Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 21 kwietnia 2009 r.
I UZ 6/09
Ustanowienie pełnomocnika procesowego z urzędu nie musi oznaczać,
że strona korzysta z pełnego zwolnienia od kosztów sądowych, w tym od
opłaty podstawowej (art. 36 oraz art. 96 ust. 1 pkt 4 i 10 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jednolity tekst: Dz.U. z
2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski
(sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 kwietnia
2009 r. sprawy z odwołania Marcina W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w K. o umorzenie należności funduszu alimentacyjnego, na skutek
zażalenia ubezpieczonego na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia
13 października 2008 r. [...]
1. o d d a l i ł zażalenie,
2. przyznał radcy prawnemu Marcie C. od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyj-
nego w Krakowie tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) podwyższoną o stawkę podatku od towarów i
usług.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Krakowie postanowieniem z 13 października 2008 r. odrzu-
cił skargę kasacyjną Marcina W. od wyroku tego Sądu z 2 kwietnia 2008 r., na pod-
stawie art. 1302
§ 3 k.p.c. w związku z art. 3986
§ 2 k.p.c., wobec nieopłacenia jej
opłatą podstawową, wymaganą przez art. 36 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (dalej: ustawa o ksc).
W zażaleniu skarżący zarzucił, że był zwolniony od kosztów sądowych „usta-
wowo" przed pierwszą i drugą instancją (art. 96 ust. 1 pkt 10 ustawy o ksc). Po pra-
2
womocnym wyroku wniósł o ustanowienie pełnomocnika z urzędu i złożył oświad-
czenie o stanie rodzinnym i majątkowym. Sąd Apelacyjny ustanowił mu pełnomocni-
ka (art. 117 i 118 k.p.c.). Tylko strona zwolniona od kosztów ma uprawnienie do żą-
dania pełnomocnika z urzędu. Jako strona zwolniona od ponoszenia kosztów sądo-
wych na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 10 ustawy o ksc skarżący nie miał zatem obo-
wiązku uiszczenia opłaty podstawowej. Ewentualny wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych byłby bezprzedmiotowy. W sprawie nie ma zastosowania art. 2 ustawy z
14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o ksc, gdyż przepisy dotychczasowe miały za-
stosowanie tylko do prawomocnego zakończenia sprawy. Zaskarżone postanowienie
jest również niezgodne z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, gdyż pozbawia
skarżącego prawa do sądu przez wprowadzenie sankcji z tytułu niedopełnienia wy-
mogów formalnych związanych z wniesieniem skargi kasacyjnej nieproporcjonalnych
do celu regulacji z art. 3986
§ 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zaważył, co następuje:
Zażalenie nie jest zasadne i dlatego zostało oddalone. Ustawa o ksc spowo-
dowała, że ubezpieczony utracił dotychczasowe ustawowe zwolnienie od opłat są-
dowych (z dniem 2 marca 2006 r. został uchylony art. 463 § 1 k.p.c.). Ustawa ta
wprowadziła nową opłatę podstawową (30 zł) i obowiązek jej zapłaty przez stronę
wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgod-
ności z prawem prawomocnego orzeczenia w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych i w sprawach odwołań rozpoznawanych przez sąd pracy i ubezpieczeń
społecznych (art. 96 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 36 ustawy o ksc). Obowiązek ten
był bezwzględny, gdyż nie zwalniało od niego nawet uzyskanie przez stronę zwolnie-
nia przez sąd od kosztów sądowych (art. 100 i art. 14 ustawy o ksc). Dopiero po
zmianie ustawy o ksc ustawą z 14 grudnia 2006 r., zwolnienie przez sąd w całości od
kosztów sądowych zwalnia również od opłaty podstawowej (art. 100 ust. 2 i art. 14
ust. 2 ustawy o ksc po zmianie). Zmiana nie objęła jednak pierwotnych art. 36 i 96
ust. 1 pkt 4 ustawy o ksc, co oznacza, że nie zniesiono przewidzianego w nich obo-
wiązku zapłaty opłaty podstawowej. Innymi słowy, w sprawach z zakresu ubezpie-
czeń społecznych i w sprawach odwołań rozpoznawanych przez sąd pracy i ubez-
pieczeń społecznych strona (odwołujący się) nie korzysta z pełnego ustawowego
zwolnienia od kosztów sądowych, gdyż opłata podstawowa jest nadal obowiązkowa,
3
z tą tylko zmianą, że nie ponosi jej strona, której Sąd przyznał pełne zwolnienie od
kosztów (opłaty podstawowej).
Zażalenie zostało oparte na twierdzeniu, że skarżącemu przysługiwało pełne
„ustawowe" zwolnienie od kosztów sądowych, gdyż ustanowiono mu pełnomocnika -
radcę prawnego z urzędu, zatem nie miał obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej
od skargi kasacyjnej (art. 96 ust. 1 pkt 10 w związku z art. 36 ustawy o ksc oraz art.
117 i 118 k.p.c.).
Wnioskowanie to nie jest uprawnione. Ustanowienie pełnomocnika z urzędu
nie musi oznaczać, że strona korzysta z pełnego zwolnienia od kosztów sądowych.
Czym innym jest ustanowienie pełnomocnika z urzędu dla strony, która nie może
ponieść kosztów zastępstwa procesowego i czym innym zwolnienie jej od kosztów
sądowych (opłat) z mocy ustawy albo na mocy orzeczenia sądu (art. 117 i 118 k.p.c.
oraz art. 100 i 101 ustawy o ksc). Pełnomocnika z urzędu mogła uzyskać strona
zwolniona przez Sąd w całości lub w części od kosztów sądowych albo która korzy-
sta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych (art. 117 § 1 i § 6 k.p.c.). Zaża-
lenie pomija tę rozłączną alternatywę, bowiem dla zweryfikowania własnej argumen-
tacji wpierw winno odpowiedzieć na pytanie, w oparciu o którą z tych podstaw usta-
nowiono skarżącemu pełnomocnika z urzędu. Według skarżącego podstawą było
„ustawowe” zwolnienie od kosztów sądowych. W ten sposób jedynie potwierdza, że
nie składał on wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Po wniosku i zwolnieniu
przez Sąd od kosztów sądowych strona uzyskuje zwolnienie w zakresie przyznanego
zwolnienia i tak działa art. 96 ust. pkt 10 ustawy o ksc. Jednak nie ma to znaczenia
dla argumentacji zażalenia, skoro skarżący nie składał wniosku o zwolnienie od
kosztów. Oczywiste jest też, że w sprawie nie zapadło postanowienie Sądu Apela-
cyjnego, które zwalniałoby go od kosztów. Choć nie ma uzasadnienia postanowienia
o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu dla skarżącego, to można przyjąć, że usta-
nowienie pełnomocnika z urzędu nastąpiło na podstawie art. 117 § 6 k.p.c., a nie na
podstawie art. 117 § 1 k.p.c. Ubocznie można jedynie zauważyć, że po orzeczeniu
(zakresowym) o niekonstytucyjności art. 117 § 1 k.p.c. przez Trybunał Konstytucyjny
wyrokiem z 16 czerwca 2008 r. (P 37/07), strona będzie mogła wystąpić o pełno-
mocnika z urzędu bez wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Zatem, gdyby przyjąć argumentację skarżącego o pełnym ustawowym zwol-
nieniu od kosztów, to Sąd Apelacyjny byłby niekonsekwentny w drugim postanowie-
niu w odniesieniu do pierwszego (odrzucając skargę kasacyjną z braku opłaty pod-
4
stawowej, przy uprzednim ustanowieniu pełnomocnika z urzędu dla strony zwolnionej
od kosztów). Nie zachodzi tu taka sprzeczność. Rozpoznanie zażalenia wymaga je-
dynie odwołania się do podstawowych reguł, zgodnie z którymi skarżący korzysta z
ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych, jednak nie w całości. W jego sytuacji
zastosowanie miał przepis art. 96 ust. 1 pkt 4 (a nie pkt 10) ustawy o ksc, który przy
braku wniosku i zwolnienia od kosztów, obciążał skarżącego obowiązkiem uiszczenia
opłaty podstawowej od skargi kasacyjnej. Skoro opłata ta nie została uiszczona, to
skarga kasacyjna zasadnie została odrzucona na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c. w
związku z art. 3986
§ 2 k.p.c.
Skarżący nie wyjaśnił znaczenia jakie ma jego odwołanie się w zażaleniu do
art. 2 ustawy z 14 grudnia 2006 r., nowelizującej ustawę o ksc. Wprowadza on roz-
wiązanie (a contrario), że w sprawach rozpoczętych po nowelizacji strona mogła już
uzyskać zwolnienie od opłaty podstawowej - wskazano na to wyżej - co dla tej
sprawy jest bezprzedmiotowe, gdyż skarżący nie wystąpił z wnioskiem o takie zwol-
nienie, natomiast niezasadnie trzyma się twierdzenia, że na podstawie ustawy o ksc
korzystał z pełnego „ustawowego" zwolnienia od kosztów sądowych (art. 96 ust. 1
pkt 10). Ustanowienie dla skarżącego radcy prawnego z urzędu na podstawie art.
117 § 6 k.p.c. nie było równoznaczne ze zwolnieniem od obowiązku uiszczenia
opłaty podstawowej w wysokości 30 zł od pism procesowych wymienionych w art. 36
ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z 28
sierpnia 2007 r., II UZ 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 333; z 29 stycznia 2008 r., II
UZ 45/07, LEX 448291).
Nie ma racji zażalenie, gdy zarzuca, że odrzucenie skargi jest niezgodne z art.
45 ust. 1 i art. 1 ust. 3 Konstytucji, gdyż pozbawia prawa do sądu przez wprowadze-
nie sankcji nieproporcjonalnych do celu regulacji zawartej w art. 3986
§ 2 k.p.c.
Pierwszą kwestią, czyli zagadnieniem zgodności z prawem do sądu, Trybunał Kon-
stytucyjny zajmował się w sytuacji analogicznej w związku z nieopłaceniem apelacji
opłatą podstawową i w wyroku z 17 listopada 2008 r., SK 33/07, stwierdził, że art.
1302
§ 3 k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłaconą apelację
wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, bez uprzed-
niego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art.
77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji RP. Przepis art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w brzmieniu obowiązującym przed wej-
ściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądo-
5
wych w sprawach cywilnych i art. 100 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w
życie ustawy z 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych, są zgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78
Konstytucji.
Z kolei odwołanie się do zasady proporcjonalności - z art. 31 ust. 3 Konstytucji
- nie może pomijać, że sama ustawa zasadnicza stwierdza, że określenie postępo-
wania przed sądami należy do ustawy (ustawodawcy zwykłego), przy tym postępo-
wanie jest dwuinstancyjne (art. 176), a Sąd Najwyższy rozpoznający skargę kasacyj-
ną nie jest kolejną (zwykłą) instancją, stąd skoro wymaga się, iżby wnosili ją tylko
fachowi pełnomocnicy, to można również wymagać, aby od razu została opłacona
opłatą podstawową, zgodnie z ustawą.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 3941
§ 3 i art.
39814
k.p.c. O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej orzeczono na podstawie § 2
ust. 3, § 5, § 11 ust. 2., § 12 ust. 2 pkt 2, § 15 i 16 rozporządzenia Ministra Sprawie-
dliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu.
========================================