Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 kwietnia 2009 r.
I UK 308/08
1. Rozwiązanie na swój wniosek stosunku pracy jest niezbędnym warun-
kiem nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek, rów-
nież przez nauczyciela urodzonego po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1
stycznia 1969 r. (art. 88 ust. 2a w związku z art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycz-
nia 1982 r. - Karta Nauczyciela, jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze
zm.).
2. Okresów korzystania z urlopów dla poratowania zdrowia nie można
kwalifikować jako pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 88 ust. 1
Karty Nauczyciela.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera, Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 kwietnia
2009 r. sprawy z odwołania Grażyny Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w C. o prawo do emerytury nauczycielskiej, na skutek skargi kasa-
cyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17
czerwca 2008 r. [...]
1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmienił poprzedzający go wyrok Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 12
września 2007 r. [...] w ten sposób, że oddalił odwołanie;
2) zasądził od wnioskodawczyni na rzecz organu rentowego kwotę 120 zł (sto
dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie wyro-
kiem z dnia 12 września 2007 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w C. z dnia 16 maja 2007 r. w ten sposób, że przyznał Grażynie Z. prawo
2
do emerytury nauczycielskiej od 31 sierpnia 2007 r. Z ustaleń poczynionych przez
Sąd pierwszej instancji wynikało, że ubezpieczona (urodzona 5 sierpnia 1955 r.) wy-
kazała okresy składkowe i nieskładkowe w rozmiarze 28 lat, 10 miesięcy i 4 dni, w
tym 19 lat, 7 miesięcy i 5 dni zatrudnienia w charakterze nauczyciela. Grażyna Z.
korzystała z urlopu dla poratowania zdrowia w okresie od 4 września 2006 r. do 22
czerwca 2007 r., a aktualnie jest nadal zatrudniona w szkole, bo nie rozwiązała sto-
sunku pracy. Sąd Okręgowy przyjął również, że w okresie zamieszkiwania w gospo-
darstwie rolnym dziadków ubezpieczona wykonywała pracę w tym gospodarstwie w
wymiarze co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy, wobec czego okres ten
należy potraktować jako składkowy po myśli art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Po-
wołując się na art. 88 ust. 1 i ust. 2a ustawy - Karta Nauczyciela, Sąd pierwszej in-
stancji wskazał, iż nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1
stycznia 1969 r. nie muszą spełnić warunku rozwiązania stosunku pracy, aby nabyć
prawo do emerytury bez względu na wiek. W ocenie tego Sądu, brak jest również
podstaw do tego, ażeby do nauczycielskiego stażu pracy ubezpieczonej nie został
zaliczony okres urlopu dla poratowania zdrowia, a tym samym wnioskodawczyni
spełniła warunki do uzyskania prawa do emerytury nauczycielskiej.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 17 czerwca 2008 r. oddalił apelację organu rentowego od wyroku Sądu
Okręgowego, akceptując poczynione przez ten Sąd ustalenia oraz ich ocenę prawną.
W szczególności za prawidłowe uznane zostało stanowisko Sądu pierwszej instancji,
że w myśl art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela w brzmieniu
obowiązującym od dnia 31 sierpnia 2007 r. prawo nauczyciela - urodzonego po dniu
31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. - do emerytury nie jest warunko-
wane rozwiązaniem stosunku pracy oraz że do nauczycielskiego stażu pracy podle-
gają wliczeniu okresy korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. Zdaniem Sądu
odwoławczego, przepis art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odnosi się bowiem jedynie
do okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada
1991 r. wynagrodzenie z mocy art. 92 k.p. Za takim rozumieniem tego przepisu
przemawia tak wykładnia językowa, jak i porównawcza, albowiem obowiązujący w
okresie od 1 lipca 2004 r. do 31 października 2005 r. art. 32 ust. 1a pkt 2 tej ustawy
przewidywał, że do okresów pracy w szczególnym charakterze nie podlegały zali-
3
czeniu okresy, w których na mocy szczególnych przepisów pracownik został zwol-
niony ze świadczenia pracy (z wyjątkiem okresu urlopu wypoczynkowego), co doty-
czyło niewątpliwie urlopów dla poratowania zdrowia udzielanych nauczycielom na
podstawie art. 73 ustawy - Karta Nauczyciela. Uchylając ten przepis z dniem 1 listo-
pada 2005 r., ustawodawca nie dodał do pkt 1 ust. 1a art. 32 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych żadnych innych okresów niż dotych-
czas wymienione, co prowadzi do uznania, że okresy urlopów dla poratowania zdro-
wia nie zostały wyłączone z okresów pracy w szczególnym charakterze wymaganych
przez art. 88 ustawy - Karta Nauczyciela.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wywiódł Zakład Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w C., który zarzucił naruszenie prawa materialnego przez: 1)
niezastosowanie art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i wliczenie do okresu pracy w szcze-
gólnym charakterze urlopu dla poratowania zdrowia; 2) niewłaściwe zastosowanie
art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela i przyjęcie, że
ubezpieczonej przysługuje prawo do emerytury nauczycielskiej pomimo niespełnienia
ustawowych warunków wymaganych do przyznania prawa do tego świadczenia, tj.
posiadania dwudziestoletniego okresu pracy w szczególnym charakterze; 3) błędną
wykładnię art. 88 ust. 1 w związku z ust. 2a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 września 2007 r. i przyjęcie, że
ubezpieczonej przysługuje prawo do emerytury nauczycielskiej w sytuacji niespełnie-
nia ustawowego warunku wymaganego do przyznania prawa do tego świadczenia, tj.
rozwiązania na swój wniosek stosunku pracy. Opierając skargę na takiej podstawie,
skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji i orzeczenie co do istoty
sprawy poprzez oddalenie odwołania ubezpieczonej, a także o zasądzenie na rzecz
organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, między innymi, że nietrafnie
Sąd Apelacyjny uznał, iż okres urlopu dla poratowania zdrowia objęty był dyspozycją
uchylonego art. 32 ust. 1a pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych. Okres urlopu dla poratowania zdrowia jest bowiem okresem
niewykonywania pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art.
73 ust. 1 i 5 ustawy - Karta Nauczyciela), wobec czego dotyczy go przepis art. 32
ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach.
4
W ocenie skarżącego, nieprawidłowe jest również stanowisko Sądu odwo-
ławczego odnośnie do braku w aktualnym stanie prawnym wymogu spełnienia przez
nauczyciela, urodzonego po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969
r., warunku rozwiązania stosunku pracy. Zmiana art. 88 Karty Nauczyciela wprowa-
dzona ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U.
Nr 158, poz. 1103), która weszła w życie w dniu 31 sierpnia 2007 r., nie polegała bo-
wiem na dodaniu do tego artykułu ustępu 2a, lecz na nadaniu temu przepisowi inne-
go brzmienia. Wykładnia art. 88 ust. 2a w związku z art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela
prowadzi do wniosku, że frazę „z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy”
należy odnieść do czasu, w jakim mają być spełnione warunki do uzyskania emery-
tury, wymienione w ust. 1, nie zaś do samego katalogu tych warunków. Nauczyciele
urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. mogą zatem
przejść na emeryturę, jeżeli spełnią wszystkie warunki wymienione w art. 88 ust. 1
Karty Nauczyciela, tzn. jeżeli posiadają 30 - letni okres składkowy i nieskładkowy, w
tym 20 lat pracy w szczególnym charakterze oraz rozwiążą na swój wniosek stosu-
nek pracy, przy czym warunki stażowe muszą być spełnione do dnia 31 grudnia 2008
r., a warunek rozwiązania stosunku pracy może być spełniony również po tym dniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm., powoływanej dalej jako: „Karta Na-
uczyciela”), tworzą pełną i wyczerpującą regulację warunków przejścia na emeryturę
nauczycieli bez względu na wiek, a po wykazaniu 30-letniego okresu zatrudnienia, w
tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, lub 25-letniego okresu
zatrudnienia, w którym co najmniej 20 lat przypada na pracę w szczególnym charak-
terze w szkolnictwie specjalnym. W art. 88 ust. 1 in fine postanowiono, że nauczyciel
po spełnieniu tych warunków może przejść na emeryturę po rozwiązaniu na swój
wniosek stosunku pracy. Ugruntowany jest pogląd, że jest to dodatkowe wymaganie
powstania prawa do emerytury nauczycielskiej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
20 października 1999 r., II UKN 149/99, OSNAPiUS 2001 nr 2, poz. 46, z dnia 30
sierpnia 2001 r., II UKN 525/00, OSNP 2003 nr 12, poz. 298, z dnia 20 listopada
2001 r., II UKN 626/00, OSNP 2003 nr 16, poz. 390, z dnia 13 czerwca 2007 r., II UK
232/06, niepublikowany, z dnia 19 września 2007 r., III UK 43/07, niepublikowany, z
5
dnia 17 kwietnia 2008 r., II UK 194/07, niepublikowany, z dnia 25 kwietnia 2008 r., I
UK 267/07, niepublikowany).
W brzmieniu obowiązującym przed dniem 31 sierpnia 2007 r., a po dniu 1
stycznia 1999 r., nadanym przez art. 150 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118,
obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., powoływanej dalej
jako: „ustawa o emeryturach i rentach”), zgodnie z zasadami nowego systemu eme-
rytalnego, art. 88 Karty Nauczyciela uzupełniony został o dodatkową regulację ust.
2a, obejmującą nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1
stycznia 1969 r., którym zagwarantowano prawo do emerytury, o której mowa w ust.
1, bez względu na wiek, w ciągu ośmiu lat od dnia wejścia w życie ustawy o emerytu-
rach i rentach pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego.
W trakcie kolejnych nowelizacji okres zachowania uprawnień był przedłużany, ostat-
nio do dziesięciu lat od dnia 1 stycznia 1999 r. (ustawa z dnia 7 września 2007 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 191, poz.1369).
W ówczesnym stanie prawnym nie budziło wątpliwości istnienie jednolitych re-
guł przechodzenia na emeryturę nauczycieli urodzonych przed dniem 1 stycznia
1949 r. i po tej dacie; wszyscy przechodzili na emeryturę, „o której mowa w ust. 1”.
Po zmianie od dnia 31 sierpnia 2007 r. treści art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela
ustawą z dnia z dnia 23 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U.
Nr 158, poz. 1103) nauczyciele urodzeniu po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem
1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek,
jeżeli spełnili warunki do emerytury określone w ust. 1, z wyjątkiem warunku rozwią-
zania stosunku pracy oraz nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo
złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym fun-
duszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na do-
chody budżetu państwa. Ta zmieniona konstrukcja przepisu, w której nie ma odwoła-
nia do „emerytury, o której mowa w ust. 1”, lecz nawiązuje się do „warunków do eme-
rytury, określonych w ust. 1, z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy”, może
rodzić istotną wątpliwość co do tego, czy ustawodawca całkowicie odstąpił od warun-
ku rozwiązania przez tę grupę nauczycieli stosunku pracy, czy też mogą oni przejść
na emeryturę po spełnieniu tego warunku, lecz bez czasowego ograniczenia jego
6
wypełnienia przed dniem 31 grudnia 2008 r., jeżeli pozostałe warunki przewidziane w
art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela wypełnią przed tą datą.
W wyroku z dnia 20 listopada 2008 r., I UK 104/08 (OSNP 2010 nr 9-10, poz.
127), Sąd Najwyższy opowiedział się za tym drugim stanowiskiem, wskazując w uza-
sadnieniu, między innymi, że założenie możliwości uzyskania przez nauczyciela sta-
tusu emeryta z mocy samego prawa z chwilą spełnienia warunku dotyczącego
okresu zatrudnienia i pozostania w stosunku pracy nie jest uzasadnione, gdyż art. 88
Karty Nauczyciela zakłada pewną procedurę przechodzenia na emeryturę; nauczy-
ciel nie staje się emerytem z mocy samego prawa, lecz na skutek własnego działa-
nia, przez wyrażenie woli przejścia emeryturę w postaci wniosku do właściwego or-
ganu oraz rozwiązanie stosunku pracy. Sformułowanie przesłanek przejścia na eme-
ryturę w art. 88 ust. 1 wyraża tę zasadę wystarczająco jasno; chodzi o określenie, że
nauczyciele, jeżeli mają wymagany okres zatrudnienia, to „mogą - po rozwiązaniu na
swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę”. Z takiego określenia nie wyni-
ka możliwość uzyskania prawa do emerytury z tytułu wypełnienia wyłącznie warunku
stażu.
Argumenty przemawiające za zachowaniem, przy przełożeniu tylko na czas po
dniu 31 grudnia 2008 r., warunku rozwiązania stosunku pracy przez nauczycieli
„młodszych”, zawarte zostały expressis verbis w uzasadnieniu projektu ustawy o
zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (druk Nr 1929 z dnia 4 lipca 2007 r.). Wynika z
niego, że zmiana art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela wiązała się z koniecznością pil-
nego zapobieżenia masowemu składaniu wypowiedzeń przez nauczycieli urodzo-
nych po 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., którzy warunki stażowe
spełnią do końca roku. W intencji projektodawcy zaproponowana zmiana Karty Na-
uczyciela miała na celu umożliwienie nauczycielom, którzy spełnią warunki dla przej-
ścia na wcześniejszą emeryturę jej uzyskanie, niezależnie od terminu złożenia wnio-
sku o rozwiązanie stosunku pracy. Oznacza to, że nauczyciel urodzony po dniu 31
grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., chcący przejść na wcześniejszą
emeryturę, musi do dnia 31 grudnia 2008 r. spełnić warunki dotyczące stażu, tj. po-
siadania trzydziestoletniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w
szczególnym charakterze, a nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz
zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - 25 -letniego okresu zatrudnienia,
w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjal-
7
nym, natomiast nie będzie musiał spełnić warunku rozwiązania stosunku pracy do
dnia 31 grudnia 2008 r.
Wykładni art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela, także w brzmieniu nadanym od
dnia 31 sierpnia 2007 r., nie można więc dokonać w oderwaniu od art. 88 ust.1 i in-
terpretować w sposób prowadzący do zróżnicowania zasad przechodzenia na eme-
ryturę nauczycieli wyłącznie według kryterium daty urodzenia dlatego, że wykładnia
systemowa i celowościowa prowadzą do niebudzącego wątpliwości wniosku o auto-
nomicznym, pełnym i wyczerpującym określeniu warunków emerytalnych wszystkich
nauczycieli, bez względu na przedział wiekowy. W konsekwencji nauczyciele uro-
dzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo
do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli w ciągu 10 lat od wejścia w
życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych spełnią warunki określone w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a
warunek rozwiązania stosunku pracy również po dniu 31 grudnia 2008 r., jak trafnie
podniósł skarżący.
Na uwzględnienie zasługują również zarzuty organu rentowego odnoszące się
do nieprawidłowej wykładni art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach.
Wstępnie należy jednak zauważyć, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest
prawo do emerytury nauczycielskiej na podstawie przepisu art. 88 ust. 2a w związku
z art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela. Przepis ten nie pozostaje w żadnym związku nor-
matywnym z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach, będąc odrębną podstawą naby-
cia prawa do emerytury nauczycielskiej. Karta Nauczyciela nie zawiera jednak wła-
snej definicji „pracy w szczególnym charakterze”, stanowiąc jedynie w art. 86, że na-
uczyciel zaliczany jest do pracowników wykonujących pracę w szczególnym charak-
terze. Biorąc zatem pod uwagę, że przepisy Karty Nauczyciela odnoszące się do
uprawnień emerytalnych należą do systemu ubezpieczeń społecznych, przyjąć nale-
ży, iż do interpretacji używanych w art. 88 ust. 1 pojęć - „okres zatrudnienia" i „wyko-
nywanie pracy w szczególnym charakterze" - stosuje się definicje obowiązujące w
tym systemie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04,
OSNP 2005 nr 22, poz. 361; z dnia 5 maja 2005 r., II UK 215/04, OSNP 2005 nr 22,
poz. 360).
Zgodnie z treścią art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach - w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 lipca 2004 r., po zmianie dokonanej ustawą z dnia 20
kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
8
Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264) - przy ustalaniu
okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie
uwzględnia się: (1) okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po
dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecz-
nego w razie choroby i macierzyństwa, (2) okresów, w których na mocy szczegól-
nych przepisów pracownik został zwolniony ze świadczenia pracy, z wyjątkiem
okresu urlopu wypoczynkowego.
W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 lipca 2004 r. w orzecznic-
twie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że do okresu pracy w szczególnych wa-
runkach i w szczególnym charakterze wlicza się okresy pobierania zasiłku chorobo-
wego w czasie trwania stosunku pracy przypadające po dniu wejścia w życie ustawy
z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) (por.
uchwałę z dnia 27 listopada 2003 r., III UZP 10/03, OSNP 2004 nr 5, poz. 97, podjętą
w sprawie dotyczącej wykonywania pracy w szczególnym charakterze, a konkretnie
pracy nauczyciela - § 15 w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r.) oraz że do okresu 20 lat pracy nauczycielskiej, wymaganego
do przyznania emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, wlicza się
okresy nieobecności w pracy spowodowane czasową niezdolnością do pracy, urlo-
pem macierzyńskim i urlopem dla poratowania zdrowia (por. wyrok z dnia 30 lipca
2003 r., II UK 323/02, OSNP 2004 nr 11, poz. 197).
Z dniem 1 lipca 2004 r. doszło jednak do istotnej zmiany definicji pracy w
szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze (por. wyroki Sądu Najwyż-
szego: z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 361; z dnia 5
maja 2005 r., II UK 215/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 360). Nie budzi wątpliwości, że
od tej chwili urlopy udzielane nauczycielom dla poratowania zdrowia nie mogły być
zaliczane do okresów pracy w szczególnym charakterze, co przyznał także Sąd dru-
giej instancji w niniejszej sprawie, zajmując jednak stanowisko, że okres urlopu dla
poratowania zdrowia nie jest okresem niewykonywania pracy w rozumieniu art. 32
ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, bowiem przepis ten dotyczy wyłącznie
okresów niewykonywania pracy z powodu niezdolności do pracy, za które pracownik
otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie cho-
roby lub macierzyństwa. Natomiast okres urlopu dla poratowania zdrowia zaliczony
został do ujętych w art. 32 ust. 1a pkt 2 ustawy okresów zwolnienia pracownika od
9
świadczenia pracy na mocy szczególnych przepisów, co nie zasługuje na akceptację.
W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2007 r. III UK 51/07
(OSNP 2008 nr 21 - 22, poz. 328) trafnie bowiem przyjęto, że art. 32 ust. 1a pkt 1
ustawy o emeryturach i rentach nie posługuje się pojęciem „wynagrodzenia za czas
niezdolności do pracy”, odnosząc się do okresów faktycznego niewykonywania
pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie, niezależnie od tego, czy niewy-
konywanie pracy spowodowane było niezdolnością do pracy, czy też inną przyczyną
i niezależnie od tego, czy okres, za który pracownik otrzymał wynagrodzenie, stanowi
okres składkowy czy też okres nieskładkowy. W przywołanym wyżej wyroku Sąd
Najwyższy podkreślił, że taka kwalifikacja faktycznego niewykonywania pracy w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w okresie trwania zatrud-
nienia jest uzasadniona charakterem prawa do wcześniejszej emerytury dla osób
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Prawo to
stanowi bowiem konsekwencję szybszej utraty zdolności do zarobkowania z uwagi
na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy (por. uzasadnienie wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 stycznia 2000 r. K 18/99, OTK 2000 nr 1, poz.
1). Wymóg okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
winien więc odnosić się do okresu faktycznego wykonywania takiej pracy, z wyłącze-
niem okresów wyłącznie formalnego pozostawania w zatrudnieniu, w których pra-
cownik - zgodnie z treścią łączącego go z pracodawcą stosunku pracy - zajmuje sta-
nowisko, z którym łączy się wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, lecz w rzeczywistości pracy tej nie wykonuje, a tym sa-
mym nie jest narażony na uciążliwość związaną z warunkami lub charakterem pracy.
Okres niewykonywania pracy nie wpływa zatem na szybszą utratę zdolności pracow-
nika do zarobkowania. W rezultacie okres niewykonywania pracy w rozumieniu art.
32 ust. 1a pkt 1 ustawy to nie tylko okres niezdolności do pracy, za który pracownik
otrzymał wynagrodzenie określone w art. 92 k.p. lub świadczenia z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ale także każdy inny okres, w którym
pracownik pozostawał w stosunku pracy i otrzymywał wynagrodzenie, jednakże
pracy faktycznie nie świadczył (nie wykonywał). Takim okresem niewykonywania
pracy jest również okres urlopu dla poratowania zdrowia. Ponadto, jak wywiedziono
w powyższym wyroku, urlop dla poratowania zdrowia nie był i nie jest okresem, w
którym na mocy szczególnych przepisów pracownik został zwolniony ze świadczenia
pracy. Definicję pojęcia „zwolnienie od pracy” zawiera § 4 wydanego na podstawie
10
art. 2982
k.p. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996
r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pra-
cownikom zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 60, poz. 281). W myśl przytoczonego przepi-
su zwolnienie pracownika od pracy następuje w przypadku, gdy obowiązek taki wy-
nika z Kodeksu pracy, z przepisów wykonawczych do Kodeksu pracy albo z innych
przepisów prawa. Wymienione w § 4 rozporządzenia akty prawne są z pewnością
przepisami szczególnymi w stosunku do ustawy o emeryturach i rentach, a zawarte
w nich unormowania wprost stanowią o obowiązku pracodawcy zwolnienia pracow-
nika od pracy (jej świadczenia) w ściśle określonych sytuacjach, np.: art. 37 § 1 k.p.,
zgodnie z którym w okresie co najmniej dwutygodniowego wypowiedzenia umowy o
pracę dokonanego przez pracodawcę pracownikowi przysługuje zwolnienie na po-
szukiwanie pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia; § 5 - § 15 powołanego
wyżej rozporządzenia z dnia 15 maja 1996 r., wymieniające przypadki przysługują-
cych pracownikowi zwolnień od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia lub
bez zachowania takiego prawa; § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11
czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy
pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu
uprawnień przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od
pracy (Dz.U. Nr 71, poz. 336), zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany, na
wniosek zakładowej organizacji związkowej, zwolnić pracownika z obowiązku świad-
czenia pracy na okres kadencji w zarządzie tej organizacji z zachowaniem prawa do
wynagrodzenia; art. 21 ust. 2 Karty Nauczyciela, w myśl którego nauczyciela zmie-
niającego miejsce zamieszkania w związku z przeniesieniem zwalnia się od pełnienia
obowiązków służbowych na odpowiedni okres czasu, nie dłuższy niż 7 dni; art. 25
ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r., Nr 142, poz. 1591 ze zm.), nakazujący pracodawcy zwolnienie radnego od
pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania udziału w pracach organów gminy.
Wszystkie te przykładowo wymienione przepisy posługują się pojęciem „zwolnienia
od pracy”, „zwolnienia od pracy zawodowej”, „zwolnienia z obowiązku świadczenia
pracy” lub „zwolnienia od pełnienia obowiązków służbowych” i brak jest podstaw do
uznania jurydycznej odmienności ich natury. Takiego zwrotu nie zawiera i nigdy nie
zawierał art. 73 Karty Nauczyciela, stanowiący o obowiązku dyrektora szkoły udzie-
lenia nauczycielowi, po spełnieniu określonych warunków, płatnego urlopu dla pora-
towania zdrowia w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia. Okres urlopu dla
11
poratowania zdrowia nie był co prawda (i nie jest) „okresem niezdolności do pracy z
powodu choroby”, jednakże był „okresem powstrzymywania się pracownika od pracy
w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia”, określanym również jako „przerwa w
pracy”, „nieobecność w pracy” lub „okres powstrzymywania się od pracy, niezbędny
do regeneracji sił i zapewnienia możności dalszego wykonywania pracy” (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1996 r., I PRN 67/96, OSNP 1997 nr 6, poz.
99 i z dnia 30 lipca 2003 r., II UK 323/02, OSNP 2004 nr 11, poz. 197). Również więc
z tego względu okres urlopu dla poratowania zdrowia jest niewątpliwie okresem nie-
wykonywania pracy w rozumieniu art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach. W takiej zaś sytuacji uchylenie z dniem 1 listopada 2005 r. (ustawą z dnia z
dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 169,
poz. 1412) pkt 2 w ust. 1a art. 32 ustawy o emeryturach i rentach nie ma żadnej do-
niosłości prawnej dla możliwości zaliczania okresów urlopów dla poratowania zdro-
wia do pracy w szczególnym charakterze, jak nieprawidłowo założył Sąd Apelacyjny.
W konsekwencji, zarówno aktualnie, jak i poprzednio (od 1 lipca 2004 r.) okres urlopu
dla poratowania zdrowia nie mógł być uznawany za okres pracy nauczycielskiej w
rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, bowiem wyklucza to przepis art. 32 ust.
1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach.
Zgodnie z poczynionymi w niniejszej sprawie ustaleniami faktycznymi, ubez-
pieczona, bez uwzględnienia okresu urlopu dla poratowania zdrowia, z którego ko-
rzystała od 4 września 2006 r. do 22 czerwca 2007 r., legitymuje się pracą nauczy-
cielską jedynie w rozmiarze 19 lat, 7 miesięcy i 16 dni, a zatem nie spełniła warunku
wykazania co najmniej 20 - letniego okresu pracy w szczególnym charakterze oraz
pozostaje nadal w stosunku pracy (nie rozwiązała go), co jest równoznaczne z nie-
spełnieniem kolejnej przesłanki decydującej o prawie do emerytury nauczycielskiej
bez względu na wiek. Wnioskodawczyni nie nabyła zatem prawa do emerytury na
podstawie art. 88 Karty Nauczyciela, a skarga kasacyjna organu rentowego oparta
wyłącznie na zarzutach dotyczących naruszenia prawa materialnego okazała się w
pełni uzasadniona.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39816
k.p.c. i art. 39821
k.p.c. w związku z art. 108 § 1 oraz art. 98 i 99 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================