Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 stycznia 2010 r.
III PK 48/09
Pracownik, który odmawia wyrażenia zgody na propozycję pracodawcy
cofnięcia wypowiedzenia zmieniającego, złożoną niezwłocznie po uzyskaniu
wiadomości, że zaproponowana praca jest nieodpowiednia z uwagi na jego
stan zdrowia, nie nabywa prawa do przewidzianego w pakiecie socjalnym od-
szkodowania z tytułu naruszenia przez pracodawcę gwarancji zatrudnienia (art.
354 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jolanta Strusińska-Żukowska, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 stycznia
2010 r. sprawy z powództwa Wojciecha K. przeciwko Hucie S.W. - Hucie Stali Jako-
ściowych SA w S.W. o zapłatę kwoty 79 295,76 zł, na skutek skargi kasacyjnej strony
pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 5 listopada 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Rzeszowie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Pozwana Huta S.W. - Huta Stali Jakościowych SA w S.W., w sprawie z po-
wództwa Wojciecha K. o odszkodowanie, wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 5 listopada 2008 r. [...]. Zaskarżonym wyrokiem
zmieniono wyrok Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu - oddalający powództwo - i zasą-
dzono od pozwanej na rzecz powoda kwotę 79.295,76 zł z odsetkami od 1 czerwca
2007 r. tytułem odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę w okresie gwarancji
zatrudnienia przewidzianej w Pakiecie Socjalnym, a także orzeczono o kosztach pro-
cesu.
2
Powód był zatrudniony u pozwanej od 1 sierpnia 1983 r., ostatnio na stanowi-
sku kontrolera wyrobów. Ma wykształcenie średnie techniczne i ukończony kurs in-
spektora jakości. W związku z likwidacją czterech stanowisk kontrolerów pismem z
dnia 1 lutego 2007 r. pozwana wypowiedziała powodowi warunki pracy i płacy. W
miejsce dotychczasowego stanowiska kontrolera z płacą zasadniczą 1.748 zł zapro-
ponowała stanowisko odlewacza wytopów z płacą zasadniczą 1.848 zł. Proponowa-
ne stanowisko, zgodnie z obowiązującym u pozwanej taryfikatorem kwalifikacyjnym,
odpowiada kwalifikacjom powoda. Powód odmówił dnia 2 lutego 2007 r. przyjęcia
nowych warunków, ponieważ stanowisko to nie odpowiada jego wykształceniu i kwa-
lifikacjom. W zaświadczeniu z 7 lutego 2007 r. lekarz przeprowadzający badania pro-
filaktyczne stwierdził, że wobec przeciwwskazań zdrowotnych powód jest niezdolny
do wykonywania pracy jako odlewacz wytopów. W związku z tym pozwana 14 lutego
2007 r. złożyła powodowi oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia o
wypowiedzeniu zmieniającym z powodu błędu i stwierdziła, że anuluje to wypowie-
dzenie. Powód oświadczył 21 lutego 2007 r., że nie wyraża zgody na cofnięcie wy-
powiedzenie. Stosunek pracy ustał 31 maja 2007 r.
Powód wywodzi swoje prawo do odszkodowania z obowiązującego u pozwa-
nej Pakietu Socjalnego dotyczącego gwarancji pracowniczych i socjalnych. W zakre-
sie odnoszącym się do rozpoznawanej sprawy stanowi on, że: art. 4 ust. 2 - Inwestor
Strategiczny spowoduje, że Spółka zagwarantuje zatrudnienie wszystkim pracowni-
kom w okresie 54 miesięcy od dnia wejścia w życie Pakietu Socjalnego (dalej: okresu
gwarancyjnego). Powyższa gwarancja zatrudnienia oznacza, że z zastrzeżeniem art.
5, Spółka w ciągu okresu gwarancji nie będzie rozwiązywała z pracownikami umów o
pracę za wypowiedzeniem; art. 4 ust. 3 lit. l - Gwarancja zatrudnienia nie obejmuje
zmiany warunków pracy (zmiana stanowiska pracy) przy zachowaniu dotychczaso-
wego wynagrodzenia. (...). Jednakże zaproponowane stanowisko powinno odpowia-
dać wykształceniu i kwalifikacjom; art. 5 ust. 1 - W przypadku rozwiązania przez pra-
codawcę umowy o pracę w okresie gwarancyjnym pracodawca zobowiązuje się do
wypłacenia każdemu pracownikowi, którego dotyczyła gwarancja zatrudnienia naj-
później w dniu rozwiązania umowy o pracę odszkodowania, niezależnie od świad-
czeń należnych na mocy Kodeksu pracy i innych przepisów; art. 5 ust. 2 - (pominięto)
ustala sposób obliczenia odszkodowania; art. 5 ust. 3 - Prawo do odszkodowania
określonego w ust. 2 przysługuje także pracownikowi, któremu Spółka złoży wypo-
wiedzenie zmieniające powodujące obniżenie wynagrodzenia za pracę, a pracownik
3
odmówi przyjęcia nowych warunków, w wyniku czego dojdzie do rozwiązania umowy
o pracę.
Oddalając powództwo Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na art. 4 ust.
3 lit. l oraz art. 5 ust. 1 i 3 Pakietu. Stwierdził, że powodowi zaproponowano wyższe
wynagrodzenie, a więc nie mógł on nabyć prawa do odszkodowania na podstawie
art. 5 ust. 3. Nie wynika ono także z art. 4 ust. 3 lit. l, gdyż zaproponowane powodowi
stanowisko odpowiada jego wykształceniu i kwalifikacjom. O braku fizycznej zdolno-
ści powoda do wykonywania proponowanej pracy odlewacza wytopów pozwana uzy-
skała miarodajną informację po złożeniu wypowiedzenia zmieniającego (7 lutego
2007 r.). Usiłowała cofnąć to oświadczenie dla zagwarantowania powodowi dalszego
zatrudnienia, ale powód nie wyraził na to zgody. Zdaniem Sądu Okręgowego brak tej
zgody, a także niezaskarżenie wypowiedzenia do sądu pracy, świadczą o ponosze-
niu przez powoda odpowiedzialności za rozwiązanie umowy. Głównym celem zawar-
cia Pakietu było zagwarantowanie pracownikom dalszego zatrudnienia, a odszkodo-
wanie pełniło tylko funkcję zabezpieczającą. Jego zasądzenie pracownikowi, który
odmówił dalszego zatrudnienia, byłoby sprzeczne ze społeczno - gospodarczym
przeznaczeniem prawa do tego odszkodowania.
Sąd Apelacyjny uznał ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego za własne, po-
dzielił także pogląd, że Pakiet Socjalny jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9
k.p. Przyczyną uwzględnienia żądania powoda była odmienna interpretacja użytego
w jego art. 4 ust. 3 lit. l pojęcia odpowiednich kwalifikacji. Z powołaniem się na usta-
loną wykładnię tego pojęcia przyjętą na podstawie art. 42 § 4 k.p., Sąd Apelacyjny
stwierdził, że obejmuje ono nie tylko kwalifikacje zawodowe, ale też stan zdrowia
umożliwiający wykonywanie pracy na określonym stanowisku. Zaproponowana po-
wodowi praca była więc nieodpowiednia z uwagi na jego kwalifikacje, a pozwana
powinna o tym wiedzieć przed złożeniem powodowi w wypowiedzeniu zmieniającym
propozycji jej wykonywania. Na zaproponowanym stanowisku panowały bowiem wa-
runki szkodliwe dla zdrowia, a w razie przeniesienia pracownika na tego rodzaju sta-
nowisko pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania wyniku wstępnego badania le-
karskiego (art. 229 § 1 pkt 1 i 2 k.p.). Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ponieważ pra-
cownik nigdy nie ma obowiązku przyjęcia propozycji pracodawcy trwałej zmiany tre-
ści umowy o pracę - co wynika z zasady wolności pracy (art. 11 k.p.) - to nie można
formułować pod adresem powoda zarzutu, że brak odwołania od wypowiedzenia do
sądu wskazuje na jego dążenie do rozwiązania stosunku pracy, a nie do utrzymania
4
gwarantowanego zatrudnienia, tym bardziej, gdy pracodawca likwiduje poprzednie
stanowisko pracy i proponuje nowe stanowisko, na którym podjęcie pracy jest nie-
możliwe z uwagi na przeciwwskazania zdrowotne.
W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła naruszenie przepisów postępowa-
nia: art. 233 § 1 k.p.c., przez ocenę, że Pakiet Socjalny stanowi źródło prawa pracy i
art. 386 § 1 w związku z art. 328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c., przez nierozpoznanie istoty
sprawy. Zarzucono także naruszenie prawa materialnego: art. 9 § 1 k.p., przez wy-
danie orzeczenia na podstawie Pakietu Socjalnego mimo nieustalenia, że stanowi on
układ zbiorowy pracy lub protokół dodatkowy do niego oraz że zobowiązuje on do
zapłaty odszkodowania pozwaną, a nie Z. SA w P., który był stroną tego Pakietu. W
razie uznania tego Pakietu za źródło prawa pracy zarzucono naruszenie jego art. 4
ust. 1, 2 oraz 3 lit. l, a także art. 5 ust. 2 i 3, przez błędne przyjęcie, że pojęcie odpo-
wiednich kwalifikacji do wykonywania zaproponowanej pracy obejmuje także kwalifi-
kacje zdrowotne, mimo że załącznik nr 3 do zakładowego układu zbiorowego pracy
ogranicza kwalifikacje wyłącznie do kwalifikacji zawodowych oraz że z tych przepi-
sów wynika prawo powoda do odszkodowania, mimo zaproponowania powodowi
wyższego wynagrodzenia, a także przez pominięcie, że celem tych przepisów jest
zagwarantowanie pracownikowi zatrudnienia, a nie odszkodowania, gdy dąży on do
rozwiązania umowy na podstawie wypowiedzenia zmieniającego złożonego przez
pracodawcę i odmawia zgody na cofnięcie tego wypowiedzenia, co gwarantowało mu
dalsze zatrudnienie na dotychczasowym stanowisku.
Powód wniósł o odmowę przyjęcia skargi do rozpoznania, względnie o jej od-
dalenie i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga jest uzasadniona, mimo że większość jej zarzutów jest błędna. Do
uwzględnienia skargi wystarcza jednakże choćby jeden uzasadniony zarzut.
1. Bezzasadne są zarzuty naruszenia przepisów postępowania. Przepis art.
233 § 1 k.p.c. reguluje ocenę przez sąd wiarygodności i mocy dowodów, dotyczy
więc ustalenia stanu faktycznego sprawy. Wiązanie w skardze tego przepisu z doko-
naną przez sąd oceną charakteru prawnego Pakietu Socjalnego jest rażąco bezpod-
stawne, gdyż w żadnym stopniu nie polega to na ocenie dowodów. Także nieuza-
sadniony jest zarzut naruszenia art. 386 § 1 k.p.c. i związanych z nim przepisów
5
przez nierozpoznanie istoty sprawy. Istotą sprawy było bowiem prawo powoda do
spornego odszkodowania i o tym orzekł Sąd Apelacyjny,
2. Pierwsza grupa zarzutów naruszenia prawa materialnego ma na celu wyka-
zanie, że Pakiet Socjalny nie jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. lecz
umową, za której naruszenie nie powinien ponosić odpowiedzialności pozwany pra-
codawca, lecz inwestor (Z. SA w P.), który zawarł tę umowę ze związkami zawodo-
wymi. Zarzut ten nie może odnieść zamierzonego skutku z dwóch przyczyn. Po
pierwsze, Sąd Najwyższy podziela pogląd, że Pakiet Socjalny jest źródłem prawa
pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Po wtóre, nawet przyjęcie, że Pakiet nie jest źró-
dłem prawa pracy, nie prowadziłoby do zdjęcia z pozwanej odpowiedzialności za
jego przestrzeganie. Sąd Najwyższy nigdy bowiem nie odmawia ochrony roszcze-
niom pracowników wobec pracodawcy, wynikającym z tego rodzaju porozumień, co
omawiany Pakiet Socjalny. Następstwem nieuznania go za źródło prawa pracy jest
bowiem stosowanie konstrukcji umowy na rzecz osoby trzeciej (art. 393 k.c.), na
podstawie której pracownik może dochodzić wynikających z Pakietu roszczeń bez-
pośrednio od pracodawcy. Szczegółowa analiza charakteru prawnego Pakietu So-
cjalnego nie jest więc konieczna do rozstrzygnięcia sprawy.
3. Także nieuzasadnione są zarzuty dotyczące wykładni art. 4 ust. 1, 2 i 3 lit. l
oraz art. 5 ust. 2 i 3 Pakietu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego z przepisów tych wynika,
że pracownik nabywa prawo do odszkodowania, jeżeli nie wyraża zgody na zapropo-
nowaną w wypowiedzeniu zmieniającym nową pracę, nieodpowiednią do jego kwali-
fikacji i wykształcenia lub opłacaną niżej niż praca dotychczas wykonywana. Niewąt-
pliwie zaproponowana powodowi praca była wyżej wynagradzana i dlatego ta prze-
słanka nie była podstawą orzeczenia o prawie powoda do odszkodowania. Skarżąca
stawia zarzut dotyczący kwalifikacji powoda do wykonywania zaproponowanej pracy.
Nie ma ona jednak racji twierdząc, że chodzi tu tylko o kwalifikacje zawodowe, z po-
minięciem fizycznej możliwości wykonywania zaproponowanej pracy. Będący przed-
miotem tych rozważań art. 4 ust. 3 lit. l Pakietu ma na celu zwolnienie pracodawcy z
obowiązku zapłaty odszkodowania wówczas, gdy złożone pracownikowi wypowie-
dzenie zmieniające jest podyktowane rzeczywistymi jego potrzebami. Chroni on też
pracownika przed nadmierną swobodą działania pracodawcy w doborze proponowa-
nej nowej pracy przez wprowadzenie wymagania, aby była ona odpowiednia do kwa-
lifikacji pracownika. Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że pojęcie kwalifikacji (bez dodat-
kowego zastrzeżenia, że chodzi o kwalifikacje zawodowe), obejmuje także kwalifika-
6
cje zdrowotne. Trzeba nadto zauważyć, że nawet gdyby art. 4 ust. 3 lit. l Pakietu wę-
ziej określał pojęcie kwalifikacji, ograniczając je wyraźnie do kwalifikacji zawodo-
wych, to i tak zaproponowanie pracy nieodpowiedniej ze względu na stan zdrowia
pracownika powodowałoby takie same skutki, co zaproponowanie pracy nieodpowia-
dającej kwalifikacjom zawodowym. Wynika to z przepisów regulujących bezpieczeń-
stwo i higienę pracy (art. 207 i nast. k.p.), którym nie mogą uchybiać akty niższego
rzędu i umowy. W szczególności można tu powołać art. 207 § 2 k.p. zobowiązujący
pracodawcę do ochrony zdrowia i życia pracowników oraz art. 229 § 4 k.p. zakazują-
cy pracodawcy dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekar-
skiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Żaden przepis ani postanowienie umowne nie mogą pozbawić pracownika świadcze-
nia pieniężnego, należnego w razie rozwiązania umowy przez pracodawcę, z tej
przyczyny, że odmówił podjęcia pracy nieodpowiedniej ze względu na jego stan
zdrowia. Przepisy chroniące zdrowie i życie pracownika mają w razie kolizji pierw-
szeństwo przed przepisami i umowami dotyczącymi praw majątkowych, co ma głęb-
sze uzasadnienie w hierarchii wartości tych dóbr pracownika.
4. Kolejny bezzasadny zarzut skarżącej opiera się na twierdzeniu, że na mocy
art. 5 ust. 3 Pakietu odszkodowanie przysługuje tylko w razie odmowy przyjęcia pro-
pozycji podjęcia pracy niżej wynagradzanej. Zdaniem skarżącej, jeżeli wypowiedze-
nie zmieniające nie przewiduje pogorszenia sytuacji płacowej pracownika, to odszko-
dowanie pracownikowi nie przysługuje, mimo że zaproponowana praca jest dla niego
nieodpowiednia ze względu na kwalifikacje. Jest to pogląd oparty tylko na grama-
tycznej wykładni art. 5 ust. 3 Pakietu, nieuwzględniający wykładni systemowej i celo-
wościowej i przez to jest błędny. Takie jego rozumienie oznaczałoby, że zawarty w
art. 4 ust. 3 lit. l Pakietu wymóg odpowiedniości zaproponowanej pracy byłby pozba-
wiony sankcji, co jest wnioskiem nieracjonalnym. Oba te przepisy należy rozpatrywać
łącznie i tylko wtedy ta regulacja ma sens. Przyjęcie interpretacji proponowanej przez
skarżącą oznaczałoby, że zawarła ona (a ściślej inwestor będący stroną pracodaw-
czą) Pakiet w złej wierze. Takie rozumienie tego przepisu pozwalałoby bowiem po-
zbyć się każdego pracownika bez obowiązku zapłaty odszkodowania przez złożenie
mu propozycji pracy nie gorzej wynagradzanej, lecz takiego rodzaju, że z góry prze-
sądzona byłaby jej odmowa przyjęcia.
5. Jedyny uzasadniony zarzut związany jest z odmową przyjęcia przez powo-
da propozycji cofnięcia wypowiedzenia zmieniającego. Sąd Apelacyjny w swoich
7
rozważaniach całkowicie pominął tę kwestię. Ma ona jednak istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy. Na podstawie Kodeksu pracy powód nie miał obowiązku
przyjęcia propozycji pracodawcy cofnięcia wypowiedzenia zmieniającego, mimo że
było ono sprzeczne z prawem ze względu na ofertę objęcia przez niego stanowiska
pracy nieodpowiedniego z uwagi na stan zdrowia. Tym samym zostały spełnione
przesłanki z art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p. i powód mógł dochodzić na pod-
stawie tych przepisów przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach lub od-
szkodowania z art. 471
k.p. Te uprawnienia przysługują pracownikowi z tytułu samej
wadliwości wypowiedzenia umowy o pracę.
Natomiast roszczenie o dodatkowe odszkodowanie, przewidziane w Pakiecie
Socjalnym, przysługuje pracownikowi w razie naruszenia przez pracodawcę przewi-
dzianej w nim gwarancji zatrudnienia. Wynika stąd, że nie zawsze wypowiedzenie
zmieniające, złożone przez pracodawcę z naruszeniem przepisów Kodeksu pracy,
stanowi jednocześnie naruszenie postanowień Pakietu gwarantujących zachowanie
zatrudnienia. Wymaga to dodatkowych rozważań dotyczących rzeczywistej przyczy-
ny rozwiązania umowy o pracę. W rozpoznawanej sprawie wiąże się to z oceną
wpływu odmowy wyrażenia przez powoda zgody na cofnięcie przez pozwaną wypo-
wiedzenia zmieniającego oraz ocenę motywów zachowania obu stron stosunku
pracy.
Jak wynika z art. 4 ust. 2 Pakietu, jednym z jego celów jest zagwarantowanie
zatrudnienia pracownikom pozwanej przez okres 54 miesięcy. Zamierzeniem pozwa-
nej nie było zwolnienie powoda z pracy, lecz tylko zmiana treści umowy o pracę, nie
złożył on bowiem wypowiedzenia definitywnego, lecz wypowiedzenie zmieniające.
Składając je był przekonany, że działa zgodnie z postanowieniami Pakietu, jako że
propozycja nowych warunków zatrudnienia była zgodna z kwalifikacjami zawodowy-
mi powoda i przewidywała wyższe wynagrodzenie. O działaniu przez pozwaną w
dobrej wierze świadczy także okoliczność, że po uzyskaniu wiadomości o stanie
zdrowia powoda niezwłocznie złożyła mu propozycję cofnięcia tego wypowiedzenia.
Gwarantowała w ten sposób powodowi dalsze zatrudnienie na niezmienionych wa-
runkach. Ta próba cofnięcia wypowiedzenia zmieniającego nie oznacza, że stało się
ono zgodne z przepisami Kodeksu pracy. Jest to oddzielne zagadnienie, które nie
jest przedmiotem rozpoznawanej sprawy. Kodeks pracy wprowadza określone wy-
magania dla wypowiedzenia zmieniającego i przewiduje stosowne sankcje z tytułu
ich naruszenia, co jest poddane ocenie sądu pracy w razie odwołania się od wypo-
8
wiedzenia przez pracownika. Natomiast w niniejszej sprawie powód nie skorzystał z
tej możliwości i oparł swoje roszczenie na podstawie naruszenia przez pracodawcę
postanowień Pakietu gwarantujących trwałość zatrudnienia.
Sąd Najwyższy podziela ocenę skarżącej, że powodowi nie zależało na dal-
szej pracy u pozwanej i zamierzał jedynie wykorzystać okazję do uzyskania wysokie-
go odszkodowania. Świadczy o tym jednoznacznie jego zachowanie związane z
otrzymanym wypowiedzeniem zmieniającym. Po pierwsze, mógł odwołać się do sądu
i żądać przywrócenia do pracy, co łatwo by uzyskał ze względu na wadliwość propo-
zycji nowej pracy, nieodpowiedniej do jego stanu zdrowia. Oczywiście odwołanie się
od wypowiedzenia nie było obowiązkiem powoda, ale jego brak określa stosunek
powoda do dalszego zatrudnienia. Po drugie, świadczy o tym odmowa zgody na cof-
nięcie wypowiedzenia, czyli na przyjęcie gwarancji dalszego zatrudnienia na nie-
zmienionych warunkach. Ta odmowa jest przyczyną uwzględnienia skargi kasacyj-
nej. Powstała bowiem sytuacja, w której pracodawca chce dalej zatrudniać pracow-
nika na dotychczasowych warunkach, a zachowanie pracownika ma na celu dopro-
wadzenie do ustania stosunku pracy. Ten sposób wykonania przez pracownika
prawa wierzyciela wobec obowiązku pracodawcy zagwarantowania mu zatrudnienia
jest sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i świadczy
o nienależytym współdziałaniu wierzyciela (pracownika) w wykonaniu zobowiązania
przez pracodawcę czyli dłużnika (art. 354 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Skut-
kiem tego jest nienabycie przez powoda prawa do odszkodowania przewidzianego w
Pakiecie Socjalnym.
Konkludując należy stwierdzić, że pracownik, który odmawia wyrażenia zgody
na propozycję pracodawcy cofnięcia wypowiedzenia zmieniającego, złożoną nie-
zwłocznie po uzyskaniu wiadomości, że zaproponowana nowa praca jest dla pra-
cownika nieodpowiednia z uwagi na stan jego zdrowia, nie nabywa prawa do przewi-
dzianego w Pakiecie Socjalnym odszkodowania z tytułu naruszenia przez pracodaw-
cę gwarancji zatrudnienia (art. 354 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
§ 1 i art.
108 § 2 k.p.c.
========================================