Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 471/08
POSTANOWIENIE
Dnia 2 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku W. Sp. z o.o. w Ł.
przy uczestnictwie M.B. i S. B.
o wpis do księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 2 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 18 czerwca 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 18 czerwca 2008 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
wnioskodawcy „W.” – spółki z o.o., złożoną od postanowienia Sądu Rejonowego w
C. oddalającego wniosek o wpis hipoteki przymusowej zwykłej w wysokości
34.839,75 zł do księgi wieczystej nr […].
Sąd II instancji podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że nie jest możliwe
obciążenie hipotecznie nieruchomości będącej wyłączną własnością M. B. – żony
dłużnika S. B., ponieważ nadanie wobec niej klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu zostało ograniczone do majątku wspólnego (art. 787 k.p.c.).
Nieruchomość ta została wprawdzie nabyta przez M. B. w czasie trwania
małżeństwa, ale już po wyłączeniu wspólności ustawowej przez małżonków B.
umową notarialną z dnia 12 lipca 2001 r.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca domagał się uchylenia orzeczenia
Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Skarżący podniósł zarzut naruszenia przepisów postępowania, a mianowicie
art. 365 § 1 k.p.c., art. 6268
§ 2 k.p.c. i art. 787 § 1 k.p.c., przez nierespektowanie
postanowienia nadającego klauzulę wykonalności w trybie art. 787 § 1 k.p.c.
przeciwko M. B. Powołał się również na niewłaściwe zastosowanie przepisów
prawa materialnego (art. 31-33,. 41 i 47 § 1 i 2 k.r.o. oraz art. 198 u.k.w.h.),
prowadzące do odmowy wpisu w księdze wieczystej hipoteki przymusowej
w odniesieniu do nieruchomości wchodzącej w skład majątku dorobkowego
małżonków B.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotne w tej sprawie okoliczności są bezsporne. Wynika z nich, że:
- w dniu 10 listopada 1989 r. M. i S. B. zawarli związek małżeński, nadal trwający;
- umową notarialną z dnia 12 lipca 2001 r. wyłączyli oni wspólność ustawową;
- prawomocnym nakazem zapłaty z dnia 17 lipca 2001 r. Sąd Okręgowy w Ś.
zasądził od S. B. na rzecz „. – spółki z o.o. w Ś. kwotę 34.839,75 zł z odsetkami
i kosztami procesu;
3
- umową notarialną z dnia 30 czerwca 2004 r. M. B. kupiła od K. M.do majątku
odrębnego – pozostając z mężem w umownej rozdzielności majątkowej –
zabudowaną nieruchomość o powierzchni 0,2294 ha położoną w I.;
- postanowieniem z dnia 6 listopada 2006 r. Sąd Okręgowy w Ś. nadał nakazowi
zapłaty z dnia 17 lipca 2001 r. klauzulę wykonalności na rzecz „W.” – spółki z
o.o.– następcy prawnego wierzyciela;
- postanowieniem z dnia 5 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy w Ś. nadał powyższemu
tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wykonalności także przeciwko małżonce
dłużnika M. B.
Kontrowersyjna jest natomiast ocena prawna tych zdarzeń, do których mają
zastosowanie przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz Kodeksu
postępowania cywilnego sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 czerwca
2004 r. .... (Dz. U. Nr 162, poz. 1691), która weszła w życie 20 stycznia 2005 r.,
w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy –
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 45, poz. 234).
Należy odnotować, że wnioskodawca jest aktualnym wierzycielem, jako
następca prawny poprzedniego wierzyciela, legitymującym się klauzulą
wykonalności, dlatego jest uprawniony do egzekwowania należności objętych
tytułem wykonawczym oraz do złożenia wniosku o wpis hipoteki przymusowej na
podstawie tego tytułu (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2003 r.,
III CKN 205/00, OSNC 2004, nr 6, poz. 93).
Na tle stanu prawnego ukształtowanego ustawą nowelizującą z dnia
19 grudnia 1975 r., mającego zastosowanie w rozpoznawanej sprawie (zob. art. 5
ust. 3 i ust. 5 pkt 1, 2 i 6 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.), w judykaturze
i doktrynie dominującym stał się pogląd, że postępowanie klauzulowe zbliżyło się
do postępowania rozpoznawczego, ponieważ sąd zobowiązany został do badania
okoliczności przewidzianych w art. 41 § 3 k.r.o. i w art. 47 § 2 k.r.o. Z tej przyczyny
daleko idące są skutki nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi
dłużnika w trybie art. 787 k.p.c.
Umowne wyłączenie wspólności ustawowej – w przeciwieństwie do
zniesienia wspólności wyrokiem sądu – jest nieskuteczne wobec wierzyciela, jeżeli
4
nastąpiło ono po powstaniu wierzytelności. Co więcej, małżonkowie mogą
powoływać się wobec wierzyciela na umowne wyłączenie wspólności (art. 47 § 2
k.r.o.) tylko wówczas, gdy otrzymał on taką wiadomość przed powstaniem
wierzytelności, przy czym obowiązek wykazania tej okoliczności obciąża małżonka
dłużnika (art. 6 k.c.). W wyniku takiego unormowania wierzyciel, który nie widział
o umownym wyłączeniu wspólności ustawowej, uzyskuje szczególną ochronę
prawną polegającą na tym, że wprowadzenie rozdzielności majątkowej jest wobec
niego bezskuteczne (por. m. in. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia
1980 r., III CZP 13/80, OSNC 1980, nr 7-8, poz. 140, z dnia 9 czerwca 1995 r.,
III CRN 24/95, OSNC 1995, nr 11, poz. 164 i z dnia 28 lipca 1998 r., II CKU 34/98,
Prok. i Pr. 1999, nr 1, poz. 36).
Jeżeli sąd nadał klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika,
z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością
ustawową (art. 787 § 1 k.p.c.), musiał przesłankowo ustalić, że wspólność
ustawowa istnieje. Stwierdzenie rozdzielności majątkowej w postępowaniu
klauzulowym (m. in. na zarzut małżonka dłużnika z art. 47 § 2 k.r.o.) prowadziłoby
do oddalenia wniosku wierzyciela, ponieważ egzekucja mogłaby być wtedy
prowadzona tylko do udziału ułamkowego dłużnika we współwłasności oraz do jego
majątku odrębnego, natomiast małżonek dłużnika pozostawałby poza
postępowaniem egzekucyjnym.
Tak ukształtowane skutki prawne odnoszą się również do postanowienia
Sądu Okręgowego w Ś. z dnia 5 lipca 2007 r., nadającego klauzulę wykonalności
przeciwko M. B. Jest przy tym oczywiste, że nakaz zapłaty z dnia 17 lipca 2001 r.,
wydany po pięciu dniach od wyłączenia wspólności (12 lipca 2001 r.), musiał
dotyczyć wierzytelności powstałej przed wyłączeniem.
Ograniczenie kognicji sądu wieczystoksięgowego (art. 6268
§ 2 k.p.c.) nie
może być utożsamiane z pełnieniem przez ten sąd wyłącznie funkcji rejestracyjno-
ewidencyjnej (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2004 r., II CK
265/04, OSNCP 2005, nr 2, poz. 50). W rozpoznawanej sprawie sytuacja
procesowa była o tyle niekontrowersyjna, iż wystąpiło związanie sądu
wieczystoksięgowego prawomocnym orzeczeniem innego sądu (art. 365 § 1 k.p.c.).
5
Charakter i następstwa postanowienia Sądu Okręgowego w Ś. z dnia 5 lipca 2007
r. potwierdzają zasadność skargi kasacyjnej.
Dla postępowania w rozpoznawanej sprawie istotne jest również to, iż
małżonek dłużnika po nadaniu w stosunku do niego klauzuli wykonalności w trybie
art. 787 k.p.c. staje się współdłużnikiem i mają do niego zastosowanie przepisy
dotyczące dłużnika (bliżej: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 r.,
III CZP 105/08, Biul. SN 2008/11/8). Nie istnieją zatem przeszkody w obciążeniu
jego nieruchomości hipoteką przymusową (art. 109 ust. 1 u.k.w.h.).
Z przedstawionych przyczyn należało uchylić zaskarżone postanowienie
i przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c.).
md
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13