Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 5 czerwca 2009 r.
I UZP 1/09
1. W sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych dotyczącej przeniesie-
nia na członków zarządu zobowiązań spółki za zaległości z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą praw-
nym powinno być ustalone na podstawie § 6 rozporządzenia Ministra Sprawie-
dliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców praw-
nych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielo-
nej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze
zm.), a nie w oparciu o § 11 ust. 2 tego rozporządzenia.
2. W postępowaniu w przedmiocie uzupełnienia na postawie art. 351
k.p.c. prawomocnego postanowienia sądu drugiej instancji wydanego w wy-
niku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji nie stosuje
się przepisów o apelacji lub zażaleniu, a zatem nie jest możliwe przedstawienie
na tym etapie postępowania do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu istotnego
zagadnienia prawnego (art. 390 § 1 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 czerwca 2009 r.
sprawy z odwołania Andrzeja F. i Eugeniusza D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w O.W. z udziałem zainteresowanych: Kazimierza C. i Sta-
nisława A. o uregulowanie zobowiązań finansowych, na skutek zagadnienia prawne-
go przekazanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 grudnia
2008 r. [...]
„Czy w sprawie przeciwko członkom zarządu spółki o uregulowanie zobowią-
zań finansowych za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubez-
pieczenia zdrowotne, składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego będącego peł-
nomocnikiem winno być przyznane przy zastosowaniu § 11 ust. 2 rozporządzenia
2
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielanej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1349) czy
też z uwzględnieniem § 6 tego rozporządzenia?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w następującym stanie sprawy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w O.W. decyzjami [...] wydanymi 28 sierpnia 2007 r. ustalił, że Andrzej F. i Eugeniusz
D. - członkowie zarządu B.-P. H. SA w K. odpowiadają całym swoim majątkiem, soli-
darnie z pozostałymi członkami zarządu, za zaległości tej Spółki z tytułu nieopłaco-
nych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu wyrokiem z
11 września 2008 r. [...] zmienił zaskarżone decyzje i ustalił, że odwołujący się An-
drzej F. i Eugeniusz D. nie ponoszą odpowiedzialności z tytułu zaległych składek
nieopłaconych przez Spółkę. W wyroku tym (pkt 3) Sąd Okręgowy zasądził od Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w O.W. na rzecz Andrzeja F. kwotę 769 zł a
na rzecz Eugeniusza D. kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Były to kwoty
zdecydowanie niższe od objętych wnioskiem o zwrot kosztów procesu [...]. Pełno-
mocnik odwołującego się Andrzeja F. złożył bowiem - wraz z wnioskiem o zwrot
kosztów procesu - zestawienie tych kosztów, z którego wynikało, że w sprawie z od-
wołania Andrzeja F. domaga się zasądzenia kwoty 18.529,94 zł, a w sprawie z od-
wołania Eugeniusza D. (w której Andrzej F. występował jako zainteresowany) kwoty
9.385,50 zł, w obu przypadkach koszty zastępstwa procesowego zostały odniesione
do wartości przedmiotu sporu, zgodnie z § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwo-
ści z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.; powoływanego
dalej jako rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych).
3
Uzasadniając zawarte w wyroku rozstrzygnięcie o kosztach procesu, Sąd
Okręgowy podniósł, że w odniesieniu do wynagrodzenia pełnomocnika procesowego
odwołującego się (będącego radcą prawnym) zastosował § 11 ust. 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych, zgodnie z którym stawki minimalne wynoszą 60 zł w sprawach o
świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego.
Zdaniem Sądu, ustawodawca w wymienionym przepisie wyodrębnił kategorię spraw
z zakresu ubezpieczenia społecznego i poddał je innym zasadom co do wysokości
kosztów zastępstwa procesowego. W odniesieniu do tej kategorii spraw nie ma ode-
słania do regulacji z § 6 rozporządzenia, kształtującego stawki wynagrodzenia peł-
nomocnika będącego radcą prawnym w zależności od wartości przedmiotu sporu.
Brak jest zatem podstaw prawnych w niniejszej sprawie do przyznania stronie zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego obejmującego wynagrodzenie pełnomocnika obli-
czone według stawki minimalnej 7.200 zł. Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny
w Katowicach w wyroku z 17 maja 2005 r., III AUa 469/06 (OSA w Katowicach 2008
nr 1, poz. 14).
Zażalenie na zawarte w wyroku Sądu Okręgowego postanowienie w przed-
miocie zwrotu kosztów procesu wniósł pełnomocnik odwołującego się Andrzeja F.
Pełnomocnik skarżącego zarzucił temu orzeczeniu naruszenie § 6 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych przez jego niezastosowanie w sprawie objętej hipotezą tej normy,
czyli w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, oraz naruszenie § 11 ust. 2 tego
rozporządzenia przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że sprawa z
odwołania od decyzji ZUS ustalającej odpowiedzialność członka zarządu spółki za jej
zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek jest sprawą o świadczenie pieniężne z
ubezpieczenia społecznego. Pełnomocnik skarżącego zarzucił także naruszenie art.
98 § 1 i 3 k.p.c. Wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i zasądzenie od po-
zwanego organu rentowego na rzecz Andrzeja F. z tytułu zwrotu kosztów procesu
kwot objętych zestawieniem kosztów [...], a ponadto zasądzenie od pozwanego or-
ganu rentowego na rzecz Andrzeja F. zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego
w obu połączonych sprawach (z odwołań Andrzeja F. i Eugeniusz D.), w tym kosztów
zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.
W uzasadnieniu zażalenia pełnomocnik podniósł, że Sąd Okręgowy zastoso-
wał błędną podstawę prawną dla ustalenia stawki wynagrodzenia pełnomocnika.
4
Podstawę tę powinien stanowić § 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności
radców prawnych jako norma o charakterze ogólnym, nie zaś § 11 ust. 2 tego rozpo-
rządzenia, który dotyczy jedynie ograniczonej kategorii spraw o świadczenia pienięż-
ne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego, który jako norma o
charakterze szczególnym nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Rozpoznawa-
na sprawa nie należy do kategorii spraw wymienionych w § 11 ust. 2 rozporządzenia.
Do sprawy dotyczącej przeniesienia na członków zarządu spółki kapitałowej odpo-
wiedzialności za nieopłacone składki na ubezpieczenia społeczne znajduje zastoso-
wanie § 6 rozporządzenia jako przepis ogólny, nakazujący przyjęcie stawki minimal-
nej stosownie do wartości przedmiotu sporu. Powyższa teza znajduje potwierdzenie
w uchwale Sądu Najwyższego z 9 marca 1993 r., II UZP 5/93 (OSNCP 1993 nr 11,
poz. 194), która zachowała swoją aktualność mimo wejścia w życie nowych przepi-
sów regulujących kwestię opłat za czynności radców prawnych.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi postanowie-
niem z 7 listopada 2008 r. [...] uwzględnił częściowo zażalenie i zmienił zaskarżone
postanowienie, podwyższając zasądzoną w nim na rzecz Andrzeja F. kwotę 796 zł z
tytułu zwrotu kosztów procesu do kwoty 8.115,44 zł. W pozostałej części zażalenie
zostało oddalone. Sąd Apelacyjny nie rozstrzygnął w żaden sposób w przedmiocie
wniosku pełnomocnika skarżącego o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania za-
żaleniowego. W uzasadnieniu postanowienia z 7 listopada 2008 r. Sąd Apelacyjny
stwierdził, że Sąd Okręgowy nieprawidłowo orzekł o kosztach zastępstwa proceso-
wego. Sprawa o zaległe składki na ubezpieczenia społeczne nie jest bowiem sprawą
z zakresu spraw o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrze-
nia emerytalnego, co trafnie podniósł pełnomocnik skarżącego powołując się na
orzecznictwo Sądu Najwyższego (uchwałę z 9 marca 1993 r., II UZP 5/93). Właściwą
podstawę do określenia wysokości wynagrodzenia pełnomocnika z tytułu zastępstwa
procesowego w tej sprawie stanowi § 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności
radców prawnych, co oznacza, że przy wartości przedmiotu sporu powyżej 200.000
zł stawka minimalna wynagrodzenia wynosi 7.200 zł.
Pełnomocnik odwołującego się Andrzeja F. złożył 12 grudnia 2008 r. (w termi-
nie wynikającym z art. 351 k.p.c.) wniosek o uzupełnienie powyższego postanowie-
nia Sądu Apelacyjnego z 7 listopada 2008 r. o rozstrzygnięcie w przedmiocie zwrotu
kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu zażaleniowym przy zastosowaniu § 12 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia w
5
sprawie opłat za czynności radców prawnych i z uwzględnieniem stawki minimalnej
obliczonej w oparciu o § 6 tego rozporządzenia. Pełnomocnik wniósł o uzupełnienie
postanowienia Sądu Apelacyjnego przez dodanie punktu 3, zasądzającego od po-
zwanego organu rentowego na rzecz Andrzeja F. kwoty 3.660 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kwoty 3.600 zł tytułem wynagrodzenia
pełnomocnika za zastępstwo procesowe w postępowaniu zażaleniowym.
Przy rozpoznawaniu powyższego wniosku o uzupełnienie postanowienia z 7
listopada 2008 r. Sąd Apelacyjny uznał, że w sprawie występuje budzące poważne
wątpliwości zagadnienie prawne, które na podstawie art. 390 k.p.c. w związku z art.
397 § 2 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Zagadnienie to
sprowadza się do wątpliwości, czy w sprawie odwołania od decyzji organu rentowego
wydanej przeciwko członkom zarządu spółki o uregulowanie zobowiązań finanso-
wych za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie
zdrowotne, składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych wynagrodzenie radcy prawnego będącego pełnomocnikiem powinno być
obliczone przy zastosowaniu § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz pono-
szenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę praw-
nego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.), czy też z uwzględ-
nieniem § 6 tego rozporządzenia.
W ocenie Sądu Apelacyjnego stanowisko prezentowane przez pełnomocnika
skarżącego co do sposobu ustalenia kosztów zastępstwa procesowego jest nieza-
sadne. Sąd Apelacyjny podkreślił, że według § 12 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia w
sprawie opłat za czynności radców prawnych w postępowaniu zażaleniowym przed
sądem apelacyjnym stawka minimalna za prowadzenie sprawy wynosi 50% stawki
minimalnej, a jeżeli w poprzedniej instancji sprawy nie prowadził ten sam radca
prawny - 75% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 120 zł. Tym sa-
mym dla określenia wysokości wynagrodzenia pełnomocnika będącego radcą praw-
nym w postępowaniu zażaleniowym konieczne jest ustalenie, jaka jest wysokość
stawki minimalnej w sprawie, której zażalenie dotyczy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
w przypadku przedmiotowej sprawy, tj. sprawy dotyczącej odpowiedzialności człon-
ków zarządu spółki za nieopłacone składki na ubezpieczenia społeczne, istnieje po-
ważna wątpliwość, czy dla wyliczenia stawki minimalnej zastosowanie ma przepis
szczególny - § 11 ust. 2 rozporządzenia, czy też konieczne jest sięgnięcie do zasad
6
ogólnych, uzależniających wynagrodzenie radcy prawnego od wartości przedmiotu
sporu (lub zaskarżenia) - § 6 rozporządzenia. Można bowiem twierdzić (tak jak to
przyjął Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku z 11 września 2008 r.), że ustawo-
dawca w przepisach dotyczących opłat za czynności radców prawnych wyodrębnił
szczególną kategorię spraw z ubezpieczeń społecznych, tak jak została ona określo-
na w art. 476 § 2 k.p.c., co do której przewidział niższe stawki minimalne wynikające
z § 11 ust. 2 rozporządzenia. Możliwe jest również przyjęcie (tak jak to podnosi peł-
nomocnik skarżącego), że co do zasady wysokość stawek minimalnych w sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych określa § 6 rozporządzenia, uzależniając te
stawki od wartości przedmiotu sporu, zaś § 11 ust. 2 rozporządzenia wprowadza
wyjątek od powyższej zasady dotyczący tylko i wyłącznie spraw o świadczenia pie-
niężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego. Sprawa o zaległe
składki nie jest sprawą tej kategorii, zatem § 11 ust. 2 rozporządzenia jako przepis o
charakterze wyjątku i jako taki niepodlegający wykładni rozszerzającej nie może mieć
zastosowania. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w przywołanej przez skarżące-
go uchwale z 9 marca 1993 r., II UZP 5/93. W powołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy
podkreślił, że taka ocena wynika zarówno z wykładni gramatycznej jak i celowościo-
wej mającego zasadniczo to samo brzmienie § 17 ust. 2 obowiązującego wówczas
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości
(Dz.U. Nr 48, poz. 220 ze zm.). Przepis wprowadzający niższe stawki dotyczy wy-
łącznie spraw o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia
emerytalnego, a nie zaległych składek na te ubezpieczenia. W konsekwencji przyję-
cia przytoczonego poglądu, sprawy o zaległe składki powinny podlegać § 6 rozpo-
rządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Sąd Apelacyjny podniósł,
że możliwy jest jednak jeszcze inny pogląd, do którego nie nawiązał Sąd Najwyższy
w powołanej uchwale z 9 marca 1993 r., II UZP 5/93. Otóż, prawodawca w rozporzą-
dzeniu w sprawie opłat za czynności radców prawnych zawarł również § 5, zgodnie z
którym wysokość stawek minimalnych w sprawach nieokreślonych w rozporządzeniu
ustala się przyjmując za podstawę stawkę w sprawach o najbardziej zbliżonym ro-
dzaju. Zasadność zastosowania tego przepisu może wynikać ze specyficznego cha-
rakteru sprawy dotyczącej odpowiedzialności członków zarządu za zaległe składki na
ubezpieczenia społeczne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie ulega wątpliwości, że
jest to sprawa z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 476 § 2 k.p.c.
7
Nie została ona bowiem zainicjowana wniesieniem pozwu, lecz odwołaniem od decy-
zji organu rentowego, co wymusza szereg odrębności postępowania przy uwzględ-
nieniu specyfiki ubezpieczeń społecznych. Zastosowanie mają do niej wszelkie od-
rębności przewidziane przez art. 4778
- 47716
k.p.c. Sąd Apelacyjny podkreślił, iż uza-
sadnia to pogląd, że chociaż sprawy o zaległe składki nie można uznać wprost za
sprawę dotyczącą świadczenia z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emery-
talnego, to można ją uznać za sprawę dającą się zakwalifikować rodzajowo do spraw
z zakresu ubezpieczeń społecznych. Zatem skoro przepis rozporządzenia wskazuje
na kryterium podobieństwa rodzajowego (§ 5), to jedynymi rodzajowo podobnymi
sprawami objętymi tym samym rodzajem postępowania odrębnego są sprawy, o któ-
rych mowa w § 11 ust. 2 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców praw-
nych, a to oznacza, że zastosowanie miałaby stawka minimalna przewidziana w tym
przepisie w związku z § 5 rozporządzenia (tak orzekł Sąd Apelacyjny w Katowicach
w wyroku z 17 maja 2007 r., III AUa 469/06, OSA w Katowicach 2008 nr 1, poz. 14 i
do tego poglądu przychylił się Sąd Apelacyjny w Łodzi w składzie przedstawiającym
do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne).
Sąd Apelacyjny podniósł, że rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia
prawnego jest w niniejszej sprawie o tyle istotne, że § 12 ust. 2 rozporządzenia, w
oparciu o który sąd określa wysokość wynagrodzenia pełnomocnika będącego radcą
prawnym w postępowaniu zażaleniowym, nawiązuje do stawki minimalnej, co do któ-
rej istnieje możliwość jej ustalenia zarówno na podstawie § 11 ust. 2 jak i § 6 rozpo-
rządzenia. Związek pomiędzy powyższym zagadnieniem a rozstrzygnięciem w
przedmiocie wynagrodzenia pełnomocnika, jak również istniejące rozbieżności w
rozwiązaniu przedmiotowej kwestii budzącej poważne wątpliwości (w uchwale z 1993
r. Sąd Najwyższy nie odniósł się do możliwości ustalenia wysokości stawek minimal-
nych z przyjęciem za podstawę stawki w sprawach najbardziej zbliżonych), uzasad-
niały przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego, sformułowanego
w sentencji postanowienia, na podstawie art. 390 k.p.c. w związku z art. 397 § 2
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 390 § 1 k.p.c., jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji powstanie
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przedstawić to zagad-
8
nienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, odraczając rozpoznanie sprawy.
Zgodnie z art. 390 § 2 k.p.c., uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagadnie-
nie prawne wiąże w danej sprawie. Ponieważ przepisy o postępowaniu apelacyjnym
stosuje się odpowiednio do postępowania toczącego się na skutek zażalenia (art.
397 § 2 zdanie pierwsze k.p.c.), w orzecznictwie przyjmuje się, że możliwe jest
przedstawienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia, które ujawniło
się także przy rozpoznawaniu zażalenia, a nie tylko apelacji (por. np. uchwałę sied-
miu sędziów Sądu Najwyższego z 30 marca 1999 r., III CZP 62/98, OSNC 1999 nr
10, poz. 166, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 8 lipca 1998 r., III
CZP 17/98, OSNC 1999 nr 1, poz. 19 oraz postanowienia z 22 kwietnia 1978 r., III
CZP 21/78, LEX nr 8098, z 18 maja 1995 r., III CZP 60/95, LEX nr 156474, z 12
września 2000 r., III CZP 35/00, LEX nr 51811 i z 12 kwietnia 2006 r., III SZP 2/06
LEX nr 180727).
Instytucja pytań prawnych, prowadząca do związania sądów niższych instancji
w danej sprawie poglądem Sądu Najwyższego, zawartym w podjętej uchwale, jest
wyjątkiem od konstytucyjnej zasady podległości sędziów tylko Konstytucji oraz usta-
wom (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP). Powinna być zatem traktowana z pełnym
uświadomieniem tej wyjątkowości, co z kolei nakazuje wykładać art. 390 § 1 k.p.c. w
sposób jak najbardziej ścisły, bez żadnych koncesji na rzecz argumentów o nasta-
wieniu celowościowym lub utylitarnym (por. uzasadnienie uchwały siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z 30 marca 1999 r., III CZP 62/98, OSNC 1999 nr 10, poz. 166).
Uwzględnienie powyższej wskazówki interpretacyjnej dotyczącej treści art.
390 § 1 k.p.c. nakazywało wziąć pod uwagę co najmniej trzy aspekty formalne,
które przemawiały przeciwko dopuszczalności podjęcia przez Sąd Najwyższy
uchwały rozstrzygającej przedstawione zagadnienie prawne.
Pierwszy aspekt formalny wiąże się z kwestią możliwości przedstawienia Są-
dowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, które wyłoniło się nie
przy rozpoznawaniu apelacji lub zażalenia, lecz przy rozpoznawaniu wniosku o uzu-
pełnienie orzeczenia wydanego w wyniku wcześniejszego rozpoznania zażalenia.
Sąd Apelacyjny zwrócił się bowiem do Sądu Najwyższego z pytaniem prawnym,
które ujawniło się nie przy rozpoznawaniu zażalenia na postanowienie Sądu Okrę-
gowego, lecz wniosku o uzupełnienie wcześniej wydanego postanowienia, którym
Sąd Apelacyjny rozpoznał merytorycznie zażalenie. Rodzi to poważną wątpliwość co
do możliwości zwrócenia się przez Sąd drugiej instancji z pytaniem prawnym do
9
Sądu Najwyższego. W orzecznictwie przyjmuje się, że jedynie sąd rozpoznający śro-
dek zaskarżenia, do którego - co najmniej odpowiednio - stosuje się przepisy o ape-
lacji, może wystąpić z zagadnieniem prawnym, o którym mowa w art. 390 § 1 k.p.c.
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 2006 r., III CZP 77/06, LEX nr
209205). Zagadnienie prawne przedstawione w ramach postępowania zażaleniowe-
go powinno dotyczyć jedynie samego postępowania zażaleniowego i ściśle się z nim
wiązać (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 18 maja 1995 r., III CZP 60/95, LEX
nr 156474). Dyrektywa odpowiedniego stosowania art. 390 § 1 k.p.c. do postępowa-
nia toczącego się na skutek zażalenia uzasadnia jedynie proste podstawienie w tym
przepisie wyrazu „zażalenia” w miejsce wyrazu „apelacji”, a wszelkie dalsze modyfi-
kacje nie znajdują jakiejkolwiek podstawy (por. uzasadnienie uchwały siedmiu sę-
dziów Sądu Najwyższego z 30 marca 1999 r., III CZP 62/98, OSNC 1999 nr 10, poz.
166). Z tych przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że postępowanie w przedmiocie stwier-
dzenia wykonalności lub nadania klauzuli wykonalności toczące się przed sądem
drugiej instancji ma charakter postępowania jednoinstancyjnego. Jednocześnie nie
jest to postępowanie wywołane wniesieniem środka zaskarżenia i na żadnym jego
etapie nie znajdują zastosowania przepisy o apelacji, w tym i art. 390 k.p.c. upoważ-
niający sąd drugiej instancji do wystąpienia z zagadnieniem prawnym (por. postano-
wienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 2006 r., III CZP 77/06). Pogląd ten można
odnieść również do postępowania w przedmiocie uzupełnienia postanowienia wyda-
nego przez sąd drugiej instancji w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie
sądu pierwszej instancji. Oznacza to brak możliwości wystąpienia z pytaniem praw-
nym na tym etapie postępowania (w postępowaniu incydentalnym dotyczącym uzu-
pełnienia orzeczenia na podstawie art. 351 k.p.c.), w ramach którego Sąd Apelacyjny
przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne.
Drugi aspekt formalny związany jest ze stanem konkretnej sprawy, w której
zostało sformułowane przedstawione pytanie prawne. W sprawie tej zostało już bo-
wiem wcześniej prawomocnie rozstrzygnięte w postępowaniu przed Sądem Apela-
cyjnym - w postanowieniu z 7 listopada 2008 r. rozpoznającym zażalenie na posta-
nowienie Sądu Okręgowego w przedmiocie zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów
zastępstwa procesowego - że o kosztach zastępstwa procesowego w sprawie z za-
kresu ubezpieczeń społecznych dotyczącej przeniesienia na członka zarządu spółki
zobowiązań finansowych spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia
społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
10
Świadczeń Pracowniczych należało orzec z uwzględnieniem treści § 6 rozporządze-
nia w sprawie opłat za czynności radców prawnych (czyli w relacji do wartości
przedmiotu sporu), a nie na podstawie § 11 ust. 2 tego rozporządzenia. Występuje tu
zatem swoista „powaga rzeczy osądzonej” w kwestii dotyczącej sposobu obliczenia
wysokości wynagrodzenia pełnomocnika procesowego będącego radcą prawnym, a
tym samym niedopuszczalne jest formułowanie zagadnienia prawnego, które już
wcześniej rozstrzygnął (udzielając wiążącej odpowiedzi) Sąd Apelacyjny. Odmienny
pogląd co do tego zagadnienia, wynikający z faktu częściowo innego składu osobo-
wego Sądu Apelacyjnego, który rozpoznawał zażalenie i składu tego Sądu rozpo-
znającego wniosek o uzupełnienie postanowienia, jest bez znaczenia. Stosownie do
art. 358 k.p.c. (znajdującego zastosowanie w postępowaniu zażaleniowym z mocy
art. 397 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.) postanowienie wydane na posie-
dzeniu niejawnym wiąże sąd od chwili, w której zostało podpisane wraz z uzasadnie-
niem, jeżeli zaś sąd postanowienia nie uzasadnia, od chwili podpisania sentencji.
Jeżeli postanowienie to jest prawomocne, to wyposażone jest w moc wiążącą w ro-
zumieniu art. 365 § 1 k.p.c., zgodnie z którym prawomocne orzeczenie wiąże sąd,
który je wydał. Związanie sądu wydanym postanowieniem oraz jego moc wiążąca
powodują także związanie wyrażonym w tym postanowieniu poglądem prawnym.
Wyklucza to przyjęcie przez ten sam sąd w tej samej sprawie stanowiska prawnego
odmiennego od uprzednio wyrażonego w odniesieniu do tej samej kwestii. Należy
zgodzić się z pełnomocnikiem odwołującego się, który na posiedzeniu jawnym przed
Sądem Najwyższym wniósł o odmowę podjęcia uchwały, że Sąd Apelacyjny w po-
stępowaniu o uzupełnienie postanowienia jest związany poglądem prawnym wyrażo-
nym w tym postanowieniu. Skoro na etapie rozpoznawania zażalenia Sąd Apelacyjny
nie powziął wątpliwości co do kwestii prawnej stanowiącej przedmiot rozstrzygnięcia
w postępowaniu zażaleniowym (a była to kwestia prawna tożsama z kwestią przed-
stawioną w pytaniu prawnym, dotycząca podstawy ustalenia wysokości wynagrodze-
nia pełnomocnika procesowego będącego radcą prawnym) i nie przedstawił jej wów-
czas Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia, to nie mógł jej przedstawić na etapie
postępowania o uzupełnienie postanowienia. Rozstrzygnięcie przedstawionego za-
gadnienia prawnego przez Sąd Najwyższy mogłoby doprowadzić do niedopuszczal-
nej kolizji norm proceduralnych i wewnętrznej sprzeczności orzeczenia. Z jednej
strony bowiem Sąd Apelacyjny jest związany własnym poglądem prawnym w tej
kwestii (art. 358 k.p.c. i art. 365 § 1 k.p.c.), z drugiej zaś byłby związany poglądem
11
prawnym wyrażonym przez Sąd Najwyższy (art. 390 § 2 k.p.c.). Jedynym sposobem
uniknięcia tego konfliktu jest przyjęcie niedopuszczalności wystąpienia do Sądu Naj-
wyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego, które sąd sam już
wcześniej rozstrzygnął (w podobny sposób konflikt ten został rozwiązany w postano-
wieniu Sądu Najwyższego z 8 maja 2005 r., II UZP 1/07, LEX nr 296785).
Wreszcie, trzecią formalną przyczyną odmowy podjęcia uchwały jest rozstrzy-
gnięcie podobnego (analogicznego) zagadnienia prawnego w uchwale Sądu Najwyż-
szego z 9 marca 1993 r. (II UZP 5/93, OSNCP 1993 nr 11, poz. 194). W uchwale tej
przyjęto, że pełnomocnikowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (radcy prawnemu)
za zastępstwo Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawach o wymiar
składek na ubezpieczenie społeczne przysługuje wynagrodzenie ustalone zgodnie z
zasadami określonym w § 10 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4
czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed
organami wymiaru sprawiedliwości (Dz.U. Nr 48, poz. 220). Należy przypomnieć, że
§ 10 rozporządzenia z dnia 4 czerwca 1992 r. przewidywał, iż wynagrodzenie adwo-
kata ustala się od wartości przedmiotu sprawy; był on odpowiednikiem obecnego § 6
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaco-
nej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) oraz § 6
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów po-
mocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr
163, poz. 1349 ze zm.). Można zatem stwierdzić, że już w 1993 r. Sąd Najwyższy
opowiedział się za ustalaniem wynagrodzenia pełnomocnika procesowego będącego
radcą prawnym lub adwokatem w sprawie dotyczącej wymiaru składek na ubezpie-
czenie społeczne w odniesieniu do wartości przedmiotu sporu, a nie na podstawie §
17 ust. 2 rozporządzenia z dnia 4 czerwca 1992 r., będącego odpowiednikiem § 11
ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych.
W uzasadnieniu uchwały z 9 marca 1993 r., II UZP 5/93, Sąd Najwyższy pod-
kreślił, że składki na ubezpieczenie społeczne nie są świadczeniami pieniężnymi z
ubezpieczenia społecznego, lecz świadczeniami na to ubezpieczenie. Dlatego też
wykładnia gramatyczna § 17 ust. 2 rozporządzenia z dnia 4 czerwca 1992 r. prze-
mawia przeciwko przyjęciu, że przepis ten obejmuje także sprawy o składki na ubez-
12
pieczenie społeczne. Wyłączenie spraw o składki na ubezpieczenie społeczne z za-
sad wynagradzania adwokatów przewidzianych w § 17 ust. 2 rozporządzenia wynika
także z wykładni celowościowej tego przepisu. Ma on bowiem na celu ochronę inte-
resów świadczeniobiorców (osób pobierających świadczenia pieniężne z ubezpie-
czenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego, w szczególności pobierających
emeryturę lub rentę, dodatki do emerytury lub renty oraz zasiłki z ubezpieczenia
społecznego i rodzinnego) ze względu na społeczny charakter tych świadczeń.
Stawki adwokackie ustalone w § 17 ust. 2 rozporządzenia odbiegają na korzyść
klientów od stawek przewidzianych w § 10 rozporządzenia. Brak jest przesłanek do
przyjęcia, że przywilejem niższych wynagrodzeń dla adwokatów mają być objęte
sprawy, w których stronami są podmioty zobowiązane do płacenia składek na ubez-
pieczenie społeczne. Ten ostatni argument Sądu Najwyższego - odwołujący się do
ratio legis § 17 ust. 2 rozporządzenia z dnia 4 czerwca 1992 r. (odpowiednika § 11
ust. 2 rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności rad-
ców prawnych) - sprawia, że nie stanowi skutecznego uzasadnienia dla rzekomo
istotnej wątpliwości Sądu Apelacyjnego spostrzeżenie, że w uchwale z 9 marca 1993
r., II UZP 5/93, Sąd Najwyższy nie odniósł się do możliwości ustalenia wysokości
stawek minimalnych wynagrodzenia adwokata z przyjęciem za podstawę stawki w
sprawach najbardziej zbliżonych, co przewidywał § 3 ust. 1 rozporządzenia z dnia 4
czerwca 1992 r. Sąd Najwyższy w uchwale tej nie rozważał możliwości zastosowania
do spraw o wymiar składek na ubezpieczenie społeczne § 17 ust. 2 w związku z § 3
ust. 1 rozporządzenia z dnia 4 czerwca 1992 r., ponieważ nie budziło jakichkolwiek
wątpliwości - zwłaszcza przy zastosowaniu wykładni celowościowej - że do wynagro-
dzenia adwokata w tej kategorii spraw należy zastosować § 10 tego rozporządzenia.
Gdyby odnieść ten pogląd do obecnie obowiązujących regulacji rozporządzenia Mini-
stra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych, należałoby uznać, że chociaż sprawę o zaległe składki na ubezpieczenia
społeczne można niewątpliwie zakwalifikować rodzajowo do spraw z zakresu ubez-
pieczeń społecznych, to nie ma żadnych powodów, aby poprzez § 5 tego rozporzą-
dzenia (przyjmujący kryterium podobieństwa rodzajowego) do wynagrodzenia peł-
nomocnika będącego radcą prawnym w takiej sprawie stosować § 11 ust. 2 rozpo-
rządzenia, a nie § 6 rozporządzenia.
W tym kontekście wypada ponadto zauważyć, że nie każda rozbieżność mię-
dzy poglądem sądu, a oczekiwaniami stron postępowania musi oznaczać występo-
13
wanie poważnych wątpliwości prawnych. Przedstawienie zagadnienia prawnego Są-
dowi Najwyższemu może nastąpić, jeżeli budzi ono poważne wątpliwości, zaś przy-
miotnik kwalifikujący („poważne”) oznacza, że w przypadku powstania wątpliwości,
które nie mają kwalifikacji poważnych (czyli zwykłych wątpliwości) sąd odwoławczy
obowiązany jest rozwiązywać je we własnym zakresie (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z 12 października 2005 r., III CZP 68/05, LEX nr 175457). Wątpliwości
Sądu Apelacyjnego nie mogły być uznane za poważne w rozumieniu art. 390 § 1
k.p.c. w związku z wcześniejszym rozstrzygnięciem przez ten sam Sąd przedstawio-
nej kwestii w sposób wiążący dla dalszego rozpoznania sprawy oraz w związku z
wyjaśnieniem wszystkich istotnych wątpliwości interpretacyjnych w uchwale Sądu
Najwyższego z 9 marca 1993 r., II UZP 5/93. W tych okolicznościach odmienny po-
gląd prawny Sądu Apelacyjnego rozpoznającego wniosek o uzupełnienie postano-
wienia - w przedmiocie należnych pełnomocnikowi kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu zażaleniowym (§ 12 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia w sprawie opłat za
czynności radców prawnych) - nie jest poważną wątpliwością, która uzasadniałaby
udzielenie przez Sąd Najwyższy odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne w
formalnie podjętej uchwale.
Ponieważ jednak kwestia podstawy ustalenia wysokości wynagrodzenia peł-
nomocnika procesowego (adwokata lub radcy prawnego) w sprawie, której przed-
miotem jest przeniesienie na członka zarządu spółki odpowiedzialności za nieuisz-
czone przez spółkę składki na ubezpieczenia społeczne, jest kwestią kontrowersyjną
i różnie rozstrzyganą przez sądy powszechne (o czym świadczy widoczna z per-
spektywy sądu kasacyjnego praktyka orzekania o kosztach zastępstwa procesowego
w tych sprawach), Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przedstawione zagad-
nienie prawne uznał za celowe przedstawić swój pogląd na to zagadnienie. Pogląd
ten jest niewiążący dla Sądu Apelacyjnego, który zwrócił się o rozstrzygnięcie za-
gadnienia prawnego, ponieważ moc wiążącą ma tylko uchwała (art. 390 § 2 k.p.c.).
Podzielając w pełni pogląd prawny wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z
9 marca 1993 r., II UZP 5/93, należy przyjąć, że w sprawie z zakresu ubezpieczeń
społecznych dotyczącej przeniesienia na członków zarządu spółki zobowiązań spółki
za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowot-
ne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wynagro-
dzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym powinno być ustalone na podstawie
14
§ 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, a nie w
oparciu o § 11 ust. 2 tego rozporządzenia.
Na marginesie wypada zauważyć, że rzeczywisty problem prawny występują-
cy na obecnym etapie postępowania przed Sądem Apelacyjnym dotyczy nie tyle za-
sady ustalenia wynagrodzenia pełnomocnika będącego radcą prawnym, ile „wartości
przedmiotu sprawy”, w rozumieniu § 6 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności
radców prawnych, w postępowaniu zażaleniowym (inaczej mówiąc, od jakiej „warto-
ści przedmiotu sprawy” powinno być wyliczone wynagrodzenie pełnomocnika na
podstawie § 6 rozporządzenia). To ostatnie zagadnienie nie zostało jednak właściwie
uzewnętrznione w samym pytaniu, nie przedstawiono go również w jego uzasadnie-
niu i dlatego nie może być przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
oraz art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr
240, poz. 2052 ze zm.) orzekł jak w sentencji postanowienia.
========================================