Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 września 2009 r.
I PK 72/09
Wypowiedzenie układu zbiorowego pracy stanowi dostateczną (autono-
miczną) przyczynę wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Dla oceny zasadno-
ści wypowiedzenia zmieniającego nie jest potrzebne badanie przyczyny wypo-
wiedzenia układu zbiorowego.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Małgorzata Gersdorf, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 wrześ-
nia 2009 r. sprawy z powództwa Ryszarda K. przeciwko „F.C.” SA w C. o rekompen-
satę pieniężną, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Katowicach z dnia 28 listopada 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Ryszard K. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej „F.C.” SA
w C. kwoty 133.245 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 31 października 2005 r. ty-
tułem rekompensaty pieniężnej przewidzianej w art. 51 Zakładowego Układu Zbioro-
wego Pracy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie wyro-
kiem z dnia 29 maja 2008 r. [...] w pkt 1 zasądził od pozwanej F.C. SA w C. na rzecz
powoda Ryszarda K. kwotę 133.245 zł (sto trzydzieści trzy tysiące dwieście czter-
dzieści pięć złotych) z ustawowymi odsetkami od 31 października 2005 r.; w pkt 2
zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 6.664 zł (sześć tysięcy sześćset
sześćdziesiąt cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu; w pkt 3 wyrokowi w
2
punkcie 1 nadał rygor natychmiastowej wykonalności co do kwoty 4.935 zł (cztery
tysiące dziewięćset trzydzieści pięć złotych).
Sąd Okręgowy ustalił, że powód Ryszard K. był zatrudniony u pozwanej na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy od
25 września 1968 r. do 30 kwietnia 2005 r., ostatnio na stanowisku starszego mistrza
w dziale dyspozycji mocy cieplnej. W umowie o pracę z 1 marca 2000 r. strony po-
stanowiły, iż „pozostałe składniki wynagrodzenia i świadczeń wynikają z Zakładowe-
go Układu Zbiorowego Pracy z dnia 1 października 1996 r.”. Wynagrodzenie mie-
sięczne powoda liczone jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy wynosiło
4.935 zł. U pozwanej obowiązywał Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy dla pracowni-
ków C. Energetyki Cieplnej w C. (poprzednia nazwa pozwanej) z dnia 12 września
1996 r. zmieniony protokołem dodatkowym nr 1 z dnia 19 czerwca1997 r., protoko-
łem dodatkowym nr 2 z dnia 20 listopada 1998 r., protokołem dodatkowym nr 3 z
dnia 5 września 2002 r. oraz protokołem dodatkowym nr 4 z dnia 30 maja 2003 r.
W dniu 30 września 2003 r. pracodawca wypowiedział Zakładowy Układ Zbio-
rowy Pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który upływał z
dniem 31 grudnia 2003 r. Jako przyczynę wypowiedzenia układu podano bardzo
trudną sytuację finansową spółki uniemożliwiającą wypłatę bardzo dużych świadczeń
pracowniczych przewidzianych układem. W dacie wypowiedzenia układu spółka wy-
kazywała około 70.000.000 zł strat. W trudnej sytuacji finansowej spółka pozostawała
także w 2004 r. Jednocześnie Minister Skarbu podjął decyzję o rozpoczęciu procesu
prywatyzacji spółki. Po wypowiedzeniu dotychczasowego ZUZP pozwana oraz dzia-
łające u niej zakładowe organizacje związkowe przystąpiły do negocjacji nad nowym
układem, który miałby być mniej korzystny dla załogi. W tym czasie zarząd spółki,
obawiając się strajku, nie zdecydował się na wypowiedzenie pracownikom warunków
płacy w zakresie świadczeń przewidzianych starym układem. Postanowił wstrzymać
się z wypowiedzeniami do czasu zakończenia procesu prywatyzacji.
Wyłoniony przez Ministra Skarbu inwestor - F. DZT SA w W. - przystąpił do
negocjacji pakietu socjalnego. Do uzgodnienia pakietu jednak nie doszło z powodu
braku zgody jednego z czterech związków zawodowych. W dniu 10 grudnia 2004 r.
doszło do sprzedaży akcji na rzecz F. DZT SA w W. Inwestor w dniu 13 grudnia 2004
r., mimo niezawarcia porozumienia w sprawie pakietu socjalnego, zaproponował za-
łodze przyjęcie jego postanowień w ramach indywidualnych porozumień zmieniają-
cych umowy o pracę. Na mocy porozumień zmieniających pracownicy tracili prawo
3
do świadczeń układowych między innymi do rekompensaty pieniężnej z art. 51
układu, uzyskując jednocześnie gwarancję utrzymania wysokości dotychczasowego
wynagrodzenia i gwarancję zatrudnienia przez 18 miesięcy. Na zawarcie porozumień
zmieniających nie wyrazili zgody jedynie członkowie zarządu NSZZ „Solidarność”, w
tym powód.
W dniu 3 stycznia 2005 r. pozwana złożyła powodowi oświadczenie o wypo-
wiedzeniu dotychczasowych warunków wynagradzania. Wśród nowych proponowa-
nych warunków pozwana nie przewidziała części świadczeń układowych, w tym re-
kompensaty pieniężnej z art. 51 ZUZP. Jako przyczynę wypowiedzenia pozwana
podała wypowiedzenie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy. W dniu 15 marca
2005 r. powód złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia nowych warunków wynagra-
dzania i łącząca strony umowa o pracę uległa rozwiązaniu z dniem 30 kwietnia 2005
r. W dacie zawarcia porozumień zmieniających oraz złożenia powodowi oświadcze-
nia o wypowiedzeniu warunków umowy o pracę pozwana znajdowała się w trudnej
sytuacji finansowej i nie mogła ryzykować, że pracownicy odchodzący z zakładu
będą mieli „skuteczne roszczenia” o odprawy przewidziane w wypowiedzianym
ZUZP. W tym czasie w pozwanej brakowało opału oraz środków finansowych na jego
zakup. Rok 2004 pozwana zakończyła ze stratą w wysokości 35.658.134,53 zł.
Sąd Okręgowy uznał za bezsporne, iż z dniem 1 stycznia 2004 r. u pozwanej
przestał obowiązywać Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy z dnia 12 września 1996 r.
przewidujący w art. 51 prawo do rekompensaty pieniężnej będącej przedmiotem
sporu. Strony były zgodne również co do tego, iż postanowienia układu zostały inkor-
porowane do indywidualnych umów o pracę i wyeliminowanie ich z tych umów mogło
nastąpić jedynie w trybie porozumień zmieniających lub wypowiedzeń warunków wy-
nagradzania. W stosunku do powoda pozwana podjęła takie działania w dniu 3
stycznia 2005 r. składając mu oświadczenie o wypowiedzeniu warunków płacy. Z
uwagi na to, że powód nie wyraził zgody na kontynuowanie zatrudnienia na nowych
zmienionych warunkach, łączący strony stosunek pracy uległ rozwiązaniu z dniem 30
kwietnia 2005 r. W dacie rozwiązania umowy o pracę warunki zatrudnienia powoda
obejmowały uprawnienie do świadczeń wynikających z wypowiedzianego Zakłado-
wego Układu Zbiorowego Pracy.
Zgodnie z postanowieniami art. 51 ZUZP pracownikowi, z którym pracodawca
rozwiązał umowę o pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy, tj. przyczyn eko-
nomicznych oraz organizacyjnych, przysługuje rekompensata niezależnie od odpra-
4
wy wypłaconej zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy.
W oświadczeniu o wypowiedzeniu pozwana jako przyczynę swojej decyzji
wskazała „wypowiedzenie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy”.
Pracodawca w piśmie z dnia 30 września 2003 r. wypowiadającym Zakładowy
Układ Zbiorowy Pracy jako przyczynę wypowiedzenia podał „bardzo trudną sytuację
finansową spółki uniemożliwiającą wypłatę bardzo dużych świadczeń pracowniczych
przewidzianych układem”. Z powyższego jednoznacznie wynika, iż celem wypowie-
dzenia układu było zwolnienie się z obowiązku wypłaty dodatkowych świadczeń pie-
niężnych przewidzianych układem. Sąd podzielił pogląd pozwanej, iż przyczyny wy-
powiedzenia powodowi warunków wynagradzania nie muszą być tożsame z przyczy-
nami wypowiedzenia ZUZP i że nie można automatycznie przyjmować, że skoro
podstawą wypowiedzenia układu były względy ekonomiczne, to muszą być też one
przyczyną wypowiedzenia zmieniającego.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, z zebranego materiału dowodowego jed-
noznacznie jednak wynika, iż pozwana zdecydowała się na zmianę warunków wyna-
gradzania całej załogi właśnie z uwagi na trudną sytuację finansową. Z zeznań
świadka wynika, iż w dacie wręczenia powodowi wypowiedzenia zmieniającego, po-
zwana nadal borykała się z problemami ekonomicznymi. Pozwana zmieniając wa-
runki wynagradzania załogi zmierzała więc do ograniczenia kosztów i poprawy sytu-
acji ekonomicznej. Pozwana wprawdzie w odpowiedzi na pozew podniosła, iż w 2005
r . sytuacja ekonomiczna zakładu była diametralnie inna niż w latach poprzednich,
ale twierdzenie to na pewno nie jest adekwatne do sytuacji pozwanej ze stycznia
2005 r., tj. daty wypowiedzenia powodowi umowy o pracę. W ocenie Sądu przepro-
wadzone postępowanie dowodowe wskazuje, iż przyczyny wypowiedzenia powodowi
warunków wynagradzania leżały po stronie pracodawcy i były nimi względy ekono-
miczne. Dla niniejszej sprawy nie ma znaczenia okoliczność, iż intencją pozwanej nie
było rozwiązanie łączącej strony umowy o pracę. Pracodawca składając pracowni-
kowi oświadczenie o wypowiedzeniu warunków zatrudnienia zawsze musi się liczyć z
tym, że może ono spowodować rozwiązaniem stosunku pracy i że rozwiązanie to bę-
dzie traktowane jako wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę. Skoro więc
doszło do rozwiązania umowy o pracę powoda w trybie i z przyczyn, o jakich mowa
w art. 51 ZUZP, to w ocenie Sądu nabył on prawo do spornej rekompensaty pienięż-
5
nej. Z treści art. 51 wynika, iż wysokość tego świadczenia uzależniona była od zakła-
dowego stażu pracy i w przypadku stażu pracy wynoszącego, tak jak u powoda,
ponad 15 lat pracownik nabywał prawo do 27 - krotności wynagrodzenia miesięczne-
go liczonego jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Dla oceny prawa
powoda do spornego świadczenia nie mają znaczenia względy jakimi kierował się
odmawiając przyjęcia nowych warunków wynagradzania. Przepis art. 51 ZUZP nie
zawiera bowiem unormowania analogicznego jak art.10 ust.1 ustawy z dnia 13
marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).
W niniejszej sprawie Sąd nie znalazł podstaw do nieuwzględnienia powództwa
w oparciu o art. 8 k.p. stanowiący, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który
byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasa-
dami współżycia społecznego. Zastosowanie tej normy jest możliwe jedynie w sytu-
acjach wyjątkowych. W niniejszej sprawie, mając na względzie trudną sytuację finan-
sową pozwanej w latach 2003-2005, można, w ocenie Sądu, co najwyżej negatywnie
oceniać działania powoda jako przedstawiciela komisji zakładowej NSZZ „Solidar-
ność” polegające na braku chęci zawarcia nowego ZUZP czy też podpisania pakietu
socjalnego, w sytuacji gdy pozostałe związki zawodowe, a jak się potem okazało i
cała załoga, wyrażali chęć ich zawarcia. Działania te mieściły się jednak w granicach
prawa i nie można im przypisywać znaczenia w kontekście art.8 k.p.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją przez stronę pozwaną.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 28 listopada 2008 r. [...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd
Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w sprawie oraz dokonał ich
oceny bez przekroczenia granic określonych treścią art. 233 § 1 k.p.c. Ustalenia te
Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego wzmiankę zawartą w piśmie z 3 stycznia 2005 r.,
dotyczącą wypowiedzenia powodowi warunków umowy o pracę: „pracodawca zobo-
wiązuje się do nie rozwiązywania umowy o pracę z przyczyn dotyczących zakładu
pracy, to jest przyczyn ekonomicznych i organizacyjnych do dnia 19 czerwca 2006 r.,
z wyjątkiem jeżeli nastąpi odmowa przyjęcia zmienionych warunków pracy" należy
rozumieć w ten sposób, że w sytuacji, w której powód nie przyjmie zaproponowanych
mu nowych warunków pracy i płacy, to pozwana będzie uprawniona do wypowiedze-
nia mu umowy o pracę z przyczyn ekonomicznych i organizacyjnych, co też miało
6
miejsce w niniejszej sprawie. Konsekwencją wypowiedzenia powodowi warunków
pracy i płacy z przyczyn ekonomicznych i organizacyjnych było wypłacenie mu od-
prawy pieniężnej w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia w kwocie 14.526,96
zł na podstawie art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracow-
ników. Pozwana twierdziła, że przyczyną wypowiedzenia powodowi umowy o pracę
nie były przyczyny ekonomiczne czy organizacyjne, niemniej w ocenie Sądu drugiej
instancji, przeczy temu wypłacenie powodowi odprawy pieniężnej z art. 8 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. Odprawa ta, zgodnie z wyżej wymienionym przepisem przy-
sługuje pracownikom w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn niedoty-
czących pracowników. Przyczyny te mogą mieć zróżnicowany i szerszy charakter,
począwszy od ekonomiczno-finansowych, poprzez organizacyjno-strukturalne, skoń-
czywszy na technologiczno-ekologicznych. Niemniej jednak powodem wypowiedze-
nia zmieniającego było to, że całą załogę obowiązywały nowe warunki pracy w
związku z wypowiedzeniem Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy, a powodem
wypowiedzenia tego układu była właśnie zła sytuacja ekonomiczna pozwanej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, nawet jeśli sytuacja pozwanej uległa w roku
2005 poprawie, to wypowiedzenie zmieniające miało miejsce 3 stycznia 2005 r., tym
samym należy oceniać sytuację ekonomiczną pozwanej przed tą datą. Sama pozwa-
na nie neguje, że sytuacja ta jeszcze w grudniu 2004 r. była zła, o czym świadczy
sprawozdanie za 2004 r. oraz zeznania świadków. Ponadto nawet gdyby przyjąć, tak
jak chce tego strona pozwana, że rzeczywistym powodem wypowiedzenia zmieniają-
cego było wypowiedzenie układu zbiorowego pracy i ujednolicenie zasad wynagra-
dzania całej załogi, co w jej ocenie nie stanowi przyczyny ekonomicznej, to tak wska-
zane przyczyny należą do kategorii organizacyjnych, także mieszczących się w dys-
pozycji art. 51 ZUZP. Ponadto pozwana świadomie ustanowiła i wprowadziła okre-
ślone przywileje na rzecz pracowników w przypadku rozwiązania umowy o pracę z
przyczyn niedotyczących pracownika, najpierw w Zakładowym Układzie Zbiorowym
Pracy a następnie inkorporowała je do umowy o pracę. Skoro zatem pozwany praco-
dawca wypowiedział Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy, lecz za tym wypowiedzeniem
nie doszło do zmiany indywidualnych umów o pracę, to warunki tej umowy wiążą
strony, w tym postanowienia dotyczące wypłaty rekompensaty zawarte w art. 51
ZUZP.
7
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zgodnie z art. 3531
k.c. stosowanym z mocy art.
300 k.p., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego
uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosun-
ku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W tych również ramach, korygo-
wanych zasadą uprzywilejowania pracownika i zasadą autonomii woli stron urzeczy-
wistniana jest kontraktowa swoboda stron umowy o pracę. W ocenie Sądu drugiej
instancji, istotnym kryterium godziwości wynagrodzenia za pracę, o której mowa w
art. 13 k.p., jest ekwiwalentność wynagrodzenia wobec pracy danego rodzaju, przy
uwzględnieniu kwalifikacji wymaganych do jej wykonywania, jak też ilości i jakości
świadczonej pracy. Chociaż prawo do godziwego wynagrodzenia, o którym mowa w
tym przepisie, oznacza przede wszystkim prawo do przynajmniej najniższego wyna-
grodzenia i „niegodziwa" będzie przede wszystkim płaca rażąco za niska, niemniej
jednak nie wynika stąd, żeby znamię „niegodziwości" nie mogło dotknąć również
płacy rażąco wysokiej.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, Sąd Ape-
lacyjny stwierdził, że w niniejszej sprawie nie można uznać, aby granice godziwości
zostały przekroczone w sytuacji, w której sporna rekompensata w ustalonej przez
pozwaną wysokości ma być wypłacona długoletniemu pracownikowi w przypadku
utraty pracy. Trzeba mieć także na uwadze to, że w rozpoznawanej sprawie nie
mamy do czynienia z wynagrodzeniem sensu stricto, a rekompensatą przewidzianą
na wypadek rozwiązania umowy o pracę. Kwestionowanie wysokości tej rekompen-
saty nie może odnieść zamierzonego skutku, nawet jeśli się weźmie pod uwagę ar-
gumentację pozwanej, że przy ustalaniu wysokości rekompensaty nie uwzględniono
ani rodzaju pracy, ani kwalifikacji niezbędnych do jej wykonywania czy też wreszcie
ilości oraz jakości pracy. Te okoliczności powinny być brane pod uwagę przy ustale-
niu wynagrodzenia należnego pracownikowi. Sama rekompensata stanowi jedynie
pochodną tego wynagrodzenia. Trudno także przerzucać na powoda odpowiedzial-
ność za działania i decyzje pozwanej w tym zakresie. Okoliczność, że pozwanej nie
było stać na wypłatę odpraw w takiej wysokości powinna być przez nią brana pod
uwagę przed podpisaniem Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy oraz umów o
pracę gwarantujących odprawy. Z kolei nowy właściciel powinien mieć także świa-
domość, w jakiej sytuacji prawnej i faktycznej przejął zakład pozwanej.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony skargą kasacyjną wniesioną
przez stronę pozwaną, opartą na zarzucie naruszenia prawa materialnego po-
8
przez jego błędną wykładnię, a w szczególności: art. 51 Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy (ZUZP) w związku z art. 30 § 4 k.p., przez nieuzasadnione,
błędne i arbitralne przyjęcie, że: wyłącznymi przyczynami wypowiedzenia dotychcza-
sowych warunków umowy o pracę były przyczyny ekonomiczne lub organizacyjne, o
których mowa w tym przepisie ZUZP, wypowiedzenie Zakładowego Układu Zbioro-
wego Pracy nie stanowiło konkretnej, uzasadnionej, rzeczywistej i jedynej przyczyny
wypowiedzenia powodowi warunków umowy o pracę, wypowiedzenie Zakładowego
Układu Zbiorowego Pracy może być uznane za „przyczynę organizacyjną", pozwany
rozwiązał z powodem umowę o pracę z przyczyn ekonomicznych lub organizacyj-
nych (z przyczyn dotyczących zakładu pracy), faktyczną przyczyną rozwiązania
umowy o pracę nie była odmowa przyjęcia przez powoda zaproponowanych warun-
ków pracy, a inna przyczyna; art. 30 § 4 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p. w
związku z art. 45 § 1 k.p., poprzez nieuzasadnione przekroczenie przez Sąd roz-
poznający sprawę analizy zakresu przyczyn wskazanych powodowi w wypowiedze-
niu warunków umowy o pracę oraz przez pominięcie rozważenia czy podana przez
pracodawcę pracownikowi przyczyna samoistnie uzasadniała wypowiedzenie po-
wodowi dotychczasowych warunków umowy o pracę, oraz naruszenie art. 8 i 13
k.p., poprzez przyjęcie, że nie doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego,
a żądana rekompensata nie jest sprzeczna ze społeczno-gospodarczym przezna-
czeniem i nie nosi charakteru niegodziwego świadczenia.
W skardze kasacyjnej zarzucono również naruszenie „prawa procesowego”
mające istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności: art. 233 k.p.c. w
związku z art. 382 k.p.c., poprzez dowolną, arbitralną i nieopierającą się na
wszechstronnym rozważeniu materiału dowodowego ocenę przez Sąd Apelacyjny,
że wypowiedzenie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy nie stanowiło konkretnej,
uzasadnionej, rzeczywistej i jedynej przyczyny wypowiedzenia powodowi warunków
umowy o pracę, że wypowiedzenie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy może
być uznane za „przyczynę ekonomiczną lub organizacyjną" rozwiązania umowy o
pracę z powodem, przez przyjęcie, że pozwany rozwiązał z powodem umowę o
pracę z przyczyn ekonomicznych lub organizacyjnych (z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy), a rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia powodowi warunków pracy i
płacy nie była konieczność ujednolicenia zasad wynagradzania pracowników pozwa-
nej spółki, i ponadto przez przyjęcie, że sytuacja ekonomiczna pozwanego w mo-
mencie składania wypowiedzenia (w styczniu 2005 r.) mogła być uznana za złą lub
9
trudną, natomiast faktyczną przyczyną rozwiązania umowy o pracę nie była odmowa
przyjęcia przez powoda zaproponowanych warunków pracy. Podniesiono nadto za-
rzut naruszenia art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c., poprzez pominięcie
istotnych faktów mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie do-
wodu z opinii biegłego ekonomisty na okoliczność ustalenia sytuacji ekonomicznej
pozwanej na dzień (w dacie) dokonywania wypowiedzenia warunków umowy o pracę
powodowi, a także poprzez pominięcie zeznań świadka Bogdana J. ówczesnego
członka zarządu spółki.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 listopada 2008 r. [...] w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, oraz o obciążenie po-
woda kosztami postępowania przed Sądem Najwyższym według norm przypisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione dwie podstawy. Pierwszy uzasadniony za-
rzut odnosi się do niewłaściwej wykładni art. 51 Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy. Przede wszystkim Sąd Apelacyjny bezpodstawnie utożsamił przesłanki przy-
znania rekompensaty określone w tym przepisie z przesłankami przysługiwania od-
prawy na podstawie art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracow-
ników. Przyczyny niedotyczące pracownika, stanowiące podstawę wypłacenia od-
prawy na podstawie art. 8 lub 10 ustawy obejmują większy zakres okoliczności uza-
sadniających wypowiedzenie niż przesłanki wymienione w art. 51 ZUZP, w razie
zaistnienia których pracownik uzyskiwał prawo do rekompensaty. W pierwszym przy-
padku chodzi o jakąkolwiek przyczynę nieleżącą po stronie pracownika. Wypowie-
dzenie układu zbiorowego uzasadniające dokonanie wypowiedzenia warunków pracy
i płacy mieści się w zakresie „przyczyn niedotyczących pracownika”. Natomiast prze-
słanki z art. 51 ZUZP nie obejmują wszystkich przyczyn niedotyczacych pracownika
lecz przyczyny „zakładu pracy” uściślone jako ekonomiczne lub organizacyjne. Stąd
też z wypłacenia powodowi odprawy na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. zwanej
ustawą o zwolnieniach grupowych nie wypływa prosty wniosek o konieczności wy-
płacenia również rekompensaty z układu zbiorowego pracy. Wypowiedzenie układu
zbiorowego jako przyczyna dokonania wypowiedzenia warunków płacowych niewąt-
10
pliwie stanowi przyczynę niedotyczącą pracownika, jednakże zdaniem Sądu Najwyż-
szego nie stanowi przyczyny ekonomicznej ani organizacyjnej. Sąd Apelacyjny nie-
słusznie poszukiwał przyczyny wypowiedzenia zmieniającego dokonanego wobec
powoda w przyczynie wypowiedzenia układu zbiorowego. Są to odrębne okoliczno-
ści. Wypowiedzenie układu zbiorowego zostało dokonane w innym czasie, przez po-
przedniego pracodawcę. Nawet jeśli odmienność podmiotowa i czasowa obu tych
zdarzeń (wypowiedzenia układu i wypowiedzenia warunków pracy i płacy dokonane-
go wobec powoda) nie ma przesądzającego znaczenia, trzeba podkreślić, że wypo-
wiedzenie układu zbiorowego stanowi wystarczającą, autonomiczną przyczynę wy-
powiedzenia zmieniającego. Nie może ono być utożsamiane z przyczyną ekono-
miczną lub organizacyjną w rozumieniu art. 51 ZUZP. Taka wykładnia nie ma dosta-
tecznych podstaw. Sformułowania użyte w art. 51 są analogiczne do tych, jakie były
zawarte w poprzedniej ustawie o zwolnieniach grupowych (ustawa z dnia 28 grudnia
1989 r o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracowniami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy, jednolity tekst: Dz.U z 2002 r. Nr 112, poz. 980
ze zm.). Przyczyny ekonomiczne to - najogólniej mówiąc - trudna sytuacja finansowa
pracodawcy wymuszająca zmniejszenie zatrudnienia. Natomiast przyczyny organi-
zacyjne odnoszą się do zmian w modelu funkcjonowania pracodawcy powodujących
zmniejszenie liczby stanowisk pracy. Nie istnieje bezpośrednie powiązanie między
tymi przyczynami a wypowiedzeniem układu zbiorowego. Wypowiedzenie układu
zbiorowego powoduje zazwyczaj potrzebę (jeśli nie konieczność) dokonania zmian w
indywidualnych warunkach zatrudnienia (por. art. 24113
§ 2 k.p.). Potrzeba dostoso-
wania indywidualnych warunków zatrudnienia do nowej sytuacji powstałej w wyniku
wypowiedzenia układu zbiorowego stanowi samoistne uzasadnienie dokonania wy-
powiedzenia zmieniającego a nie „przyczynę ekonomiczną” lub „organizacyjną” w
rozumieniu art. 51 ZUZP.
Druga uzasadniona podstawa skargi odnosi się do naruszenia art. 8 k.p. We-
dług ustaleń poczynionych w sprawie, pracodawca nie dążył do zwolnienia powoda,
przeciwnie, w oświadczeniu o wypowiedzeniu zmieniającym wprost zawarł gwarancje
dalszego zatrudnienia, z tym że na zmienionych warunkach. Wszyscy pracownicy
tego pracodawcy, poza zarządem jednego związku zawodowego zgodzili się na
nowe warunki przy wprowadzeniu gwarancji zatrudnienia. W tych okolicznościach za
niezgodne ze społecznym przeznaczeniem prawa do rekompensaty jest jej żądanie
wówczas, gdy pracodawca nie dąży do zwolnienia pracownika, a jedynie do ujednoli-
11
cenia zasad zatrudnienia wszystkich pracowników. Rekompensata - jak wskazuje
sama nazwa tego świadczenia - ma spełnić funkcję swego rodzaju odszkodowania z
tytułu utraty pracy a w przypadku powoda nie może być mowy o takim jej celu.
Podstawy skargi odnoszące się do przepisów postępowania nie zasługują
natomiast na uwzględnienie, gdyż odnoszą się do oceny dowodów lub ustaleń fak-
tycznych, tymczasem zarzut dotyczący oceny dowodów nie może stanowić podstawy
skargi kasacyjnej (art. 3983
§ 3 k.p.c.) a Sąd Najwyższy jest związany ustalonym sta-
niem faktycznym (art. 39813
§ 2 k.p.c.). W tej sprawie stan faktyczny w elementach
istotnych dla rozstrzygnięcia nie był zresztą sporny. Spór dotyczyły okoliczności nie-
mających w ocenie Sądu Najwyższego istotnego znaczenia. Natomiast zarzuty naru-
szenia art. 30 § 4 w związku z art. 42 § 1 k.p. i art. 45 § 1 k.p. w istocie rzeczy mieścił
się w uzasadnionym zarzucie naruszenia art. 51 ZUZP.
Ze wskazanych względów skarga podlegała uwzględnieniu, a zaskarżony wy-
rok uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. z przekazaniem sprawy do ponow-
nego rozpoznania.
========================================