Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 241/09
POSTANOWIENIE
Dnia 13 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSA Barbara Trębska
w sprawie z wniosku M. P.
przy uczestnictwie E. P.
o podział majątku dorobkowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 1 października 2008 r., sygn. akt I Ca (…),
odrzuca skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 22 kwietnia 2008 r. Sąd Rejonowy w Z. dokonał podziału
majątku wspólnego E. P. i M. P.; przyznał uczestniczce zabudowaną nieruchomość
położoną w S. przy ul. P. 1 stanowiącą działkę nr 208/1 o pow. 0,0287 ha. objętą księgą
wieczystą nr (…), nakłady stanowiące budynek mieszkalny i budynek biurowo garażowy,
dokonane na nieruchomości położonej w S., przy ul. P. 14 stanowiącej działkę nr 342 o
pow. 0,0476 ha objętą księgą wieczystą nr (…), samochód Mercedes klasy A, oraz
2
kwotę 200 000 zł, natomiast na wyłączną własność uczestnika przyznał zabudowaną
nieruchomość położoną w S. przy ul. P. 13, stanowiącą działkę 218 o pow. 0,0559 ha
objętą księgą wieczystą nr (…), ruchomości stanowiące wyposażenie hali produkcyjnej i
służące do działalności w firmie „E.(…)”, ruchomości stanowiące wyposażenie
pomieszczenia biurowego, samochody marki Mercedes Sprinter i E 211 i pieniądze w
kwocie 300 000 zł, z dopłatą dla wnioskodawcy w kwocie 308 395 zł, płatną w trzech
ratach. W punkcie drugim oddalił wniosek w pozostałym zakresie tj. co do rozliczenia
nakładów z majątku wspólnego na nieruchomość położoną w Ł. podarowaną przez
wnioskodawcę umową z dnia 18 listopada 2005 r., rodzicom.
Ustalił, że pomiędzy zainteresowanymi istniała w okresie od 6 kwietnia 1980 r. do
31 lipca 2006 r. wspólność ustawowa. W czasie jej trwania na nieruchomości, którą
uczestniczka otrzymała od rodziców, strony wzniosły dwa budynki: mieszkalny i biurowo
garażowy o wartości 546 090 zł. Także, w czasie trwania wspólności ustawowej
zainteresowani nabyli nieruchomość położoną w S. przy ul. P. 1 zabudowaną
budynkiem przeznaczoną na cele handlowo - usługowe. Wnioskodawca z tytułu czynszu
najmu lokali pobiera kwotę 6 588 zł miesięcznie.
Na nieruchomości położonej w S. przy ul. P. 13 zabudowanej budynkiem
produkcyjnym i wiatą stalową małżonkowie w 1989 r. rozpoczęli działalność
gospodarczą. Ma ona wartość 102 060 zł, natomiast zakupione do produkcji opakowań
maszyny mają wartość 155 170 zł. Dwa samochody marki Mercedes: Sprinter i E 211 są
warte 70 000 zł. Ponadto w czasie trwania wspólności ustawowej małżonkowie zakupili
wyposażenie do pomieszczenia biurowego stanowiące wartość 5 000 zł, oraz samochód
Mercedes klasy A o wartości 30 000 zł.
Na nazwisko wnioskodawcy w czasie trwania wspólności ustawowej została
założona lokata na kwotę 300 000 zł. Środki te zostały zagospodarowane przez
wnioskodawcę. Lokatę też miała uczestniczka, po jej zlikwidowaniu na jej koncie została
zgromadzona kwota około 195 000 zł. W styczniu 2006 r. uczestniczka złożyła
zawiadomienie o kradzieży kwoty 96 200 zł. Śledztwo zostało umorzone wobec
niewykrycia sprawcy. W 2005 r. uczestniczka nabyła jednostki uczestnictwa w dwóch
funduszach inwestycyjnych. W 2006 r. (w marcu i maju umorzyła wszystkie posiadane
jednostki i na jej konto przelano kwoty 25 931,49 zł oraz 33 091,15 zł). Wszystkie te
środki uczestniczka zagospodarowała na własne potrzeby.
3
Zainteresowani nie mieszkają razem od stycznia 2005 r. Do października 2005 r.
wnioskodawca przekazywał żonie kwotę 4 000 zł, z przeznaczeniem na utrzymanie
domu. Uczestniczka mieszka w domu przy ul. P. 14. Jest niezdolna do pracy. Z tytułu
inwalidztwa otrzymuje około 700 zł renty miesięcznie. Wyrokiem z dnia 14 lutego 2007 r.
zasądzono alimenty od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki w kwocie 4 000 zł
miesięcznie.
Uzasadniając dokonany podział, wskazał, że wnioskodawca powinien otrzymać
nieruchomość na której prowadzi działalność gospodarczą wraz z wyposażeniem hali
produkcyjnej i samochody, zaś uczestniczka powinna zachować nakłady w postaci
domu i budynku garażowo biurowego, skoro w nim zaspakaja swoje potrzeby
mieszkaniowe, oraz nieruchomość zabudowaną pawilonem handlowym, który jest
przeznaczony pod najem, gdyż ta ostatnia nieruchomość pozwoli jej na pozyskiwanie
środków na zaspokojenie potrzeb życiowych (czynsz). Wskazał także, że rozłożenie
obciążającej E. P. dopłaty na raty pozwoli jej zainicjować postępowania przeciwko
teściom o rozliczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, jakie uzyskali
po darowiźnie syna. Podniósł, że w sprawie ta wierzytelność nie została rozliczona,
z tego względu, iż nakłady były czynione wspólnie z teściami i brak ich udziału
w sprawie uniemożliwiał im ochronę ich praw, a nadto przy darowiźnie syna przejęli
zobowiązania syna, które także należałoby rozliczyć.
Dokonując rozliczenia udziałów wyliczył je wartościowo na kwotę 970 625 zł,
wartość składników majątkowych przyznanych uczestniczce wyliczył na kwotę
1 279 020 zł, a na rzecz wnioskodawcy na kwotę 662 230 zł. W rezultacie dopłata dla
wnioskodawcy wyniosła kwotę 308 395 zł.
W apelacji uczestniczka zakwestionowała ustalenie wartości nieruchomości
położonej przy ul. P. 13, ustalenie wartości nakładów na nieruchomość położoną przy ul.
P. 14, pominięcie przy ustaleniu wartości firmy „E.(…)” wartości środków obrotowych,
pominięcie wartości samochodu Mercedes Sprinter, oraz błędne przyjęcie, że w skład
majątku działowego wchodzą środki pieniężne w kwocie 200 000 zł znajdujące się w
posiadaniu uczestniczki.
Uczestniczka podniosła także zarzut nieważności postępowania ze względu na
nieuwzględnienie jej wniosku o odroczenie rozprawy, a także inne zarzuty procesowe, w
tym nieuwzględnienie wniosków dowodowych, według jej oceny istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy.
4
Sąd Apelacyjny postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 1 października
2008 r., uchylił zaskarżone postanowienie i postępowanie w sprawie umorzył, wobec
zawarcia przez wnioskodawcę z uczestniczką ugody sądowej. W ugodzie tej strony
rozdysponowały składnikami majątku dorobkowego w sposób dokonany przez Sąd
Rejonowy z tym, że wnioskodawca zrezygnował z dopłaty. Poza tym uczestniczka
zrzekła się prawa do alimentów zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w S. z dnia
14 lutego 2007 r. w sprawie I Ca (...), z momentem przejęcia dochodów z nieruchomości
położonej w S. przy ul. P. 1 i zobowiązała się cofnąć wniosek egzekucyjny, z kolei
wnioskodawca zobowiązał się najpóźniej do dnia 31 października 2008 r., przekazać
zarząd przedmiotowej nieruchomości wraz z niezbędną dokumentacją.
W związku z dokonanym ugodą podziałem, uczestniczka oświadczyła również, że
cofa powództwo o podwyższenie alimentów w sprawie III RC (…) przed Sądem
Rejonowym w Z., oraz cofnie pozew złożony przed Sądem Okręgowym w Ł. w sprawie II
C (…) i odpisy pism cofających pozwy doręczy do rąk pełnomocnika wnioskodawców z
prezentatą sądów w terminie trzech dni od zawarcia ugody.
Wnioskodawca zobowiązał się w niej także zwrócić uczestniczce kwotę 50 000 zł
tytułem nakładów poniesionych z majątku dorobkowego na jego majątek odrębny w Ł.
pod warunkiem, że w wypadku gdy wnioskodawca wystąpi z pozwem o rozwód w 2008
r., złoży ona oświadczenie, że wyraża zgodę na rozwiązanie związku małżeńskiego bez
orzekania o winie. W świetle ugody, kwota ta miała zostać wypłacona po zakończeniu
procesu rozwodowego, najpóźniej do 30 czerwca 2009 r.
W końcu strony zgodnie oświadczyły, że ugoda wyczerpuje wszystkie wzajemne
roszczenia stron z tytułu istnienia ustawowej wspólności małżeńskiej.
Zawartą ugodę Sąd uznał za zgodną z prawem, z zasadami współżycia
społecznego i za nie zmierzającą do obejścia prawa.
Uczestniczka w skardze kasacyjnej opartej na naruszeniu prawa materialnego, tj.
art. 56 § 3 k.c., art. 5 k.c. w zw. z art. 23 kro, art. 58 § 1 i 2 k.c., a także procesowego w
stopniu mającym wpływ na wynik sprawy tj. art. 223 § 2 k.p.c. w zw. z art. 203 § 4 k.p.c.
wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Zagadnieniem wstępnym wymagającym rozważenia była kwestia
dopuszczalności skargi kasacyjnej. W sprawie o podział majątku dorobkowego ten
nadzwyczajny środek odwoławczy przysługuje od wydanego przez sąd drugiej instancji
postanowienia co do istoty sprawy oraz od postanowienia w przedmiocie odrzucenia
wniosku i umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie, gdy wartość
przedmiotu zaskarżenia wynosi co najmniej 150 000 zł (art. 5191
§ 2 k.p.c.). Wartość
przedmiotu zaskarżenia w tym wypadku w zasadzie nie może przekraczać wartości
udziału należącego do zainteresowanego i tylko wyjątkowo gdy podważa on samą
zasadę działu albo zaskarża rozstrzygnięcie dotyczące roszczeń uzupełniających
wartość przedmiotu zaskarżenia może być wyższa niż wartość jego udziału (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2003 r., III CZ 153/02, OSNC
2004, nr 4, poz. 60).
W razie nieobjęcia działem roszczenia uzupełniającego do wartości przedmiotu
zaskarżenia należy doliczyć całą jego wartość (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 6 listopada 2002 r., III CZ 98/02, OSNC 2004, nr 1, poz. 11).
W sprawie, w której została zawarta ugoda i w związku z tym umorzono
postępowanie, dopuszczalność skargi kasacyjnej zależy od jej charakteru, a gdy sprawa
dotyczy prawa majątkowego, także od przekroczenia progów określonych w art. 3982
§
1, bądź w art. 5191
§ 2 i 4 pkt 4 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20
czerwca 2007 r., V CZ 53/07 niepubl.).
Ze względu na fakt, że wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi kryterium
dopuszczalności skargi kasacyjnej, sąd drugiej instancji oraz Sąd Najwyższy mogą
skontrolować tę wartość w każdym czasie, opierając się na aktach sprawy lub wynikach
przeprowadzonych czynności (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16
listopada 2007 r., II CSK 423/07 i z dnia 11 sierpnia 2008 r., V CSK 136/08 niepubl.). W
wypadku stwierdzenia, że wartość przedmiotu zaskarżenia przez skarżącego została
zawyżona i w rzeczywistości nie sięga w sprawie o podział majątku dorobkowego kwoty
stu pięćdziesięciu tysięcy zł, skarga kasacyjna podlega odrzuceniu (art. 3986
§ 2 lub 3
k.p.c.).
Ugoda sądowa powinna odpowiadać zarówno przesłankom materialnoprawnym
(przewidzianym w art. 917 k.c.), jak i wymaganiom przewidzianym w prawie
procesowym. Ugoda sądowa może dotyczyć zarówno stosunku prawnego będącego
przedmiotem postępowania jak również - jak w omawianym przypadku - stosunku
6
nieobjętego postępowaniem w konkretnej sprawie. Gdy wykracza poza przedmiot
postępowania i jest kwestionowana w tym drugim zakresie może mieć to wpływ na
dopuszczalność skargi kasacyjnej.
Skarżąca wskazała, że zaskarża postanowienie Sądu Okręgowego w S. w
całości, niemniej analiza zarzutów kasacyjnych wskazuje że zakwestionowała tylko pkt 4
ugody mający następującą treść „wnioskodawca zobowiązuje się zwrócić uczestniczce
postępowania kwotę 50 000 zł tytułem nakładów poniesionych z majątku dorobkowego
na jego majątek odrębny w Ł. pod warunkiem, że w wypadku gdy wnioskodawca
wystąpi z pozwem o rozwód w 2008 r. złoży ona oświadczenie, że wyraża zgodę na
rozwiązanie związku małżeńskiego bez orzekania o winie. Powyższa kwota zostanie
wypłacona po zakończeniu postępowania o rozwód, najpóźniej do 30 czerwca 2009 r.”.
W istocie więc skarżąca nie zakwestionowała przedmiotowej ugody w zakresie
dokonanego nią podziału majątku wspólnego i umorzenia postępowania w sprawie w tej
części, za wyjątkiem rozliczenia nakładu na majątek odrębny wnioskodawcy w Ł.
Z treści zakwestionowanego postanowienia ugody wynika, że oznaczenie
wartości zaskarżenia na kwotę 1 108 320 zł nastąpiło nietrafnie, tj. na użytek
dopuszczalności skargi kasacyjnej. Skarżąca, nie ma bowiem pretensji, ani co do
sposobu działu zawartego w ugodzie, ani jej postanowienia, że dokonany przez strony
podział majątku wspólnego następuje bez żadnych spłat i dopłat. W konsekwencji, co do
działu zakwestionowała umorzenie postępowania w zakresie roszczenia
uzupełniającego o wartości 50 000 zł, a taka sprawa nie jest sprawą kasacyjną w
rozumieniu art. 5191
§ 2 in fine k.p.c. Dodać należy, że oddzielne zaskarżenie
orzeczenia w przedmiocie roszczenia uzupełniającego jest dopuszczalne, gdyż nie
narusza tzw. zasady integralności orzeczenia działowego.
Zarzut, że oświadczenie dotyczące wyrażenia przez nią zgody na rozwód
w przyszłej sprawie rozwodowej jest nieważne, jako sprzeczne z prawem i z zasadami
współżycia społecznego dotyczy innego stosunku prawnego, a nie podziału majątku
dorobkowego. Sprawa o rozwód (podobnie jak i o alimenty), nie jest jednak także
sprawą, w której skarga kasacyjna byłaby dopuszczalna (art. 3982
§ 2 pkt 1 k.p.c.).
Uprawomocnienie się w całości postanowienia umarzającego postępowanie
sądowe i niedopuszczalność skargi kasacyjnej wobec braku osiągnięcia ustawowego
progu wartości przedmiotu zaskarżenia – nie stanowi przeszkody do podważania
ważności ugody w kwestionowanej części – w zakresie jej skutków materialnych – na
7
podstawie przepisów kodeksu cywilnego normujących ważność czynności prawnych
(art. 56 – 109 k.c.), czy przepisów kodeksu rodzinnego, w innym postępowaniu np.
rozwodowym.
Z tych względów skarga kasacyjna uległa odrzuceniu (art. 3986
§ 3 k.p.c.).