Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 211/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 maja 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. K.
przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o rentę rolniczą,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 maja 2009 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 lutego 2008 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 30 czerwca 2005 r. w części dotyczącej
przyznania prawa do renty rolniczej za okres od dnia 28 maja
2004 r. do dnia 19 maja 2005 r.
2. w pozostałej części skargę kasacyjną oddala.
Uzasadnienie
2
W dniu 28 czerwca 2004 r. M. K. złożył wniosek o rentę rolniczą. W dniu 27
sierpnia 2004 r. Komisja Lekarska Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
uznała, że stwierdzony stan zdrowia wnioskodawcy czyni go zdolnym do pracy w
gospodarstwie rolnym. Rozpoznano u wnioskodawcy choroby współistniejące w
postaci wielopoziomowej dyskopatii kręgosłupa L - S bez zespołu bólowego i
ograniczenia ruchomości, niedosłuchu obustronnego, zespołu neurastenicznego. W
oparciu o powyższe orzeczenie Oddział Regionalny KRUS decyzją z dnia 31
sierpnia 2004 r. odmówił wnioskodawcy prawa do renty rolniczej.
Wnioskodawca zaskarżył powyższą decyzję do Sądu Okręgowego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, który po rozpatrzeniu sprawy wyrokiem z dnia
30 czerwca 2005 r. odwołanie wnioskodawcy oddalił. Sąd stwierdził, że z
przeprowadzonych w postępowaniu sądowym dowodów z opinii trzech zespołów
biegłych lekarzy sądowych należało uwzględnić wnioski z opinii pierwszej (z dnia
20 października 2004 r.) i trzeciej (z maja 2005 r.) uznając je za najpełniejsze,
najbardziej rzetelne i kompletne. Powyższe opinie wskazywały, iż wnioskodawca
jest zdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. Z kolei wnioski z opinii z 17 stycznia
2005 r. sporządzonej przez drugi zespół biegłych lekarzy sądowych, którzy uznali
ubezpieczonego za długotrwale niezdolnego do pracy w gospodarstwie rolnym od
28 czerwca 2004 r. do 1 lipca 2006 r., w ocenie Sądu nie były uzasadnione w
niniejszym stanie faktycznym sprawy. Sąd Okręgowy nie uwzględnił ponadto w
swoich rozważaniach faktu, iż wnioskodawca w okresie od 15 listopada 2004 r.
nieprzerwanie aż do dnia wyrokowania pobierał zasiłek chorobowy.
Na skutek apelacji wnioskodawcy prawomocnym wyrokiem z dnia 13 lutego
2008 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję w ten
sposób, że przyznał powodowi rentę rolniczą począwszy od dnia 28 maja 2004 r.
do dnia 30 czerwca 2008 r. oraz zasądził od pozwanej Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego na rzecz wnioskodawcy M. K. kwotę 120 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję. Sąd Apelacyjny
dysponując opiniami zawierającymi wnioski o sprzecznej treści, w celu usunięcia
powstałych wątpliwości postanowieniem z dnia 22 stycznia 2007 r. dopuścił dowód
z opinii uzupełniającej biegłych lekarzy sądowych: internisty, neurologa, psychiatry,
laryngologa, lekarza medycyny pracy w składzie orzekającym w dniu 17 stycznia
3
2005 r. na okoliczność, czy ubezpieczony jest nadal po 1 lipca 2006 r. całkowicie
niezdolny do pracy we własnym gospodarstwie rolnym z powodu naruszenia
sprawności organizmu. W opinii uzupełniającej z dnia 21 marca 2007 r. biegli
lekarze sądowi po analizie dokumentacji medycznej i badaniu wnioskodawcy
stwierdzili, iż u wnioskodawcy występuje ograniczenie ruchomości kręgosłupa
szyjnego we wszystkich płaszczyznach znacznego stopnia, a także bolesne
napięcie mięśni w odcinku szyjnym. Ponadto zespół biegłych stwierdził, że
wnioskodawca jest nadal po 1 lipca 2006 r. niezdolny do pracy w gospodarstwie
rolnym na okres dwóch lat, oraz podtrzymał swoją opinię z 17 stycznia 2005 r. oraz
opinię uzupełniającą z dnia 23 marca 2005 r. Sąd Apelacyjny doszedł do
przekonania, iż wyżej wskazane przez biegłych okoliczności i ocena medyczna jest
miarodajna dla poczynienia ustaleń w przedmiocie niezdolności M. K. do pracy w
gospodarstwie rolnym. W ocenie Sądu nie sposób uznać, iż dolegliwości
wnioskodawcy miały charakter przemijający i pozwalały mu na normalną pracę
zważywszy, iż oczekuje on na operację neurochirurgiczną, zaś zabieg taki - co jest
oczywiste nie jest przeprowadzany w sytuacji, gdy dolegliwości nie mają
poważnego charakteru. Ponadto biorąc pod uwagę fakt, iż apelujący posiada
gospodarstwo o powierzchni 9,89 ha fizycznego, tj. 8,42 ha przeliczeniowego, na
którym uprawia jęczmień, żyto, ziemniaki, a ponadto posiada 2 sztuki bydła oraz
150 sztuk drobiu nie sposób uznać, iż jego obecny stan zdrowia, w szczególności
ograniczenie ruchomości kręgosłupa szyjnego we wszystkich płaszczyznach
znacznego stopnia, a także bolesne napięcie mięśni w odcinku szyjnym, pozwala
mu na samodzielne wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem
gospodarstwa. Z powołanych względów zasadnym było oparcie rozstrzygnięcia na
powyższej opinii biegłych lekarzy sądowych, co w konsekwencji powodowało
zasadność podjęcia przez Sąd decyzji w przedmiocie przyznania wnioskodawcy
prawa do renty rolniczej.
Na powyższe orzeczenie strona pozwana wniosła skargę kasacyjną
powołując się na naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe
zastosowanie przepisu art. 21 ust. 1 pkt 2 i ust. 5 oraz art. 22 ust. 1 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r., Nr 50,
poz. 291 ze zm.) poprzez przyjęcie, że w okresie od dnia 28 maja 2004 r. do dnia
4
30 czerwca 2008 r. powód spełniał przesłanki ustalenia prawa do renty rolniczej z
tytułu niezdolności do pracy oraz poprzez przyznanie prawa do renty rolniczej za
okres, w którym powód objęty był innym ubezpieczeniem społecznym, a ponadto
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu art. 44 ust. 1
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i art. 129
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.) poprzez
przyznanie powodowi prawa do renty z datą wsteczną za okres 1 miesiąca
poprzedzający miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o przyznanie świadczenia. W
skardze wskazana została także podstawa naruszenia przepisów postępowania, tj.:
art. 379 pkt 3 k.p.c. w związku z art. 199 § 1 pkt 2, art. 316, 365 i 366 k.p.c. poprzez
wydanie zaskarżonego wyroku w sprawie, w której o to samo roszczenie, między
tymi samymi stronami toczyła się sprawa wcześniej wszczęta, prawomocnie
osądzona (wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 19 maja 2005 r. sygn. akt III AUa
883/04 w zakresie ustalenia prawa do renty od dnia 28 maja 2004 r. do dnia 19
maja 2005 r.), art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez niedostateczne
uzasadnienie wyroku, w szczególności nieprzytoczenie w wyroku pobudek co do
kwestii w sprawie istotnych, a mianowicie braku szczegółowego wyjaśnienia
podstawy prawnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest częściowo uzasadniona, czemu Sąd Najwyższy dał
wyraz uchylając zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego z
dnia 30 czerwca 2005 r. w części dotyczącej przyznania prawa do renty rolniczej
za okres od dnia 28 maja 2004 r. do dnia 19 maja 2005 r.
Mając na uwadze zasadę rządzącą stosunkami prawnymi ubezpieczenia
społecznego, wedle której zmiana okoliczności lub ujawnienie nowych dowodów
zawsze otwiera drogę do ponownego rozpoznania sprawy, stwierdzić należy, że
cecha rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) dotyczy tych tylko orzeczeń sądów pracy i
ubezpieczeń społecznych, których podstawa nie może ulec zmianie, gdy odwołanie
zostało oddalone po stwierdzeniu niewypełnienia warunków prawa do świadczenia
wymaganych przed datą wydania wyroku, takich jak np. okres zatrudnienia, czy
data powstania inwalidztwa. Wzruszenie ustaleń dokonanych takimi prawomocnymi
5
rozstrzygnięciami może spowodować wyłącznie rozpoznanie skargi o wznowienie
postępowania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1998 r., II UKN
373/98 OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 702, z dnia 28 maja 2002 r., II UKN 250/01,
OSNAPiUS - wkładka 2002 nr 16, poz. 3 oraz z dnia 18 lutego 2003 r., II UK
139/02, OSNP 2004 nr 7, poz. 128). Jeżeli jednak warunki do świadczeń mogą być
spełnione w każdym czasie, to mogą też być w każdym czasie badane, a nabycie
prawa do nich następuje w nowej sytuacji faktycznej, ex nunc. Tym samym powaga
rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) będzie dotyczyć tylko tych orzeczeń sądów
ubezpieczeń społecznych, których podstawa faktyczna nie może ulec zmianie lub
gdy odwołanie od decyzji organu rentowego zostało oddalone po stwierdzeniu
niespełnienia prawnych warunków do świadczenia wymaganych przed wydaniem
decyzji będącej przedmiotem toczącego się postępowania sądowego.
W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny przyznał rentę rolniczą wnioskodawcy
od 28 maja 2004 r. do 30 czerwca 2008 r. pomimo, że między stronami
niniejszego procesu toczyło się postępowanie o rentę z tytułu niezdolności do pracy
w gospodarstwie rolnym, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 19 maja 2005 rw zakresie ustalenia prawa do renty od dnia 28
maja 2004 r. do dnia 19 maja 2005 r. Tym samym do wyżej wskazanej części
spornego okresu Sąd Apelacyjny na mocy art. 366 k.p.c. związany był ustaleniami
zawartymi w wyżej wskazanym orzeczeniu w kwestii niespełnienia prawnych
warunków do świadczenia rentowego.
Przechodząc do dalszych zarzutów skargi stwierdzić należy, że nie są one
uzasadnione, w szczególności w kwestii naruszenia art. art. 21 ust. 1 pkt 2 i ust. 5
oraz art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (Dz.U. z 2008 r., Nr 50, poz. 291 ze zm.), skoro nie ma wątpliwości, że w
sprawie, której przedmiotem jest prawo do świadczenia rentowego z ubezpieczenia
społecznego, warunkująca powstanie tego prawa i będąca elementem ustaleń
faktycznych ocena niezdolności do pracy wymaga wiadomości specjalnych i musi
znaleźć oparcie w dowodzie z opinii biegłych posiadających odpowiednią wiedzę
medyczną adekwatną do rodzaju schorzeń osoby zainteresowanej. Wprawdzie w
ramach przyznanej sądowi swobody w ocenie dowodów może on i powinien
poddać opinie biegłych stosownej weryfikacji dla uznania ich za przekonujące bądź
6
podlegające zdyskwalifikowaniu, jednakże nie może opierać się wyłącznie na
własnej wiedzy, oderwanej od specjalistycznej wiedzy medycznej. W żadnym
wypadku opinia biegłych, która sądu nie przekonała, nie może być weryfikowana, a
zwłaszcza dyskwalifikowana w całości bądź w zakresie wniosków końcowych, bez
posłużenia się wiedzą specjalistyczną. Taka weryfikacja zgodnych stanowisk
wszystkich wydanych w sprawie opinii, nie wyłączając orzeczeń wydanych w
postępowaniu przed organem rentowym, jest niedopuszczalna. W konsekwencji
sąd nie może - wbrew opinii biegłych, dostarczających sądowi wiedzy
specjalistycznej koniecznej do dokonania oceny stanu zdrowia osoby ubiegającej
się o świadczenie rentowe, w tym rodzaju występujących schorzeń, stopnia ich
zaawansowania i nasilenia związanych z nimi dolegliwości, stanowiących łącznie o
zdolności do wykonywania zatrudnienia bądź braku takiej zdolności - oprzeć się na
własnym przekonaniu, zasadach logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i
wiedzy powszechnej, które to kryteria ze zrozumiałych względów nie obejmują
specjalistycznej wiedzy medycznej (por. także wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12
kwietnia 2000 r., II UKN 498/99, OSNAPiUS 2001 nr 19, poz. 597 i z dnia 7 lipca
2005 r., II UK 277/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 97 oraz powołane w nim
orzecznictwo). W niniejszej sprawie dowody z opinii biegłych zgromadzone w
postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji nie przekonały Sądu drugiej
instancji w przedmiocie występowania przesłanki w postaci zdolności do pracy
ubezpieczonego. Sąd uzupełnił w tym zakresie postępowanie dowodowe o dalszą
opinię biegłych sądowych i na tej podstawie doszedł do wniosku, że stan zdrowia
wnioskodawcy nie pozwala mu na wykonywanie pracy we własnym gospodarstwie
rolnym, tym samym uznał go za niezdolnego do pracy dla potrzeb ubezpieczenia
społecznego rolników. W przedmiocie naruszenia art. 22 ust 1 powołanej ustawy
wskazać należy, że zdanie drugie wymienionego przepisu dopuszcza możliwość
przyznania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy przysługującej jako renta
okresowa przez okres wskazany w decyzji Prezesa Kasy. Kompetencji tej nie
mogą, w świetle wyników postępowania dowodowego być pozbawione Sądy
Ubezpieczeń Społecznych. Z kolei zarzuty art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
7
(Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.) z racji, że Sąd Najwyższy uchylił wyrok w
części dotyczącej przyznania prawa do renty rolniczej za okres od dnia 28 maja
2004 r. do dnia 19 maja 2005 r. stały się zbędne.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.