Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 stycznia 2009 r.
I UK 157/08
Pracownik jest stroną postępowania w sprawie z odwołania pracodawcy
(płatnika) od decyzji organu rentowego korygującej podstawę wymiaru składek
ustalaną od wynagrodzenia pracownika (art. 47711
k.p.c.). Zaniechanie wezwa-
nia go do udziału w sprawie powoduje nieważność postępowania (art. 379 pkt 5
k.p.c.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski
(sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 stycznia
2009 r. sprawy z odwołania „B.-M.” Spółki z o.o. w T. przeciwko Zakładowi Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziałowi w N.S. z udziałem zainteresowanych: Stanisława B.,
[...] o podstawę wymiaru składek, na skutek skargi kasacyjnej „B.-M.” Spółki z o.o. w
T. od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 listopada 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowe-
go w Tarnowie z dnia 6 marca 2006 r. [...], zniósł postępowanie i przekazał sprawę
temu Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z 13 listopada 2007 r. oddalił apelację
„B.-M.” Spółki z o.o. w T. od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie z 6 marca 2006
r., którym oddalono jej odwołanie od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w N.S. z 23 czerwca 2005 r., korygującej podstawę wymiaru skła-
dek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne pracowników tej spółki (płatnika), w
konsekwencji także na fundusze pracy i gwarantowanych świadczeń pracowniczych.
Spór w głównej części dotyczył podstawy wymiaru składek pracowników zatrudnia-
nych za granicą, którzy przepracowali tam tylko część miesiąca. Spółka za podstawę
2
wymiaru składek przyjmowała przeciętne miesięczne wynagrodzenie pomniejszane
proporcjonalnie do liczby dni przepracowanych w miesiącu, nawet wówczas gdy za
ten sam czas faktyczne wynagrodzenie pomniejszone o diety było wyższe. Pozwany
uznał, że ta różnica (wyższa kwota) stanowi podstawę wymiaru składek, zgodnie z §
2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r.
w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenie emerytalne i rentowe (dalej: rozporządzenie) i art. 18 ust. 9 ustawy z 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa o sus). Według
§ 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia podstawy wymiaru składek nie stanowiła część wy-
nagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą, odpowiadająca równowartości
diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, za każdy dzień
pobytu, z tym zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód tych osób stano-
wiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wyna-
grodzenia. Natomiast zgodnie z art. 18 ust. 9 ustawy o sus za miesiąc, w którym na-
stąpiło odpowiednio objęcie ubezpieczeniami lub ich ustanie i jeżeli trwały tylko przez
część miesiąca, to kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się pro-
porcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnoży przez
liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Sądy Okręgowy i Apelacyjny wykładnię i zasto-
sowanie prawa przez pozwanego uznały za prawidłowe. Jeżeli wynagrodzenie po-
mniejszone o diety było niższe niż kwota przeciętnego wynagrodzenia proporcjonal-
nie zmniejszona, to ta ostatnia kwota stanowi podstawę wymiaru składek. Natomiast
jeżeli faktyczne wynagrodzenie pomniejszone o diety było wyższe od proporcjonalnie
zmniejszonego przeciętnego wynagrodzenia, to podstawę wymiaru składki stanowi
faktyczne wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca.
Skargę kasacyjną Spółka oparła na obu podstawach (art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2
k.p.c.).
Naruszenie przepisów postępowania odniosła do art. 378 § 1 k.p.c. w związku
z art. 379 pkt 5 k.p.c. w związku z art. 47711
§ 2 k.p.c. ze względu na ich niewłaściwe
zastosowanie i nieuwzględnienie przez Sąd drugiej instancji wbrew art. 378 § 1 zda-
nie drugie k.p.c. nieważności postępowania przeprowadzonego przez Sąd pierwszej
instancji, wynikającej z rozpoznania sprawy przy braku udziału w sprawie niektórych
pracowników spółki, których praw i obowiązków dotyczyła decyzja pozwanego (art.
47711
§ 2 k.p.c.). Przed Sądem drugiej instancji nieważność postępowania zacho-
3
dziła z tej samej przyczyny wobec naruszenia art. 47711
§ 2 k.p.c. w związku z art.
379 pkt 5 k.p.c.
Zarzuty naruszenia prawa materialnego obejmowały art. 18 ust. 9 i art. 19 ust.
1 ustawy o sus, § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia, art. 2 i 84 Konstytucji, gdyż błędna
wykładnia i niewłaściwe ich zastosowanie wynika z postrzegania takiej wzajemnej
relacji tych przepisów, która prowadziłaby do wniosku, iż zawsze wówczas, gdy
kwota realnie otrzymanego przez pracownika wynagrodzenia za niepełny miesiąc
pracy, pomniejszonego o wypłacone pracownikowi diety okaże się niższa od prze-
ciętnego wynagrodzenia, o którym stanowi art. 19 ust. 1 ustawy o sus, proporcjonal-
nie zmniejszonego według zasady wynikającej z art. 18 ust. 9 ustawy o sus, to pod-
stawę wymiaru składki stanowi kwota przeciętnego wynagrodzenia proporcjonalnie
zmniejszona we wskazany sposób, a zasada ta zapisana została w przepisach
ustawy w sposób, który czyni zadość wymogom konstytucyjnym, wynikającym z re-
gulacji art. 2 i 84 Konstytucji.
Skarżący wniósł o uchylenie obu wyroków i przekazanie sprawy do ponowne-
go rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut nieważności postępowania jest zasadny. Postępowanie było nieważne
z braku wezwania do sprawy wszystkich pracowników, których dotyczy zaskarżona
decyzja. Decyzja pozwanego skorygowała podstawę wymiaru składek na ubezpie-
czenia społeczne, w konsekwencji także składek na ubezpieczenie zdrowotne i oba
fundusze, będącą pochodną od wynagrodzeń pracowników, co oznacza, że od tej
decyzji zależą prawa i obowiązki tych pracowników. Składki na ubezpieczenia eme-
rytalne, rentowe, chorobowe, zdrowotne, finansują w części lub w całości pracownicy
jako ubezpieczeni ze swojego wynagrodzenia. Decyzja zmieniająca (tu podwyższa-
jąca) podstawę wymiaru składek i orzeczenia sądowe uznające ją za prawidłową
dotykają bezpośrednio interesu pracowników. W sprawie miał zastosowanie przepis
art. 47711
k.p.c., zgodnie z którym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
stronami są ubezpieczony, inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona
decyzja, organ rentowy i zainteresowany (§ 1). Zainteresowanym jest ten, czyje
prawa lub obowiązki zależą od rozstrzygnięcia sprawy. Jeżeli osoba taka nie została
wezwana do udziału w sprawie przed organem rentowym, to sąd wezwie ją do
4
udziału w postępowaniu bądź z urzędu, bądź na jej wniosek lub na wniosek jednej ze
stron (§ 2). Wynika z tego, że osoba, której praw i obowiązków dotyczy decyzja jest
stroną, niezależnie od tego czy została wezwana do udziału w sprawie. Może rodzić
się wątpliwość czy pracownik jest w tym postępowaniu ubezpieczonym czy zaintere-
sowanym, jako że według art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c. przez ubezpieczonego rozumie się
osobę ubiegającą się między innymi o ustalenie istnienia bądź nieistnienia obowiąz-
ku ubezpieczenia, jego zakresu lub wymiaru składki z tego tytułu. Nie zachodzi pro-
blem samego ubezpieczenia, lecz zagadnienie dotyczy wysokości składki. Na pewno
pracownik objęty decyzją jest stroną postępowania zgodnie z art. 47711
§ 1 k.p.c. i
jako zainteresowany winien być wezwany do udziału w sprawie z urzędu lub na
wniosek. Od rozstrzygnięcia odwołania i spornej kwestii materialnoprawnej, zależeć
będzie podstawa wymiaru składek wpływająca na wynagrodzenie pracownika. Skoro
pracownik jest stroną postępowania to wszyscy, których decyzja dotyczy winni być
wezwani do udziału w sprawie. Przepis art. 47711
k.p.c. ma na uwadze skutek proce-
sowy rozpoznania odwołania od decyzji, wynikający z art. 365 § 1 k.p.c., a nawet z
art. 366 k.p.c. Pracownik jest stroną niezależnie od tego czy został wezwany do
udziału w sprawie. Taka jego pozycja oznacza, że zaniechanie wezwania go do
udziału w sprawie powoduje nieważność postępowania z mocy art. 379 pkt 5 k.p.c.
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z 3 października 1996 r., II UKN 36/96, OSNAPiUS
1997 nr 9, poz. 156; z 15 lipca 1999 r., II UKN 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 22, poz.
826; z 8 listopada 2000 r., II UKN 128/00, OSNAPiUS 2002 nr 15, poz. 368 oraz
uchwała z 29 lipca 1998 r., III ZP 20/98, OSNAPiUS 1998 nr 23, poz. 690). Wskaza-
no wyżej, że status strony wynika bezpośrednio z prawa materialnego a udział w
sprawie zapewnia art. 47711
k.p.c. Zachodzi tu więc swoiste współuczestnictwo pro-
cesowe pracowników, wymagające wezwania każdego do udziału w sprawie. „We-
zwanie” semantycznie to więcej niż tylko zawiadomienie o sprawie, co wskazuje, że
od strony można też oczekiwać zajęcia stanowiska w sprawie. Inaczej ujmując, skoro
rozstrzygnięcie sprawy ma bezpośredni wpływ na prawa lub obowiązki pracownika,
to winien mieć zapewnione prawo udziału w sprawie.
Reżim taki niewątpliwie miał na uwadze Sąd Okręgowy, jednak nie ustalił peł-
nego kręgu pracowników, których wezwanie do udziału w sprawie było konieczne.
Mogło to być utrudnione, gdyż w aktach rentowych nie ma dowodów doręczania de-
cyzji pracownikom (o ile w ogóle pozwany im ją doręczał, jako że adresatem w treści
decyzji jest tylko spółka). Sąd Okręgowy zwrócił się tylko do pełnomocnika odwołują-
5
cego się pracodawcy, który wskazał 33 pracowników, którzy w sprawie byli zaintere-
sowanymi. Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik skarżącego jednak informował, że
krąg pracowników jest szerszy niż tylko dotychczas wezwani (jako zainteresowani),
jednakże Sąd Apelacyjny nie wyjaśnił tej informacji.
Skarga kasacyjna stawia zarzut nieważności postępowania przed pierwszą i
drugą instancją, wobec naruszenia art. 47711
k.p.c. z braku wezwania wszystkich
pracowników, których dotyczy decyzja pozwanego i odwołuje się do argumentacji,
która nie pozwala przyjąć, że zarzut jest niezasadny. Skarżący wyraźnie wskazuje,
że spółka zaskarżyła punkt I i II decyzji, co oznacza, że objęła zakresem zaskarżenia
wszystkich pracowników, których dotyczy rozstrzygnięcie zawarte w tych punktach.
Zostali oni wymienieni w załącznikach do decyzji. Przeliczenie osób wskazuje, że
decyzja dotyczy pracowników, którzy nie zostali wezwani do udziału w sprawie.
Skarga wymienia indywidualnie pracowników, których wynagrodzenia wedle załącz-
nika do decyzji objęte były korektą podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia spo-
łeczne. Rozpoznanie sprawy bez wezwania wszystkich pracowników, nie pozwalało
przejść do oceny podstawy materialnej skargi, gdyż nieważność postępowania z tej
przyczyny wymagała uchylenia obu wyroków i zniesienia postępowania.
Z powyższych motywów orzeczono jak w sentencji, stosowanie do art. 39815
§
1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
i art. 386 § 2 k.p.c.
========================================