Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 22 października 2009 r.
I UZ 64/09
Niezgodność prawomocnego wyroku z prawem wspólnotowym, w tym
wynikająca z wykładni dokonanej w wyroku Europejskiego Trybunału Sprawie-
dliwości, nie może stanowić podstawy wznowienia postępowania cywilnego.
Przewodniczący SSN Romualda Spyt (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Bogusław Cudowski, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 paź-
dziernika 2009 r. sprawy z odwołania Anny K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w B. w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania
w sprawie [...] o rentę inwalidy wojennego, na skutek zażalenia ubezpieczonej na
postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 kwietnia 2009 r. [...]
o d d a l i ł zażalenie.
U z a s a d n i e n i e
Ubezpieczona Anna K. wniosła skargę o wznowienie postępowania w sprawie
[...] zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 3 lipca 2007 r., z jej odwołania od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. z dnia 2 lutego 2006 r., którą za-
wieszono jej prawo do renty inwalidy wojennego wobec tego, że na stałe przebywa
ona poza granicami kraju. Wyrokiem tym Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpie-
czonej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bia-
łymstoku z dnia 16 listopada 2006 r. oddalającego powyższe odwołanie.
W uzasadnieniu skargi ubezpieczona wskazała, że podstawę wznowienia sta-
nowi przepis art. 403 § 2 i 3 k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca
2009 r.). Nadto wywiodła, że zastosowany przez Sądy obu instancji przepis art. 5
ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych i
ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.) został automatycznie
2
uchylony zarówno Traktatem Ustanawiającym Wspólnotę Europejską z dniem 1 maja
2004 r., tj. z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, jak również przez prze-
pisy Konstytucji RP - z dniem 17 września 1997 r. Podkreśliła, że strona miała prawo
powoływania się bezpośrednio na prawo wspólnotowe, a sąd miał obowiązek to
prawo zastosować w miejsce sprzecznego z nim prawa krajowego, co potwierdzają
wyroki Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (powoływanego dalej jako ETS).
Ponadto, zgodnie z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP umowa międzynarodowa ratyfiko-
wana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, je-
żeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Powołany wyżej przepis art. 5 ustawy z
dnia 29 maja 1974r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych i ich rodzin
jest sprzeczny z art. 18 ust. 1 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, co
wynika z wyroku ETS z dnia 22 maja 2008 r. w sprawie C-499/06 oraz z dnia 26 paź-
dziernika 2006 r. w sprawie C-192/05. Skarżąca zanegowała twierdzenie Sądu
pierwszej instancji, że art. 19 Konstytucji RP oraz preambuła ustawy z dnia 2 kwiet-
nia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wo-
jennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371 ze
zm.) mają charakter wyłącznie deklaratywny i odsyłający do innych szczegółowych
rozwiązań ustawowych. Stwierdziła, że istnieje wyrażona w Konstytucji RP zasada
bezpośredniego jej stosowania (art. 8) oraz hierarchia ważności aktów prawnych (art.
91), a zastosowany art. 5 powoływanej ustawy jest w sposób oczywisty rażąco
sprzeczny z Konstytucją. Zdaniem skarżącej, Sąd pierwszej i drugiej instancji dopu-
ścił się również rażącego naruszenia art. 6 i 13 Konwencji o Ochronie Praw Człowie-
ka i Podstawowych Wolności oraz art. 2, 7, 45 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, art. 233
§ 1 k.p.c., art. 1301
§ 1 k.p.c. Zarzuciła również, że nie zbadano przyczyn, dla których
opuściła kraj. Skarżąca podniosła także, że jej stan zdrowia pogorszył się w wyniku:
uporczywego i bezpodstawnego niedostarczania uzasadnienia wyroku Sądu pierw-
szej instancji, pomimo siedmiokrotnie składanych wniosków, przez co ubezpieczona
nie mogła sporządzić apelacji od tego wyroku, nieinformowania przez Sąd o termi-
nach ogłoszenia wyroku, co uniemożliwiało terminowe złożenia wniosku o ich uza-
sadnienie, pobierania opłaty od apelacji, pomimo że ubezpieczona z winy władz pol-
skich pozostaje w skrajnej biedzie i nie stać jej na opłaty sądowe, niedostarczenia
całości akt sprawy, co uniemożliwiło ubezpieczonej rzetelne prowadzenie swojej
sprawy, dostarczenia uzasadnienia wyroku Sądu drugiej instancji bez sygnatury akt,
daty, składu Sądu i bez jakiegokolwiek pisma przewodniego, nieodroczenia terminu
3
rozprawy (wyznaczonej na dzień 3 lipca 2007 r. i rozprawy w pierwszej instancji) do
czasu dostarczenia ubezpieczonej odpisów całości akt, z zaznaczoną numeracją
poszczególnych kart. Ponadto Sąd nie wyłączył się od rozpatrywanej sprawy i nie
przekazał jej do naczelnego organu państwowego, pomimo zasadnego wniosku
ubezpieczonej w tym przedmiocie. Dodatkowo wskazała, że Sądy orzekające w ni-
niejszej sprawie nie miały prawa stosować art. 5 ustawy z dnia 29 maja 1974r. o za-
opatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych i ich rodzin, zgodnie z zasadą lex iniu-
stissima non est lex (doktryna Radbrucha), bowiem przepis ten jest „haniebnym do-
wodem represji wobec Polaków w czasach PRL”, gdyż ograniczał on podstawowe
prawa i wolności obywatelskie, w tym prawo swobodnego przemieszczania się. Za-
niechanie jego wykreślenia po zmianie ustroju jest bezprawiem legislacyjnym. Poza
tym z brzmienia tego przepisu wynika, że nie ma on zastosowania, jeśli umowy mię-
dzynarodowe stanowią inaczej.
Do skargi dołączony został odpis pisma Komisji Europejskiej z dnia 2 lutego
2008 r. skierowanego do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, w którym odwoła-
no się do wyroku ETS w sprawie C-499/06, wyrażając pogląd o prymacie prawa
wspólnotowego przed prawem krajowym (w przypadku ich sprzeczności).
Postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2009 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Białymstoku odrzucił powyższą skargę. W uzasadnieniu
stwierdził, że nie opiera się ona na wskazywanych podstawach wznowienia, bowiem
w istocie z jej uzasadnienia wynika, że skarżąca kwestionuje zgodność art. 5 ustawy
z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych i ich rodzin
z prawem europejskim, orzecznictwem ETS oraz z przepisami Konstytucji RP. Kwe-
stia prawidłowego zastosowania prawa europejskiego czy też prawidłowej wykładni
przepisów nie stanowi nowej okoliczności, o której mowa w przepisie art. 403 § 2
k.p.c., gdyż na wskazaną wyżej sprzeczność skarżąca powoływała się już w sprawie
[...]. Okoliczności te były zatem ujawnione w postępowaniu przez Sądem pierwszej i
drugiej instancji i nie posiadają przymiotu „nowości”, o którym mowa w art. 403 § 2
k.p.c. Orzecznictwo ETS i pismo z Komisji Europejskiej nie stanowią tego rodzaju
dowodów, z których ubezpieczona nie skorzystała i nie mogła skorzystać w poprzed-
nim postępowaniu, bowiem w swoich pismach procesowych wielokrotnie powoływała
się na orzecznictwo ETS, co miały na względzie Sądy obu instancji przy wyrokowa-
niu. Natomiast wznowienie postępowania na podstawie art. 403 § 3 k.p.c., jest moż-
liwe w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku dotyczącego tego sa-
4
mego stosunku prawnego, tj. wtedy, kiedy przedmiotem rozstrzygnięcia w tym wy-
roku są te same prawa, dotyczące tych samych podmiotów, wynikające z określo-
nych norm prawnych, które pomiędzy nimi były przedmiotem rozstrzygnięcia w po-
stępowaniu, którego dotyczy skarga. Sąd wskazał także, że wbrew zarzutom skarżą-
cej Sąd rozpoznał wszystkie jej wnioski, a postępowanie dowodowe pozwoliło na
ustalenie wszystkich istotnych w sprawie okoliczności faktycznych.
W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżąca zarzuciła naruszenie art.
403 § 2 i 3 k.p.c., poprzez przyjęcie, że w skardze o wznowienie postępowania po-
daje się te same okoliczności, na które wskazywano w sprawie [...] oraz naruszenie
art. 233 k.p.c., poprzez przyjęcie, że: 1) wskazywane dowody nie stanowią tego ro-
dzaju dowodów, z których ubezpieczona nie skorzystała i nie mogła skorzystać w
poprzednim postępowaniu, 2) skarżąca we wcześniejszych pismach powoływała się
wielokrotnie na orzecznictwo ETS, przepisy Konstytucji RP oraz pismo z Komisji Eu-
ropejskiej, 3) wypłata renty została wznowiona od 1 stycznia 2009 r. z uwagi na sta-
nowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, 4) przepis art. 5 ustawy z dnia 29
maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych i ich rodzin pozostaje
w obrocie prawnym, dopóki nie zostanie uchylony przez ustawodawcę bądź dopóki
nie zostanie stwierdzona jego niekonstytucyjność, 5) ubezpieczona kwestionuje
zgodność przywołanego ostatnio przepisu z prawem europejskim, orzecznictwem
ETS oraz z przepisami Konstytucji RP. Wskazując na powyższe, skarżąca wniosła o
uchylenie zaskarżonego postanowienia i wznowienie postępowania.
W uzasadnieniu zażalenia skarżąca wskazała, że nigdy nie powoływała się na
żadne orzecznictwo ETS i jakiekolwiek pismo Komisji Europejskiej. Orzeczenia ETS
powoływane w skardze albo zapadły po prawomocnym zakończeniu sprawy, albo
były ubezpieczonej nieznane przed uprawomocnieniem się wyroku; pisma z Komisji
Europejskiej pochodzą z okresu po wydaniu wyroku. Zdaniem skarżącej, art. 18
Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, jak i wymienione w zażaleniu
przepisy Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Karty
Praw Podstawowych Unii Europejskiej, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, Kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksu postępowa-
nia administracyjnego, wszystkie wyroki ETS, Europejskiego Trybunału Praw Czło-
wieka, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Admini-
stracyjnego, wojewódzkich sądów administracyjnych, sądów powszechnych, doktry-
na Radbrucha, uchwała Senatu RP z dnia 16 kwietnia 1998 r. stanowią nowe oko-
5
liczności faktyczne i środki dowodowe nieujawnione w poprzednim postępowaniu.
Ponadto Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, że w niniejszej sprawie nie występują pod-
stawy wznowienia wskazane w art. 403 § 3 k.p.c., ponieważ wykryte zostały prawo-
mocne wyroki ETS w sprawach: C-499/08, C-221/07, C-192/05, C- 453/00 oraz wy-
rok Sądu Okręgowego w Koszalinie w sprawie Haliny N. [...], które dotyczą tego sa-
mego stosunku prawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego w sprawie zakończo-
nej prawomocnym wyrokiem, wznowienie postępowania może nastąpić z przyczyn
nieważności (art. 401 k.p.c.), z przyczyn restytucyjnych (art. 403 § 1 i 2 k.p.c.) oraz
gdy przepis prawa, na podstawie którego wydano wyrok, został uznany za niekon-
stytucyjny (art. 4011
k.p.c.). Ponadto, można żądać wznowienia postępowania, jeżeli
na treść wyroku miało wpływ postanowienie niekończące postępowania w sprawie,
które wydano na podstawie niekonstytucyjnego przepisu (art. 403 § 4 k.p.c.). W
sprawie zakończonej postanowieniem można żądać wznowienia postępowania tylko
wówczas, gdy wydano je na podstawie przepisu, co do którego Trybunał Konstytu-
cyjny orzekł o jego niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodo-
wą lub ustawą (art. 399 § 2 k.p.c.).
W przedmiotowej skardze o wznowienie postępowania - niezależnie od wska-
zanych w niej przepisów - podstawę wznowienia w istocie ma stanowić niezgodność
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 3 lipca 2007 r. [...] z prawem wspólnotowym. Nie-
trafne jest stanowisko skarżącej, która, z powołaniem się na powyższą okoliczność,
takiej podstawy wznowienia upatruje w art. 403 § 2 i 3 k.p.c., w dawnym brzmieniu.
Na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. można żądać wznowienia w razie późniejszego wy-
krycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć
wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim po-
stępowaniu. Z kolei w myśl art. 403 § 3 k.p.c. można żądać wznowienia w razie póź-
niejszego wykrycia prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku
prawnego; w tym wypadku przedmiotem rozpoznania przez sąd jest nie tylko zaskar-
żony wyrok, lecz są również z urzędu inne prawomocne wyroki dotyczące tego sa-
mego stosunku prawnego. Od 1 lipca 2009 r. (na mocy ustawy z dnia 5 grudnia 2008
r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw,
6
Dz.U. Nr 234, poz. 1571) oba te przepisy zamieszczone zostały w art. 403 § 2 k.p.c.
(z jedną zmianą nieistotną w niniejszej sprawie), zgodnie z którym można również
żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku, dotyczą-
cego tego samego stosunku prawnego, albo wykrycia takich okoliczności faktycz-
nych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z któ-
rych strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Jednakże stosownie
do art. 8 ust. 1 tej ostatniej ustawy w niniejszej sprawie zastosowanie mają uprzednie
przepisy.
Z uprzedniego brzmienia przepisu art. 403 § 2 k.p.c. wynika jednoznacznie, że
dotyczy on sfery faktów, a nie sfery prawa. Chodzi w nim o okoliczności faktyczne i
środki dowodowe (dowody), które, jak wynika z art. 227 k.p.c., służą do ustalenia
faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Ta przesłanka wzno-
wienia postępowania obejmuje podstawę faktyczną wyroku, a nie jego podstawę
prawną. Podstawę prawną wyroku stanowi wskazanie przepisu, na którym oparto
rozstrzygnięcie, przy czym zastosowanie określonej norm prawnej wiąże się zwykle z
koniecznością dokonania jej wykładni. Stąd też wykładnia prawa krajowego i wspól-
notowego nie stanowi ani okoliczności faktycznej, ani środka dowodowego w rozu-
mieniu omawianego przepisu i w związku z tym bez znaczenia pozostaje to czy
strona mogła się na nią powołać w poprzednim postępowaniu, czy też nie. Identycz-
ne stanowisko dotyczy wyroków jakichkolwiek sądów czy trybunałów, w których do-
konywana jest wykładnia prawa, nawet wtedy, kiedy wynika z nich odmienna inter-
pretacja przepisów niż ta, jakiej dokonał sąd rozstrzygający sprawę objętą skargą o
wznowienie postępowania. Wykładnia dokonana przez sądy i trybunały, dotycząca
sfery prawa, nie jest ani okolicznością faktyczną, ani środkiem dowodowym (por. po-
stanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1998 r., II UKN 402/98,
OSNAPiUS 1999 nr 24, poz. 805, gdzie stwierdza się, że wskazanie przez stronę, że
przepisy przyjęte za podstawę prawomocnego wyroku zostały następnie inaczej zin-
terpretowane w uchwale Sądu Najwyższego nie uzasadnia wznowienia postępowa-
nia według art. 403 § 2 k.p.c.).
Z kolei wznowienie postępowania na podstawie uprzednio obowiązującego
art. 403 § 3 k.p.c. jest dopuszczalne jedynie w razie późniejszego wykrycia prawo-
mocnego wyroku, który dotyczy "tego samego stosunku prawnego", tzn. gdy przed-
miotem rozstrzygnięcia w tym wyroku są te same prawa i obowiązki, dotyczące tych
samych podmiotów, wynikające z określonych norm prawnych, które pomiędzy nimi
7
były przedmiotem rozstrzygnięcia w postępowaniu, którego wznowienia dotyczy
skarga (por. przywołane przez Sąd Apelacyjny postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 26 marca 1999 r., III AO 10/99, Lex nr 36977). Przywoływane w zażaleniu wyro-
ki ETS i Sądu Okręgowego w Koszalinie dotyczyły innych stosunków prawnych, bo
istniejących między innymi podmiotami niż w sprawie [...]. Jedyna relacja jaka między
nimi zachodzi to zbieżność stanów faktycznych i prawnych, co nie oznacza tożsamo-
ści stosunku prawnego, której wymaga omawiany przepis. Innymi słowy, wykładnia
prawa dokonana w wyroku objętym skargą o wznowienie postępowania, nawet
sprzeczna z wykładnią przedstawioną czy przez ETS, czy też sąd krajowy, na tle
tych samych przepisów i w podobnych stanach faktycznych, nie stanowi podstawy
wznowienia postępowania w myśl art. 403 § 3 k.p.c. Jeszcze inaczej rzecz ujmując,
nawet rażące i oczywiste naruszenie prawa nie stanowi przyczyny restytucyjnej uza-
sadniającej wznowienie postępowania. Dla zwalczania skutków takich uchybień
ustanowiono w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego inne instytucje - apela-
cję (art. 367 k.p.c.), skargę kasacyjną (art. 3981
k.p.c.) oraz skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241
k.p.c.).
Generalnie zaś stwierdzić należy, że analiza przesłanek wznowienia postępo-
wania ujętych w Kodeksie postępowania cywilnego prowadzi do wniosku, że nie-
zgodność prawomocnego orzeczenia z prawem wspólnotowym, w tym niezgodność
wynikająca z wykładni dokonanej w wyroku ETS, nie może stanowić podstawy takie-
go wznowienia.
Z art. 10 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz.U. z 2004 r. Nr
90, poz. 864/2) wynika zasada współpracy i zgodnie z nim Państwa Członkowskie
podejmują wszelkie właściwe środki ogólne lub szczególne w celu zapewnienia wy-
konania zobowiązań wynikających z tego Traktatu lub z działań instytucji Wspólnoty.
Ułatwiają one Wspólnocie wypełnianie jej zadań. Powstrzymują się od podejmowania
wszelkich środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów Traktatu. W
oparciu o tę zasadę ETS rozważał możliwość wzruszenia prawomocnego wyroku
sądu krajowego, którego rozstrzygnięcie pozostaje w sprzeczności z prawem wspól-
notowym. W wyroku z dnia 16 marca 2006 r. w sprawie C-234/04, Rosmarie Kapfe-
rer przeciwko Schlank & Schick GmbH, stwierdził, że zasada współpracy zawarta w
art. 10 WE nie zobowiązuje sądu krajowego do zaprzestania stosowania krajowych
przepisów proceduralnych w celu zbadania i uchylenia prawomocnego orzeczenia
sądowego, jeżeli okaże się, że narusza ono prawo wspólnotowe. W uzasadnieniu
8
tego wyroku podkreślono, że „ze względu na konieczność zapewnienia stałości
prawa i stosunków prawnych, jak też prawidłowego administrowania wymiarem
sprawiedliwości istotne jest, aby orzeczenia sądowe, które stały się prawomocne po
wyczerpaniu przysługujących środków odwoławczych lub po upływie przewidzianych
dla tych środków terminów, były niepodważalne. Prawo wspólnotowe nie zobowią-
zuje zatem sądu krajowego do zaprzestania stosowania krajowych przepisów proce-
duralnych nadających prawomocność danemu orzeczeniu, nawet jeżeli umożliwiłoby
to usunięcie naruszenia prawa wspólnotowego, które wynika z tego orzeczenia (po-
dobnie wyrok z dnia 1 czerwca 1999 r. w sprawie C-126/97 Eco Swiss, Rec. str. I-
3055, pkt 46 i 47). Z zacytowanego stanowiska ETS płynie wniosek, że ze względu
na podstawowe znaczenie zasady powagi rzeczy osądzonej i wiążącej mocy prawo-
mocnych wyroków zarówno we wspólnotowym, jak i w krajowych porządkach praw-
nych, Trybunał dopuszcza możliwość, by nie wszystkie prawomocne rozstrzygnięcia
sądów krajowych były zgodne z prawem wspólnotowym. Trybunał nie wymaga więc,
aby wbrew możliwościom, jakie daje prawo krajowe, sprzeczność z prawem wspól-
notowym stanowiła samodzielną przesłankę wznawiania postępowań sądowych. W
powołanym wyroku ETS podkreślił, że "ustanawiając zasady proceduralne dotyczące
środków prawnych służących ochronie praw podmiotowych wywodzących się bezpo-
średnio z prawa wspólnotowego, państwa członkowskie mają zapewnić, że zasady te
nie będą mniej korzystne od zasad dotyczących podobnych środków w prawie krajo-
wym (zasada równoważności) oraz że zasady te nie uczynią wykonywania prawa
przyznanego przez prawo wspólnotowe praktycznie niemożliwym (zasada efektyw-
ności)”.
Na gruncie polskiej procedury cywilnej zasady efektywności nie można odno-
sić wyłącznie do możliwości wzruszenia prawomocnego wyroku za pomocą skargi o
wznowienie postępowania, bowiem, jak wskazano wyżej, w pierwszej kolejności ist-
nieją inne środki prawne, które pozwalają na skorygowanie wadliwości orzeczenia
bądź też zapewniają uzyskanie ochrony praw w inny sposób. Taką rolę w polskim
prawie krajowym pełni - co do wyroków nieprawomocnych sądu pierwszej instancji -
apelacja, co do wyroków prawomocnych sądu drugiej instancji - skarga kasacyjna, a
co do wyroków prawomocnych sądu pierwszej i drugiej instancji - skarga o stwier-
dzenie niezgodności prawem prawomocnego orzeczenia, która, przysługuje także od
prawomocnego orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej lub drugiej instancji, jeżeli
strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, gdy niezgodność z
9
prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytu-
cyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela (art. 4241
§ 2 k.p.c.). Nota bene
skarżąca skorzystała z tego ostatniego środka, bowiem wniosła skargę o stwierdze-
nie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 3 lipca
2007 r. [...] i skarga ta postanowieniem z dnia 22 października 2009 r. [...] przyjęta
została przez Sąd Najwyższy do rozpoznania.
Apelacja i skarga kasacyjna prowadzi do wyeliminowania z obrotu wadliwego
orzeczenia i w konsekwencji do rozstrzygnięcia pozostającego w zgodzie z prawem
wspólnotowym. Natomiast skarga o stwierdzenie niezgodności prawem prawomoc-
nego orzeczenia, co prawda nie zmierza do podważenia zaskarżonego wyroku, lecz
ma za zadanie uzyskanie prejudykatu umożliwiającego dochodzenie w oddzielnym
postępowaniu naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie
organu państwa. Podstawę wszystkich tych środków prawnych może stanowić naru-
szenie prawa wspólnotowego. Z tych względów uznać należy, że w polskim porząd-
ku prawnym ustanowione zostały przepisy (zasady), które zapewniają efektywność
ochrony praw podmiotowych w przypadku, kiedy nieprawomocne i prawomocne
orzeczenie pozostaje w sprzeczności z prawem wspólnotowym. Nie narusza więc
zasady efektywności to, że Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje wzno-
wienia postępowania ze względu na sprzeczność prawomocnego wyroku z prawem
wspólnotowym lub późniejszym orzeczeniem ETS. Nie ma zatem potrzeby, aby z
uwagi na zasadę efektywności stosować elastyczną wykładnię przepisów o wzno-
wieniu postępowania, jak wynikałoby to z postulatów doktryny (patrz: M. Taborowski:
glosa do wyroku ETS z dnia 16 marca 2006 r., C-234/04 i przywołane tam piśmien-
nictwo).
Również nie ma usprawiedliwionych podstaw, twierdzenie, że z kolei zasada
ekwiwalencji może prowadzić do uznania, iż wznowienie postępowania cywilnego ze
względu na stwierdzoną w późniejszym wyroku ETS sprzeczność prawomocnego
wyroku (postanowienia) z prawem wspólnotowym powinno być w niektórych sytua-
cjach dopuszczalne przede wszystkim przy analogicznym zastosowaniu art. 4011
k.p.c. Szczególna rola Trybunału Konstytucyjnego polega na wyeliminowaniu normy
prawnej sprzecznej z porządkiem konstytucyjnym. Orzeka on, między innymi, o
zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (art. 188 Konstytucji) sta-
nowiącej najwyższe prawo Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 ust. 1 Konstytucji) i jego
orzeczenia mają moc powszechnie obowiązującą. Przedmiotem jego działania nie
10
jest zatem wyjaśnienie treści obowiązujących przepisów, ale ich zgodność z wzor-
cami konstytucyjnymi. Natomiast rola ETS jest odmienna, bowiem w swoich orze-
czeniach dokonuje on interpretacji przepisów prawa wspólnotowego. Chociaż wy-
kładnia prawa wspólnotowego ma moc powszechnie obowiązującą to, jeśli już czynić
porównania, to można odnieść się do roli Sądu Najwyższego, który również dokonuje
wykładni prawa, w tym także wiążącej (art. 61 § 6 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r.
o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.), a przecież uchwały mające
moc zasady prawnej nie stanowią przesłanki wznowienia postępowania. Nie ma za-
tem podstaw, aby stawiać znak równości między orzeczeniem opartym na przepisie
uznanym za sprzeczny z wzorcami konstytucyjnymi a orzeczeniem sprzecznym z
wykładnią prawa wspólnotowego dokonaną przez ETS. Można więc twierdzić, że
zasady proceduralne dotyczące środków prawnych służących ochronie praw pod-
miotowych wynikających z przepisów wspólnotowych, jak i krajowych, są takie same.
Zasada ekwiwalencji zostaje zachowana, bowiem w przypadku prawomocnego orze-
czenia naruszającego prawo wspólnotowe i prawo krajowe nie ma podstaw do
wznowienia postępowania, przysługuje natomiast skarga kasacyjna i skarga o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na mocy art. 38914
k.p.c. w
związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.
========================================