym, złożonym
przez odwołującego się przed rozprawą apelacyjną, wydanych przez organ
ubezpieczeniowy zaświadczeń stwierdzających fakt niezalegania przez
odwołującego się ze składkami na ubezpieczenie społeczne, których treść
pozostaje w sprzeczności z rozstrzygnięciem zaskarżonej w sprawie decyzji, a w
ślad za tym, poprzez niewyjaśnienie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w
jakikolwiek sposób czy i dlaczego fakt wydania takich zaświadczeń postrzegany
jest przez Sąd Apelacyjny jako nieistotny dla rozstrzygnięcia lub niemogący
przesądzić o słuszności wniosków zawartych najpierw w odwołaniu od decyzji ZUS,
a następnie w apelacji odwołującego się.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach Sądowi
Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
W zakresie podstawy procesowej słusznie zarzuca się naruszenie art. 328 §
2 k.p.c. (w związku z art. 391 § 1 k.p.c.). Sąd Apelacyjny nie zamieścił w
uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia ustalenia, czy ubezpieczony w spornym
czasie prowadził działalność gospodarczą czy też jej nie prowadził i czy zgłaszane
przerwy nie stanowiły okresowego zaprzestania prowadzenia tej działalności.
Jedyna odnosząca się do tej kluczowej kwestii wzmianka w uzasadnieniu dotyczy
„przejściowych trudności związanych z eksploatacją pojazdu”. Jest to enigmatyczne
stwierdzenie w kontekście bezspornej okoliczności rodzaju prowadzonej
5
działalności. Ubezpieczony zajmował się przewozem osób taksówką. Jeżeli owe
przejściowe trudności oznaczały wyłączenie samochodu z eksploatacji we
wskazanych przez ubezpieczonego okresach czasu (lub w jednym albo kilku z
nich), teza Sądu stawałaby się błędna. Brak możliwości używania taksówki trwający
pewien czas mógłby powodować rzeczywiste zaprzestanie prowadzenia
działalności. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym tę sprawę podziela bowiem
pogląd wyrażony w wyroku Sąd Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r. (I UK
105/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 198)., zgodnie z którym zgłoszenie faktycznego
zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej w Zakładzie Ubezpieczeń
Społecznych może prowadzić do ustania obowiązku ubezpieczenia w przypadku
rzeczywistego zaistnienia przerwy w prowadzeniu tej działalności. Wbrew
poglądowi wyrażonemu w zaskarżonym wyroku przerwa w prowadzeniu
działalności gospodarczej uzasadniająca okresowe ustanie obowiązku
ubezpieczenia społecznego nie musi mieć obiektywnej przyczyny. Jedyną jej
istotną cechą w kontekście obowiązku ubezpieczenia jest rzeczywisty charakter.
Przyczyna rzeczywistej przerwy nie ma znaczenia. Podsumowując, trzeba
stwierdzić, że brak istotnych ustaleń czyni niemożliwym dokonanie kontroli
prawidłowości stosowania prawa materialnego (art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 13 pkt 4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.) a zatem wskazane mankamenty uzasadnienia mogły mieć
istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia (na wynik sprawy) w rozumieniu art. 3983
§
1 pkt 2 k.p.c.
Zasadnie zarzuca się też nieprawidłowe stosowanie rozkładu ciężaru
dowodu przez Sąd Apelacyjny, chociaż nie można mówić o naruszeniu art. 6 k.c.
skoro sprawa jest sprawą cywilną jedynie w znaczeniu formalnym. Nie wynika ona
ze stosunku cywilnoprawnego a zatem nie mają w niej zastosowania przepisy
prawa cywilnego. Jednakże prawidłowe rozłożenie ciężaru dowodu również w tej
sprawie warunkuje właściwe zastosowanie prawa materialnego (wchodzących w
grę przepisów prawa ubezpieczeń społecznych). Istotnie, jak podkreślał Sąd
Apelacyjny, ujawnienie prowadzenia działalności gospodarczej w ewidencji
(rejestrze) stwarza domniemanie rzeczywistego jej prowadzenia, co prowadzi do
objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i opłacania składek. Osoba
6
twierdząca, że mimo niewykreślenia wpisu z ewidencji nie prowadziła okresowo
działalności („zawiesiła” jej prowadzenie) winna udowodnić tę okoliczność czyli
obalić domniemanie, jeżeli dąży do zmiany decyzji organu rentowego ustalającej
objęcie ubezpieczeniami społecznymi a w konsekwencji obowiązek uiszczenia
składek na te ubezpieczenia. Dla obalenia tego domniemania nie jest
wystarczające samo zgłoszenie przerwy w prowadzeniu działalności organowi
rentowemu. Inaczej przedstawia się jednak sytuacja, gdy organ rentowy nie tylko
milcząco przyjmuje do wiadomości zgłoszenie lecz wydaje zaświadczenie o
niezaleganiu z opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne. Wdając się w spór
sądowy winien w takiej sytuacji przynajmniej wyjaśnić, jakie okoliczności legły u
podstaw zmiany jego stanowiska. Z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia nie
wynika, by Sąd Apelacyjny rozważył znaczenie wystawionych zaświadczeń.
Z tych względów wyrok Sądu Apelacyjnego podlegał uchyleniu a sprawa
przekazaniu do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).