Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 25 lutego 2009 r., II CSK 489/08
Zmiana umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji
następuje w drodze umowy zawartej przez wspólników.
Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski
Sędzia SA Bogumiła Ustjanicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "P.R.", spółki z o.o. w organizacji w L. o
wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 25 lutego 2009 r. skargi kasacyjnej wnioskodawcy od
postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 29 maja 2008 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 6 marca 2008 r. Sąd Rejonowy Poznań-Nowe Miasto i
Wilda w Poznaniu odmówił dokonania wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego
Rejestru Sądowego spółki pod firmą "P.R.", sp. z o.o. z siedzibą w L., ustalając, że
umową z dnia 12 grudnia 2007 r. Paweł W., Renata H. oraz "P." sp. z o.o. w L., w
imieniu i na rzecz której działała Renata H., zawiązali spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością pod firmą "R." z siedzibą w L. W dniu 21 grudnia 2007 r. odbyło
się nadzwyczajne zgromadzenie wspólników spółki "R." – w organizacji, w którym
uczestniczyli Paweł W., w imieniu własnym i w imieniu "P." jako członek zarządu
uprawniony do reprezentowania spółki, oraz Renata H. Wspólnicy jednogłośnie
podjęli uchwałę o zmianie umowy spółki z dnia 12 grudnia 2007 r. przez nadanie jej
nowego brzmienia, zgodnie z którym spółka będzie prowadzona pod firmą "P.R.".
Sąd Rejonowy podkreślił, że co do zasady – zgodnie z art. 255 § 1 k.s.h. –
zmiana umowy spółki wymaga uchwały wspólników. Wyjątek dotyczy zmiany
umowy w sytuacji, w której spółka nie została jeszcze wpisana do rejestru. W takim
wypadku do skuteczności zmiany umowy wymagana jest jednomyślność wszystkich
wspólników, a wprowadzona zmiana nie jest skutkiem powziętej uchwały
wspólników, lecz zmiany samej umowy. Stosownie do art. 210 § 1 k.s.h., w umowie
między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada
nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Norma
wyrażona w tym przepisie ma charakter bezwzględnie obowiązujący i znajduje
zastosowanie do wszystkich umów zawieranych przez spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością z członkiem zarządu. Wyłączenie możliwości reprezentowania
spółki przez zarząd podyktowane jest w tym wypadku dużym
prawdopodobieństwem zagrożenia interesu spółki, zatem "P.", jako strona umowy z
dnia 21 grudnia 2007 r. w sprawie zmiany umowy spółki, nie mogła być
reprezentowana przez członka zarządu w osobie Pawła W. Naruszenie zakazu
wynikającego z art. 210 § 1 k.s.h. sprawia, że ze względu na treść art. 58 § 1 k.c. w
związku z art. 2 k.s.h. umowa z dnia 21 grudnia 2007 r. nie może być podstawą
zarejestrowania "P.R.", sp. z o.o. w L. – w organizacji.
Apelację wnioskodawczyni Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił postanowieniem
z dnia 29 maja 2008 r., aprobując ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz
ich ocenę prawną. Podkreślił, że ustawodawca nie uregulował w kodeksie spółek
handlowych sposobu zmiany umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w
organizacji, dlatego zagadnienie to wywołuje w nauce prawa kontrowersje. Ze
względu na regulację zawartą w art. 11 § 2 k.s.h., zgodnie z którą do spółki
kapitałowej w organizacji w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się
odpowiednio przepisy dotyczące danego typu spółki po jej wpisie do rejestru, w
doktrynie wyraża się zapatrywanie, że do wspomnianej zmiany umowy stosuje się
art. 255 § 1 k.s.h. Przeciwnicy tego zapatrywania podnoszą, że niewątpliwą cechą
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji jest jej tymczasowy,
ograniczony w czasie charakter, spółka ta bowiem istnieje tylko do czasu
„przekształcenia się” w docelową, czyli do jej zarejestrowania albo do rozwiązania w
przypadku, gdy przekształcenie okaże się niemożliwe bądź niecelowe. Zmiana jej
treści powinna zatem nastąpić nie w formie uchwały, lecz w drodze umowy w formie
aktu notarialnego przez złożenie zgodnych oświadczeń woli stron umowy spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji. Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd
pierwszej instancji trafnie przyjął, że ze względu na naruszenie art. 210 § 1 k.s.h.,
czynność polegającą na zmianie umowy spółki należało uznać za nieważną. (...)
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni, powołując się obie podstawy
określone w art. 3983
§ 1 k.p.c., wniosła o uchylenie postanowień Sądu
Okręgowego oraz Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie tylko postanowienia
Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej wskazała na naruszenie art. 11 § 2 w
związku z art. 255 § 1 k.s.h. przez uznanie, że przepisy te nie znajdują
zastosowania w sprawie, a w ramach drugiej podniosła zarzut obrazy art. 316 § 1 w
związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. przez nieuwzględnienie stanu rzeczy
istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W wyniku zawarcia umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powstaje
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, która z chwilą wpisu do
rejestru staje się spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, uzyskuje osobowość
prawną i staje się podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji (art. 12 i art.
161 k.s.h.). Spółka w organizacji stanowi więc pierwotną formę ustrojową, istniejącą
w okresie od zawarcia umowy spółki do chwili wpisu spółki do rejestru, dopiero
bowiem w tym momencie powstaje spółka właściwa. Zgodnie z art. 11 § 2 k.s.h., do
spółki kapitałowej w organizacji w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje
się odpowiednio przepisy dotyczące danego typu spółki po jej wpisie do rejestru.
Na tle przytoczonych regulacji w doktrynie wystąpiła różnica zdań w kwestii
sposobu zmiany umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przed jej wpisem
do rejestru. Zgłoszono dwie propozycje interpretacyjne. Według jednej z nich, do
spółki w organizacji należy stosować odpowiednio wszystkie przepisy dotyczące
organów spółki docelowej, w tym zgromadzenia wspólników jako organu
uchwałodawczego, a więc także art. 255 k.s.h., zgodnie z którym zmiana umowy
spółki powinna być dokonywana w formie uchwały wspólników, umieszczonej w
protokole sporządzonym przez notariusza. Zwolennicy tego poglądu podkreślają, że
– zgodnie z art. 2 k.s.h. – warunkiem stosowania przepisów kodeksu cywilnego jest
brak uregulowania danej kwestii w kodeksie spółek handlowych. Dopiero ustalenie,
że kodeks spółek handlowych nie reguluje danej kwestii wyczerpująco, że nie daje
odpowiedzi na konieczny do rozstrzygnięcia problem ani nie umożliwia sięgnięcia
do innych przepisów tego kodeksu i wykorzystania ich w drodze analogiae legis,
uprawnia do stosowania przepisów kodeksu cywilnego. Przewidziane art. 11 § 2
k.s.h. odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących spółki docelowej powinno
zatem odbywać się co do zasady wprost, natomiast odpowiednio w sytuacji, w
której wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej.
Uchwała w przedmiocie zmiany umowy spółki w organizacji wymaga kwalifikowanej
większości dwóch trzecich głosów, a w przypadku istotnej zmiany przedmiotu
działalności – większości trzech czwartych ( art. 246 § 1 k.s.h.).
Według drugiej koncepcji, zmiana umowy spółki na etapie funkcjonowania
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji powinna odbywać się w
drodze umowy wspólników. Zwolennicy tego poglądu podkreślają, że zmiana
umowy spółki niezarejestrowanej, a więc w fazie, w której umowa spółki jest
wykonywana i realizowane są dopiero obowiązki wspólników, wymaga
jednomyślności. Wspólnik przyjmuje uczestnictwo w spółce, aprobując swój i
pozostałych wspólników udział w kapitale zakładowym, w zyskach i innych prawach
majątkowych. Dodatkowe postanowienia umowne mogą mieć również istotne
znaczenie dla celu, do jakiego zobowiązali się dążyć wspólnicy, zgodnie zaś z art. 3
k.s.h., przez umowę spółki handlowej wspólnicy zobowiązują się dążyć do
osiągnięcia wspólnego celu. Z tych względów odnośna umowa podlega ogólnym
regułom dotyczącym umów w prawie cywilnym i każda jej zmiana wymaga
zgodnego oświadczenia woli stron.
Za trafne należy uznać drugie stanowisko i przyjąć, że – w drodze wyjątku od
zasady wyrażonej w art. 255 k.s.h. – zmiana umowy spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w sytuacji, w której nie doszło jeszcze do wpisania zawiązanej
spółki do rejestru, następuje w drodze zmiany samej umowy spółki. Przepisy
dotyczące zmiany umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością po wpisie tej
spółki do rejestru stosuje się do spółki w organizacji „odpowiednio”, co zgodnie z
ogólnie przyjętymi w prawie zasadami odpowiedniego stosowania przepisów
oznacza, że niektóre z nich znajdą zastosowanie wprost, inne jedynie pośrednio, a
więc z uwzględnieniem istoty i odrębności instytucji, do której mają być
zastosowane, a jeszcze inne nie będą mogły być wykorzystane w żadnym zakresie.
Umowa spółki – jak trafnie podniesiono w doktrynie – odzwierciedla uzgodnione
współdziałanie we wspólnym celu, dlatego zmiana jej postanowień przed
dokonaniem wpisu do rejestru podlega ogólnym regułom prawa cywilnego, co
oznacza, że wymaga zgodnego oświadczenia woli wszystkich stron umowy.
Przewidziana w art. 255 § 1 k.s.h. zmiana umowy spółki w drodze uchwały jest
odstępstwem od cywilnoprawnych zasad ogólnych dotyczących zmiany treści
łączącego strony stosunku prawnego, w związku z czym nie należy tego trybu
rozszerzać na czas poprzedzający moment wpisu spółki do rejestru. Podniesiony
przez skarżącą zarzut naruszenia art. 255 § 1 w związku z art. 11 § 2 k.s.h. trzeba
zatem uznać za nieuzasadniony.
Nie można natomiast odmówić skarżącej racji, że Sąd Okręgowy dopuścił się
obrazy art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. W apelacji od postanowienia
Sądu pierwszej instancji skarżąca "z daleko idącej ostrożności" – jak twierdziła –
powołała się na zawarcie w dniu 27 marca 2008 r. umowy o zmianie umowy spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością zawiązanej dnia 12 grudnia 2007 r. Dodała, że ze
względu na ujemne konsekwencje, jakie mogłyby wyniknąć dla niej w razie odmowy
dokonania wpisu, dostosowała się do wykładni Sądu pierwszej instancji i zawarła
umowę z uwzględnieniem wymagań określonych w art. 210 § 1 k.s.h. Wypis tej
umowy dołączyła do apelacji, ale Sąd Okręgowy uznał, że – zgodnie z art. 316 § 1
w związku z art. 13 § 2 k.p.c. – tylko stan rzeczy istniejący w chwili orzekania przez
Sąd pierwszej instancji mógł stanowić podstawę rozważań w przedmiocie
zasadności wniesionej apelacji i dlatego nie brał pod uwagę umowy z dnia 27
marca 2008 r. Stanowisko Sądu Okręgowego w tej kwestii nie może być uznane za
trafne, nie ulega bowiem wątpliwości, że ze względu na regulację zawartą w art.
391 § 1 k.p.c. do postępowania przed sądem drugiej instancji stosuje się
odpowiednio przepis art. 316 § 1 k.p.c. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 259/98 (OSNC 1999, nr 4, poz.
82), odpowiednie stosowanie w postępowaniu apelacyjnym przepisu art. 316 § 1
k.p.c. oznacza, że sąd drugiej instancji obowiązany jest – przy uwzględnieniu
unormowań zawartych w art. 381 i 382 k.p.c. – brać pod uwagę zmiany w stanie
faktycznym i prawnym sprawy, wpływające na treść orzeczenia.
Dokonanie przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, w
toku postępowania apelacyjnego w sprawie o wpis do Krajowego Rejestru
Sądowego, zmiany umowy spółki jest zdarzeniem wywołującym skutki w sferze
prawa materialnego. Przepis prawa procesowego bez wyraźnego wskazania nie
powinien ograniczać uprawnień materialnych stron, Sąd Okręgowy zatem nie mógł
pominąć zawarcia w dniu 27 marca 2008 r umowy zmieniającej umowę spółki w
organizacji, tym bardziej że w świetle art. 381 k.p.c. nie powinien pomijać również
faktów, które w czasie postępowania przed sądem pierwszej instancji jeszcze nie
istniały. W tej sytuacji powołaną przez skarżącą podstawę kasacyjną z art. 3983
§ 1
pkt 2 k.p.c. trzeba uznać za uzasadnioną.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art. 108 § 2
w związku z art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.