Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 17 kwietnia 2009 r., III CZP 9/09
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sędzia SN Wojciech Katner
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Krzysztofa S. przy uczestnictwie Moniki
T., Adama T., (...) o wpis z urzędu w dziale III księgi wieczystej (...) służebności
gruntowej, po rozstrzygnięciu na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17
kwietnia 2009 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy we
Wrocławiu postanowieniem z dnia 14 października 2008 r.:
"Czy w świetle treści przepisu art. 290 § 2 k.c. na nieruchomości stanowiącej
wyodrębnioną działkę z nieruchomości wieczystoksięgowej utrzymuje się z mocy
prawa służebność gruntowa, mimo że wyodrębniana działka nie była objęta
zakresem wykonywania tej służebności?"
podjął uchwałę:
Jeżeli jedna księga wieczysta urządzona jest dla kilku geodezyjnie tylko
wyodrębnionych działek i niektóre z nich objęte są służebnością gruntową, to
odłączenie z księgi wieczystej działki nieobjętej zakresem wykonywania
służebności i założenie dla niej nowej księgi wieczystej nie powoduje
wygaśnięcia obciążenia jej tą służebnością.
Uzasadnienie
Wnioskodawca Krzysztof S. wniósł o odłączenie z księgi wieczystej działki nr
(...) i założenie dla niej nowej księgi wieczystej z wpisem prawa własności na jego
rzecz. W wyniku rozpoznania tego wniosku, referendarz sądowy w dniu 4 grudnia
2007 r. odłączył z księgi wieczystej wymienioną działkę i założył dla niej nową
księgę wieczystą z wpisem prawa własności na rzecz wnioskodawcy.
Jednocześnie, wobec odłączenia części nieruchomości i założenia dla niej odrębnej
księgi wieczystej, do działu III nowej księgi wieczystej przeniósł do współobciążenia
łącznego ograniczone prawa rzeczowe, tj. odpłatne służebności gruntowe,
polegające na prawie przejazdu i przechodu przez działki nr (...) na rzecz
każdoczesnego właściciela i posiadacza działek nr (...).
Po rozpoznaniu skargi wnioskodawcy na wpis referendarza sądowego Sąd
Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu postanowieniem z dnia 7 lutego
2008 r. utrzymał w mocy wpis referendarza.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu, rozpoznając apelację wnioskodawcy, powziął
wątpliwość, czy w świetle art. 290 § 2 k.c. na nieruchomości stanowiącej
wyodrębnioną działkę z nieruchomości wieczystoksięgowej utrzymuje się z mocy
prawa służebność gruntowa, mimo że wyodrębniona działka nie była objęta
zakresem wykonywania tej służebności, i zagadnienie to przedstawił do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Treść art. 290 § 2 k.c. w zasadzie nie budzi wątpliwości; wynika z niego, że w
razie podziału nieruchomości obciążonej służebnością gruntową, służebność ta
utrzymuje się na nieruchomościach powstałych w wyniku podziału także wówczas,
gdy wyodrębniona w wyniku podziału nieruchomość nie była poprzednio objęta
zakresem wykonywania służebności gruntowej, a zainteresowanemu właścicielowi
(właścicielom) nieruchomości obciążonej przysługuje roszczenie o zwolnienie od
służebności.
W dziale II jednej księgi wieczystej wpisano kilka działek; niektóre z nich są
objęte zakresem wykonywania służebności gruntowej, inne nie. Wątpliwość Sądu
Okręgowego nie dotyczy zatem wykładni art. 290 § 2 k.c., lecz tego, czy wszystkie
te działki należy traktować jako jedną nieruchomość i czy odłączenie z księgi
wieczystej działki nieobjętej zakresem służebności i założenie dla niej odrębnej
księgi wieczystej jest podziałem nieruchomości obciążonej, o którym mowa w art.
290 § 2 k.c.
Wykładnia pojęcia nieruchomości była przedmiotem licznych kontrowersji,
wynikających z niedostatecznego sprecyzowania pojęcia „odrębnego przedmiotu
własności”, wskazanego w art. 46 § 1 k.c. jako kryterium powstania i istnienia
nieruchomości gruntowej. Ponieważ ustawodawca nie określił wprost, o jakiej
formie wyodrębnienia części powierzchni ziemskiej mowa, na gruncie art. 46 § 1
k.c. i art. 24 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn.
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej: "u.k.w.h.") możliwe są co
najmniej dwa sposoby rozumienia pojęcia nieruchomości gruntowej.
W pierwszym z nich przyjmowane jest fizyczne kryterium wyodrębnienia, czyli
to, czy grunty należące do tego samego właściciela są z zewnątrz otoczone
nieruchomościami innych właścicieli (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 23 września 1970 r., II CR 361/70, OSNC 1971, nr 6, poz. 97 i uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 28 marca 1988 r., III CZP 15/88, OSNC 1989, nr 7-8, poz.
123). W tym tzw. materialnoprawnym ujęciu nieruchomości jedna księga wieczysta
mogłaby obejmować kilka nieruchomości, zatem odłączenie z księgi wieczystej i
założenie nowej księgi wieczystej niekoniecznie musiałoby się wiązać z podziałem
nieruchomości.
W myśl drugiej propozycji, określanej jako ujęcie wieczystoksięgowe,
rozumienie pojęcia nieruchomości o wyodrębnieniu decyduje objęcie działki lub
większej liczby działek jedną księgą wieczystą (postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 30 maja 2007 r., IV CSK 56/07, nie publ., uchwały Sądu Najwyższego z dnia
26 kwietnia 2007 r., III CZP 27/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 62 i z dnia 7 kwietnia
2006 r., III CZP 24/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 24 lub wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 30 października 2003 r., IV CK 114/02, OSNC 2004, nr 12, poz. 201). W tym
ujęciu kilka działek objętych jedną księgą wieczystą stanowi zawsze jedną
nieruchomość, nawet jeżeli działki nie graniczą ze sobą, a odłączenie chociażby
jednej z działek z księgi wieczystej równoznaczne jest z podziałem nieruchomości.
Zestawiając treść art. 46 § 1 k.c. i art. 24 u.k.w.h., za trafne należy uznać
wieczystoksięgowe rozumienie pojęcia nieruchomości, wyrażające się w formule
„jedna księga wieczysta – jedna nieruchomość”. Jednakże, jeżeli nieruchomość
składa się z dwóch lub więcej działek niegraniczących ze sobą i jest obciążona
służebnością gruntową w ten sposób, że niektóre z niegraniczących działek nie są
objęte zakresem wykonywania służebności, to ze względu na specyfikę służebności
można przyjąć, iż odłączenie z księgi wieczystej działki nieobjętej zakresem
wykonywania służebności nie wywołuje skutku, który według art. 290 § 1 k.c. wiąże
się z podziałem nieruchomości obciążonej.
W stanie faktycznym niniejszej sprawy poszczególne działki są – jak się
wydaje – wyodrębnione tylko geodezyjnie. Nadanie działkom odrębnych numerów
geodezyjnych nie wywołuje skutków cywilnoprawnych; jeżeli takie działki objęte są
jedną księgą wieczystą to bez względu na sposób rozumienia pojęcia
nieruchomości składają się na jedną nieruchomość. W takim wypadku bez
znaczenia jest, że jedynie niektóre działki objęte są zakresem wykonywania
służebności. Odłączenie z księgi wieczystej działki wyodrębnionej tylko
geodezyjnie, nieobjętej zakresem wykonywania służebności, i założenie dla niej
nowej księgi wieczystej jest równoznaczne z podziałem nieruchomości obciążonej i
stosownie do art. 290 § 2 k.c. nie powoduje wygaśnięcia obciążenia odłączonej
części nieruchomości służebnością,
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie (art. 390 § 1
k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13