Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 222/09
POSTANOWIENIE
Dnia 28 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta R.
o założenie księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 20 stycznia 2009 r., sygn. akt I Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w R.
do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w R. postanowieniem z dnia 28 listopada 2008 r. oddalił wniosek
Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta R. o założenie księgi wieczystej i wpis prawa
własności dla nieruchomości wskazanej we wniosku, położonej w miejscowości B.
Wnioskodawca podniósł, że nieruchomość ta stanowiła dobro publiczne w rozumieniu §
287 Powszechnej Księgi Ustaw Cywilnych (ABGB). W ocenie Sadu Rejonowego
dokumenty dołączone do wniosku (wypis z rejestru gruntów i protokół badania księgi
wieczystej) nie potwierdzały jednak tej okoliczności. Tego rodzaju dokumentem powinno
być zaświadczenie wydane na podstawie art. 217 k.p.a. Z tego względu wniosek
podlegał oddaleniu.
2
Apelacja wnioskodawcy została oddalona przez Sąd Okręgowy w R.
postanowieniem z dnia 20 stycznia 2009 r. Sąd drugiej instancji podzielił ocenę
dokumentów załączonych do wniosku, której dokonał Sąd Rejonowy. Uznał jednak za
zasadny zarzut wnioskodawcy, że nie ma organu administracji publicznej, który mógłby
– zgodnie ze stanowiskiem Sądu Rejonowego – wydać zaświadczenie, z którego
wynikałoby wprost jego prawo własności. Powinien jednak przedstawić takie
zaświadczenie stwierdzające, że nieruchomość, której dotyczył wniosek stanowiła dobro
publiczne. Podkreślił również, że zakres kognicji sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym obejmuje jedynie badanie treści i formy wniosku oraz załączonych
do niego dokumentów i sąd nie mógł prowadzić postępowania dowodowego dla
dokonania ustaleń w zakresie materialnoprawnej podstawy wpisu. Brak było także
podstaw do zastosowania § 24 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17
września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów,
gdyż prawo własności nieruchomości wnioskodawcy nie zostało wykazane w sposób
dostateczny, co jest wymagane do dokonania obwieszczenia publicznego na podstawie
tego przepisu.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie § 23 i § 24
rozporządzenia z 17.09.2001, § 20 ust 1 rozporządzenia z 17.09.2001 w zw. z art. 217 i
218 k.p.a. oraz art. 31 ust 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W oparciu o te
zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz
poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego w R. i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wnioskodawca domagał się założenia księgi wieczystej dla nieruchomości
określonej we wniosku i dokonania w niej wpisu prawa własności na rzecz Skarbu
Państwa, z uwagi na charakter tej nieruchomości, która według jego twierdzeń
stanowiła dobro publiczne w rozumieniu przepisów obowiązujących na terenie byłego
zaboru austriackiego i na tej podstawie założono dla niej księgę wieczystą, która uległa
zniszczeniu. Ze stanowiska wnioskodawcy wynika, że własność nieruchomości nie
powstała w wyniku czynności prawnych lub zdarzeń, które zezwalałyby na wykazanie
samego faktu nabycia własności nieruchomości przez Skarb Państwa. Z tego względu
dla uwzględnienia wniosku wystarczające byłoby wykazanie, że nieruchomość, której
dotyczył wniosek, stanowiła dobro publiczne w wyżej wskazanym znaczeniu i oddawała
to treść wcześniej założonej dla niej księgi wieczystej. Istotna była zatem ocena, czy
3
wnioskodawca zaoferował odpowiednie dokumenty, które w ramach właściwych dla
postępowania wieczystoksięgowego zezwalały na stwierdzenie tych okoliczności. Sąd
Okręgowy uznał, że wnioskodawca nie sprostał temu zadaniu, odwołując się w
pierwszej kolejności do treści art. 6268
§ 2 k.p.c. i stwierdził, że w świetle tego przepisu
nie mógł prowadzić postępowania dowodowego dla wyjaśnienia, czy zaszły przesłanki
do nabycia własności nieruchomości przez Skarb Państwa z mocy ustawy.
Istotnie zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym co do zasady
określa art. 6268
§ 2 k.p.c. Przepis ten stanowi, że rozpoznając wniosek o wpis sąd
bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść
księgi wieczystej. Odwołując się do tego przepisu Sąd Okręgowy pominął jednak, że
wniosek złożony przez Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta Miasta R. nie
dotyczył wyłącznie dokonania wpisu w księdze wieczystej, ale także założenia księgi
wieczystej dla nieruchomości. Postępowanie w tym zakresie reguluje rozporządzenie
Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm. – dalej
rozporządzenie z 2001 r.). Z § 23 ust 3 tego rozporządzenia wynika, że nie odtwarza się
ksiąg wieczystych zaginionych lub zniszczonych. Postępowanie o założenie księgi
wieczystej pełni zatem także rolę postępowania o odtworzenie zniszczonych ksiąg
wieczystych. Potwierdza to brzmienie § 23 ust 1, w którym nakazano, aby przy
założeniu księgi wieczystej sąd wziął z urzędu pod uwagę w szczególności dokumenty
należące do zaginionej lub zniszczonej księgi wieczystej oraz zachowane części takiej
księgi. Stwierdzenie, że dotyczy to w szczególności wskazanych wyżej dokumentów
oznacza, że obowiązek ten jest szerszy i dotyczy wszystkich dostępnych dokumentów,
w tym danych z ewidencji gruntów i budynków, co uwzględnia wprost § 23 ust 1
rozporządzenia z 2001 r. Nieuzasadnione było zatem oddalenie wniosku uzasadnione
stwierdzeniem, że wnioskodawca nie wykazał należycie podstawy wniosku bez
wyjaśnienia, czy i w jakim zakresie możliwe było zbadanie z urzędu dokumentów
wskazujących na zawartość zniszczonej księgi wieczystej. W szczególności Sąd nie
wyjaśnił jaki jest stan pozostałości księgi wieczystej i na co on wskazuje. Z przyczyn
wyżej wskazanych bezzasadne było także pominięcie przy ocenie zasadności wniosku
załączonego do wniosku dokumentu w postaci protokołu z badania księgi wieczystej
oraz wypisu z rejestru gruntów.
Za taką oceną przemawia dodatkowo treść § 20 ust 2 rozporządzenia z 2001 r. Z
tego przepisu wynika, że w przypadku, gdy zaginął lub uległ zniszczeniu dokument
4
stwierdzający nabycie własności, a wnioskodawca nie ma poświadczonego odpisu tego
dokumentu, powinien powołać inne dowody pozwalające na stwierdzenie nabycia
własności nieruchomości. Taką możliwość należy dopuścić tym bardziej w sytuacji, gdy
brak było dokumentu stwierdzającego fakt nabycia własności z tej przyczyny, że
nastąpiło to z mocy prawa, z uwagi na charakter nieruchomości. Sąd nie wyjaśnił przy
tym jaki jest i jaki był charakter nieruchomości, której dotyczył wniosek, co pozwoliłoby
ocenić, czy istotnie mogła ona stanowić dobro publiczne.
Z przyczyn wyżej wskazanych zarzut naruszenia § 23 ust 1 rozporządzenia z
2001 r. był uzasadniony. Skarżący zarzucił zasadnie także naruszenie § 24 tego
rozporządzenia. Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni tego przepisu przyjmując, że
znajduje on zastosowanie w sytuacji, gdy wnioskodawca dostatecznie wykazał prawo
własności. Z brzmienia tego przepisu w sposób jasny wynika, że znajduje on
zastosowanie w przypadku, gdy zakładana jest księga wieczysta, a prawo własności
osoby, która ma być wpisana, nie zostało dostatecznie wykazane. Skarżący podniósł
zasadnie, że stosowanie tego przepisu w przypadku, gdy prawo własności zostało
dostatecznie wykazane byłoby bezprzedmiotowe, gdyż wówczas istnieje podstawa do
dokonania wpisu bez potrzeby zarządzenia obwieszczenia publicznego.
Skarżący zarzucił również trafnie, że nie znajdowało podstaw stwierdzenie Sądu,
że wnioskodawca powinien złożyć zaświadczenie wydane na podstawie art. 217 k.p.a.
stwierdzające, że nieruchomość, której dotyczył wniosek stanowiła dobro publiczne.
Sąd nie przedstawił bowiem żadnej oceny, z której wynikałoby, jaki organ mógłby
wystawić takie zaświadczenie i z jakich przepisów wynikałaby jego kompetencja w tym
zakresie.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.