Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2013 r. w Gdańsku

sprawy A. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji A. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 28 czerwca 2012 r., sygn. akt IV U 2452/11

oddala apelację.

UZASADNIENIE

A. P. złożył odwołanie od decyzji odmawiającej prawa do emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Toruniu oddalił odwołanie opierając swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach:

A. P.urodził się w (...). Nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Ostatni stosunek pracy zakończył z dniem 30 listopada 2007 r. Aktualnie, od 1 sierpnia 2008 r. pobiera świadczenie przedemerytalne. W dniu 16 lipca 2010 r. złożył pierwszorazowy wniosek o przyznanie prawa do emerytury. W wyniku jego rozpoznania (...) Oddziałw T.decyzją z dnia 3 września 2010 r. odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury ze względu na brak wykazania co najmniej 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy w Toruniu wyrokiem z dnia 11 stycznia 2011 r., sygn. akt IVU 1353/10, oddalił odwołanie wnioskodawcy od powyższej decyzji. Sąd Okręgowy uznał, iż do stażu pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych winien zostać zaliczony okres jego zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w T. od dnia 25 lipca 1967 r. do dnia 21 października 1969 r. i od dnia 23 października 1971 r. do dnia 31 grudnia 1977 r. na stanowisku „ślusarza-spawacza elektrycznego” oraz w Wyższej Szkole (...) w T. od dnia 1 października 1996 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego, czego w toku postępowania nie kwestionował już również organ rentowy; łącznie 10 lat, 8 miesięcy i 7 dni. Do stażu tego nie został uwzględniony okres zatrudnienia Zespole Szkół (...) w T. od 20.02.1978 r. do 31.03.1983 r.

W dniu 12 września 2011 r. A. P.złożył ponowny wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Do wniosku załączył opinię prywatą - opinię techniczną nr (...) z dnia 7.09. 2011 r. poświadczającą, iż „dopuszczalne masy całkowite (tj. masa własna samochodu + ładunek) samochodów marki R., w zależności od roku produkcji i modelu wynoszą od 4500 kg do 5800 kg. W efekcie jego rozpoznania (...) Oddziałw T.wydał w dniu 19 października 2011 r. skarżoną decyzję ponownie odmawiając wnioskodawcy prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy uznał za wykazane na dzień 1.01.1999 r. 31 lat, 2 miesiące i 25 dni okresów składkowych oraz 1 miesiąc i 29 dni okresów nieskładkowych. Do stażu pracy w warunkach szczególnych zaliczono z kolei 2 lata i 3 miesiące, tj. okres pracy w Wyższej Szkole (...)w T.od 1.10.1996r. do 31.12.1998r. Z dniem 25 lipca 1967 r. A. P.podjął pracę w (...) Zakładach (...)w T.w ramach wstępnego stażu pracy. Wnioskodawcy powierzono stanowisko ślusarza na oddziale remontowym. Po jego ukończeniu z dniem 5 grudnia 1968 r. wnioskodawca kontynuował zatrudnienie w (...)ie na stanowisku ślusarza remontowego w dotychczasowej komórce. W połowie 1972 r. wnioskodawca ukończył kurs spawalniczy, co spowodowało zmianę jego angażu na ślusarza – spawacza, od 1 sierpnia 1975 r. powierzono mu stanowisko spawacza elektrycznego, a od 1 marca 1977 r. ślusarza – spawacza elektrycznego, każdorazowo w obrębie oddziału mechaniczno-remontowego. Oddział remontowy (mechaniczno-remontowy) zajmował się utrzymaniem ciągłości ruchu na wydziałach produkcyjnych zakładu oraz utrzymaniem sprawności wszystkich urządzeń. Z uwagi na tą specyfikę zatrudnieni w oddziale swoje prace wykonywali nie ma miejscu, w oddziale, lecz na poszczególnych wydziałach produkcyjnych w zależności od potrzeb. Wnioskodawca podlegał organizacyjne do działu Głównego Mechanika, brygady zajmującej się utrzymaniem w ruchu i konserwacją urządzeń dźwigowych i suwnic. (...)posiadał około 100 urządzeń dźwigowych na terenie całego zakładu, na wydziałach produkcyjnych kwasów – solnego i chlorosulfonowego, hydrosulfitu, siarczanów, nawozów sztucznych; z kolei urządzenia suwnicowe znajdowały się na magazynach tych kwasów. Wnioskodawca w ramach swoich obowiązków stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zajmował się remontami i bieżącą konserwacją dźwigów i suwnic na w/wym. wydziałach wykonując zarówno prace ślusarskich jak i spawalnicze. Wnioskodawca wykonywał wszystkie prace przy remontach dźwigów zakładowych, prace montażowe i demontażowe, usuwanie awarii, wymiany uszkodzonych elementów oraz dokonywał ich wymaganych konserwacji. Z kolei pracując przy suwnicach wnioskodawca naprawiał najczęściej ulegające usterkom łożyska, koła zębate, liny oraz podtorza suwnic, co trzeba było wykonywać na wysokościach; konserwacja dotyczyła natomiast przede wszystkim napędu jezdnego i napędu czerpaków. Przy remontach suwnic również koniecznym było wykonywanie zarówno prac ślusarskich jak i spawalniczych, używano spawarek i palników gazowych i elektrycznych. W razie konieczności zajmował się również naprawą innych urządzeń produkcyjnych zakładu; brygada wnioskodawcy nie zajmowała się natomiast usuwaniem awarii w środkach transportu zakładu, do czego była wydelegowana specjalna komórka. W wykonaniu swoich obowiązków wnioskodawca pracował przy maszynach w ruchu, w czasie bieżącej pracy wydziałów; (...)prowadził produkcję 24 godziny na dobę. Gro prac była wykonywana bezpośrednio na halach produkcyjnych, jedynie niewielki odsetek – jeżeli nie było technicznej konieczności pracy bezpośrednio z remontowanym urządzeniem – w warsztatach naprawczych. Każdy wydział produkcyjny miał w swoim obszarze małą komórkę – warsztat, gdzie można było np. wyciąć i przyspawać część elementów czy złożyć koła z suwnic po naprawie łożyska. Poza tym w zakładzie był warsztat główny, w którym istniała możliwość wykonywania specjalistycznych prac np. tokarskich. Wykonujący prace na wydziałach w których pracował wnioskodawca pracowali w warunkach szczególnych przy produkcji i magazynowaniu nieorganicznych związków siarki, siarczanów, kwasów czy nawozów sztucznych. Wnioskodawca pracował w systemie jednozmianowy, z okresowym obowiązkiem odbywania dyżurów nocnych. Z tytułu pracy w warunkach szczególnych otrzymywał napoje regeneracyjne (mleko). Prace w tym charakterze świadczył przez cały okres zatrudnienia, nie wykonywał innych prac. Wnioskodawca miał natomiast przerwę w zatrudnieniu wynikającą z odbywania zasadniczej służby zawodowej, co miało miejsce w okresie od 22 października 1969 r. do 14 października 1971 r. Do pracy w (...)wnioskodawca powrócił z dniem 23 października 1971 r. zachowując ciągłość pracy.

Z kolei w okresie od dnia 20 lutego 1978 r. do dnia 31 marca 1983 r. A. P. był zatrudniony w (...) Szkole (...) w T.. Wnioskodawcy – zgodnie z umową o pracę - powierzono stanowisko kierowcy mikrobusu N. w pełnym wymiarze czasu pracy, na co otrzymał dodatkowy pisemny zakres obowiązków i odpowiedzialności zobowiązujący go prowadzenia i konserwacji w/wym. pojazdu. Samochód N. nie był własnością (...), a pozostawał w posiadaniu placówki na zasadzie wypożyczenia z Kuratorium (...). Szkoła we własnym zakresie dysponowała z kolei samochodem ciężarowym marki R. o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony. Do obsługi tych samochodów Szkoła zatrudniała dwóch kierowców, którzy mieli przypisaną indywidualną obsługę poszczególnych pojazdów. Wnioskodawca był podstawowym kierowcą N.. Samochód ten był dostosowany do przewozu osób – 10-11 – i był wykorzystywany m. in. do codziennego wożenia uczniów, w tym także na kolenie i zawody ale również do przewożenia innych osób na zlecenie Kuratorium. Z kolei R. był samochodem warsztatowym placówki i był wykorzystywany do przewozu materiałów oraz elementów produkowanych przez Szkołę. (...) współpracowała z APATOR-em, w warsztatach szkoły wykonywano wiele elementów na zamówienie tego zakładu, samochód ciężarowy był wykorzystywany do ich transportu, a także do zaopatrzenia warsztatów, w sporadycznych przypadkach służył także do innych potrzeb szkoły. Wnioskodawca obsługiwał (...) jedynie sporadycznie; warsztat pracował w systemie dwuzmianowym, również jego zaopatrzenie było wykonywane w tym przedziale czasowym i zdarzały się sytuacje, iż wnioskodawca zobowiązany był zastąpić podstawowego kierowcę (...).

Jednocześnie w powyższym okresie wnioskodawca był związany z (...) Szkołą (...) w T. dalszymi umowami o pracę, w ramach których wykonywał – w dodatkowym czasie pracy – obowiązki rzemieślnika ślusarza – konserwatora od 20 lutego 1978 r. w 1/3 wymiaru czasu pracy, zwiększonego od 1 stycznia 1979 r. do ½ wymiaru czasu pracy. Z kolei z dniem 1 grudnia 1979 r. na okres do 30 kwietnia 1980 r. wnioskodawcy powierzono dodatkowo obowiązki dozorcy – portiera w ½ wymiaru czasu pracy. Stanowisko to wnioskodawca dodatkowo zajmował również w późniejszym okresie od 1 grudnia 1980 r. do 31 grudnia 1980 r.

Prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych reguluje art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po 31.12.1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku – w przypadku mężczyzn – 60 lat, jeżeli w dniu 1 stycznia 1999 r. spełnili łącznie niżej wymienione warunki:

- osiągnęli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,

- posiadają co najmniej 15 – letni okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a nadto :

- nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego, a w przypadku przystąpienia złożyli wniosek o wykreślenie z funduszu i przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa,

- rozwiązali stosunek pracy – w przypadku ubezpieczonych będących pracownikami.

W przedmiocie określenia wymaganego wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków na podstawie których przysługuje ubezpieczonemu prawo do tzw. wcześniejszej emerytury przepis art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS odsyła do „przepisów dotychczasowych”. Stosowne regulacje – stanowiące obecnie obowiązujące prawo - zawarte są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8 poz. 43 ze zm.). Natomiast wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zostały zawarte w wykazach A i B stanowiących załącznik do tegoż rozporządzenia. W przepisie § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia w zakresie sprecyzowania stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach znajduje się odesłanie do odpowiednich przepisów resortowych.

Dla dopełnienia powyższych rozważań wskazać również należy, iż w myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, a okresy te stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 w/w rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Pod pojęciem pracy wykonywanej stale należy rozumieć pracę wykonywaną na danym stanowisku pracy, zgodnie z rozkładem czasu pracy i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonym dla danego stanowiska. W związku z powyższym nie będzie uznawana za taką pracę praca, wykonywana, np. w połowie wymiaru czasu pracy lub tylko kilka lub kilkanaście dni w miesiącu.

W niniejszej sprawie bezspornym było, iż A. P.legitymuje się wymaganym ogólnym stażem ubezpieczeniowym (organ rentowy uwzględnił na dzień 1.01.1999 r. 31 lat, 4 miesiące i 22 dni okresów składkowych i nieskładkowych) oraz nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Ubezpieczony aktualnie nie pozostaje w stosunku pracy, zaś z dniem (...)r. ukończył wcześniejszy wiek emerytalny. Istota sporu w niniejszym postępowaniu koncentrowała się jedynie wokół ustalenia ostatniej przesłanki, tj. wymaganego kwalifikowanego stażu pracy w warunkach szczególnych. Bezspornie do stażu tego zaliczono okres zatrudnienia w Wyższej Szkole (...)w T.od 1 października 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. Ocenie podlegały natomiast dalsze okresy zatrudnienia w (...) Zakładach (...)w T.od 25 lipca 1967 r. do 31 grudnia 1977 r. i (...) Szkole (...)w T.od 20 lutego 1978 r. do 31 marca 1983 r. Okresy te nie zostały uwzględnione przez organ rentowy do stażu pracy w warunkach szczególnych z uwagi na brak miarodajnego na tą okoliczność materiału dowodowego; organ rentowy nie kwestionował natomiast samego faktu i czasookresu zatrudnienia.

Obowiązujące normy prawne w sposób jednoznaczny rozstrzygają, jakie środki dowodowe mogą stanowić podstawę do ustalenia konkretnych okoliczności w postępowaniu przed organem rentowym. Organ rentowy, rozpoznając wniosek w sprawie prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, może uwzględnić wyłącznie te okresy pracy w szczególnych warunkach, które zostały udowodnione za pomocą świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach bądź zaświadczenia stwierdzającego charakter i stanowisko pracy w warunkach szczególnych w określonych okresach ( § 21 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń ). Dokumenty te są dla organu rentowego wiążące nie tylko w pozytywnym, ale i w negatywnym tego słowa znaczeniu. Oznacza to, że z jednej strony przedłożenie prawidłowo wypełnionego świadectwa pracy w warunkach szczególnych jest dowodem na fakt wykonywania przez zainteresowanego pracy w szczególnych warunkach, a z drugiej strony brak takiego świadectwa (lub dopuszczalnych dokumentów uzupełniających) uniemożliwia ustalenie tej okoliczności za pomocą innych środków dowodowych. Stanowisko zajęte przez organ rentowy – w świetle braku przedłożenia przez wnioskodawcę powyższego materiału dowodowego – należało uznać zatem za prawidłowe.

Niemniej w wypadku braku bądź zakwestionowania przez organ rentowy powyższych środków dowodowych zainteresowany może dochodzić ustalenia tych okoliczności w postępowaniu sądowym, w którym w myśl art. 472 i 473 k.p.c. powyższe obostrzenia nie obowiązują. Sąd nie jest bowiem związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu o świadczenie emerytalno – rentowe dopuszczalne jest – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z 27 maja 1985 roku ( III UZP 5/85) – przeprowadzenie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu jego likwidacji lub zniszczenia dokumentów dotyczących zatrudnienia. Okres pracy w warunkach szczególnych można również ustalić w postępowaniu sądowym na podstawie akt osobowych pracownika (umowy o pracę, świadectwa pracy, angaży, innych dokumentów). Zaliczenie nie udokumentowanych, spornych okresów pracy w szczególnych warunkach do stażu pracy uprawniającego do wcześniejszej emerytury wymaga przy tym dowodów nie budzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych.

Przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych, w tym przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie przewidują trybu wcześniejszego ustalenia spełnienia określonych warunków niezbędnych do nabycia prawa do emerytury lub renty. Stwierdzenie spełnienia jednego z warunków niezbędnych do nabycia prawa do emerytury z pominięciem przyznania prawa do tego świadczenia, nie mieści się w pojęciu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 476 § 2 i art. 2 kpc. Nie jest zatem dopuszczalne ustalenie jedynie jednego z elementów wymaganych do nabycia m. in. uprawnień do wcześniejszej emerytury, a tym bardziej poczynienie wiążących ustaleń w zakresie danych okoliczności faktycznych mających wpływ na ten element, jakim jest m. in. ocenie czy dana umowa o pracę była wykonywana w warunkach szczególnych. Powyższe jest uzasadnione tym, iż przesłanki te są oceniane według stanu prawnego obowiązującego w dacie nabycia prawa do świadczenia, a w pewnych wypadkach w dacie zgłoszenia wniosku o jego przyznanie. Niedopuszczalne jest zatem samo ustalenie spełnienia przesłanki posiadania wymaganego stażu pracy w warunkach szczególnych - czy wężej ustalenie że dany stosunek pracy był realizowany w tych warunkach - przy niemożliwości przyznania prawa emerytury. Ustalenie te są dokonywane jedynie w ramach bieżąco rozpoznawanej sprawy i nie mają przełożenia – przy ostatecznie negatywnym jej rozstrzygnięciu (odmowie przyznania uprawnień) – przy ponownym jej rozstrzyganiu. Wskazywane przez wnioskodawcę „przesądzenie” kwestii warunków pracy w (...)ie w sprawie IVU 1353/10 nie ma szerszego (poza tą sprawą) znaczenia i podlega ponownej analizie w toku rozpatrywania aktualnego wniosku, zarówno przez organ rentowy jak i Sąd w postępowaniu odwoławczym.

Oceniając zebrany materiał dowodowy Sąd I instancji uznał, iż A. P. w okresie zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w T. od dnia 25 lipca 1967 r. do dnia 31 grudnia 1977 r. – z wyłączeniem okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej, którą to pełnił od dnia 22 października 1969 r. do dnia 22 października 1971 r. – stale i w pełnym wymiarze czasu pracy świadczył pracę w warunkach szczególnych na stanowisku ślusarza-spawacza przy remontach i bieżącej konserwacji dźwigów i suwnic które należało zakwalifikować jako prace przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie wymienione w dziale XIV poz. 25 wykazu stanowi załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43, ze zm.) i sprecyzowane w wykazie A zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz. Urz. Nr 4 z 3 sierpnia 1987 r.) w dziale XIV, poz. 25, pkt 1.

Nadto poszczególne wykonywane w ramach tych prac czynności również należało kwalifikować jako prace wykonywane w warunkach szczególnych, odpowiednio :

- spawacza - ujęte w załączniku do rozporządzenia w wykazie A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. dziale XIV pod pozycją 12 i sprecyzowane w wykazie A zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w dziale XIV pod pozycją 12 – prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym i atomowo-wodorowym prace spawaczy elektrycznych i gazowych w punkcie 8 – spawacz.

- ślusarza – ujęte w załączniku do rozporządzenia w wykazie A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. dziale IV pod pozycją 2 i sprecyzowane w wykazie A zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w dziale IV (prace w chemii) pod pozycją 2 – wydobywanie, produkcja i obróbka siarki oraz produkcja nieorganicznych i organicznych związków siarki, pkt 41 – ślusarz.

Swoje obowiązki w tym zakresie wnioskodawca wykonywał stale, codziennie i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na tym stanowisku, co znalazło pełne odzwierciedlenie w zeznaniach wnioskodawcy jak i A. S. i B. K. oraz dokumentacji zawartej w aktach osobowych wnioskodawcy. Wnioskodawca był przydzielony do brygady remontującej dźwigi i suwnice i ich remontami i konserwacją zajmował się na oddział produkcyjnych zakładu oraz w magazynach, wszędzie tam gdzie w/wym. urządzenia stanowiły wyposażenie oddziałów. Prace wykonywał co do zasady bezpośrednio na halach produkcyjnych, przy maszynach w ruchu, co było wymagane specyfiką naprawianych urządzeń. Jedynie sporadycznie część elementów była naprawiana w warsztatach przyoddziałowych. Wnioskodawca w zakresie swoich obowiązków wykonywał wszystkie czynności niezbędne w danym procesie naprawy/ konserwacji, zarówno ślusarskie jak i spawalnicze, z tym że formalne uprawnienia spawalnicze nabył dopiero w połowie 1972 r. Nie zmienia to faktu, iż uprzednio, od początku zatrudnienia jego praca była wykonywana w warunkach szczególnych albowiem wszystkie prace przy remontach i bieżącej konserwacji urządzeń na oddziałach produkcyjnych na których wykonywana jest praca w warunkach szczególnych posiada takowy charakter. W sprawie nie ulega zaś wątpliwości, iż na oddziałach na których pracował wnioskodawca takie prace wykonywano. (...) jako zakład z branży przemysłu chemicznego w swojej produkcji wykorzystywał wysoko szkodliwe związki siarki, kwasów i nawozy sztuczne. Zatrudnieni przy ich produkcji i magazynowaniu pracownicy stale świadczyli prace w warunkach szczególnych :

- na oddziale produkcji kwasów – solnego i chlorosulfonowego: aparatowy (wykaz A, Dz. IV, poz. 1, pkt 1), piecowy w przemyśle chemicznym (wykaz A, Dz. IV, poz. 1, pkt 3), smarownik-konserwator (wykaz A, Dz. XIV, poz. 25, pkt 1), robotnik transportowy (wykaz A, Dz. IV, poz. 1, pkt 20);

- na oddziale produkcji siarczynów, siarczanu sodowego, siarczanu cynku, hydrosulfitu i rongalitu: aparatowy (wykaz A, Dz. IV, poz. 2, pkt 8), piecowy w przemyśle chemicznym (wykaz A, Dz. IV, poz. 2, pkt 31), smarownik-konserwator (wykaz A, Dz. XIV, poz. 25, pkt 1), maszynista urządzeń przeładunkowych (wykaz A, Dz. IV, poz. 2 pkt 26), zestawiacz mieszanek i roztworów (wykaz A, Dz. IV, poz. 2, pkt 33);

- na oddziale produkcji kwasów nieorganicznych: aparatowy (wykaz A, Dz. IV, poz. 3, pkt 1), piecowy w przemyśle chemicznym (wykaz A, Dz. IV, poz. 3, pkt 2), zestawiacz mieszanek i roztworów (wykaz A, Dz. IV, poz. 3, pkt 3), smarownik-konserwator (wykaz A, Dz. XIV, poz. 25, pkt 1), robotnik transportowy (wykaz A, Dz. IV, poz. 3, pkt 12 i poz. 2, pkt 48),operator pomp i sprężarek (wykaz A, Dz. IV, poz. 3, pkt 5), suwnicowy (wykaz A, Dz. IV, poz. 3 pkt 19);

- na oddziale produkcji nawozów sztucznych: aparatowy (wykaz A, Dz. IV, poz. 8, pkt 1), zestawiacz mieszanek i roztworów (wykaz A, Dz. IV, poz. 8, pkt 3), operator urządzeń rozdrabniających, sortujących i granulujących (wykaz A, Dz. IV, poz. 8, pkt 7), smarownik-konserwator (wykaz A, Dz. XIV, poz. 25, pkt 1), robotnik transportowy (wykaz A, Dz. IV, poz. 8, pkt 16), operator pomp i sprężarek (wykaz A, Dz. IV, poz. 8, pkt 6) operator urządzeń dozujących, formujących i pakujących (wykaz A, Dz. IV, poz. 8, pkt 8), suwnicowy (wykaz A, Dz. IV, poz. 8, pkt 14), maszynista urządzeń przeładunkowych i układających (wykaz A, Dz. IV, poz. 8, pkt 9).

Przedstawione w niniejszym postępowaniu dowody nie pozwalają natomiast, w ocenie Sądu Okręgowego, na uwzględnienie do tego stażu okresu zatrudnienia A. P. w (...) Szkole (...) w T. od 20 lutego 1978 r. do 31 marca 1983 r. Wnioskodawca w tym okresie – w swoim podstawowym czasie pracy – wykonywał obowiązki kierowcy, jednakże jego podstawowym „narzędziem” pracy nie był samochód ciężarowy marki R., któremu notabene można by przypisać ciężar całkowity powyżej 3,5 tony, lecz nie spełniający tych wymogów samochód N.. Okoliczność, iż był to główny samochód wnioskodawcy i to jego obsługą co do zasady się zajmował wynikała po pierwsze z jego dokumentacji osobowej. W umowie o pracę oraz w załączonym do niej zakresie obowiązków wnioskodawcy wyraźnie powierzono prowadzenie tego konkretnego modelu samochodu. Z drugiej strony fakt rzeczywistego stałego prowadzenia właśnie tego samochodu został potwierdzony logicznymi i wiarygodnymi zeznaniami J. S.. W sprawie wykazane zostało, iż szkoła miała na swoim wyposażeniu dwa samochody (N. i (...)) i do ich obsługi zatrudniała dwóch kierowców. Samochody te miały różne przeznaczenia, do których były codziennie wykorzystywane – N. była przeznaczona do wożenia uczniów, zaś R. był samochodem warsztatowym i wykonywał transporty elementów produkowanych przez warsztat i materiałów potrzebnych do produkcji. Już z samego faktu, iż zadania te pokrywały się czasowo nie można wywieźć, iż wnioskodawca mógł wykonywać jednocześnie obsługę obu tych samochodów. Z drugiej strony, co już było akcentowane, R. miał swojego kierowcę, zaś przypisanie wnioskodawcy stałej jego obsługi pozbawiałoby tą osobę zajęcia, co nie było logicznie możliwe do przyjęcia. Owszem mogło się zdarzyć, i zapewne zdarzało się, iż kierowcy zastępowali się (m. in. podczas urlopów czy innej nieobecności w pracy), jak również iż wnioskodawca – który z uwagi na pracę ponad etat przebywał na terenie szkoły dłużej – po godzinach pracy kierowcy (...) wykonywał jego zadania, jednakże były to sytuacje wpadkowe. Tymczasem, jak wskazywano powyżej § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. do ustalenia, iż dana praca była świadczoną w warunkach szczególnych wymagane jest nie tylko jej zaliczenie to takiej w myśl odpowiednich przepisów resortowych ale również jej wykonywanie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Jak podkreśla się w orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 4 czerwca 2008 r., II UK 306/07) nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika, przez co tak zatrudniony nie spełniał koniecznego warunku dla uzyskania wcześniejszych uprawnień emerytalnych, jakim było stałe wykonywanie pracy szkodliwej w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na zajmowanym stanowisku pracy. Tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Stałe wykonywanie takich prac oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku) lub periodyczne, a nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (postanowienie SN z dnia 3 października 2008 r., II UK 133/08).

Wnioskodawca w swoim podstawowym wymiarze czasu pracy zadań kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a jedynie wpadkowo w stosunku do swoich podstawowych obowiązków nie wykonywanych w tych warunkach (kierowcy N.), co przekreśla możliwość uwzględnienia okresu zatrudnienia w (...) Szkole (...) w T. do stażu pracy w warunkach szczególnych. Gwoli ścisłości wyjaśnić jedynie należało, iż pozostałe świadczone przez A. P. w tym okresie prace (rzemieślnika, portiera) były wykonywane poza podstawowymi godzinami pracy, w dodatkowym czasie, stąd nie były analizowane w kontekście warunków jego podstawowego zatrudnienia.

Reasumując, przeprowadzone rozważania prowadzą do wniosku, iż do stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych zaliczyć można było jedynie okresy pracy w (...) Zakładach (...) w T. od 25 lipca 1967 r. do 21 października 1969 r. i od 23 października 1971 r. do 31 grudnia 1977 r. (8 lat, 5 miesięcy i 7 dni), co łącznie z dotychczas przyjętym okresem zatrudnienia w Wyższej Szkole (...) w T. (2 lat i 3 miesiące) nie pozwoliło na pozytywne ustalenie spełnienia przesłanki legitymowania przez wnioskodawcę wymaganym co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, niezbędnym do nabycia prawa do emerytury, o której mowa w przepisie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Brak było podstaw do zaliczenia do tego stażu okresu zatrudnienia w (...) Szkole (...) w T. od 20 lutego 1978 r. do 31 marca 1983 r. z uwagi na niewykonywanie wówczas pracy w szczególnych warunkach w stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Wydaną w tym zakresie decyzje organu rentowego należało zatem ostatecznie uznać za prawidłową.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca zarzucając rozstrzygnięciu naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik postępowania, tj. art. 233 kpc poprzez zaniechanie przez Sąd wszechstronnego rozważenia całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i przyjęcie wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, tylko na podstawie zeznań świadka J. S. rzeczywistego, stałego wykonywania pracy przez wnioskodawcę polegającej na prowadzeniu przez Wnioskodawcę samochodu marki N..

W oparciu o powyższe skarżący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja, jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu.

Sąd Apelacyjny zasadniczo zgadza się z większością rozważań poczynionych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku a w każdym razie nie znajduje uzasadnienia dla zarzutu uchybienia treści art.233 k.p.c. w zakresie konieczności wszechstronnego rozważenia zebranych dowodów. Co więcej, Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe ponad miarę istniejącej potrzeby, zaś uzasadnienie Sądu Okręgowego jest zbytecznie rozbudowane. Jak bowiem słusznie zauważył Sąd I instancji, roszczenie wnioskodawcy o emeryturę w obniżonym wieku w oparciu o te same sporne okresy stanowiło już przedmiot rozpoznania przez Sąd Okresowy, który prawomocnym wyrokiem w sprawie IVU 1353/10 oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji odmawiającej prawa do emerytury. Jakkolwiek Sąd I instancji początkowo wadliwie odrzucił odwołanie uznając, że mamy tu do czynienia ze stanem powagi rzeczy osądzonej (co skutkowało uchyleniem postanowienia przez Sąd Apelacyjny), konsekwencją odmiennej oceny nie powinno być ponowne prowadzenie postępowania dowodowego z całkowitym pominięciem ustaleń dokonanych we wskazanej sprawie. Faktem jest, że w postępowaniu zażaleniowym Sąd Apelacyjny wskazał, że w postępowanie odwoławczym obecnie wszczętym nie występuje tożsama podstawa prawna sporu z postępowaniem w sprawie IVU 1353/10. Sąd Okręgowy związany był tym ustaleniem stosownie do art.386 §6 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. Związanie to dotyczy także Sądu Apelacyjnego, choć w przypadku postanowienia nie ma ono charakteru tak bezwzględnego jak w odniesieniu do wyroku. Jak bowiem słusznie zauważył Sąd Najwyższy „uchylenie w postępowaniu apelacyjnym przez Sąd drugiej instancji zaskarżonego wyroku i odrzucenie pozwu, pomimo wydania wcześniej postanowienia o oddaleniu zażalenia na postanowienie Sądu pierwszej instancji o odmowie odrzucenia pozwu oznacza w istocie uchylenie wydanego wcześniej postanowienia nieuwzględniającego przyczyny odrzucenia pozwu” (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08.04.2009r. w sprawie V CSK 405/08 OSNC-ZD 2010/2/44). Analogicznie więc sytuacja będzie się przedstawiała, gdy Sąd drugiej instancji uchyli postanowienie o odrzuceniu pozwu (odwołania), zaś w postępowaniu apelacyjnym zaistnieją warunki do stwierdzenia braku dopuszczalności drogi sądowej. Aby jednak takie warunki zaistniały – na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wskazanego wyżej wyroku – musi zaistnieć zmiana okoliczności sprawy albowiem stosownie do art.359 §1 k.p.c. postanowienia niekończące postępowanie w sprawie mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a nawet prawomocne. W warunkach przedmiotowej sprawy okoliczności takie nie zaistniały, w efekcie więc ocena co do braku tożsamości podstawy prawnej rozstrzygnięcia w sprawie przedmiotowej i sprawie IVU 1353/10, a co za tym idzie braku podstaw do odrzucenia odwołania – jest wiążąca także dla Sądu Apelacyjnego. Skutkiem dokonania tej oceny – jak wyżej wskazano - nie jest jednak stworzenie ponownej możliwości przeprowadzenia rozważań merytorycznych z pominięciem tych, które legły u podstaw rozstrzygnięcia we wskazanej sprawie. Stosownie do art.365 §1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Związanie treścią prawomocnego orzeczenia oznacza nakaz przyjmowania przez podmioty wymienione w art. 365 § 1 k.p.c., że w objętej orzeczeniem sytuacji faktycznej stan prawny przedstawia się tak, jak to wynika z sentencji wiążącego orzeczenia. (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2011 r. w sprawie IV CSK 563/10 - LEX nr 864020) Powyższe oznacza, że Sąd był związany orzeczeniem w sprawie IVU 1353/10 i - uwzględniając specyfikę spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych – odmienną ocenę stanu, z którego wnioskodawca wywodzi skutki prawne Sąd mógł przeprowadzić wyłącznie w oparciu o nowe fakty i dowody. Innymi słowy, skoro kwestia okresu zatrudnienia A. P. w (...) Szkole (...) w T. od 20 lutego 1978 r. do 31 marca 1983 r. stanowiła już przedmiot badania i Sąd oddalił odwołanie prawomocnym wyrokiem, kwestia ta mogła podlegać odmiennej ocenie wyłącznie wówczas, gdyby ustalenie co do braku podstaw do zaliczenia tego okresu jako okresu pracy w warunkach szczególnych było konsekwencją braku dowodów pozwalających na odmienne ustalenie. Godzi się jednak zauważyć, że ocena dokonana w sprawie IVU 1353/10 wiązała się przede wszystkim z oceną osobowych źródeł dowodowych tj. zeznań wnioskodawcy oraz tych samych świadków, których wnioskodawca zawnioskował w obecnym postępowaniu. W poprzednim bowiem postępowaniu Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca nie jeździł stale i w pełnym wymiarze samochodem R., lecz samochodem N. (który bez wątpienia nie jest samochodem ciężarowym o masie całkowitej pow. 3,5 tony). Poczyniona w uzasadnieniu wyroku we wskazanej sprawie uwaga co do tego, że samochód R. jest samochodem osobowym, skoro służył do przewozu osób jest uwagą o charakterze nie mającym pierwszoplanowego znaczenia dla rozstrzygnięcia. Gdyby jednak nawet kwestia ta miała znaczenie podstawowe, to również byłaby ona objęta ustaleniami prawomocnego wyroku. Mogłaby być ona zwalczana skutecznie – także np. w drodze opinii rzeczoznawcy – bądź w postępowaniu apelacyjnym, bądź w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Konkludując, Sąd nie powinien prowadzić postępowania dowodowego na te same okoliczności oraz ponownie słuchać tych samych świadków. Skoro zaś ocena charakteru pracy wnioskodawcy w (...) Szkole (...) w T. jest kluczowa i bez tego okresu wnioskodawca nie legitymuje się 15-sto letnim okresem pracy w warunkach szczególnych (nawet gdyby odmiennie ocenić możliwość zaliczenia do tego okresu czas służby wojskowej), ponowne prowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność charakteru pracy wnioskodawcy w (...) Zakładach (...) w T. od 25 lipca 1967 r. do 21 października 1969 r. i od 23 października 1971 r. do 31 grudnia 1977 r. mijało się z celem. Potrzeba przeprowadzenia tego postępowania dyskusyjna byłaby również przy możliwości dokonania odmiennej oceny charakteru pracy w (...) Szkole (...) w T., choć w takim przypadku powtórzenie czynności nie byłoby błędem a stanowiłoby z pewnością zadośćuczynienie zasadzie bezpośredniości postępowania dowodowego.

W tym tez kontekście skarżący nie może skutecznie stawiać Sądowi zarzutu pominięcia dowodu z zeznań R. B.. Skoro bowiem Sąd wszystkie pozostałe dowody przeprowadził zbytecznie, to pominięcie dowodu z ponownego przesłuchania tego akurat świadka było ze wszech miar prawidłowe.

Podsumowując wskazać należy, że skutkiem przesądzenia tego, że wnioskodawca w okresie zatrudnienia w (...) Szkole (...) w T. od 20 lutego 1978 r. do 31 marca 1983 r. nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, pracy w warunkach szczególnych w charakterze kierowcy samochodu R. jest brak możliwości dokonywania odmiennej oceny tej kwestii w przyszłości.

Przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jt.: Dz.U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.) ustanawiają zasadę, wedle której emerytura przysługuje mężczyźnie po ukończeniu 65 roku życia (art.24 – w dacie wydania zaskarżonej decyzji) Prawo do emerytury w wieku obniżonym (w tym związane z pracą w warunkach szczególnych) jest więc wyjątkiem od ww. reguły. W konsekwencji obowiązek udowodnienia wszystkich przesłanek do ziszczenia się tego wyjątku spoczywa na ubezpieczonym. Co więcej, wszelkie istotne wątpliwości, które pojawią się w toku postępowania dowodowego muszą skutkować przyjęciem, że przesłanki uzyskania prawa do wyjątkowego wszak świadczenia nie zostały wykazane. Nie budzi wątpliwości, iż głównym motywem przyświecającym ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS a następnie jej zachowaniu w kształcie wynikającym z obwiązujących przepisów było założenie, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu. Osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Służy to swoistemu „wyrównaniu szans” na skorzystanie z prawa do emerytury. W przypadku osób wykonujących prace szczególnie wyniszczające organizm, obniżenie wieku jest skutkiem uzasadnionego medycznie wniosku, iż organizm wcześniej traci wydolność umożliwiającą dalszą aktywność zawodową. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się więc pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w znaczny sposób jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykład takiej pracy można wskazać na prace w narażeniu na hałas przekraczający dozwolone normy, w zapyleniu, w oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych warunkach atmosferycznych.

Wszystkie obowiązki dowodowe w zakresie wykazania, że wykonywana praca w spornym okresie miała charakter pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43, ze zm.) obciążają wnioskodawcę a nie organ rentowy. To więc nie organ rentowy ma obowiązek wykazania, że praca wykonywana przez wnioskodawcę nie miała charakteru pracy w warunkach szczególnych, lecz wnioskodawca ma obowiązek udowodnić, że taki charakter miała.

W sprawie o emeryturę w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń Sądu ma być charakter zatrudnienia w okresie dawnym, gdzie większość dokumentów jest niekompletna a więc wysoce utrudnione jest ustalenie faktów wyłącznie w oparciu o istniejące dokumenty, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do emerytury. Oceniając tak zebrany materiał dowodowy Sąd musi mieć na względzie nie tylko oczywiste zacieranie się w pamięci świadków pewnych istotnych faktów ale także i naturalne dążenie do złożenia zeznań przychylnych względem dawnego kolegi, przełożonego czy podwładnego. Nie zarzucając nawet tak składanym zeznaniom celowego rozmijania się z prawdą, praktyka rozstrzygania podobnych spraw wskazuje, że wspomniana wyżej przychylność wiąże się często z postrzeganiem charakteru pracy poprzez podobieństwo do pracy własnej czy też innych pracowników. W konsekwencji ocena osobowych źródeł dowodowych musi być wolna od jakiejkolwiek naiwności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego. Ocena zaś dokonana przez Sąd Okręgowy wbrew zarzutom apelacyjnym posiada uzasadnienie właśnie w zasadach doświadczenia życiowego oraz zawodowego przy rozpoznawaniu podobnych spraw. Oczywiście rację ma wnioskodawca, że w okresie podlegającym ocenie wiele zachowań odbiegało zdroworozsądkowych również, a może przede wszystkim z ekonomicznego punktu widzenia. Wszelkie jednak zdarzenia godzące w ekonomiczną logikę miały inne uzasadnienie – choćby postrzegane np. poprzez pryzmat interesu indywidualnego czy jakiegokolwiek innego. Skarżący na takie uzasadnienie nie wskazał. Co więcej, wszystkie dokumenty znajdujące się w aktach osobowych wnioskodawcy jednoznacznie świadczą, że był on zatrudniony w charakterze kierowcy samochodu N..

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny oddalił apelację stosownie do art.385 k.p.c.