Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 28/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 sierpnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania A. K.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 sierpnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 22 stycznia 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 22 stycznia 2009 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (organ rentowy) od wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 7 listopada 2008 r., w sprawie z wniosku A. K. (wnioskodawczyni) o emeryturę.
Wyrok ten zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym. Decyzją z
dnia 23 lipca 2008 r., organ rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa do emerytury
z uwagi na nie zgłoszenie wniosku o rozwiązanie stosunku pracy.
Wnioskodawczyni wniosła odwołanie od powyższej decyzji domagając się jej
zmiany i przyznania dochodzonego świadczenia argumentując, że w dacie złożenia
przez nią wniosku o emeryturę obowiązywał art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela, który
pozwalał na przejście na emeryturę nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r.,
a przed 1 stycznia 1969 r. bez konieczności rozwiązywania stosunku pracy.
Wyrokiem z dnia 7 listopada 2008 r. Sąd pierwszej instancji zmienił zaskarżoną
decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury, stwierdzając że przepis
art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z dnia
23 sierpnia 2007 r. zmieniającej Kartę Nauczyciela z dniem 31 sierpnia 2007 r.
jednoznacznie wskazuje, że w stosunku do nauczycieli urodzonych po dniu 31
grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. warunkiem uzyskania prawa do
emerytury nie jest uprzednie rozwiązanie nauczycielskiego stosunku pracy na swój
wniosek. Organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok apelacją w całości i wniósł o
jego zmianę i oddalenie odwołania.
Oddalając apelację organu rentowego Sąd drugiej instancji wskazał, że
ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r. o zmianie Karty Nauczyciela (Dz. U. z 2007 r., Nr
158, poz. 1103), ustawodawca z dniem 31 sierpnia 2007 r. wprowadził do art. 88
ust. 2a zmianę, zgodnie z którą wymóg rozwiązania stosunku pracy jest wyłączony
dla tych nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1
stycznia 1969 r., którzy spełnili warunki do uzyskania emerytury określone w art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela w ciągu 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162, poz. 1118, obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm.), a nadto nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego lub złożyli
3
wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w takim funduszu na
dochody budżetu państwa. Ponadto, Sąd Apelacyjny wskazał, że w dniu złożenia
wniosku o przyznanie prawa do emerytury, to jest w dniu 7 lipca 2008 r.,
wnioskodawczyni spełniała warunki wynikające z art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela,
zatem określony w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela warunek rozwiązania stosunku
pracy nie miał do niej zastosowania.
Organ rentowy zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w całości skargą
kasacyjną, opartą na obu podstawach. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił
naruszenie art. 88 ust. 1 i ust. 2a pkt 1 Karty Nauczyciela poprzez błędną wykładnię
oraz naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 316 § 1. k.p.c. w
zw. z art. 233 § 1 i w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 382, 385 oraz art. 386 § 1 i 4
k.p.c. poprzez „wadliwość zarówno sentencji jak i uzasadnienia wyroku Sądu
Apelacyjnego w zakresie jego istotnych elementów”, gdyż zdaniem organu
rentowego Sąd drugiej instancji „winien stosować wykładnię gramatyczną
(językową) tj. literalne brzmienie art. 88 Karty Nauczyciela, który zdaniem
skarżącego podlega ścisłej wykładni”.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
1. Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, ponieważ jej podstawa
dotycząca prawa materialnego okazała się uzasadniona.
2. Przepisy art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), powoływanej dalej
jako: „Karta Nauczyciela”, tworzą pełną i wyczerpującą regulację warunków
przejścia na emeryturę nauczycieli bez względu na wiek, a po wykazaniu 30-
letniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w
szczególnym charakterze, lub 25-letniego okresu zatrudnienia, w którym co
najmniej 20 lat przypada na pracę w szczególnym charakterze w
szkolnictwie specjalnym. W art. 88 ust. 1 in fine postanowiono, że nauczyciel
po spełnieniu tych warunków może przejść na emeryturę po rozwiązaniu na
swój wniosek stosunku pracy. Ugruntowany jest pogląd, że jest to
dodatkowe wymaganie powstania prawa do emerytury nauczycielskiej (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1999 r., II UKN 149/99,
4
OSNP 2001 nr 2, poz. 46, z dnia 30 sierpnia 2001 r., II UKN 525/00, OSNP
2003 nr 12, poz. 298, z dnia 20 listopada 2001 r., II UKN 626/00, OSNP
2003 nr 16, poz. 390, z dnia 13 czerwca 2007 r., II UK 232/06,
niepublikowany, z dnia 19 września 2007r., III UK 43/07, niepublikowany, z
dnia 17 kwietnia 2008 r., II UK 194/07, niepublikowany, z dnia 25 kwietnia
2008 r., I UK 267/07, niepublikowany).
3. W brzmieniu obowiązującym przed dniem 31 sierpnia 2007 r., a po dniu 1
stycznia 1999 r., nadanym przez art. 150 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. zgodnie z zasadami nowego systemu
emerytalnego, art. 88 Karty Nauczyciela uzupełniony został o dodatkową
regulację ust. 2a, obejmującą nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia
1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., którym zagwarantowano prawo do
emerytury, o której mowa w ust. 1, bez względu na wiek, w ciągu ośmiu lat
od dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach pod warunkiem
nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego. W trakcie kolejnych
nowelizacji okres zachowania uprawnień był przedłużany, ostatnio do
dziesięciu lat od dnia 1 stycznia 1999 r. (ustawa z dnia 7 września 2007 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 191, poz.1369).
4. W ówczesnym stanie prawnym nie budziło wątpliwości istnienie jednolitych
reguł przechodzenia na emeryturę nauczycieli urodzonych przed dniem 1
stycznia 1949 r. i po tej dacie; wszyscy przechodzili na emeryturę, „o której
mowa w ust. 1”. Po zmianie od dnia 31 sierpnia 2007 r. treści art. 88 ust. 2a
Karty Nauczyciela ustawą z dnia z dnia 23 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy
- Karta Nauczyciela nauczyciele urodzeniu po dniu 31 grudnia 1948 r., a
przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę
bez względu na wiek, jeżeli spełnili warunki do emerytury, określone w ust.
1, z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy oraz nie przystąpili do
otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie
środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym,
za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu
państwa. Ta zmieniona konstrukcja przepisu, w której nie ma odwołania do
5
„emerytury, o której mowa w ust. 1”, lecz nawiązuje się do „warunków do
emerytury, określonych w ust. 1, z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku
pracy”, może rodzić istotną wątpliwość co do tego, czy ustawodawca
całkowicie odstąpił od warunku rozwiązania przez tę grupę nauczycieli
stosunku pracy, czy też mogą oni przejść na emeryturę po spełnieniu tego
warunku, lecz bez czasowego ograniczenia jego wypełnienia przed dniem 31
grudnia 2008 r., jeżeli pozostałe warunki przewidziane w art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela wypełnią przed tą datą.
5. W wyrokach z dnia 20 listopada 2008 r., sygn. akt I UK 104/08
(niepublikowany); 24 marca 2009 r., sygn. akt I UK 261/08 (niepublikowny)
oraz 17 kwietnia 2009 r., sygn. akt I UK 308/08 (niepublikowany) Sąd
Najwyższy opowiedział się za tym drugim stanowiskiem, wskazując w
uzasadnieniach, że założenie możliwości uzyskania przez nauczyciela
statusu emeryta z mocy samego prawa z chwilą spełnienia warunku
dotyczącego okresu zatrudnienia i pozostania w stosunku pracy nie jest
uzasadnione, gdyż art. 88 Karty Nauczyciela zakłada pewną procedurę
przechodzenia na emeryturę; nauczyciel nie staje się emerytem z mocy
samego prawa, lecz na skutek własnego działania, przez wyrażenie woli
przejścia emeryturę w postaci wniosku do właściwego organu oraz
rozwiązanie stosunku pracy. Sformułowanie przesłanek przejścia na
emeryturę w art. 88 ust. 1 wyraża tę zasadę wystarczająco jasno; chodzi o
określenie, że nauczyciele, jeżeli mają wymagany okres zatrudnienia, to
„mogą – po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy – przejść na
emeryturę”. Z takiego określenia nie wynika możliwość uzyskania prawa do
emerytury z tytułu wypełnienia wyłącznie warunku stażu.
6. W uzasadnieniach powołanych powyżej wyroków wskazano, że argumenty
przemawiające za zachowaniem, przy przełożeniu tylko na czas po dniu 31
grudnia 2008 r., warunku rozwiązania stosunku pracy przez nauczycieli
„młodszych”, zawarte zostały expressis verbis w uzasadnieniu projektu
ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela (druk Nr 1929 z dnia 4 lipca
2007 r.). Wynika z niego, że zmiana art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela
wiązała się z koniecznością pilnego zapobieżenia masowemu składaniu
6
wypowiedzeń przez nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed
dniem 1 stycznia 1969 r., którzy warunki stażowe spełnią do końca roku. W
intencji projektodawcy zaproponowana zmiana Karty Nauczyciela miała na
celu umożliwienie nauczycielom, którzy spełnią warunki dla przejścia na
wcześniejszą emeryturę jej uzyskanie, niezależnie od terminu złożenia
wniosku o rozwiązanie stosunku pracy. Oznacza to, że nauczyciel urodzony
po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., chcący przejść
na wcześniejszą emeryturę, musi do dnia 31 grudnia 2008 r. spełnić warunki
dotyczące stażu, tj. posiadania trzydziestoletniego okresu zatrudnienia, w
tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, a nauczyciele
szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i
schronisk dla nieletnich – 25 -letniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat
wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym,
natomiast nie będzie musiał spełnić warunku rozwiązania stosunku pracy do
dnia 31 grudnia 2008 r. Natomiast wykładni art. 88 ust. 2a Karty
Nauczyciela, także w brzmieniu nadanym od dnia 31 sierpnia 2007 r., nie
można dokonać w oderwaniu od art. 88 ust.1, i interpretować w sposób
prowadzący do zróżnicowania zasad przechodzenia na emeryturę
nauczycieli wyłącznie według kryterium daty urodzenia, tym bardziej że
wykładnia systemowa i celowościowa prowadzą do niebudzącego
wątpliwości wniosku o autonomicznym, pełnym i wyczerpującym określeniu
warunków emerytalnych wszystkich nauczycieli, bez względu na przedział
wiekowy.
7. Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji
wyroku.