Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 665/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa I. N. i E. D.
przeciwko Miastu P. i "Społem" - Gastronomicznej Spółdzielni
Spożywców w P.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 18 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódek
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 lutego 2007 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną; odstępuje od obciążenia powódek
kosztami zastępstwa prawnego na rzecz pozwanych za instancję
kasacyjną.
2
Uzasadnienie
W pozwie wniesionym przeciwko Gminie Miasta P. i „Społem"
Gastronomicznej Spółdzielni Spożywców w P. powódki wnosiły o stwierdzenie
nieważności umowy notarialnej z dnia 23 grudnia 1996 r., mocą której ustanowione
zostało przez pozwaną Gminę na rzecz Spółdzielni prawo wieczystego użytkowania
nieruchomości położonej w P. przy ul. W. [...] dla której prowadzona jest księga
wieczysta Kw […] oraz przeniesiono nieodpłatnie prawo własności do znajdującego
się na niej budynku. Powódki twierdziły, że treść tej umowy pozbawiła je prawa
pierwszeństwa do nabycia nieruchomości, przewidzianego w art. 23 ust. 4 ustawy z
dnia 29 kwietnia 1985 r. o wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991, nr 30, poz.
127, ze zm.) - dalej „ugnw", co powinno skutkować uznanie tej umowy za
nieważną.
Wyrokiem z dnia 21 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił powództwo.
Ustalił, że własność tej nieruchomości została nabyta przez Skarb Państwa w dniu
13 marca 1975 r. od małżonków H. i G. C. na postawie art. 6 ustawy z dnia 12
marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Byli właściciele
złożyli w dniu 12 marca 1990 r. wniosek o odkupienie lub zwrot wywłaszczonej
nieruchomości. W trakcie toczącego się postępowania administracyjnego oboje
zmarli. Powódki są ich spadkobierczyniami. W dniu 29 czerwca 2001 r. powódka
oraz jej brat H. C. i złożyli także wniosek o zwrot nieruchomości. W dniu 25
października 1993 r. pozwana Spółdzielnia „Społem" złożyła wniosek o
ustanowienie na jej rzecz prawa wieczystego użytkowania do tej nieruchomości
wraz z nieodpłatnym przeniesieniem na nią prawa własności do stojącego tam
budynku, co zostało sfinalizowane w umowie notarialnej zawartej pomiędzy
pozwanymi w dniu 23 grudnia 1996 r. Postępowanie administracyjne o zwrot
nieruchomości zostało zaś ostatecznie umorzone w obu sprawach decyzjami z dnia
30 i 31 lipca 2002 r. Sąd Okręgowy uznał, że wprawdzie doszło do naruszenia
przez pozwaną Gminę przepisów w postępowaniu administracyjnym, ale nie
można zarzucić, aby „pozwani działali z zamiarem naruszenia praw powódek".
Brak jest więc podstaw do stwierdzenia nieważności umowy na podstawie art. 58
3
k.c., a powódki mogą ewentualnie dochodzić roszczeń odszkodowawczych na
zasadach ogólnych.
Apelacja powódek od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 20 lutego 2007 r. Sąd ten stwierdził, że strona powodowa
niesłusznie przywiązuje wagę do tego, że kwestionowana umowa została zawarta
w trakcie postępowania o zwrot nieruchomości, gdyż ustawa o gospodarce
nieruchomościami i wywłaszczaniu nieruchomości nie zawierała zakazu zbywania
nieruchomości w takiej sytuacji. Poza tym podkreślił, że zawarcie tej umowy
nastąpiło zgodnie z art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o
gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. nr 79, poz. 464, ze
zm. - dalej: „ustawa zmieniająca"), stanowiącego podstawę swoistego
uwłaszczenie spółdzielni, będących użytkownikami gruntu w dniu 5 grudnia 1990 r.
Przepis ten przyznawał, spółdzielni roszczenie przeciwko Skarbowi Państwa lub
gminie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu oraz o przeniesienie
własności znajdujących się na nim urządzeń i budynków. Zdaniem Sądu, skoro
pozwanej Spółdzielni przysługiwało takie roszczenie, to tym samym pierwotni
właściciele nieruchomości lub ich spadkobiercy nie mogli korzystać z prawa
pierwszeństwa z art. 23 ust. 4 ugwn. Dlatego oddalenie ich roszczenia w tym
przedmiocie było usprawiedliwione.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zakwestionowały skargą kasacyjną powódki.
Zarzuciły naruszenie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 7 i art. 8 k.p.a., art. 2c ustawy
zmieniającej, art. 21 ust. 1 Konstytucji oraz art. 233 k.p.c., wnosząc o uchylenie
orzeczeń Sądów obu Instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w P., ewentualnie o ich zmianę przez uwzględnienie
powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwestionowana umowa z dnia 23 grudnia 1996 r. zawarta została na
podstawie art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy
o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. nr 79, poz. 464,
ze zm.). Zgodnie z tym przepisem, spółdzielni, związkowi spółdzielczemu i innym
osobom prawnym, które w dniu 5 grudnia 1990 r. były użytkownikami gruntu
4
o którym mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r.
o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r., nr 30,
poz. 127, nr 103, poz. 446 i nr 107, poz. 464), stanowiącego własność Skarbu
Państwa lub gminy, przysługuje roszczenie o ustanowienie użytkowania
wieczystego gruntu oraz o przeniesienie własności znajdujących się na nim
budynków i innych urządzeń. Skoro umowa ta stanowiła realizację wprowadzonego
w tym przepisie swoistego uwłaszczenia spółdzielni i związków spółdzielczych, to
już tylko z tej przyczyny nie sposób jest uznać jej za sprzeczną z ustawą.
Nie wykazano też w sprawie, żeby umowa została zawarta w celu obejścia prawa,
stąd też zarzut skargi kasacyjnej o naruszeniu przez Sąd art. 58 § 1 k.c. jest
w całości bezpodstawny.
W skardze podnosi się co prawda, że umowa jest sprzeczna z zasadami
współżycia społecznego, ale z kolei ten zarzut pozostaje poza zakresem kontroli
kasacyjnej, gdyż w skardze nie powołano zarzutu uchybienia art. 58 § 2 k.c.
Z akt sprawy można wnosić, że intencją skarżących jest uzyskanie
stwierdzenia nieważności umowy, co, w ich przekonaniu, umożliwi im następnie
realizację żądania zwrotu spornej nieruchomości. Tymczasem spełnienie się tego
oczekiwania jest niemożliwe z powodów prawnych. Zgodnie bowiem z art. 229 ugn,
roszczenie o zwrot wywłaszczonej nieruchomości nie przysługuje, jeżeli przed
dniem wejścia w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami, tj. przed l stycznia
1998 r., wywłaszczona nieruchomość została sprzedana albo ustanowiono na niej
prawo wieczystego użytkowania na rzecz osoby trzeciej i prawo to zostało
ujawnione w księdze wieczystej. Z tą ostatnią sytuacją mamy zaś do czynienie
w sprawie niniejszej (por. podobne stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane
w wyroku z dnia 21 czerwca 2007, IV CSK 81/07, BIUL. SN 2007 nr 12, poz. 11).
Powodowie mogą mieć natomiast niewątpliwie uzasadnione pretensje o przewlekłe
prowadzenie postępowania administracyjnego o zwrot spornej nieruchomości im,
a wcześniej jeszcze ich rodzicom, co jednak nie może być podstawą
zakwestionowania ważności przedmiotowej umowy.
Uwłaszczenie pozwanej Spółdzielni, dokonane w umowie z dnia 23 grudnia
1996 r., zawartej na podstawie ustawy, nie może być uznane za sprzeczne z art. 21
5
Konstytucji, gdyż nabyte tą drogą uprawnienia przez pozwaną Spółdzielnię
korzystają również z konstytucyjnie zagwarantowanej ochrony prawa własności,
dlatego też zarzut skargi kasacyjnej naruszenia tego przepisu jest również
niezasadny. Wreszcie zarzut uchybienia art. 233 k.p.c. uchyla się w ogóle spod
kontroli kasacyjnej, gdyż stosownie do art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi nie
mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Dlatego skarga kasacyjna podlegała oddaleniu, jako bezpodstawna (art.
39814
k.p.c.). Uwzględniając stan majątkowy powodów oraz specyfikę ich
roszczenia, na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpiono od obciążania ich kosztami
zastępstwa prawnego na rzecz pozwanych w instancji kasacyjnej.
eb