Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 130/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 sierpnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego
w P.
przeciwko B. H.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 27 sierpnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 4 października 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
strony powodowej kwotę 2700 zł tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 2.03.2007 r. Sąd Okręgowy w P. uznał za bezskuteczną w
stosunku do Skarbu Państwa – Urzędu Skarbowego w P. umowę sprzedaży
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr 11 w P. na
Osiedlu S. Ż. 74 wraz z wkładem budowlanym, zawartą w dniu 20.02.2003 r. w
formie aktu notarialnego pomiędzy S. i K. H. jako sprzedającymi i B. H. jako
kupującym w celu ochrony wierzytelności Skarbu Państwa w stosunku do S. H. z
tytułu podatku VAT i wynikających ze stosownych tytułów wykonawczych Urzędu
Skarbowego w P. W sprawie tej ustalono:
S. H. co najmniej od 1983 r. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą
Przedsiębiorstwo Instalacyjno – Budowlane „I.” w postaci spółki z o.o., w której jest
prezesem zarządu. W spółce tej pracuje K. H. – żona S. i matka B. W dniu
29.07.2002 r. w spółce tej wszczęte zostało postępowanie kontrolne w zakresie
prawidłowości obliczania i zapłacenia podatku VAT za 2000 r. B. H. syn S.a w dniu
12.11.2002 r. także zarejestrował działalność gospodarczą pod nazwą „K.”,
obejmującą m.in. usługi ogólnobudowlane, inżynieryjne, instalatorstwo elektryczne,
wod-kan, gaz, c o, itp. W dniu 15.11.2002 r. dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej
wydał decyzję nr 3002/2363/21, którą określił zaległości S. H. w podatku VAT na
rok 2000 za miesiąc kwiecień – czerwiec i październik – grudzień oraz
zobowiązania podatkowe. Odwołanie S. H. od tej decyzji nie zostało uwzględnione.
Na podstawie tytułów wykonawczych nr 38570/03, 385574/03, 38575/03
dotyczących zaległości z tytułu podatku VAT za październik, listopad i grudzień
2002 r. Urząd Skarbowy w dniu 10.02.2003 r. wystawił S. H. upomnienie
informując, że niedokonanie wpłaty spowoduje wszczęcie postępowania
egzekucyjnego. W dniu 13.03.2003 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego zawiadomił o
zajęciu wierzytelności bankowej S. H. jako dłużnika.
Ustalono, że w dniu 20.02.2003 r. S. H. i jego żona K. sprzedali synowi B. H.
przysługujące im w ramach wspólności majątkowej małżeńskiej, spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu za kwotę 120.000 zł, która według oświadczeń stron
została zapłacona w dniu zawarcia umowy. B. H. do chwili zawarcia tej umowy, jak i
3
później mieszkał cały czas z rodzicami w lokalu będącym przedmiotem umowy.
Stosunki z rodzicami układały się dobrze, był studentem, do prowadzonej
działalności gospodarczej zarejestrowanej w listopadzie 2002 r. zatrudniał 2
pracowników. W oświadczeniu o uzyskanych dochodach złożonym w Urzędzie
Skarbowym B. H. wskazał, że za okres od listopada do grudnia 2002 r. uzyskał
przychód w wysokości 109 351 zł, za okres od stycznia do czerwca 2003 r. –
211.424,17 zł, zaś jego dochód od listopada 2002 do lutego 2003 r. wyniósł
102.000 zł.
Ustalono, że zaległość S. H. ze wskazanych wyżej tytułów wykonawczych
wynosiła na dzień 22.02.2006 r. – 111.819,81 zł, przy czym na poczet tej zaległości
zapłacił on jedynie niewielkie kwoty, które przez powodowy Skarb Państwa zostały
uwzględnione.
Uwzględniając powództwo Sąd Okręgowy uznał, że pozwany B. H. nie
zapłacił rodzicom za nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, gdyż
w dniu zawarcia umowy nie mógł dysponować taką sumą. Nie jest bowiem
możliwe, aby osoba rozpoczynająca działalność gospodarczą w ciągu 2 miesięcy
zarobiła 100.000 zł. Uznał więc, że umowa sprzedaży jest nieważna jako umowa
pozorna, zaś ważna jest darowizna jako czynność dyssymulowana. Na skutek tej
darowizny S. H. stał się niewypłacalny w większym stopniu, gdyż jedynym
wartościowym składnikiem jego majątku było właśnie spółdzielcze własnościowe
prawo do lokalu. Wskazano przy tym, że S. H. miał świadomość pokrzywdzenia
wierzyciela, skoro kilka dni przed umową otrzymał upomnienie, a następnie
zawiadomienie o egzekucji, znał stan swojego majątku, wiedział, że prawo objęte
sporną umową jest jedynym wartościowym składnikiem tego majątku. Jego
działania ewidentnie zmierzały do wyzbycia się składnika majątku, z którego
mógłby zaspokoić się wierzyciel. Skoro zaś mamy do czynienia z darowizną, to
świadomość działania z pokrzywdzeniem wierzycieli nie ma znaczenia co do
pozwanego B. H. Sąd Okręgowy uznał, że do 15.01.2003 r., kiedy nastąpiło
uchylenie art. 215 § 2 i 3 prawa spółdzielczego, spółdzielcze własnościowe prawo
do lokalu było objęte majątkową wspólnotą małżeńską, a z mocy art. 29 Ordynacji
podatkowej odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe osób pozostających w
4
związku małżeńskim obejmuje majątek odrębny podatnika i majątek wspólny
podatnika i jego małżonka.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 4.10.2007 r. oddalił apelację pozwanego,
Sąd ten podzielił ocenę prawną ustalonego w sprawie stanu faktycznego dokonaną
przez sąd I instancji.
Od tego wyroku pozwany wniósł skargę kasacyjną. Zarzucił naruszenie art.
527 k.c. przez uznanie, że na podstawie tego przepisu możliwe jest uznanie
czynności prawnej dotyczącej zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do
lokalu za bezskuteczną w całości w sytuacji, gdy małżonkowie przed powstaniem
długu ustanowili rozdzielność majątkową małżeńską. Wskazując na powyższe
wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu Okręgowego oraz
orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa względnie uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej, które sprowadzają się do niewłaściwego
zastosowania art. 527 k.c. dają podstawę do stwierdzenia, że stan faktyczny
sprawy nie jest kwestionowany. Z tych ustaleń faktycznych wynika bezspornie, że
S. i K. H. pozostawali w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej od 1992 r.,
kiedy orzeczono rozdzielność majątkową, a nadto, iż jednym ze składników majątku
wspólnego było spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Wyjaśnienia wymaga
więc kwestia wpływu zniesienia ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej na
status spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Ocena musi być dokonana
na podstawie obowiązującego wówczas (1992 r.) stanu prawnego, czyli art. 215 § 2
i 3 prawa spółdzielczego. W szczególności art. 215 § 3 prawa spółdzielczego
stanowił, że ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie
pociąga za sobą ustania wspólności spółdzielczego prawa do lokalu, jednakże sąd
na żądanie jednego z małżonków może z ważnych powodów znieść wspólność
tego prawa. W sprawie nawet nie twierdzi się, aby takie orzeczenie, odrębne w
odniesieniu do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu zapadło. Oznacza
to, że mimo zniesienia ustawowej wspólności majątkowej małżonków H. w 1992 r.,
5
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nadal było objęte wspólnością łączną.
Wyraża to wyraźnie art. 215 § 2 prawa spółdzielczego. Taki stan prawny istniał do
15.01.2003 r., kiedy art. 3 ustawy z dnia 19.12.2002 r. o zmianie ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych i niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 240,
poz. 2058) uchylił art. 215 § 2 i 3 prawa spółdzielczego. Nie jest rozstrzygnięte, czy
z tym dniem spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nadal było objęte
wspólnością łączną (do czego skłania się skład orzekający w niniejszej sprawie),
czy też wspólnością w częściach ułamkowych (tak Sąd Najwyższy w uchwale
z dnia 11.02.2005 r. III CZP 79/04 OSNC 2005, nr 12, poz. 206). Rozstrzygnięcie
tej kontrowersji dla potrzeb niniejszej sprawy nie ma znaczenia. Istotne znaczenie
ma bowiem przepis szczególny, jakim jest art. 29 Ordynacji podatkowej. Wynika
z niego, że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim
odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe obejmuje odrębny majątek
podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka, przy czym skutki
prawne ograniczenia, zniesienia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się
do zobowiązań powstałych przed dniem zniesienia wspólności majątkowej
małżeńskiej umownie lub sądownie. W konsekwencji, gdyby nawet podzielić
stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 11.02.2005 r. III CZP
79/04, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przysługujące na podstawie
art. 215 § 2 prawa spółdzielczego łącznie obojgu małżonkom pozostających
w rozdzielności majątkowej stało się z mocy prawa z dniem uchylenia tego przepisu
tj. 15.01.2003 r. przedmiotem ich wspólności w częściach ułamkowych, to przecież
zobowiązanie podatkowe S. H. powstało wcześniej, bo z dniem 25.11.2002 r.,
a zatem w świetle art. 29 Ordynacji podatkowej nie ma to wpływu na zakres
odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe. Wbrew twierdzeniom
przedstawionym w skardze kasacyjnej nie dokonano też rozszerzającej wykładni
pojęcia „dłużnik” na tle art. 527 k.c. Dłużnikiem był i pozostał wyłącznie S. H. Inną
zaś sprawą jest, jakimi składnikami majątku odpowiada za zobowiązanie
podatkowe. Co do zastosowania art. 527 k.c., gdy powództwo dotyczy przedmiotu
objętego majątkiem wspólnym dłużników i jego małżonka wystarczy odwołać się do
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6.06.2003 r. IV CKN 204/01 (OSNC 2004, nr 9,
poz. 138), z którego wynika dopuszczalność takiego powództwa.
6
Z tych względów skargę kasacyjną należało oddalić (art. 39814
k.p.c.).