Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 września 2008 r.
I PK 1/08
Okres pozostawania bez pracy, za który nie przyznano wynagrodzenia
(art. 51 § 1 zdanie drugie k.p.), nie jest okresem zatrudnienia ani nie podlega
wliczeniu do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych,
ani w okresie tym nie można nabyć takich uprawnień.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 wrześ-
nia 2008 r. sprawy z powództwa Ryszarda R. przeciwko Miejskiemu Przedsiębior-
stwu Komunikacyjnemu Spółce z o.o. w C. o nagrodę jubileuszową, przyznanie
uprawnień do bezpłatnych przejazdów środkami komunikacji miejskiej, na skutek
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Częstochowie z dnia 10 października 2007 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w jego punkcie 3 w części dotyczącej rosz-
czenia sformułowanego w piśmie powoda z dnia 26 lipca 2007 r. i wyłączonego
przez Sąd Rejonowy do odrębnego rozpoznania na rozprawie w tym dniu, zniósł w
tym zakresie postępowanie przed Sądem Okręgowym w Częstochowie i umorzył w
tej części postępowanie apelacyjne,
2. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałym zakresie i zniósł między stro-
nami koszty postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Ryszard R. w pozwie złożonym w dniu 7 listopada 2005 r. wniósł o za-
sądzenie od Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w C. Spółki z o.o. w C.
kwoty 38.845 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 listopada 2003 r. tytułem nagrody
jubileuszowej oraz o „zasądzenie” na rzecz powoda i jego rodziny prawa do bezpłat-
nych przejazdów środkami komunikacyjnymi należącymi do pozwanej Spółki. W toku
2
postępowania powód kilkakrotnie zmieniał stanowisko w zakresie podstawy prawnej
dochodzonej nagrody jubileuszowej, jak i okresów, które powinny być zaliczone do
jego stażu pracy warunkującego nabycie prawa do nagrody. W toku rozprawy w dniu
9 listopada 2006 r. wskazał, że od dnia 1 lutego 1971 r. łączyła go z pozwaną umowa
o stypendium fundowane i ten okres powinien być wliczony do jego stażu pracy. W
trakcie rozprawy w dniu 5 grudnia 2006 r. podniósł, że Sąd Okręgowy w Częstocho-
wie w sprawie [...], przesądził, iż rozwiązanie umowy o pracę łączącej go z pozwaną
nastąpiło z powodu likwidacji jego stanowiska pracy, a nie w trybie art. 52 k.p. W ta-
kim przypadku staż pracy uprawniający powoda do otrzymania nagrody jubileuszo-
wej wynosi 29 lat i 1 miesiąc. Na rozprawie w dniu 29 maja 2007 r. powód rozszerzył
żądanie pozwu o nagrodę jubileuszową do kwoty 42.320,40 zł, podnosząc, że po
przywróceniu go do pracy wskutek wyroku Sądu Okręgowego, jego wynagrodzenie
miesięczne wzrosło, a zatem i nagroda jubileuszowa powinna ulec podwyższeniu,
skoro zgodnie z treścią regulaminu wynagradzania wysokość nagrody jest zależna
od wysokości wynagrodzenia przysługującego w dacie wypłaty nagrody, a nie od wy-
sokości wynagrodzenia przysługującego w dacie nabycia do niej prawa. Powód
wskazał dzień 1 kwietnia 2004 r. jako datę nabycia prawa do nagrody. Na rozprawie
w dniu 26 lipca 2007 r. powód stwierdził, że prawo do nagrody jubileuszowej za 30 lat
pracy nabył 1 listopada 2003 r., a nie - jak wskazywał wcześniej - 1 kwietnia 2004 r.
Powołując się na treść art. 51 § 1 k.p., twierdził, że skoro został przywrócony do
pracy, to w dniu 1 listopada 2003 r. nabył uprawnienie do renty, dlatego do tej daty
wykazał ciągłość zatrudnienia. Według powoda jego staż pracy na dzień 1 listopada
2003 r. wynosił 28 lat, 8 miesięcy i 2 tygodnie. Doliczając okres 3 miesięcy, za który
zasądzono odszkodowania w sprawie [..], i 6 tygodni, za który zasądzono mu
odszkodowanie w sprawie [...], łączny staż zatrudnienia wynosi 29 lat i 1 miesiąc. W
dniu 26 lipca 2007 r. powód złożył pismo procesowe, w którym wnosił o zasądzenie
od pozwanej kwoty 16.928,16 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 lipca 2007 r.
tytułem nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy oraz „zasądzenie” od pozwanej na
rzecz powoda i jego rodziny prawa do bezpłatnych przejazdów środkami komunikacji
pozwanej. Na wniosek powoda Sąd Rejonowy wyłączył to pismo - jako nowy pozew -
do odrębnego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 26 lipca 2007 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Częstochowie oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz po-
zwanej kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd Rejo-
3
nowy ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej od dnia 1 kwietnia 1974 r.
na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, ostatnio na stanowisku członka
zarządu-zastępcy dyrektora do spraw technicznych. W dniu 13 grudnia 2002 r. po-
zwana Spółka rozwiązała z powodem umowę o pracy bez wypowiedzenia z winy pra-
cownika, na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło w
okresie niezdolności do pracy z powodu choroby, która trwała od 11 grudnia 2002 r.
do 8 czerwca 2003 r. Za okres niezdolności do pracy przypadający po dniu rozwiąza-
nia umowy o pracę do dnia 8 czerwca 2003 r. powodowi wypłacono zasiłek choro-
bowy. W dniu 15 września 2003 r. powód został zarejestrowany w Urzędzie Pracy w
C. jako bezrobotny i uzyskał prawo do zasiłku dla bezrobotnych od dnia 23 września
2003 r. Status osoby bezrobotnej i prawo do zasiłku powód utracił z dniem 1 listo-
pada 2003 r. kiedy nabył prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Powód odwo-
łał się od rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia i prawomocnym wyrokiem
Sądu Okręgowego z dnia 21 marca 2007 r. [...] został przywrócony do pracy w po-
zwanej Spółce. Podjął zatrudnienie z dniem 23 marca 2007 r. na dotychczasowych
warunkach za wynagrodzeniem miesięcznym 8.464,08 zł. Pracodawca wypłacił
powodowi wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy w kwocie 25.392,24 zł.
Łączący strony stosunek pracy został ponownie rozwiązany przez pracodawcę, tym
razem za trzymiesięcznym wypowiedzeniem, które upłynęło w dniu 30 czerwca 2007
r. Prawomocnym wyrokiem wydanym w sprawie [...] Sąd Rejonowy w Częstochowie
zasądził od pozwanej na rzecz powoda odszkodowanie w wysokości sześciotygo-
dniowego wynagrodzenia za wydanie niewłaściwego świadectwa pracy.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd pierwszej instancji przyjął, że stosu-
nek pracy łączący strony od dnia 1 kwietnia 1974 r. został rozwiązany z dniem 13
grudnia 2002 r. Dlatego ustaleniu podlegało, czy w dacie rozwiązania stosunku pracy
powód legitymował się trzydziestoletnim okresem zatrudnienia, który uprawniał go do
nabycia nagrody jubileuszowej w wysokości 200% wynagrodzenia. Sąd Rejonowy
przyjął, że w dniu 13 grudnia 2002 r. staż pracy powoda wynosił 28 lat, 8 miesięcy i 2
tygodnie. Sporną kwestią było zaliczenie do okresów zatrudnienia uprawniających
powoda do nagrody jubileuszowej okresów, za które pozwany pracodawca na pod-
stawie orzeczeń sądowych wypłacił powodowi odszkodowanie i wynagrodzenie. Sąd
Rejonowy uznał, że w świetle obowiązujących przepisów okres trzech miesięcy
pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie oraz okres, za który
przyznano powodowi wynagrodzenie w związku z wystawieniem niewłaściwego świa-
4
dectwa pracy (6 tygodni), należy zaliczyć do stażu uprawniającego go do nagrody
jubileuszowej. Zatem łączny okres zatrudnienia powoda, przy uwzględnieniu powyż-
szych zaliczeń, w dacie rozwiązania stosunku pracy wynosi 29 lat i 1 miesiąc. Zda-
niem Sądu Rejonowego, nie można natomiast powodowi doliczyć do tego stażu okre-
sów pobierania zasiłku dla bezrobotnych oraz pobierania stypendium fundowanego.
Do stażu pracy powoda nie można również uwzględnić okresu, za który Sąd Rejo-
nowy wyrokiem z dnia 24 stycznia 2005 r., VII P 798/03, zasądził na jego rzecz od-
szkodowanie, gdyż wyrok w tej części został prawomocnie zmieniony wyrokiem Sądu
odwoławczego, w którym w miejsce odszkodowania za wadliwe rozwiązanie umowy
o pracę przywrócono powoda do pracy. Zdaniem Sądu Rejonowego, w związku z
przywróceniem do pracy nie ma podstaw prawnych do zaliczenia powodowi do łącz-
nego stażu pracy okresu pozostawania bez pracy od 13 grudnia 2002 r. do 23 marca
2007 r. Okres ten nie jest okresem zatrudnienia ani okresem uznawanym za okres
zatrudnienia, lecz „jedynie okresem podlegającym wliczeniu do okresu zatrudnienia,
w którym pracownik przywrócony do pracy orzeczeniem sądu nie pozostaje w sto-
sunku pracy”. W tym okresie pozostawania bez pracy pracownikowi nie przysługują
więc świadczenia wiążące się ze stosunkiem pracy (np. urlop, nagroda jubileuszowa,
tzw. „trzynasta pensja”, świadczenia socjalne). W ocenie Sądu Rejonowego, nie zo-
stała spełniona druga z koniecznych przesłanek warunkujących nabycie prawa do
nagrody jubileuszowej. Stosunek pracy powoda nie ustał w związku z przejściem na
rentę, bowiem pomiędzy tymi zdarzeniami nie wystąpił żaden związek o charakterze
czasowym, przyczynowym lub funkcjonalnym, tym bardziej że rozwiązanie stosunku
pracy z powodem nastąpiło bez wypowiedzenia z winy pracownika z powodu rażą-
cego naruszenia jego obowiązków pracowniczych. Zdaniem Sądu Rejonowego, bez
znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy jest to, że rozwiązanie umowy o pracę w powo-
łanym trybie naruszało przepisy prawa pracy.
W apelacji od wyroku Sądu Rejonowego powód wniósł o zmianę zaskarżo-
nego wyroku w całości i „zasądzenie od strony pozwanej kwoty 16.928,16 zł z usta-
wowymi odsetkami od 1 lipca 2007 r. do dnia zapłaty tytułem nagrody jubileuszowej
(obliczonej jako dwukrotność miesięcznego wynagrodzenia)”.
Wyrokiem z dnia 10 października 2007 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie: 1) zmienił wyrok Sądu Rejonowego w
punkcie pierwszym w części dotyczącej ustalenia prawa do bezpłatnych przejazdów
na rzecz powoda i jego żony w ten sposób, że ustalił, iż przysługuje im prawo do bez-
5
płatnych przejazdów tramwajami i autobusami pozwanej; 2) umorzył postępowanie
apelacyjne w części dotyczącej ustalenia prawa do bezpłatnych przejazdów tramwa-
jami i autobusami na rzecz syna powoda; 3) oddalił apelację w pozostałym zakresie;
4) zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów za-
stępstwa procesowego za drugą instancję.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, Sąd Rejonowy wyłączając na rozprawie w
dniu 26 lipca 2007 r. do odrębnego rozpoznania pismo złożone w tym dniu przez po-
woda o zasądzenie nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy z odsetkami od dnia 1
lipca 2007 r. [...] doprowadził do sytuacji, w której jednocześnie pozostawały w toku
między tymi samymi stronami dwa postępowania o nagrodę jubileuszową z tytułu
trzydziestoletniego stażu pracy, w których powód opierał żądanie o dwie koncepcje
nabycia prawa do tej nagrody. Pierwszą - że nabył do niej prawo w dniu 1 listopada
2003 r. oraz drugą - że nabył do niej prawo w dniu 1 lipca 2007 r. W ocenie Sądu
Okręgowego, nadal jednak jest to sprawa o to samo roszczenie i dlatego wyłączenie
pisma powoda z dnia 26 lipca 2007 r. do odrębnego rozpoznania nie zwalnia Sądu
odwoławczego z dokonania oceny, czy powód wypełnił przesłanki do nagrody jubile-
uszowej, także w granicach wynikających z pisma z 26 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy
wywiódł, że odnoszące się do powoda regulacje płacowe dawały mu uprawnienie do
nagrody jubileuszowej w razie ustania stosunku pracy w związku z przejściem na
rentę, jeżeli do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej brakuje mniej niż 12 mie-
sięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy. W dniu rozwiązania stosunku pracy
(13 grudnia 2002 r.) powód legitymował się jednym ciągłym okresem zatrudnienia u
pozwanej, przypadającym od 1 kwietnia 1974 r. do 13 grudnia 2002 r., czyli wynoszą-
cym 28 lat, 8 miesięcy i 13 dni. Po zaliczeniu trzymiesięcznego okresu pozostawania
bez pracy, za który powodowi przyznano wynagrodzenie za pracę, staż pracy po-
woda wynosi zatem 28 lat, 11 miesięcy i 13 dni. Zdaniem Sądu Okręgowego, do
stażu pracy powoda na potrzeby ustalenia uprawnienia do nagrody jubileuszowej nie
można zaliczyć okresu sześciu tygodni, za który powód otrzymał odszkodowanie z
tytułu wydania mu niewłaściwego świadectwa pracy (jak błędnie przyjął Sąd Rejo-
nowy), skoro nie ma do tego wyraźnej podstawy prawnej. Sąd Okręgowy podkreślił
przy tym, że uprawnienie powoda do nagrody jubileuszowej z tytułu zatrudnienia w
pozwanej Spółce nie jest uzależnione od nieprzerwanego zatrudnienia, a jedynie od
poprzednio zakończonych okresów zatrudnienia.
6
Według Sądu odwoławczego, osobnego rozważenia wymaga ocena nabycia
prawa do nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy w dniu 1 lipca 2007 r., o co powód
wyraźnie wnosił, a co nie zostało ocenione przez Sąd pierwszej instancji, z uwagi na
wyłączenie w tym zakresie sprawy do odrębnego rozpoznania. W okresie po 1 listo-
pada 2003 r., a więc także w dacie podjęcia pracy w wyniku przywrócenia (23 marca
2007 r.) powód pobierał rentę, jednakże w związku z podjęciem pracy wypłata tej
renty została od dnia 1 kwietnia 2007 r. wstrzymana z uwagi na osiąganie przez po-
woda przychodu w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wyna-
grodzenia. Po podjęciu pracy powód otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę z za-
chowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który upłynął w dniu 30
czerwca 2007 r. Wśród licznych przyczyn wypowiedzenia nie ma elementu wskazują-
cego, że rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z powodu przejścia na rentę. Po roz-
wiązaniu stosunku pracy ZUS z dniem 1 lipca 2007 r. podjął wypłatę zawieszonej
renty. Tak więc do okresu zatrudnienia powoda ustalonego poprzednio, wraz z okre-
sem, za który przyznano wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy (28 lat, 11
miesięcy i 13 dni), należy dodać nowy okres zatrudnienia przypadający od 23 marca
2007 r. do 30 czerwca 2007 r. (3 miesiące i 9 dni). Łącznie okres zatrudnienia po-
woda w dniu 30 czerwca 2007 r., czyli w dniu ponownego rozwiązania stosunku
pracy, wynosił zatem 29 lat, 2 miesiące i 22 dni. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie
można jednak przyjąć, aby ustanie stosunku pracy w dniu 30 czerwca 2007 r. nastą-
piło w związku z przejściem na rentę. Powód przeszedł już bowiem na rentę w dniu 1
listopada 2003 r. i na niej pozostawał, podejmując w marcu 2007 r. zatrudnienie u
strony pozwanej. Chociaż wypłata tego świadczenia została wstrzymana, to powód w
dalszym ciągu zachował status rencisty. Tak więc w dniu 1 lipca 2007 r. ZUS jedynie
wznowił wypłatę renty, a nie ustalał do niej prawa. Skoro brak jest bezpośredniego
związku między przejściem powoda na rentę inwalidzką a rozwiązaniem stosunku
pracy w dniu 30 czerwca 2007 r., to w powodowi nie przysługiwało prawo do nagrody
jubileuszowej z tytułu trzydziestoletniego okresu zatrudnienia (z odsetkami liczonymi
od dnia 1 lipca 2007 r.). W tym zakresie apelacja powoda podlegała oddaleniu. Sąd
odwoławczy uznał natomiast zasadność apelacji w zakresie ustalenia prawa do bez-
płatnych przejazdów środkami komunikacji, bowiem powód wykazał się nieprzerwa-
nym pięcioletnim okresem zatrudnienia w pozwanej Spółce, przypadającym w okre-
sie bezpośrednio poprzedzającym przejście na rentę.
7
Wyrok Sądu Okręgowego w części oddalającej apelację oraz obciążającej
kosztami postępowania (w punktach 3 i 4 sentencji) powód zaskarżył skargą kasa-
cyjną, zarzucając naruszenie: 1) art. 233 k.p.c., „poprzez dowolną, nie opierającą się
na wszechstronnym w rozważeniu materiału dowodowego ocenę (..), prowadzącą do
ustaleń że: powód nie spełnił przesłanek niezbędnych do uzyskania przez niego na-
grody jubileuszowej (..), tj. nie legitymował się 3-letnim okresem pracy w pozwanej
spółce, ewentualnie, (..) że ustanie stosunku pracy nie nastąpiło w związku z przej-
ściem powoda na rentę”; 2) art. 51 § 1 k.p. w związku z § 2 załącznika nr 5 do Re-
gulaminu wynagradzania pozwanej Spółki i w związku z art. 8 k.p., „przez jego nie-
właściwe zastosowanie wyrażające się w przyjęciu, że okresu pozostawania bez
pracy w związku z bezprawnym rozwiązaniem z powodem stosunku pracy nie wlicza
się do okresu zatrudnienia, od którego zależy przyznanie uprawnień pracowniczych
w postaci nagrody jubileuszowej”; 3) § 2 załącznika nr 5 do Regulaminu wynagradza-
nia w związku z § 2 pkt 1 ppkt 3 załącznika nr 4 do Regulaminu wynagradzania, § 4
pkt 3 załącznika nr 5A oraz § 6 pkt 3 załącznika nr 6 do Regulaminu wynagradzania,
„wyrażające się w przyjęciu, że okresu pozostawania bez pracy w związku z bez-
prawnym rozwiązaniem z powodem stosunku pracy nie wlicza się do okresu zatrud-
nienia od którego zależy przyznanie uprawnień pracowniczych w postaci nagrody
jubileuszowej”; 4) § 8 załącznika nr 5 do Regulaminu wynagradzania w związku z art.
921
§ 1 k.p. oraz w związku z art. 8 k.p., „przez jego niewłaściwe zastosowanie wyra-
żające się w przyjęciu, że powód nie spełnił przesłanek niezbędnych do przyznania
mu nagrody jubileuszowej, tj. przez uznanie, że ustanie stosunku pracy powoda w
pozwanej spółce nie nastąpiło w związku z przejściem powoda na rentę”.
W uzasadnieniu skargi, powód wywiódł w szczególności, że jego okres zatrud-
nienia w pozwanej Spółce - uwzględniający okres faktycznego, „pierwotnego” zatrud-
nienia, trzymiesięczny okres pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagro-
dzenie „za pracę” oraz okres „wtórnego” zatrudnienia po przywróceniu do pracy -
wynosi w sumie 29 lat, 2 miesiące i 22 dni. W dniu 1 listopada 2007 r., w czasie po-
zostawania bez pracy, powód uzyskał prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Zdaniem skarżącego, w tych okolicznościach możliwe są dwie korzystne dla powoda
interpretacje stanu faktycznego i prawnego sprawy. Po pierwsze, biorąc pod uwagę
art. 51 k.p. w związku z art. 8 k.p. oraz okoliczność, że został przywrócony do pracy,
powód uważa, że „formalnie” nabył prawo do nagrody jubileuszowej w okresie pozo-
stawania bez pracy, czyli w okresie, który nie może być traktowany jako przerwa w
8
zatrudnieniu. Zdaniem powoda, „faktycznie” roszczenie o zapłatę nagrody jubileuszo-
wej „zrealizowało się” dopiero w momencie podjęcia pracy w wyniku przywrócenia go
do pracy. Orzeczenie sądu przywracające pracownika do pracy ma charakter konsty-
tutywny, znoszący skutek rozwiązania umowy o pracę i prowadzący do restytucji sto-
sunku pracy, a zarazem reaktywuje ono stosunek pracy od dnia, w którym pracownik
wyraził gotowość niezwłocznego podjęcia pracy. W tym kontekście szczególnego
znaczenia nabiera prawna kwalifikacja okresu „przerwy w stosunku pracy”, pomiędzy
jego bezprawnym ustaniem, a restytucją. Skarżący uważa, że zawarta w art. 51 § 1
k.p. wzmianka o „wliczeniu do okresu zatrudnienia”, jak również o „braku przerwy w
zatrudnieniu”, oznacza, iż „jakkolwiek pracownik w tym okresie nie pozostawał w za-
trudnieniu, a zatem nie miał pracowniczego statusu prawnego, to jednak powyższy
okres ustawodawca nakazuje traktować na równi z okresem zatrudnienia”. Jeżeli
zatem pracownik nabył w tym okresie prawo do jakichkolwiek świadczeń, to nie może
zostać ich pozbawiony wyłącznie z tego powodu, że wówczas stosunek pracy formal-
nie nie istniał. Zdaniem powoda, „zapis umieszczony w przepisach płacowych, obo-
wiązujących w pozwanej Spółce, zgodnie z którym do okresu zatrudnienia od którego
należy prawo do nagrody jubileuszowej zalicza się okres przerwy w zatrudnieniu,
jeżeli pracownik został przywrócony do pracy na podstawie prawomocnego wyroku
sądu, wskazuje zatem na wyraźną wolę pracodawcy do zaliczania tego okresu prze-
rwy do stażu pracy”. Taka interpretacja prowadzi do wniosku, że powód w związku z
przywróceniem do pracy „formalnie nabył prawo do nagrody jubileuszowej w dniu 1
kwietnia 2004 r., zaś faktycznie jego roszczenie o wypłatę tej nagrody zaktualizowało
się dopiero w dniu podjęcia przez niego pracy - 23 marca 2007 r.”.
Po drugie, powód uważa, że gdyby nawet przyjąć, iż w czasie pozostawania
bez pracy pomiędzy 13 grudnia 2002 r., a 23 marca 2007 r. nie był formalnie zatrud-
niony i nie mógł nabyć prawa do nagrody jubileuszowej, to należy uznać, że w na-
stępstwie podjęcia kolejnego zatrudnienia (po przywróceniu do pracy) uzyskał wyma-
gany regulaminem dwudziestodziewięcioletni staż pracy, a ustanie stosunku pracy w
dniu 30 czerwca 2007 r. wiązało się z przejściem na rentę. Skoro okres pomiędzy 13
grudnia 2002 r., a 23 marca 2007 r. nie może być w świetle art. 51 k.p. „formalnie”
traktowany jako przerwa w zatrudnieniu, to powód uzyskał uprawnienie do renty
„jeszcze w czasie trwania zatrudnienia”, natomiast po rozwiązaniu stosunku pracy
zaczął z tego uprawnienia korzystać. „Faktycznie” powód nabył więc prawo do renty
w listopadzie 2003 r., a w związku z ustaniem stosunku pracy w dniu 30 czerwca
9
2007 r. zaczął korzystać z tego świadczenia. O ile więc nie można mówić „o formal-
nym rozwiązaniu stosunku pracy z powodu przejścia na rentę”, o tyle uprawnione jest
twierdzenie, że „ustanie stosunku pracy nastąpiło w związku z przejściem rentę”,
gdyż „formalnie”, bezpośrednio po zakończeniu stosunku pracy renta taka została
powodowi przyznana (reaktywowana). Skoro istniał związek pomiędzy ustaniem sto-
sunku pracy, a przejściem na rentę, nagroda jubileuszowa powinna być powodowi
wypłacona w dniu rozwiązania stosunku pracy.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie i zasą-
dzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasa-
cyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, biorąc z urzędu - w grani-
cach zaskarżenia - pod rozwagę nieważność postępowania. Granice zaskarżenia
wyznaczają zaś sformułowane w skardze zarzuty, skonkretyzowane ich uzasadnie-
niem oraz wnioskami. Żaden z zarzutów skargi nie dotyczy nabycia przez powoda
prawa do nagrody jubileuszowej w dniu 13 grudnia 2002 r. (data rozwiązania umowy
o pracę bez wypowiedzenia) i taka możliwość nie podlega rozważeniu.
Bezzasadny, a w istocie niedopuszczalny (przez to niepoddający się kontroli
kasacyjnej), jest zarzut obrazy art. 233 k.p.c. Przepis ten odnosi się wprost do oceny
dowodów, w związku z czym nie może stanowić podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 3
k.p.c.; por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2005 r., III CSK
13/05, OSNC 2006 nr 4, poz. 76). Zatem ocenie Sądu Najwyższego w postępowaniu
kasacyjnym został poddany stan faktyczny ustalony przez Sąd Okręgowy (w istot-
nych elementach niebudzący żadnych wątpliwości), z którego wynika, że stosunek
pracy łączący powoda z pozwaną istniał w okresie od dnia 1 kwietnia 1974 r. do dnia
13 grudnia 2002 r. (data rozwiązania z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia
z jego winy), a także w okresie od dnia 23 marca 2007 r. (data dopuszczenia powoda
do pracy w wyniku restytucyjnego wyroku sądu pracy) do dnia 30 czerwca 2007 r.
(data ponownego rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem).
W dacie pierwszego rozwiązania umowy o pracę (13 grudnia 2002 r.) staż
pracy powoda wynosił 28 lat, 8 miesięcy i 2 tygodnie. Prawomocnym wyrokiem sądu
powód został przywrócony do pracy na poprzednich warunkach oraz zasądzono na
10
jego rzecz wynagrodzenie za 3 miesiące pozostawania bez pracy. Tylko ten trzymie-
sięczny okres podlega doliczeniu do zakładowego stażu pracy w zakresie uprawnie-
nia do nagrody jubileuszowej. Odmienne stanowisko prezentowane przez skarżą-
cego nie ma oparcia w art. 51 § 1 k.p. W myśl art. 51 § 1 zdanie pierwsze k.p., pra-
cownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, wlicza się do okresu
zatrudnienia okres pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie. Na-
tomiast okresu pozostawania bez pracy, za który nie przyznano wynagrodzenia, nie
uważa się za przerwę w zatrudnieniu, pociągającą za sobą utratę uprawnień uzależ-
nionych od nieprzerwanego zatrudnienia (art. 51 § 1 zdanie drugie k.p.). Z art. 51 § 1
zdanie drugie k.p. wynika więc wyłącznie fikcja prawna, zgodnie z którą nie uważa
się za przerwę w zatrudnieniu, pociągającą za sobą utratę uprawnień uzależnionych
od nieprzerwanego zatrudnienia, czasu pozostawania bez pracy wskutek wadliwego
wypowiedzenia, za który to okres nie przyznano wynagrodzenia. Nie wynika nato-
miast z tego przepisu, że okres pozostawania bez pracy, za który nie przyznano wy-
nagrodzenia, jest okresem zatrudnienia (należy go tak traktować), lub że podlega
wliczeniu do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych lub
wreszcie, że w tym okresie można nabyć jakiekolwiek uprawnienia. Jest to okres „po-
zostawania bez pracy”, a więc okres, w którym stosunek pracy nie istnieje, czyli bez
wyraźnej normy prawnej nie może być on zaliczony do stażu pracy, czy traktowany,
jak okres zatrudnienia, w którym można nabyć uprawnienia pracownicze. Wynika to
wyraźnie z art. 51 § 1 zdanie pierwsze k.p., według którego tylko część okresu pozo-
stawania bez pracy (za którą przyznano wynagrodzenie), po podjęciu pracy w wyniku
przywrócenia do pracy, wlicza się do okresu zatrudnienia (a contrario, okres pozosta-
wania bez pracy, za który nie przyznano wynagrodzenia nie jest wliczany do okresu
zatrudnienia, a jedynie jest traktowany tak, jak to określa art. 51 § 1 zdanie drugie
k.p.). W konsekwencji osoba przywrócona do pracy, która podjęła zatrudnienie, nie
uzyskuje prawa do urlopu wypoczynkowego za okres pozostawania bez pracy (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1990 r., III PZP 15/90, OSNCP 1991
nr 4, poz. 45; PiZS 1991 nr 8-9, s. 68 z glosą M. Rafacz-Krzyżanowskiej). Przepis
art. 51 § 1 zdanie drugie k.p. zapobiega więc jedynie utracie uprawnień nabytych
przed bezprawnym rozwiązaniem stosunku pracy, lecz nie stwarza podstawy do uzy-
skania w okresie pozostawania bez pracy nowych uprawnień (wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 16 lutego 2007 r., II PK 199/06, OSNP 2008 nr 11-12, poz. 160; por. też
uzasadnienia uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 9 lipca 1992 r., I PZP 20/92,
11
OSNCP 1993 nr 1-2, poz. 2; wyroków z dnia 8 maja 2007 r., II PK 278/06, OSNP
2008 nr 13-14, poz. 187 i z dnia 29 stycznia 2007 r., II PK 181/06, OSNP 2008 nr 5-6,
poz. 64 oraz postanowienia z dnia 9 maja 2006 r., II PZP 2/06, OSNP 2007 nr 9-10,
poz. 133). Pozbawiony racji jest więc zgłoszony w skardze zarzut naruszenia art. 51
§ 1 k.p. oraz powołanych postanowień regulaminu wynagradzania. Z poczynionych w
sprawie ustaleń jednoznacznie wynika, że prawo do nagrody jubileuszowej w pozwa-
nej Spółce jest uzależnione od zakończonych okresów zatrudnienia, a nie od okresu
nieprzerwanego zatrudnienia. Staż pracy powoda w dniu 23 marca 2007 r., czyli w
dacie podjęcia zatrudnienia w wyniku przywrócenia do pracy, po uwzględnieniu do-
datkowego okresu 3 miesięcy, za który powodowi przyznano wynagrodzenie (a bez
uwzględnienia dalszego okresu pozostawania bez pracy), wynosił bowiem 28 lat, 11
miesięcy i 2 tygodnie.
Co do zarzutu naruszenia § 8 załącznika nr 5 do regulaminu wynagradzania w
związku z art. 921
§ 1 k.p. oraz w związku z art. 8 k.p. przez niewłaściwe uznanie, że
ustanie stosunku pracy powoda w dniu 30 czerwca 2007 r. nie nastąpiło w związku z
przejściem na rentę, należy zauważyć, iż w tej dacie (po doliczeniu okresu od 23
marca 2007 r. do 30 czerwca 2007 r.) łączny staż jego pracy wynosił 29 lat, 2 mie-
siące i 22 dni. Jednakże merytoryczne rozważenie tego zarzutu jest niemożliwe,
gdyż Sąd Najwyższy z urzędu (art. 39813
§ 1 zdanie drugie k.p.c.) stwierdza, że
postępowanie odwoławcze w tym zakresie jest dotknięte nieważnością (art. 379 pkt 3
k.p.c. - o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczyła się sprawa wcze-
śniej wszczęta). W toku postępowania powód wprawdzie cały czas dochodził rosz-
czenia o zapłatę nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy, ale opierał je na różnych kon-
strukcjach prawnych, a przede wszystkim na różnych stanach (twierdzeniach)
faktycznych, co do daty nabycia (a przez to wysokości świadczenia, daty jego wyma-
galności, płatności odsetek), a zwłaszcza co do okresów podlegających zaliczeniu do
stażu pracy. W istocie powód dochodził trzech roszczeń (o nagrodę jubileuszową za
30 lat pracy) opierających się na trzech różnych podstawach faktycznych, przy czym
tylko jedna z nich mogła być uzasadniona (powód mógł przecież nabyć tylko jedną
nagrodę jubileuszową za 30 lat pracy). Powód uzasadniał nabycie prawa do nagrody
jubileuszowej następująco: 1) w pozwie twierdził, że spełnił przesłanki tego
świadczenia w dacie rozwiązania umowy o pracę w dniu 13 grudnia 2002 r. w
związku z nabyciem prawa do renty w dniu 1 listopada 2003 r.; 2) w toku postępowa-
nia przed Sądem pierwszej instancji oparł roszczenie na doliczeniu do stażu pracy
12
uprawniającego go do nagrody całego okresu pozostawania bez pracy od 13 grudnia
2002 r. do 23 marca 2007 r.; 3) w piśmie procesowym przedłożonym na rozprawie w
dniu 26 lipca 2007 r. oparł roszczenie na doliczeniu dodatkowego okresu zatrudnie-
nia przypadającego od 23 marca 2007 r. do 30 czerwca 2007 r. Pierwsze dwie kon-
strukcje prawne zostały już omówione. Co do trzeciej (której dotyczy analizowany
zarzut) należy stwierdzić, że Sąd Rejonowy w ogóle takiej podstawy faktycznej i
prawnej roszczenia nie rozpoznał (nie poczynił w tym zakresie żadnych ustaleń fak-
tycznych i prawnych). Stało się tak dlatego, że pismo procesowe powoda z dnia 26
lipca 2007 r., zawierające roszczenie oparte na tej podstawie faktycznej i prawnej (na
wyraźny wniosek powoda złożony do protokołu rozprawy) zostało wyłączone do od-
rębnego rozpoznania. Zatem punkt pierwszy sentencji wyroku Sądu Rejonowego
dotyczy jedynie oddalenia powództwa w zakresie dwóch pierwszych podstaw fak-
tycznych zgłoszonego przez powoda żądania. Z pewnością Sąd Rejonowy nie orze-
kał w przedmiocie uprawnienia powoda do spornej nagrody jubileuszowej opartego
na trzeciej podstawie faktycznej, nie oddalił powództwa w tym zakresie i w ogóle nie
poddał merytorycznej ocenie prawa do nagrody jubileuszowej w związku z ustaniem
stosunku pracy powoda w dniu 30 czerwca 2007 r.
Powód kilkakrotnie modyfikując żądanie pozwu, w gruncie rzeczy dokonał
zmiany powództwa w rozumieniu art. 193 § 1 k.p.c. w ten sposób, że obok roszcze-
nia pierwotnego (zasądzenia nagrody jubileuszowej w związku z ustaniem stosunku
pracy w dniu 13 grudnia 2002 r. i nabyciem prawa do renty w dniu 1 listopada 2003
r.) zgłosił dwa nowe roszczenia (ponieważ wzajemnie się wyłączały, to należy je
uznać jako zgłoszone ewentualnie), z których pierwsze dotyczyło zasądzenia na-
grody jubileuszowej w związku z doliczeniem do stażu pracy uprawniającego do na-
grody całego okresu pozostawania bez pracy od 13 grudnia 2002 r. do 23 marca
2007 r., a drugie - zasądzenia nagrody jubileuszowej w związku z doliczeniem do
stażu pracy okresu pomiędzy 13 grudnia 2002 r. a 30 czerwca 2007 r. Zmiana po-
wództwa może bowiem polegać na zmianie jego podstawy faktycznej (konstrukcji
prawnej roszczenia), bez zmiany samego żądania. W rozpoznawanej sprawie
zresztą zmieniało się też żądanie co do wysokości i okresów odsetkowych (por. wy-
rok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2005 r., IV CK 298/05, LEX nr 186909
oraz postanowienie z dnia 9 listopada 2004 r., V CK 246/04, LEX nr 277887).
Roszczenie oparte na trzeciej ze wskazanych podstaw faktycznych (w istocie
trzecie roszczenie) zostało wyłączone przez Sąd Rejonowy do odrębnego rozpozna-
13
nia [...] i nie było objęte rozstrzygnięciem Sądu pierwszej instancji w rozpoznawanej
sprawie. Rozpoznanie tego roszczenia przez Sąd Okręgowy było niedopuszczalne.
Jeżeli uznać, że powód w tym zakresie w apelacji zaskarżył wyrok Sądu pierwszej
instancji, to apelacja dotyczyła orzeczenia nieistniejącego i z tego względu była nie-
dopuszczalna (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1965 r., I PR 366/65,
OSPiKA 1966 nr 7-8, poz. 172 z glosą J. Krajewskiego; z dnia 25 lutego 1997 r., II
CKN 15/97, OSNC 1997 nr 6-7, poz. 89 i z dnia 19 grudnia 1997 r., I PKN 448/97,
OSNAPiUS 1998 nr 22, poz. 649 oraz postanowienia z dnia 21 grudnia 1981 r., I
PRN 96/81, OSNCP 1982 nr 5-6, poz. 87; z dnia 7 października 1998 r., II UKN
247/98, OSNAPiUS 1999 nr 20, poz. 665; z dnia 15 października 1999 r., I PKN
325/99, OSNAPiUS 2001 nr 5, poz. 164; z dnia 22 października 1999 r., I PZ 45/99,
OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 352 i z dnia 11 września 2002 r., V CKN 1165/00, LEX
nr 57221). Jeżeli natomiast przyjąć, że powód zgłosił nowe roszczenie w apelacji
(powtórnie zgłosił roszczenie, które zostało wyłączone do odrębnego rozpoznania),
to jego rozpatrzenie przez Sąd odwoławczy było niezgodne z art. 383 k.p.c., gdyż nie
były spełnione przesłanki tego przepisu, a należy go wykładać ściśle. Przedmiotem
procesu przed sądem odwoławczym może być bowiem tylko to, co było przedmiotem
rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji. Dlatego też w postępowaniu odwoławczym
co do zasady nie można ani rozszerzać żądania pozwu, ani występować z nowymi
roszczeniami, a zmiana powództwa jest dopuszczalna tylko w ograniczonym zakre-
sie, wyznaczonym przez ściśle interpretowany art. 383 k.p.c. Jest to przede wszyst-
kim rezultat uwzględnienia ustrojowej zasady, że postępowanie sądowe jest co naj-
mniej dwuinstancyjne (art. 176 ust. 1 Konstytucji RP). Sąd drugiej instancji, rozstrzy-
gając o żądaniu, które nie było przedmiotem orzeczenia sądu pierwszej instancji,
byłby pierwszym i jedynym sądem o pełnym zakresie kognicji, a więc stanowiłoby to
rozpoznanie sprawy z naruszeniem konstytucyjnej zasady dwuinstancyjnego postę-
powania sądowego.
W orzecznictwie można zauważyć rozbieżność co do oceny konsekwencji pro-
cesowych naruszenia zakazu z art. 383 k.p.c., w szczególności, czy apelacja zawie-
rająca nowe roszczenie powinna zostać oddalona (postanowienie Sądu Najwyższego
z 22 czerwca 2001 r., I PZ 22/01, OSNP 2003 nr 10, poz. 255), czy odrzucona (po-
stanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 21 lutego 2008 r., I ACa 18/08,
Orzecznictwo SA w Białymstoku 2008 nr 2-3, s. 25). W okolicznościach rozpoznawa-
nej sprawy rozstrzygnięcie tego problemu nie jest potrzebne, gdyż postępowanie
14
przed Sąd drugiej instancji w omawianym zakresie dotknięte jest nieważnością. Wy-
rok Sądu odwoławczego w tym przedmiocie oznaczał bowiem rozpoznanie między
tymi samymi stronami sprawy o to samo roszczenie, wcześniej wszczętej (art. 379
pkt 3 k.p.c.). W momencie wydania wyroku przez Sąd drugiej instancji, przed Sądem
Rejonowym toczyła się bowiem sprawa o to roszczenie między tymi samymi stronami
(sprawa [...], tocząca się wskutek wyłączenia do odrębnego rozpoznania żądania
sformułowanego w piśmie procesowym powoda z dnia 26 lipca 2006 r.). Częściowa
nieważność postępowania apelacyjnego spowodowała konieczność uchylenia z
urzędu zaskarżonego wyroku w tym zakresie, zniesienia przez Sąd Najwyższy postę-
powania w części dotkniętej nieważnością oraz umorzenia postępowania apelacyj-
nego (art. 39813
§ 1 oraz art. 386 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.). Wobec tego za-
rzuty skargi kasacyjnej w tej części są bezprzedmiotowe. Rozstrzygnięcie to nie
narusza zakazu reformationis in peius (art. 384 w związku z art. 39821
k.p.c.), mimo
że Sąd Rejonowy w sprawie [...] postanowieniem z dnia 30 października 2007 r. pra-
womocnie odrzucił pozew. Postanowienie to nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej
(art. 366 k.p.c.), a wskutek uchylenia w tym zakresie wyroku Sądu drugiej instancji
(umorzenia postępowania apelacyjnego i braku rozstrzygnięcia w wyroku Sądu dru-
giej instancji), roszczenie powoda nie jest rozpoznane.
Z tych względów na podstawie wskazanych przepisów, a w części oddalającej
skargę na podstawie art. 39814
k.p.c., orzeczono jak w sentencji, znosząc wzajemnie
pomiędzy stronami koszty postępowania kasacyjnego na mocy art. 100 k.p.c.
========================================