Pełny tekst orzeczenia

Orzeczenie z dnia 21 października 2008 r.
III KAS 2/08
1. Porozumienie („umowa społeczna”) pracodawcy ze związkami zawo-
dowymi, które nie jest oparte na ustawie oraz nie określa praw i obowiązków
stron stosunku pracy, nie ma charakteru normatywnego w rozumieniu art. 9 § 1
k.p.
2. Porozumienie takie ma oparcie w art. 59 ust. 2 Konstytucji RP i ustala
uprawnienia oraz zobowiązania jego stron.
3. Jeżeli pracodawca zobowiązał się w umowie społecznej do uzgodnie-
nia restrukturyzacji ze związkami zawodowymi, to powinien zobowiązanie to
wykonać z odpowiednią starannością. Związki zawodowe nie mogą jednak blo-
kować restrukturyzacji.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Członkowie: Marek
Solecki, Janusz Śniadecki, Edmund Myszka, Mirosław Czapiewski, Marcin Robert
Łysiak, Andrzej Stankiewicz.
Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym, po rozpoznaniu w
dniu 21 października 2008 r. sprawy z wniosku Wspólnej Reprezentacji Organizacji
Związkowych działających w Grupie Kapitałowej ENERGA SA w Gdańsku o rozpo-
znanie sporu zbiorowego pracy z pracodawcami: ENERGA - OPERATOR Spółka
Akcyjna w Gdańsku, ENERGA - OPERATOR SA - Oddział w Gdańsku, ENERGA -
OPERATOR SA - Oddział w Koszalinie, ENERGA - OPERATOR SA - Oddział w Ka-
liszu, ENERGA - OPERATOR SA - Oddział w Elblągu, ENERGA - OPERATOR SA -
Oddział w Płocku, ENERGA - OPERATOR SA - Oddział w Olsztynie, ENERGA -
OPERATOR SA - Oddział w Toruniu, ENERGA - OPERATOR SA - Oddział w Słup-
sku, w przedmiocie braku uzgodnienia sprzedaży zorganizowanej części przedsię-
biorstwa w postaci (Biura Obsługi Klientów) do innej spółki
1. s t w i e r d z i ł o, że Pracodawcy przeprowadzili restrukturyzację w zakre-
sie wydzielenia ze struktur ENERGA - OPERATOR SA Biur Obsługi Klienta do spółki
2
Twoja Energia sp. z o.o. bez wystarczających starań o uzyskanie uzgodnienia ze
związkami zawodowymi;
2. s t w i e r d z i ł o jednocześnie, że działanie Pracodawców, o którym
mowa w pkt 1, nie stanowiło naruszenia postanowień Umowy Społecznej o charakte-
rze normatywnym;
3. u z n a ł o, że działanie Pracodawców, o którym mowa w pkt 1, nie pozba-
wia skutków prawnych dokonanej restrukturyzacji;
4. z o b o w i ą z a ł o Pracodawców, w przypadku przyszłych zamierzeń w
zakresie „dalszej restrukturyzacji”, do każdorazowego podjęcia szczególnych starań
o uzgodnienie kwestii dotyczących praw i interesów pracowniczych ze stroną związ-
kową, co dotyczy także podjęcia starań o zawarcie porozumienia, o którym mowa w
art. 261
ust. 3 ustawy o związkach zawodowych; powyższe wyczerpuje obowiązek
określony w postanowieniach art. 18 ust. 2 i 3 Umowy Społecznej;
5. o d d a l i ł o dalej idące roszczenia Wnioskodawcy;
6. s t w i e r d z i ł o, że orzeczenie wiąże Strony.
U z a s a d n i e n i e
We wniosku z dnia 7 lipca 2008 r. o wszczęcie postępowania przed Kolegium
Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym Wspólna Reprezentacja Organizacji
Związkowych działających w Grupie Kapitałowej ENERGA SA wniosła o zaprzesta-
nie działań niezgodnych z art. 18 Umowy Społecznej z dnia 19 lipca 2007 r. nr 1/1-
GK ENERGA/2007 oraz art. 4, 5 i 6 Porozumienia z dnia 7 marca 2007 r. - w tym
niezwłocznego wstrzymania wykonania umowy z dnia 23 czerwca 2008 r. sprzedaży
zorganizowanej części przedsiębiorstwa w postaci Biur Obsługi Klienta do innej
spółki do czasu uzgodnienia tego procesu restrukturyzacji i zawarcia porozumienia, o
którym mowa w art. 261
ust. 3 ustawy o związkach zawodowych, do czego zobowią-
zuje art. 18 ust. 3 Umowy Społecznej.
W uzasadnieniu wniosku wskazano, że ENERGA - OPERATOR SA przez po-
dejmowanie działań mających na celu przenoszenie pracowników Obsługi Klienta
oraz Teleinformatyki do innych pracodawców naruszyła zobowiązania przyjęte w po-
rozumieniu z dnia 3 sierpnia 2007 r. ustalającym kolejność podejmowanych proce-
sów restrukturyzacyjnych, a także wynikające z art. 46 Umowy Społecznej zobowią-
zanie nieprzeprowadzania restrukturyzacji przed ustaleniem parytetu wymiany akcji
3
oraz przed utworzeniem Międzyzakładowego Pracowniczego Programu Emerytalne-
go (art. 24 Umowy Społecznej). Zasadniczy jednak zarzut dotyczył naruszenia wyni-
kającego z art. 18 Umowy Społecznej zobowiązania Pracodawców, że nie podejmą
kolejnych działań restrukturyzacyjnych bez uprzednich uzgodnień z właściwymi
związkami zakładowymi (art. 18 ust. 2) ora, że w trakcie obowiązywania Umowy
Społecznej nie będą podejmować działań zmierzających do przejścia całości lub
części zakładu pracy w rozumieniu art. 231
k.p. bez zawarcia porozumienia, o którym
mowa w art. 261
ust. 3 ustawy o związkach zawodowych.
Powyższy wniosek jest podjętą przez stronę związkową próbą rozwiązania
sporu zbiorowego przez poddanie go rozstrzygnięciu Kolegium Arbitrażu Społeczne-
go (art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych,
Dz.U. Nr 55, poz. 236 ze zm.). Przedmiotowy spór rozpoczęło wystąpienie strony
związkowej w piśmie do pracodawcy z dnia 27 września 2007 r. Wobec nieskutecz-
ności podjętych następnie rokowań i mediacji - zakończyło je spisanie dnia 28 kwiet-
nia 2008 r. protokołu rozbieżności. W protokole tym ujawniono jako nadal aktualne w
szczególności żądanie strony związkowej przestrzegania przez Pracodawców art. 18
Umowy Społecznej oraz art. 4, 5 i 6 porozumienia z 7 marca 2007 r., w tym wstrzy-
mania działań mających na celu przenoszenie pracowników Obsługi Klientów oraz
Teleinformatyki do innych pracodawców. Według strony reprezentującej Pracodaw-
ców strona związkowa otrzymała trzy warianty propozycji wydzielenia Biur Obsługi
Klienta (informacja z dnia 24 kwietnia 2008 r.), które gwarantują realizację celu
Umowy Społecznej i w pełni zabezpieczają liczbę miejsc pracy zarówno w Grupie
ENERGA jak i liczbę miejsc pracy dla obecnych pracowników Biur Obsługi Klienta,
gwarantują zachowanie wszystkich warunków pracy i płacy oraz innych świadczeń
ujętych w Umowie Społecznej. Ponadto wszyscy pracownicy BOK otrzymaliby dodat-
kowe świadczenia premiowe. Pracodawca zasadniczo stoi na stanowisku, że żąda-
nia strony związkowej wykraczają poza zakres ochrony miejsc pracy i warunków
płacy i ingerują w zakres, sposób i cel prowadzenia działalności gospodarczej pro-
wadzonej w ramach Grupy ENERGA.
Strona związkowa podniosła, że o wariantach wydzielenia BOK dowiedziała
się dopiero z biuletynu wewnętrznego „Express nr 21/2008” oraz z informacji z dnia
24 kwietnia 2008 r.
W Umowie Społecznej określa się:
Art. 18
4
1. Pracodawcy w przypadku dokonywania dalszej restrukturyzacji Grupy Ka-
pitałowej ENERGA zobowiązują się przestrzegać postanowień niniejszej Umowy
Społecznej, wcześniej zawartych umów i porozumień oraz obowiązujących przepi-
sów prawa pracy.
2. Pracodawcy zobowiązują się, że nie podejmą kolejnych działań restruktury-
zacyjnych bez uprzednich uzgodnień z właściwymi Związkami Zawodowymi.
3. Pracodawcy zobowiązują się w trakcie obowiązywania Umowy Społecznej
nie podejmować działań zmierzających do przejścia całości lub części zakładu pracy
w rozumieniu art. 23 1
k.p. bez zawarcia porozumienia o którym mowa w art. 261
ust.
3 ustawy o związkach zawodowych.
Art. 46
1. Zawarcie niniejszej Umowy Społecznej oznacza aprobatę Związków Zawo-
dowych dla dokonanych do dnia zawarcia Umowy Społecznej, działań restrukturyza-
cyjnych ENERGA - OPERATOR SA w zakresie wydzielenia obrotu i wytwarzania,
celem spełnienia przez tę spółkę wymagań wynikających z art. 9 c i art. 9 d ustawy z
dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 89,
poz. 625 ze zm.).
2. Dalsze zmiany restrukturyzacyjne polegające między innymi na przenosze-
niu majątku Iub pracowników nastąpią z poszanowaniem postanowień Umowy Spo-
łecznej, po ustaleniu parytetu zamiany akcji dokonanego na podstawie Ustawy o
konwersji akcji. Działania te powinny być zgodne z decyzją Prezesa Urzędu Regula-
cji Energetyki z dnia 30 czerwca 2007 r. nr DPE - 47- 31(12)/2686/2007/T - załącznik
nr 1 - o wyznaczeniu ENERGA - OPERATOR SA (d. Koncern Energetyczny
ENERGA SA) operatorem systemu dystrybucyjnego.
3. Strony zgodnie oświadczają, że z chwilą wejścia Umowy Społecznej w ży-
cie traci moc Umowa Społeczna - nr 4/1-G8/2004 dotycząca zabezpieczenia praw i
interesów pracowniczych w procesie konsolidacji i restrukturyzacji Spółek tworzących
Grupę G-8, zawarta w Straszynie dnia 30 grudnia 2004 r., za wyjątkiem art. 9 i 10
oraz załącznika nr 1 do powyższej umowy tj. Porozumienia w sprawie zabezpiecze-
nia praw do akcji pracowniczych w związku z konsolidacją spółek dystrybucyjnych
tworzących grupę G - 8, który stanowi załącznik nr 2 do niniejszej umowy.”
W porozumieniu z dnia 7 marca 2007 r. w sprawie uprawnień Związków Za-
wodowych w procesie konsolidacji pionowej i restrukturyzacji stanowi że:
㤠4
5
1. Pracodawcy gwarantują, że Pracownicy zachowają swoje dotychczasowe
uprawnienia wynikające z ZUZP, PZUZP, Umowy Społecznej i innych dotyczących
ich aktów, porozumień i źródeł prawa pracy w rozumieniu art. 9 KP. W szczególności
Pracownicy zachowają uprawnienia i dotychczasowe warunki realizacji tych upraw-
nień wynikające z: a) pracowniczych programów emerytalnych, b) ubezpieczeń gru-
powych, c) dodatkowej opieki medycznej, d) działalności Pracowniczej Kasy Zapo-
mogowo - Pożyczkowej, e) działalności zakładowego funduszu świadczeń socjal-
nych, f) PUZP (w szczególności premii rocznej, dopłat do taryfy pracowniczej i de-
putatu węglowego);
2. W przypadku restrukturyzacji (w tym utworzenie OSD) zachowanie upraw-
nień przez pracowników zostanie potwierdzone w porozumieniu zawartym na pod-
stawie art. 261
ust. 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j.t.
Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) oraz pkt 4 Porozumienia z dnia 26.10.2006 r.
§ 5
Strony zgodnie ustalają następujące zasady i tryb postępowania:
1. W ciągu 14 dni od dnia zawarcia niniejszego porozumienia Pracodawcy
przedstawią Związkom Zawodowym zaktualizowany szczegółowy harmonogram
konsolidacji i restrukturyzacji uwzględniający przeprowadzenie konsultacji i uzgod-
nień wynikających z porozumienia z dnia 26 października 2006 r. i niniejszego poro-
zumienia.
2. Związkom Zawodowym działającym u pracodawcy uczestniczącego w pro-
cesie konsolidacji i restrukturyzacji Pracodawcy przedstawią projekty i analizy eko-
nomiczne i organizacyjno - prawne planowanych przedsięwzięć konsolidacyjnych i
restrukturyzacyjnych; powyższe nie zwalnia Pracodawców z obowiązków wynikają-
cych z art. 261
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j.t. Dz.U. z
2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.).
3. Wyrażenie stanowiska przez organizacje związkowe w związku z powiado-
mieniem i przedstawieniem projektów i analiz, o których mowa w pkt 2, nastąpi nie
później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania dokumentów, o których mowa w art.
13 ustawy z dnia 7.04.2006 roku o informowaniu pracowników oraz o przeprowadza-
niu z nimi konsultacji.
4. Zawiadomienie właściwych organizacji związkowych przez pracodawców
uczestniczących w przedsięwzięciach restrukturyzacyjnych o planowanym przejściu
części lub całości zakładu pracy na nowego pracodawcę nastąpi nie później niż 30
6
dni przed planowanym przejściem, z obowiązkiem podjęcia negocjacji w celu uzgod-
nienia i podpisania porozumienia na podstawie art. 9 Kp w trybie art. 261
ust. 3
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j. t. Dz.U. z 2001 r. Nr 79.
poz. 854 ze zm.).
5. Decyzje i działania Strony Pracodawców dotyczące interesów pracowników
Koncernu Energetycznego ENERGA SA, spółki zarządzającej i Spółek Zależnych
związane z programem konsolidacji i restrukturyzacji wymagają każdorazowo uzgod-
nienia na podstawie Porozumienia w G-8 nr 3/1 w sprawie zasad współpracy .....
oraz Umowy Społecznej. Strona Pracodawców zobowiązuje się nie podejmować de-
cyzji i działań dotyczących praw i interesów pracowników Koncernu Energetycznego
Energa SA, spółki zarządzającej i Spółek Zależnych bez uprzednich uzgodnień, o
jakich mowa w zdaniu poprzednim.
6. Prowadzenie działań konsolidacyjnych lub restrukturyzacyjnych niezgodnie
z postanowieniami porozumienia z dnia 26 października 2006 r., i niniejszego poro-
zumienia uprawnia Związki Zawodowe do podjęcia działań dopuszczalnych w obo-
wiązujących przepisach prawa.
§ 6
Przedmiotem porozumienia, o którym mowa w § 5 pkt 5 mogą być w szcze-
gólności sprawy uregulowane w Umowie Społecznej i Porozumieniu w G-8 nr 3/1,
dostosowujące jej Postanowienia do specyfiki działalności określonej spółki.”
W toku postępowania przed Kolegium Arbitrażu Społecznego pomimo wysił-
ków Kolegium i zasadniczo dobrej woli obu stron nie udało się uzyskać pożądanego
porozumienia.
Powstała natomiast nowa sytuacja w związku z faktycznym urzeczywistnie-
niem sprzedaży przez Energa - Operator SA na rzecz Twoja Energia Spółki z o.o.
części przedsiębiorstwa składającego się z Biura Obsługi Klienta. Według niekwe-
stionowanych przez drugą stronę twierdzeń strony pracodawców umowa sprzedaży z
dnia 10 czerwca 2008 r. została wykonana, odpowiednie składniki majątkowe zostały
przeniesione na nabywcę, a pracownicy dotychczas zatrudnieni na stanowiskach
związanych z zakresem obsługi klienta stali się pracownikami Twojej Energii Spółki z
o.o., na podstawie art. 231
§ 1 k.p. z zachowaniem dotychczasowych uprawnień.
Pracodawcy oświadczyli, że przejęci pracownicy zachowają uprawnienia wynikające
z Umowy Społecznej także dlatego, że ich nowy pracodawca jest również sygnata-
riuszem Umowy Społecznej. W związku z wydzieleniem Biur Obsługi Klienta i w kon-
7
sekwencji - zmianą pracodawcy w stosunkach pracy, strona pracodawców przyznała,
że nie zostało w tym przedmiocie zawarte porozumienie ze związkami zawodowymi,
gdyż pracodawcy uznali, że nie zachodzi taka potrzeba po myśli art. 261
ust. 3
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), wobec braku działań, o których mowa w tym przepi-
sie, dotyczących zmiany warunków zatrudniania pracowników.
Pomimo faktycznego zrealizowania wydzielenia i sprzedaży Biur Obsługi
Klienta, wnioskodawca niniejszego postępowania (strona związkowa) nie wycofał się
z wyrażonego we wniosku żądania dotyczącego Biur Obsługi Klienta. W tym przed-
miocie strona związkowa wniosła o stwierdzenie, że dokonane „procesy” wydzielenia
BOK są nieważne. Niezależnie od tego żądania, chociaż w związku z faktycznym
urzeczywistnieniem sprzedaży BOK, strona Związkowa wniosła o stwierdzenie w
rozstrzygnięciu sprawy przez Kolegium Arbitrażu Społecznego,
po pierwsze: „że Energa - Operator SA prowadząc restrukturyzację między innymi w
zakresie wydzielenia zorganizowanej części przedsiębiorstwa w postaci Biur Obsługi
Klienta i przeniesienia do innego podmiotu, bez uzgodnienia ze stroną społeczną w
postaci podpisania porozumienia w trybie art. 261
ustawy o związkach zawodowych
naruszyła zakładowe prawo pracy, a w szczególności jego część w postaci umowy
Społecznej”; po drugie: „że Pracodawca jest zobowiązany w przypadku kolejnych
restrukturyzacji w których pojawią się elementy praw i interesów pracowniczych
przestrzegać zakładowego prawa pracy między innymi w zakresie prowadzenia
uzgodnień”.
Strona pracodawców wniosła o oddalenie niezasadnego jej zdaniem żądania
dotyczącego Biur Obsługi Klienta oraz pozostawienie bez rozpatrzenia powyżej
przedstawionych wniosków, które pracodawcy uznają za wykraczające poza zakres
rozpatrywanego sporu zbiorowego. Pomimo takiego zastrzeżenia Pracodawcy usto-
sunkowali się merytorycznie do obu „nowych” wniosków, uważając je za niezasadne i
wnosząc o ich nieuwzględnienie. Co do pierwszego z nich podniesiono, że wniosko-
wane stwierdzenie prowadziłoby do dokonania ustalenia, że postanowienia Umowy
Społecznej mają wyłącznie charakter normatywny, co jest niezgodne z treścią
Umowy Społecznej, której postanowienia ustalające prawa i obowiązki partnerów
społecznych „posiadają charakter co najwyżej obligatoryjny, z pewnością nienorma-
tywny”. Z kolei wobec niedokonywania zmiany warunków zatrudnienia pracowników,
nieuzgodnienie porozumienia „nie uchybia istnieniu praw i obowiązków Partnerów
8
Społecznych, posiadających charakter obligacyjny, o ile zostały ważnie podjęte”. Co
do drugiego z „nowych wniosków” Pracodawcy uznali go za bezprzedmiotowy, gdyż
wykracza poza rozstrzygany spór zbiorowy i nie dotyczyłby także sporu innego gdyż
„Pracodawcy oświadczają, że będą prowadzić z Organizacjami Związkowymi repre-
zentującymi pracowników uzgodnienia decyzji i działań dotyczących praw i interesów
tych pracowników zgodnie z niekwestionowanym postanowieniem w art. 8 obowią-
zującej Umowy Społecznej, co skutkuje zdaniem Pracodawców niezawiśnięciem
sporu zbiorowego w tej kwestii zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
rozwiązywaniu sporów zbiorowych”.
Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym zważyło, co nastę-
puje:
W pierwszym rzędzie Kolegium zdecydowało o rozpoznaniu co do zasadności
wszystkich zgłoszonych w sprawie wniosków przez stronę związkową. Nie ma bo-
wiem racji strona pracodawców, że wskazane wyżej wnioski, które zostały sformuło-
wane już w toku postępowania przed Kolegium, nie dotyczą sporu zbiorowego, tego
sporu, który rozpoczął się od wystąpienia Związków Zawodowych w piśmie do Pra-
codawców z dnia 27 września 2007 r. i który - wobec nieskuteczności rokowań i me-
diacji - został przeniesiony na forum Kolegium Arbitrażu Społecznego. Przedmiotem
tego sporu poddanym postępowaniu arbitrażowemu - jak to wynika z uzasadnienia
wniosku z dnia 7 lipca 2008 r. - jest dążenie organizacji związkowych do zapewnienia
wykonywania przez Pracodawców wskazanych postanowień Umowy Społecznej z
dnia 19 lipca 2007 r. (także wcześniejszego porozumienia z dnia 7 marca 2007 r.)
zobowiązujących - według stanowiska wnioskodawcy - do uzgodnienia wszelkich
procesów restrukturyzacyjnych istotnych z punktu widzenia spraw pracowniczych
(art. 8 i 18 ust. 2 umowy Społecznej), a także do zawarcia porozumienia - stosownie
do art. 18 ust. 3 Umowy Społecznej - koniecznego w sytuacji, o której mowa w art.
261
ust. 3 ustawy o związkach zawodowych. Pomijając tutaj kwestie, których wnio-
skodawcy nie powoływali w postępowaniu przed Kolegium Arbitrażu Społecznego,
na pewno w centrum sporu poddanego rozstrzygnięciu Kolegium pozostawało zobo-
wiązanie Pracodawców do wykonywania wskazanych we wniosku postanowień
Umowy Społecznej, które wnioskodawca uważał za przepisy zakładowego prawa
pracy i którym nadawał określone znaczenie interpretacyjne. Dla określenia zakresu
9
sprawy rozpatrywanej przez Kolegium miało zatem znaczenie nie tylko żądanie wy-
artykułowane w petitum wniosku ale także podstawa tego żądania przedstawiona w
uzasadnieniu wniosku. Należy przy tym zauważyć, że inicjujący postępowanie przed
Kolegium wniosek został sformułowany bardzo ogólnie; żądano w nim wszak „za-
przestania działań niezgodnych z art. 18 Umowy Społecznej”, natomiast żądanie
skonkretyzowane odnośnie wstrzymania wykonania umowy sprzedaży BOK., przed-
stawiono jako jeden z przypadków żądanego zakazu ogólnego. Natomiast - co
zresztą jest najistotniejsze - skonkretyzowana podstawa faktyczna wniosku dotyczyła
twierdzeń i sytuacji związanych ze sprzedażą Biur Obsługi Klienta traktowanych jako
wydarzenie restrukturyzacyjne podjęte i przeprowadzone przez Pracodawcę bez
wymaganych - według związków - uzgodnienia i porozumienia. To zasadnicze doty-
czące udziału organizacji związkowych w procesie restrukturyzacji źródło przedmio-
towego sporu zbiorowego nie straciło dla strony związkowej znaczenia ani odpo-
wiedniego powiązania z podstawą faktyczną sporu nawet wówczas, gdy wydzielenie
Biur Obsługi Klienta stało się faktem dokonanym.
Przechodząc do meritum sprawy poddanej rozstrzygnięciu Kolegium Arbitrażu
Społecznego przy Sądzie Najwyższym należało w pierwszym rzędzie rozważyć
sporną kwestię zobowiązania Pracodawców do uzgodnienia ze Związkami Zawodo-
wymi działań restrukturyzacyjnych takich jak przedmiotowe wydzielenie Biur Obsługi
Klienta. Chodziło o określenie źródła tego zobowiązania, czy wynika ono z zakłado-
wych przepisów prawa pracy, a jeżeli nie, to jakie tego są konsekwencje prawne.
Zgodnie z art. 9 § 1 k.p. ilekroć w Kodeksie jest mowa o prawie pracy rozumie
się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonaw-
czych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postano-
wienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbioro-
wych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
Nie mają racji Związki Zawodowe w przyjętym przez siebie założeniu jakoby posta-
nowienia art. 18 ust. 2 i ust. 3 Umowy Społecznej stanowiły „prawo pracy” w rozu-
mieniu art. 9 § 1 k.p.; postanowienia te wykraczają bowiem poza ustawę, na której
oparta jest Umowa Społeczna i nie określają praw i obowiązków stron stosunku
pracy (pracowników i pracodawców).
Wnioskodawca twierdzi, że Umowa Społeczna opiera się na art. 261
ustawy o
związkach zawodowych co odpowiada odpowiedniemu zapisowi zwartemu we wstę-
pie do tej Umowy. Tymczasem ustalenia z art. 18 ust. 2 i ust. 3 Umowy Społecznej
10
nie mają adekwatnego odniesienia do wskazanego przez Związki Zawodowe ich
ustawowego źródła. Postanowienia te wykraczają poza zakres - i nawet cel (sens) -
ustawowego wzorca i to w taki sposób, że w żadnym razie nie mogłyby być uznane
za rozwinięcie czy uzupełnienie normy ustawowej. Powyższe stanowisko Kolegium
wynika z przeprowadzonej analizy porównawczej obu tekstów - ustawy oraz Umowy
Społecznej. Rzeczą podstawową wydaje się zwrócenie uwagi na to, że art. 261
ustawy o związkach zawodowych w jakimkolwiek zakresie nie określa roli (zadań,
uprawnień) związków zawodowych w odniesieniu do podstaw przejścia zakładu
pracy lub jego części na nowego pracodawcę. Te kwestie, dlaczego i według jakich
reguł następuje transfer, nie są w art. 261
ustawy przedmiotem regulacji, bo one nie
należą do ustawowo określonych zadań związków zawodowych. Z tego punktu wi-
dzenia cel rozpatrywanej regulacji ustawowej dobrze wyraża jej pierwsze zdanie,
określające stan rzeczy poddany normowaniu: „w razie przejścia zakładu pracy lub
jego części na nowego pracodawcę”. Tak więc nie wprowadzając ograniczenia
transferu, który najogólniej mówiąc, podlega dziedzinie zarządzania i prerogatywom
pracodawcy (właściciela), określone zostały w poszczególnych ustępach art. 261
ustawy wymagane zachowania i obowiązki pracodawców - dotychczasowego i no-
wego - będące konsekwencją sytuacji „przejścia zakładu pracy”. W sensie funkcjo-
nalnym uregulowania z art. 261
ustawy o związkach zawodowych pełnią rolę zabez-
pieczeń (instytucjonalnych gwarancji) skutków przejścia zakładu pracy na innego
pracodawcę określonych w art. 231
k.p.; pod tym kątem należy odczytywać upraw-
nienia związków zawodowych jako strażnika interesów pracowników, którzy stają się
- z mocy prawa - pracownikami nowego pracodawcy ale „w dotychczasowych sto-
sunkach pracy”.
Zakresem art. 261
ustawy o związkach zawodowych objęte są następujące
zagadnienia: a) obowiązek poinformowania zakładowych organizacji związkowych o
przewidywanym terminie „przejścia”, jego przyczynach, prawnych ekonomicznych
oraz socjalnych skutkach dla swoich pracowników, oraz o zamierzonych działaniach
dotyczących warunków zatrudnienia tych pracowników, w szczególności warunków
pracy, płacy i przekwalifikowania (ust. 1), b) określenie terminu przekazania powyż-
szych informacji (ust. 2), c) określenie obowiązku podjęcia negocjacji w celu zawar-
cia porozumienia co do zamierzonych działań dotyczących warunków zatrudnienia
(ust.3), d) przyznanie pracodawcy kompetencji do samodzielnego podjęcia działań w
sprawach dotyczących warunków zatrudnienia w razie negatywnego wyniku nego-
11
cjacji ze związkami zawodowymi (ust. 4). Powyższe regulacje ustawowe nie stwa-
rzają podstawy do ukształtowania w umowie ze związkami zawodowymi uprawnienia
związków do ograniczenia pracodawców w zakresie transferu zakładu pracy (jego
części) jako emanacji prawa własności i dziedziny zarządzania. Zobowiązanie pra-
codawców - z art. 18 ust. 2 Umowy Społeczne - do niepodejmowania działań re-
strukturyzacyjnych bez uprzednich uzgodnień z właściwymi związkami zawodowymi i
wynikające z art. 18 ust. 3 Umowy Społecznej uzależnienie transferu, o którym mowa
w art. 231
k.p., od zawarcia porozumienia ze związkami zawodowymi, nie mogą być
uznane za formę realizacji uprawnienia związków zawodowych zakorzenionego w
art. 261
ustawy o związkach zawodowych. Tego rodzaju uprawnienia związków za-
wodowych nie są postanowieniami określającymi prawa i obowiązki stron stosunku
pracy, co - o czym była mowa wyżej - stanowi zawarty w art. 9 § 1 k.p. warunek kwa-
lifikacji porozumienia zbiorowego według kategorii normatywnej - prawa pracy.
Wynikające z art. 18 ust. 2 i ust. 3 uprawnienia związków zawodowych i od-
powiadające im zobowiązania Pracodawców nie mając charakteru normatywnego
przepisów prawa pracy, nie określając praw i obowiązków stron stosunku pracy,
określają uprawnienia i zobowiązania stron Umowy Społecznej. Nie ma żadnych po-
wodów ażeby pomniejszać znaczenie zobowiązania, które partnerzy społeczni ułożyli
pomiędzy sobą w ramach rokowań dotyczących zabezpieczenia praw i interesów
pracowniczych w procesie konsolidacji i restrukturyzacji Grupy Kapitałowej Energia
SA. Przeciwnie trzeba podkreślić powagę zawartej 19 lipca 2007 r. pomiędzy niektó-
rymi pracodawcami z tej Grupy, a działającymi u nich związkami zawodowymi
Umowy Społecznej, która - stanowiąc owoc rokowań - zabezpieczała dotychczasowe
zmiany i określała warunki dalszej restrukturyzacji z udziałem związków zawodo-
wych. Ta umowa społeczna jest porozumieniem, o którym mowa w art. 59 ust. 2
Konstytucji RP, zapewniającym prawo związków zawodowych oraz pracodawców i
ich organizacji do rokowań oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych
porozumień. Tak więc stosowanie poszczególnych postanowień Umowy Społecznej
musi uwzględniać to - wyżej wskazane - konstytucyjne umocowanie partnerów spo-
łecznych do rokowań i do zawierania porozumień. Oznacza to, że każdy z partnerów
porozumienia powinien realizować umówione zobowiązanie, chyba że wykazałby, iż
określone zachowanie (działanie, zaniechanie) pozostaje w sprzeczności z Konstytu-
cją, ustawą lub ustalonymi dobrymi zwyczajami. Z zasady domniemania zgodności
umówionego zobowiązania z prawem, w powiązaniu z dążeniem do zastosowania
12
uzgodnionego zamiaru stron i celu Umowy Społecznej, wynikają dyrektywy takiej
interpretacji spornych kwestii, ażeby w możliwie największym stopniu zachować
uzgodnione zobowiązanie. Gdyby się w szczególności okazało, że jakaś część roz-
patrywanych zobowiązań, jakiś określony sposób ich realizacji pozostawałby w
sprzeczności z ustawowym porządkiem prawnym, to - podobnie jak to stosuje się na
gruncie czynności prawnych prawa cywilnego (por. w szczególności art. 58 § 3 k.c., a
także art. 353 i 355 k.c.) - należałoby dążyć do możliwie pełnego zrealizowania zo-
bowiązania w jego części zgodnej z prawem.
Przyjmując powyższe założenia odnośnie kontrowersyjnego między stronami
zakresu uprawnień związków zawodowych i odpowiadającego im zobowiązania Pra-
codawców wynikających z art. 18 ust. 2 i ust. 3 Umowy Społecznej Kolegium Arbitra-
żu Społecznego uznało, że zobowiązanie pracodawców, iż nie podejmują kolejnych
działań restrukturyzacyjnych bez uprzednich uzgodnień z właściwymi związkami za-
wodowymi (art. 18 ust. 2) jest co do zasady ważne. Jest to zobowiązanie przyjęte w
imieniu pracodawców przez odpowiednie do tego ich organy, a - co do treści - odpo-
wiada ono wynikom rokowań i celów, które obie strony chciały osiągnąć. Dziedzina
restrukturyzacji zasadniczo należy do gestii zarządu właścicielskiego i tak samo za-
sadniczo nie należy do zadań związków zawodowych. Nie ma tu jednak granic
sztywnych i precyzyjnie wytyczonych. Właściciele mogą „podzielić się” tym co do nich
należy, a restrukturyzacja nigdy nie jest obojętna dla sytuacji pracowników, zakładów
restrukturyzowanych, co usprawiedliwia zaangażowanie związków zawodowych.
Jeżeli zatem pracodawcy zobowiązywali się do uzgodnienia restrukturyzacji z partne-
rem rokowań zbiorowych, to powinni zobowiązanie to wykonywać z odpowiednią
starannością. Powinni zrobić wszystko co jest odpowiednie dla istoty uzgodnienia.
Związki zawodowe będące uprawnionym partnerem do uzgodnienia restrukturyzacji
powinny być odpowiednio wcześnie zaznajamiane z projektem restrukturyzacji, co
nie jest tylko informacją, że restrukturyzacja nastąpi na określonych zasadach. Part-
ner uzgodnień powinien mieć możliwość - w udzielonym stosownym do tego terminie
- zajęcia stanowiska. Stanowisko to powinno być przeanalizowane przez stronę pra-
codawców, a wyniki tej analizy przekazane stronie związkowej z ustaleniem zasad
ostatecznego zakończenia procesu uzgodnień.
Kolegium Arbitrażu Społecznego stwierdza, że Pracodawcy w przedmiotowym
przypadku dotyczącym wydzielenia Biur Obsługi Klienta nie dołożyli wystarczającej
staranności, aby uzgodnić tę restrukturyzację. Nie było partnerskiego stosunku w tym
13
co pracodawcy przedstawiali związkom zawodowym. W szczególności nie wdrożono
mechanizmu umożliwiającego partnerowi związkowemu wypowiedzenia się w prze-
widzianym do tego terminie, skoro związki dostały materiały o charakterze informa-
cyjnym i to dopiero po wszczęciu sporu zbiorowego, a w dalszym toku nie odczuwały
pożądanej atmosfery dialogu. Pracodawcy reprezentujący stosunki właścicielskie w
dziedzinie restrukturyzacji uważają, że związki zawodowe nie mogą uzależniać od
swej zgody czynności zarządu właścicielskiego. Istotnie tak jest. Interpretacja przed-
miotowego zobowiązania nie może iść tak daleko ażeby „blokowało” ono zarządza-
nie spółką. Nie można aż tak daleko przesunąć zadań związków zawodowych. Dla-
tego Kolegium odrzuca takie rozumienie zobowiązania z art. 18 ust. 2 Umowy Spo-
łecznej, które sprowadzałoby się do konieczności uzyskania pełnej aprobaty związ-
ków jako niezbędnego warunku wydarzenia restrukturyzacyjnego. Związki zawodowe
nie mając prawa (uprawnienia) do blokowania restrukturyzacji uprawnione są do jej
uzgodnienia. W okolicznościach sprawy pracodawcy nie usprawiedliwili braku
uzgodnienia wydzielenia BOK, bo nie podjęli wystarczających starań o uzyskanie
tego uzgodnienia.
Jeżeli chodzi o skutki niestaranności strony Pracodawców „to Kolegium w
oparciu o zebrany w sprawie materiał przyjmuje - tak jak to przestawili Pracodawcy -
że co do zasady wydzielenie BOK było dość naturalną konsekwencją dotychczaso-
wych wydarzeń restrukturyzacyjnych Grupy Kapitałowej Energa SA, a bezpośrednio -
odpowiednim działaniem do statusu organizacyjnego i celów gospodarczych wyni-
kających najpierw z uzyskania koncesji operatora systemu dystrybucyjnego, a na-
stępnie związanymi z działalnością gospodarczą w tym zakresie na warunkach
prawnych bezpośrednio i jednoznacznie określonych we wskazanych decyzjach Pre-
zesa Urzędu Regulacji Energetyki. Wydzielenie BOK należało do prerogatyw za-
rządu właścicielskiego i było odpowiednie do działalności gospodarczej Pracodaw-
ców i nie naruszyło usprawiedliwionych interesów pracowników. Pracownicy przenie-
sieni do nowego pracodawcy zachowali dotychczasowe warunki zatrudnienia i za-
chowali uprawnienia, które wynikają z Umowy Społecznej.
Nie mają podstaw ani w przepisach prawa, ani w postanowieniach Umowy
Społecznej żądania strony związkowej do „unieważnienia” czynności cywilnopraw-
nych Pracodawców dotyczących zbycia BOK-ów. W odniesieniu do regulacji zawartej
w Umowie Społecznej należy zauważyć, że interpretowane w sprawie zobowiązanie
pracodawców, partnerzy tej Umowy nie powiązali z sankcjami. Umowa nie określa
14
konsekwencji niewykonania zobowiązania. Nie wiadomo więc dlaczego, na jakiej
podstawie prawnej Kolegium Arbitrażu Społecznego miałoby, jak tego zażądał wnio-
skodawca, uznać że dokonana sprzedaż BOK-ów była nieważna. Natomiast
pominięcie w Umowie Społecznej określenia konsekwencji niewykonania zobowią-
zania z art. 18 stanowi jedną ze wskazówek interpretacji tego zobowiązania. Trzeba
mianowicie rozumieć „uzgodnienie”, o którym mowa w art. 18 Umowy Społecznej - o
czym już była mowa wyżej - jako „partnerskie uzgodnienie”, które jednakże nie pod-
waża wyłącznych prerogatyw Pracodawców (właścicieli) w dziedzinie zarządzania -
prerogatyw wynikających z ustawowego porządku prawnego.
Jeżeli chodzi o zobowiązanie z art. 18 ust. 3 Umowy Społecznej, to Kolegium
Arbitrażu Społecznego uznało, że należy je rozumieć jako zobowiązanie Pracodaw-
ców do każdorazowego podjęcia starań o zawarcie porozumienia ze związkami za-
wodowymi, w przypadku przejścia całości lub części zakładu pracy w rozumieniu art.
231
k.p. Porozumienie to - stosownie do zawartego w Umowie Społecznej odesłania
do art. 261
ust. 3 ustawy o związkach zawodowych - powinno odnosić się do praw i
interesów pracowników oraz zasadniczo zachowywać zasady wynikające z powoła-
nego przepisu. Zobowiązanie ustalone pomiędzy partnerami zbiorowymi nie weryfi-
kuje ustawowo ukształtowanych zasad w zakresie stosunków pracy. Jest natomiast
zobowiązaniem wobec związków zawodowych w tym tylko różnym od regulacji usta-
wowej, że dodaje do niej zobowiązanie w zakresie podjęcia negocjacji w celu zawar-
cia porozumienia nie tylko wtedy, gdy zachodzą zamierzenia działań dotyczących
warunków zatrudnienia pracowników, ale w każdej sytuacji przejścia zakładu pracy
lub jego części na nowego pracodawcę. W odniesieniu do stanu faktycznego rozpa-
trywanej sprawy naruszenie przez Pracodawców zobowiązania z art. 18 ust. 3
Umowy Społecznej polegało na niepodjęciu odpowiednich starań o zawarcie poro-
zumienia ze Związkami Zawodowymi. Nie jest usprawiedliwione zaniechanie tych
starań tylko z tego powodu, że w niniejszym przypadku nie wystąpiły zamierzenia
dotyczące zmiany warunków zatrudnienia przenoszonych pracowników. Byłoby to
być może przekonujące uzasadnienie w odniesieniu do regulacji ustawowej, ale nie
w odniesieniu do dalej idącego zobowiązania z Umowy Społecznej. Warto przy tym
zauważyć, że Pracodawcy powołują się na pewną sytuację faktyczną - że na skutek
wydzielenia BOK-ów nie doszło do zmiany warunków zatrudnienia. Natomiast
związki zawodowe, w oparciu o art. 18 ust. 3 Umowy Społecznej, mogły uważać za
15
istotne z punktu widzenia interesów pracowników, ażeby stabilizacja uprawnień pra-
cowników przenoszonych została wyrażona w odpowiednim porozumieniu.
Rozpatrując żądania wnioskodawcy dotyczące przyszłości, ażeby zobowiązać
Pracodawców do określonego zachowania, prawa i Umowy Społecznej, Kolegium
Arbitrażu Społecznego uznało, że żądania te są zasadne ale tylko w odniesieniu do
stwierdzonych naruszeń.
Mając powyższe na uwadze Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie
Najwyższym wydało orzeczenie - jak w jego sentencji - na podstawie art. 16 ust. 2 i 6
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. Nr 55,
poz. 236 ze zm.).
========================================