Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 62/09
POSTANOWIENIE
Dnia 6 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi E.P.
o wznowienie postępowania w sprawie z powództwa E.P.
przeciwko Spółdzielni "Z." w likwidacji i "Z." Spółce z o.o.
o zapłatę, zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Najwyższego
z dnia 1 kwietnia 2008 r.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 listopada 2009 r.,
zażalenia skarżącego na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 czerwca 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 17 czerwca 2008 r. Sąd Apelacyjny
odrzucił skargę powoda o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym
postanowieniem tego Sądu z dnia 4 października 2007 r., odrzucającym apelację
powoda na podstawie art. 1302
§ 3 i 4 zd. 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny stwierdził, że nie
występuje podstawa wznowienia z art. 4011
k.p.c., wskazana przez skarżącego,
bowiem powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2007 r.
P 39/06 (Dz. U. Nr 247, poz. 1845) uznał za niezgodny z Konstytucją art. 1302
§ 4
zdanie 1 w zw. z art. 494 § 1 k.p.c. tylko w zakresie w jakim w postępowaniu
w sprawach gospodarczych przewiduje, że sąd odrzuca nieopłacone zarzuty od
nakazu zapłaty wniesione przez przedsiębiorcę nie reprezentowanego przez
adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej
opłaty. Wyrok ten zatem nie dotyczy innych środków zaskarżenia i środków
odwoławczych co sprawia, że art. 1302
§ 4 zd. 2 k.p.c. nadal obowiązuje
w odniesieniu do apelacji wniesionej przez przedsiębiorcę nie reprezentowanego
przez adwokata lub radcę prawnego, a więc nie istnieje podstawa do wznowienia
postępowania przewidziana w art. 4011
k.p.c., wskazana przez powoda.
W zażaleniu na powyższe postanowienie pełnomocnik powoda zarzucił
naruszenie art. 4011
k.p.c. stwierdzając, że powołany wyrok Trybunału
Konstytucyjnego powinien być interpretowany rozszerzająco, zgodnie z treścią jego
uzasadnienia, z którego wynika, że cała regulacja art. 1302
§ 4 zd. 1 k.p.c. jest
niezgodna z Konstytucją, a wyrok dotyczy jedynie zarzutów od nakazu zapłaty tylko
dlatego, że Trybunał był związany granicami przedstawionego mu pytania
prawnego. W piśmie z dnia 5 sierpnia 2008 r., stanowiącym uzupełnienie zażalenia,
skarżący podał jako dodatkową podstawę skargi o wznowienie postępowania wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 czerwca 2008 r. w sprawie SK 20/07,
w wyniku którego regulacja art. 1302
§ 4 zd.1 w zw. z art. 1302
§ 3 k.p.c. została
uznana za niezgodną z konstytucją w zakresie przewidującym w postępowaniu
gospodarczym odrzucenie przez sąd wszystkich nieopłaconych środków
odwoławczych lub środków zaskarżenia, wniesionych przez przedsiębiorcę nie
3
reprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez wezwania do
uiszczenia należnej opłaty. Wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4011
k.p.c. można żądać wznowienia postępowania również
w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego
z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie
którego zostało wydane orzeczenie. Przepis ten, nawiązujący do art. 190 ust. 4
Konstytucji, wskazuje, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający
niezgodność z Konstytucją jakiegoś przepisu wywołuje nie tylko skutek bezpośredni
w postaci utraty mocy obowiązującej tego przepisu, z chwilą ogłoszenia orzeczenia
(lub inną chwilą w nim wskazaną), lecz wywołuje też skutek pośredni, polegający
na otwarciu przez takie orzeczenie możliwości podważenia prawomocnego
rozstrzygnięcia sądowego przez żądanie wznowienia postępowania co do orzeczeń
wydanych wcześniej, na podstawie przepisu uznanego później za niezgodny
z Konstytucją. Przepisy art. 190 ust. 4 Konstytucji i art. 4011
k.p.c. nie zawężają
kręgu podmiotów, którym służy skarga o wznowienie tylko do stron postępowania
w sprawie, w której została zainicjowana kontrola Trybunału, a zatem należy
uznać, że skarga o wznowienie służy stronom w każdej sprawie, w której przed
wydaniem orzeczenia Trybunału zapadło rozstrzygnięcie na podstawie przepisu
uznanego następnie przez Trybunał za niezgodny z Konstytucją. Przeciwdziałaniu
destabilizacji prawnej do jakiej mogłoby dojść w wyniku takiego uregulowania
skutków pośrednich wyroków Trybunału Konstytucyjnego służy przewidziane w art.
407 § 2 k.p.c. ograniczenie krótkim, trzymiesięcznym terminem, możliwości
wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Termin ten biegnie od dnia wejścia
w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, a jeżeli w chwili wydania
orzeczenia Trybunału, orzeczenie stanowiące przedmiot wznowienia nie było
jeszcze prawomocne na skutek wniesienia środka odwoławczego, który został
następnie odrzucony, termin biegnie od dnia doręczenia postanowienia
o odrzuceniu, a w wypadku wydania go na posiedzeniu jawnym- od dnia
ogłoszenia tego postanowienia.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy
stwierdzić, że rację miał Sąd Apelacyjny uznając, iż w chwili wniesienia skargi
4
o wznowienie postępowania nie istniała podstawa wznowienia z art. 4011
k.p.c.
wskazana przez skarżącego, bowiem powołany przez niego wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2007 r. P 39/06 nie stwierdził niezgodności
z Konstytucją art. 1302
§ 4 zd. 1 k.p.c. w zakresie, w jakim miał on zastosowanie
w postanowieniu zaskarżonym skarga o wznowienie postępowania, to jest
w zakresie, w jakim przewidywał odrzucenie w sprawach gospodarczych, bez
wzywania do uiszczenia opłat, nie opłaconej apelacji, wniesionej przez
przedsiębiorcę nie reprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego. Wyrok
ten nie mógł zatem stanowić podstawy przedmiotowej skargi o wznowienie
postępowania.
Jednakże w toku postępowania zażaleniowego doszło do zmiany stanu
prawnego, którą Sąd Najwyższy ma obowiązek wziąć pod uwagę przy
rozstrzyganiu zażalenia (art. 316 § 1 w zw. z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 397 § 2 k.p.c.). W dniu 26 czerwca 2008 r. Trybunał Konstytucyjny wydał
wyrok w sprawie SK 20/07 (Dz. U. Nr 122 poz.796), w którym stwierdził
niezgodność z Konstytucją art. 1302
§ 4 zd. 1 w zw. z art. 1302
§ 3 k.p.c.,
w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.), w zakresie, w jakim
w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewiduje, że sąd odrzuca
nieopłacone środki odwoławcze lub środki zaskarżenia, wniesione przez
przedsiębiorcę nie reprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez
uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty. Wyrok ten stwierdza zatem
niezgodność z Konstytucją przepisu, na podstawie którego Sąd Apelacyjny
prawomocnym postanowieniem z dnia 4 października 2007 r. wydanym w sprawie
odrzucił apelację powoda, co jest przedmiotem obecnie rozpoznawanej skargi o
wznowienie postępowania. W piśmie stanowiącym uzupełnienie zażalenia,
pełnomocnik powoda wskazał ten wyrok jako „dodatkową” podstawę wznowienia i
niewątpliwie w świetle art. 4011
k.p.c. może on stanowić podstawę wznowienia
postępowania zakończonego wskazanym wyżej postanowieniem z dnia 4
października 2007 r.
Rozważenia wymaga, czy skarżący mógł w taki sposób uzupełnić podstawę
wznowienia i czy uczynił to w wymaganym terminie. Jak wskazano wyżej, zgodnie
5
z art. 407 § 2 k.p.c., powód mógł na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 26 czerwca 2008 r. wnieść skargę o wznowienie postępowania w terminie
3 miesięcy od dnia wejścia w życie tego orzeczenia, a więc w ciągu 3 miesięcy od
dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, co nastąpiło w dniu 10 lipca 2008 r.
Pismo stanowiące uzupełnienie zażalenia i wskazujące powyższy wyrok Trybunału
Konstytucyjnego, jako podstawę wznowienia wpłynęło do Sądu Apelacyjnego w
dniu 5 sierpnia 2008 r., a więc przed upływem trzymiesięcznego terminu od dnia
wejścia w życie wyroku Trybunału, wobec czego termin wskazany w art. 407 § 2
k.p.c. został zachowany. Z uwagi na charakter postępowania zażaleniowego i
zakres kognicji Sądu w tym postępowaniu należy przyjąć, że jeżeli sąd odrzucił
skargę o wznowienie postępowania na podstawie art. 4011
k.p.c. uznając, że
wskazany jako podstawa wznowienia wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie dotyczy
przepisu stanowiącego podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia, a w toku
postępowania zażaleniowego zapadł i wszedł w życie wyrok Trybunału
Konstytucyjnego, który w świetle art. 4011
k.p.c. może być podstawą takiego
wznowienia, skarżący może skutecznie powołać się na tę podstawę dopiero w
postępowaniu zażaleniowym, jeżeli uczyni to w terminie określonym w art. 407 § 2
k.p.c. W przeciwnym wypadku mógłby bowiem zostać w ogóle pozbawiony
możliwości wznowienia postępowania na podstawie tego wyroku Trybunału z uwagi
na krótki termin wznowienia, przewidziany w tym przepisie.
Biorąc wszystko to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie.