Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 27/08
POSTANOWIENIE
Dnia 24 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa M.(...) Spółki z o.o. z siedzibą w W.
przeciwko D. P.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 24 kwietnia 2008 r.,
zażalenia pozwanej
na postanowienie Sądu Okręgowego w L. z dnia 20 grudnia 2007 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Pozwana reprezentowana w sprawie przez pełnomocnika w osobie adwokata,
złożyła osobiście apelację od wyroku Sądu Rejonowego w R. z dnia 14 sierpnia 2007 r.
Zarządzeniem przewodniczącego pełnomocnik pozwanej został wezwany do uiszczenia
opłaty od apelacji. W terminie otwartym do uiszczenia opłaty pozwana złożyła wniosek o
zwolnienie od tej opłaty, do którego dołączyła dokumenty określające jej sytuację
materialną, nie składając równocześnie oświadczenia według ustalonego wzoru.
Przewodniczący wezwał pełnomocnika pozwanej do złożenia oświadczenia pozwanej o
stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania według ustalonego wzoru
w terminie tygodnia pod rygorem zwrotu wniosku o zwolnienie. W zakreślonym terminie
pozwana złożyła oświadczenie. Sąd Rejonowy zwolnił pozwaną od opłaty od apelacji
ponad kwotę 1500 zł. Opłata w należnej wysokości została uiszczona przez pozwaną.
2
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w L. na rozprawie odrzucił, na
podstawie art. 373 w zw. z art. 370 k.p.c., apelację pozwanej stwierdzając, iż mimo
wezwania nie została od niej uiszczona opłata.
W jego uzasadnieniu wskazał, że wprawdzie oświadczenie osoby ubiegającej się
o zwolnienie od kosztów sądowych nie musi być złożone na urzędowym druku, jednak
powinno obejmować szczegółowe dane o stanie rodzinnym majątku, dochodach i
źródłach utrzymania. Wymogów tych – jak ocenił - nie spełnia oświadczenie pozwanej,
ograniczające się do określenia przychodów i zaciągniętych kredytów. Nie zawiera ono
natomiast danych dotyczących stanu rodzinnego pozwanej, składników jej majątku, nie
określa osób pozostających z nią we wspólnym gospodarstwie domowym. Dotknięty
brakami formalnymi wniosek pozwanej o zwolnienie od kosztów w zakresie
obejmującym opłatę od apelacji podlegał zwrotowi bez wzywania do ich uzupełnienia,
gdyż jak stwierdził Sąd Okręgowy, przewidziany w art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm. –
dalej jako u.k.s.c.) rygor zwrotu wniosku stosuje się także do wniosku złożonego
osobiście przez stronę, jeżeli jest ona w sprawie reprezentowana przez adwokata. W tej
sytuacji wniosek nie mógł wywołać żadnych skutków prawnych, w szczególności jego
złożenie nie przerwało biegu terminu do uiszczenia opłaty od apelacji, który upłynął
bezskutecznie. Nieopłacona apelacja podlegała więc odrzuceniu.
W zażaleniu pozwana zarzuciła naruszenie art. 102 ust. 4 u.k.s.c. przez jego
zastosowanie mimo braku przesłanek, oraz art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności przez stosowanie przepisów kodeksu postępowania
cywilnego uniemożliwiające skuteczną realizację prawa do sądu. Wnosiła o uchylenie
postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest oczywiście uzasadnione.
Niedołączenie do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych oświadczenia, o
którym mowa w art. 102 ust. 2 u.k.s.c., jak też dołączenie oświadczenia
niezawierającego wszystkich wymaganych danych stanowi brak formalny wniosku, który
podlega usunięciu w trybie art. 130 k.p.c. Przewodniczący wzywa zgłaszającego
wniosek o naprawienia braku wniosku w terminie siedmiu dni, a w razie bezskutecznego
upływu tego terminu zarządza zwrot wniosku. Zwrócony wniosek nie wywołuje żadnych
skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z jego wniesieniem.
3
Zgodnie z art. 102 ust. 4 u.k.s.c., wniosek o zwolnienie od kosztów strony
reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego złożony bez dołączenia
oświadczenia zawierającego wymagane dane przewodniczący zwraca bez wzywania o
uzupełnienie braków formalnych wniosku. Ustanowienie pełnomocnika procesowego nie
wyłącza możności dokonywania przez stronę czynności procesowych osobiście.
Podzielić należy stanowisko skarżącego, że określony w art. 102 ust. 4 u.k.s.c. rygor
zwrotu wniosku bez wzywania do uzupełnia jego braków nie znajduje zastosowania w
sytuacji, gdy strona reprezentowana w sprawie przez adwokata lub radcę prawnego
składa wniosek osobiście (tak również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 marca
2007 r., II CZ 4/07, nie publ.). Trafnie podnosi się w zażaleniu na konieczność
zachowania przy wykładni przepisów procesowych równowagi między interesem
wymiaru sprawiedliwości polegającym na sprawnym rozstrzyganiu spraw, a interesem
skarżącego w dochodzeniu swoich praw w postępowaniu odwoławczym. Zasady tej nie
respektuje dokonana przez Sąd Okręgowy wykładnia art. 102 ust. 4 u.k.s.c.,
nakładająca na stronę wymagania mające gwarantować przyspieszenie postępowania
sądowego, lecz adresowane jedynie do profesjonalnych pełnomocników.
Wskazać trzeba nadto, że w razie stwierdzenia podstaw do zwrotu wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych, przewodniczący powinien wydać zarządzenie o
zwrocie wniosku oraz wezwać stronę (lub jej pełnomocnika) do uiszczenia opłaty, o
zwolnienie od której się ubiegała. Niepoprzedzony takim wezwaniem środek
odwoławczy nie może być odrzucony ( postanowienia SN z dnia 7 listopada 2006 r., I
CZ 69/07 oraz z dnia 11 stycznia 2008 r., V CZ 116/07 nie publ.). W przedmiotowej
sprawie zarządzenia takie nie zostały wydane, ani też w świetle dokonanej wykładni art.
102 ust. 4 u.k.s.c. nie było podstaw do ich wydania.
W zupełności pominięta została przez Sąd Okręgowy - także w opisie przebiegu
postępowania w sprawie - okoliczność, że pozwana została prawomocnym
postanowieniem Sądu Rejonowego częściowo zwolniona od opłaty od apelacji, którą w
zakresie należnym ponad uzyskane zwolnienie uiściła. Zwolnienie to nie zostało przez
sąd cofnięte. Zastosowanie rygoru zwrotu lub odrzucenia pisma nieopłaconego w
następstwie cofnięcia zwolnienia od kosztów sądowych nie jest możliwe, jeżeli pismo, w
następstwie zwolnienia od opłat sądowych otrzymało już bieg, tj. jego odpis został już
wysłany innym stronom, albo wysłane zostało zawiadomienie o terminie posiedzenia.
Nieuiszczoną opłatę sąd nakazuje wówczas pobrać lub ściągnąć w postanowieniu
kończącym postępowanie.
4
Z powyższych przyczyn zaskarżone postanowienie podlegało uchyleniu, o czym
orzeczono na podstawie art. 39815
§ 1 zd. pierwsze, w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.