Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 kwietnia 2010 r.
II UK 328/09
Okresy wykonywania pracy za granicą w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze na podstawie umów o pracę zawartych bezpośrednio
z pracodawcami zagranicznymi mogą być uznane za okresy zatrudnienia w ro-
zumieniu art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r.
Nr 153, poz. 1227 ze zm.), pod warunkiem opłacania składek w Polsce, również
na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 6 ust. 1 i 2 tej ustawy w
związku z art. 7 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
chyba że na podstawie umów o zatrudnieniu lub umów międzynarodowych pra-
cownik został objęty ubezpieczeniem w trybie i na zasadach obowiązujących w
państwie zatrudnienia lub określonych w umowach międzynarodowych.
Przewodniczący SSN Romualda Spyt, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 kwietnia
2010 r. sprawy z wniosku Jerzego M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w G. o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach, na
skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdań-
sku z dnia 22 kwietnia 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od pozwanego organu rentowego na
rzecz ubezpieczonego kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów za-
stępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 22 kwietnia 2009 r. oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
2
działu w G. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 9 września 2008 r., zmieniającego decyzję orga-
nu rentowego z dnia 30 czerwca 2008 r. odmawiającą przyznania wnioskodawcy Je-
rzemu M. prawa do emerytury w wieku obniżonym, w ten sposób, że przyznał wnio-
skodawcy prawo do wcześniejszej emerytury od dnia złożenia wniosku (pkt I wyroku)
i zasądził od pozwanego na rzecz wnioskodawcy kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosz-
tów zastępstwa procesowego za drugą instancję (pkt II wyroku).
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca, urodzony w dniu 30 marca 1948 r.,
z zawodu inżynier elektronik z wykształceniem wyższym, pracował w okresach: od 1
lutego 1975 r. do 30 września 1976 r. jako nauczyciel w Zespole Szkół Łączności w
G., od 1 października 1976 r. do 31 października 1977 r. jako elektronik na Uniwer-
sytecie G., od 2 listopada 1977 r. do 31 marca 1984 r. jako kontroler jakości, kierow-
nik sekcji w R. SA w G., od 1 kwietnia 1984 r. do 31 grudnia 1988 r. ponownie jako
elektronik w Wojewódzkim Ośrodku Informatyki w G. oraz od 2 stycznia 1989 r. do
31 maja 1990 r. jako technik radiołączności w Samodzielnej Kolumnie Transportu
Sanitarnego w G. W okresie od 5 czerwca 1990 r. do 21 maja 2008 r. pracował w
pełnym wymiarze czasu pracy w PP Polskiej Żegludze Morskiej w S. W okresie od 5
czerwca 1990 r. do 17 grudnia 1993 r., od 1 stycznia 1995 r. do 17 grudnia 2001 r.,
od 19 maja 2002 r. do 6 października 2004 r. pracował w szczególnych warunkach
na statkach morskich w żegludze międzynarodowej jako pracownik wpisany na listę
członków załogi tych statków na stanowisku III oficera. W okresie od 18 grudnia 1993
r. do 30 września 1994 r. przebywał na urlopie bezpłatnym, pracując jednocześnie w
szczególnych warunkach na statku morskim w żegludze międzynarodowej jako pra-
cownik wpisany na listę członków załogi tych statków na stanowisku radiooficera. W
pozostałych okresach zatrudnienia w PP Polskiej Żegludze Morskiej w S. również
przebywał na urlopie bezpłatnym. W okresach od 18 grudnia 2001 r. do 25 marca
2002 r., od 14 października 2002 r. do 13 kwietnia 2003 r., od 7 października 2004 r.
do 25 marca 2005 r., od 11 sierpnia 2005 r. do 9 lutego 2006 r., od 30 maja 2006 r.
do 17 stycznia 2007 r., od 17 czerwca 2007 r. do 31 października 2007 r. i od 12
stycznia 2008 r. do 20 maja 2008 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
jako członek załogi statków morskich w żegludze międzynarodowej, opłacając do-
browolnie składki na ubezpieczenia społeczne z tego tytułu za okresy od 11 stycznia
2002 r. do 18 maja 2002 r. i od 25 października 2004 r. do 30 kwietnia 2008 r.
3
W dniu 2 czerwca 2008 r. wnioskodawca wystąpił o wcześniejszą emeryturę.
Decyzją z dnia 30 czerwca 2008 r. organ rentowy odmówił mu prawa do wcześniej-
szej emerytury uznając, że udowodnił jedynie 13 lat, 8 miesięcy i 3 dni pracy wyko-
nywanej w szczególnych warunkach, wymienionej w wykazie „A” rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr
8 poz. 43 ze zm., zwanego dalej rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r.), tj. w okresach od 5 czerwca 1990 r. do 17 grudnia 1993 r., od 18 grudnia
1993 r. do 30 września 1994 r. i od 19 maja 2002 r. do 6 października 2004 r.
Pismem z dnia 14 lipca 2008 r. organ rentowy uznał, że wnioskodawca udo-
wodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 37 lat, 9 miesięcy i 23 dni, w tym
z okresu zatrudnienia w PP Polskiej Żegludze Morskiej w S. okresy od 5 czerwca
1990 r. do 30 września 1994 r., od 1 stycznia 1995 r. do 17 grudnia 2001 r., od 11
stycznia 2002 r. do 6 października 2004 r. i od 25 października 2004 r. do 30 kwietnia
2008 r.
Rozpoznając odwołanie wnioskodawcy Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną de-
cyzję i przyznał mu prawo do wcześniejszej emerytury. Sąd stwierdził, że do uzna-
nych przez organ rentowy okresów pracy w szczególnych warunkach należy doliczyć
także pracę wnioskodawcy jako członka załogi statków morskich wykonywaną w
okresach od 11 stycznia 2002 r. do 25 marca 2002 r., od 14 października 2002 r. do
13 kwietnia 2003 r., od 25 października 2004 r. do 25 marca 2005 r., od 11 sierpnia
2005 r. do 9 lutego 2006 r., od 30 maja 2006 r. do 17 stycznia 2007 r., od 17 czerwca
2007 r. do 31 października 2007 r. i od 12 stycznia 2008 r. do 30 kwietnia 2008 r. W
tym czasie wnioskodawca opłacał dobrowolne składki na ubezpieczenia społeczne -
w okresach od 11 stycznia 2002 r. do 18 maja 2002 r. i od 25 października 2004 r. do
30 kwietnia 2008 r. Pozostawał także w zatrudnieniu, gdyż trwał nadal jego stosunek
pracy z PP Polską Żeglugą Morską w S. W ocenie Sądu, okresy wykonywania przez
wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach w ramach okresów, za które opła-
cał składki na ubezpieczenia społeczne (łącznie ponad 2 lata), są okresami składko-
wymi zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm., zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach) i podlegają uwzględ-
nieniu przy ustaleniu prawa do świadczeń i ich wysokości. Tym samym wnioskodaw-
4
ca posiada wymagany do stażu pracy w szczególnych warunkach okres ubezpiecze-
nia (ponad 15 lat).
Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego, w której apelujący wska-
zywał na brak podstaw do zaliczenia wnioskodawcy okresów pracy na rzecz zagra-
nicznych armatorów od 11 stycznia 2002 r. do 30 kwietnia 2008 r. jako wykonywanej
w warunkach szczególnych, ponieważ nie miał on w tych okresach statusu pracowni-
ka, wymaganego przez art. 32 ustawy o emeryturach i rentach. W ocenie Sądu Ape-
lacyjnego, praca członków załogi statków morskich odbywa się w ramach podpo-
rządkowania zdecydowanie przewyższającego obowiązujące pracowników zatrud-
nionych na lądzie, co jest faktem notoryjnym. Członkowie załogi statków morskich
pozostają w zasadzie nieprzerwanie w dyspozycji kapitana statku, a zatrudnienie na
statku morskim w warunkach innych, aniżeli przewidziane w art. 22 § 1 k.p., nie
wchodzi w rachubę. Z uwagi na wysoki stopień podporządkowania, przy braku ja-
kichkolwiek przeciwdowodów apelującego - nie może być w rozpoznawanej sprawie
mowy o jakimkolwiek innym stosunku prawnym łączącym strony, aniżeli stosunek
pracy.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie
przepisów prawa materialnego, w szczególności: 1) art. 32 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające
na przyjęciu, że okres wykonywania pracy na kontrakcie zagranicznym podlega zali-
czeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, 2) § 3 i § 4 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., przez uznanie, że wnioskodawca legitymuje się
stażem 15 lat pracy w szczególnych warunkach, zaliczając błędnie do tego okresu,
okresy opłacania przez niego dobrowolnej składki z tytułu świadczenia pracy na
rzecz armatora zagranicznego w ramach zgłoszenia na „kontach Z" i przyjmując, iż
okresy te spełniają wszelkie kryteria uznania ich za stosunek pracy, 3) „§ 2 ust.1 roz-
porządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie trybu dokonywania wpłat na
Fundusz Pracy, opłacania składki na ubezpieczenie społeczne oraz szczegółowych
zasad nabywania uprawnień i trybu wypłat zasiłków z ubezpieczenia społecznego
obywatelom polskim zatrudnionym za granicą u pracodawców zagranicznych (Dz.U.
Nr 38, poz. 1927)” przez uznanie, że opłacenie dobrowolnie składki na Fundusz
Pracy w tym trybie pozwala uznać wnioskodawcę za pracownika, a w konsekwencji
pozwala zaliczyć wykonywaną pracę do kategorii warunków szczególnych. W skar-
dze zarzucono także naruszenie prawa procesowego, w szczególności art. 381 k.p.c.
5
przez jego błędną wykładnię i zastosowanie „mające niewątpliwy wpływ na wynik
postępowania”. Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest
potrzeba wykładni budzących wątpliwości przepisów wskazanych w podstawie
skargi, a także oczywiste jej uzasadnienie także dlatego, że przyznanie prawa do
wcześniejszego świadczenia, w tym także z wyrównaniem za okres od złożenia
wniosku, pociąga wymierne skutki finansowe dla organu rentowego i w jego opinii
pozostaje w sprzeczności z obowiązującym porządkiem prawnym.
Skarżący zwrócił uwagę, że w świetle § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 31
marca 1991 r. istnieje szereg osób uprawnionych do samodzielnego (dobrowolnego)
ubezpieczenia, będącego wyjątkiem od zasady zgłaszania i opłacania składek przez
pracodawcę. Skorzystanie z tej możliwości nie oznacza, że osoby te mają automa-
tycznie status pracownika, gdyż „dopuszczalne są także formy kontraktów z zagra-
nicznym przedsiębiorcą bądź umowy cywilnoprawne. Nie chodzi zatem o samo miej-
sce wykonywania pracy, które jak przyznano nie jest obecnie kwestionowane w za-
kresie nabycia uprawnień do świadczenia, ale o charakter stosunku pracy” łączący
ubezpieczonego z zagranicznym armatorem. Sądy obu instancji zdają się nie rozróż-
niać sytuacji osoby delegowanej do pracy za granicą i zgłoszonej do ubezpieczenia
w kraju przez pracodawcę lub pośrednika, od sytuacji ubezpieczonego, który nawią-
zuje stosunek pracy bezpośrednio z podmiotem zagranicznym. Zdaniem skarżącego,
takie osoby legitymują się statusem dużo bliższym osobie prowadzącej działalność
gospodarczą niż pracownikowi. Dla tych osób prowadzona jest osobna ewidencja
ubezpieczeń, które mają charakter dobrowolny, a „który w żaden sposób nie może
cechować stosunku pracy”. Skarżący zwrócił też uwagę, że interpretując przepisy
rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stoso-
wania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób
prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemiesz-
czających się we Wspólnocie, Sąd opisał sytuację osoby skierowanej do pracy za
granicą. W tego typu sytuacjach ubezpieczony zgłaszany jest do pracy przez praco-
dawcę/pośrednika, następnie pozyskuje dokument (formularz E-101) poświadczający
ubezpieczenie w kraju i jednocześnie zwalniający z takiego obowiązku w kraju prze-
znaczenia. Jednakże zasadą ubezpieczenia jest podleganie przepisom w miejscu
wykonywania pracy. Tymczasem wnioskodawca nie został zgłoszony do ubezpie-
czeń przez pracodawcę, nie podlegał ubezpieczeniom za granicą, tylko samodzielnie
zgłosił się do ubezpieczenia dobrowolnego, na mocy szczególnych przepisów obo-
6
wiązujących w kraju. Skarżący podkreślił, że zaliczenie okresu składkowego do tzw.
stażu ogólnego pracy na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy o emeryturach i
rentach oraz odprowadzenie składki na dobrowolne ubezpieczenia, nie potwierdzają
w żaden sposób pracowniczego charakteru zatrudnienia. Osoby takie jak wniosko-
dawca nie spełniają kryteriów z § 3 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lu-
tego 1983 r. i nie można im przyznać prawa do wcześniejszej emerytury w trybie art.
32 ustawy o emeryturach i rentach. W tym zakresie Sądy obu instancji dokonały
błędnej wykładni przywołanych przepisów i rozszerzyły zastosowanie przywilejów
emerytalnych na nową kategorię ubezpieczonych.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przeka-
zanie spawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego
w całości i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie odwołania i wskazanie, że
opłacanie przez wnioskodawcę dobrowolnej składki ubezpieczeniowej z tytułu za-
trudnienia u armatora zagranicznego nie może stanowić potwierdzenia istnienia sto-
sunku pracy, a także o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego według norm
przepisanych.
W odpowiedzi na skargę wnioskodawca wniósł o odmowę przyjęcia skargi do
rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i zasądzenie od skarżącego na rzecz wnio-
skodawcy kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa proceso-
wego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych. Z braku
proceduralnych zarzutów kasacyjnych wykluczone było weryfikowanie twierdzenia
skarżącego, że w spornych okresach ubezpieczony nie pozostawał w stosunku pracy
(art. 39813
§ 2 k.p.c.). Zarzut naruszenia art. 32 ustawy o emeryturach i rentach przez
przyjęcie, że okres wykonywania pracy na kontrakcie zagranicznym nie jest okresem
pracy w szczególnych warunkach jest oczywiście chybiony w stosunku pracy mary-
narza będącego oficerem zatrudnionym w międzynarodowej żegludze morskiej. Taki
charakter prac marynarza w szczególnych warunkach, których wykonywanie upraw-
nia do niższego wieku emerytalnego, potwierdza pozycja 4 wymieniona w wykazie A
Działu VIII rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., który obejmuje pra-
7
cowników wpisanych na listę członków załogi statków wykonujących prace na stat-
kach morskich w żegludze międzynarodowej. Przepisy tego rozporządzenia nie wy-
magają, aby taka praca była świadczona na polskich statkach morskich w żegludze
międzynarodowej choćby dlatego, że taki wymóg wymieniona pozycja odnosi do ma-
rynarzy zatrudnionych w polskim ratownictwie okrętowym.
Należy podkreślić, że możliwość zatrudniania obywateli polskich za granicą u
pracodawców zagranicznych przewidywały przepisy ustaw: z dnia 29 grudnia 1989 r.
o zatrudnieniu (Dz.U. Nr 75, poz. 446 ze zm.), a następnie z dnia 16 października
1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz.U. Nr 106, poz. 457 ze zm.), które stanowiły,
że tego typu zatrudnienie jest realizowane na podstawie 1) umów międzynarodo-
wych, 2) umów zawartych przez upoważnione jednostki kierujące z obywatelami pol-
skimi, kierowanymi przez te jednostki do pracy za granicą u pracodawców zagranicz-
nych, 3) umów zawartych przez obywateli polskich z pracodawcami zagranicznymi.
Sytuacja prawna w niewielkim zakresie zmieniła się z dniem 1 stycznia 1995 r., z
wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu
bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 ze zm.). Ustawa ta w roz-
dziale 6 zawierała regulacje związane z zatrudnianiem obywateli polskich za granicą
u pracodawców zagranicznych oraz zatrudnianiem cudzoziemców w Polsce. Zgodnie
z jej art. 46, obywatele polscy mogli podejmować pracę za granicą u pracodawców
zagranicznych w trybie i na zasadach obowiązujących w kraju zatrudnienia oraz
określonych w umowach międzynarodowych. Zatrudnienie za granicą mogło nastę-
pować w drodze bezpośrednich uzgodnień i umów zawieranych przez obywateli pol-
skich z pracodawcami zagranicznymi lub za pośrednictwem upoważnionych jedno-
stek kierujących (art. 47 ust. 1). Kierowanie do zatrudnienia za granicą przez upo-
ważnione jednostki kierujące odbywało się na podstawie umów cywilnoprawnych za-
wieranych przez te jednostki z obywatelami polskimi. Umowy te powinny zaś okre-
ślać między innymi pracodawcę zagranicznego, okres zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej, a także rodzaj oraz warunki pracy, wynagradzania i przysługujące oso-
bie kierowanej świadczenia socjalne (art. 47 ust. 2). W myśl art. 48 ust. 1 tej ustawy -
o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej - udokumentowane okresy zatrud-
nienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych zaliczane są
między innymi do okresów składkowych w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, o ubezpieczeniu społecznym i rodzinnym oraz
o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
8
pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Przepisy te odnosiły
się nie tylko do zatrudnienia u pracodawców zagranicznych na podstawie stosunku
pracy, ale także do świadczenia innej pracy zarobkowej. W konsekwencji dobrowolne
opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne pod rządami ustawy z dnia 14 grud-
nia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu nie sprzeciwiało się uwzględ-
nieniu udokumentowanego zatrudnienia u armatora zagranicznego przy ustalaniu
uprawnień emerytalnych ubezpieczonego, zwłaszcza gdy wedle miarodajnych usta-
leń faktycznych w sprawie świadczył on pracę za granicą na podstawie stosunku
pracy jako członek załogi statku morskiego, który wykonywał odpłatnie pracę podpo-
rządkowaną. Okresy wykonywania takiej pracy powinny zostać ubezpieczonemu
zaliczone do okresów pracy w szczególnych warunkach, uprawniających go do eme-
rytury w niższym wieku emerytalnym.
Pozbawione racji były zarzuty organu rentowego dotyczące naruszenia art. 32
ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. Zaskarżony wyrok nie „stoi w sprzeczności” z powołanym w
skardze kasacyjnej „§ 2 ust.1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w
sprawie trybu dokonywania wpłat na Fundusz Pracy, opłacania składki na ubezpie-
czenie społeczne oraz szczegółowych zasad nabywania uprawnień i trybu wypłat
zasiłków z ubezpieczenia społecznego obywatelom polskim zatrudnionym za granicą
u pracodawców zagranicznych (Dz.U. Nr 38, poz. 1927)" już dlatego, że skarżący nie
określił daty wydania wymienionego aktu prawnego, a ponadto podał jego błędny
adres publikacyjny. Przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z dnia 31 marca 1995 r. w sprawie trybu dokonywania wpłat na Fundusz Pracy,
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz szczegółowych zasad nabywa-
nia uprawnień i trybu wypłat zasiłków z ubezpieczenia społecznego obywatelom pol-
skim zatrudnionym za granicą u pracodawców zagranicznych (Dz.U. Nr 38, poz. 192)
stanowił, że obywatel polski, zatrudniony za granicą na podstawie umowy zawartej
bezpośrednio lub za pośrednictwem jednostki kierującej z pracodawcą zagranicz-
nym, opłaca składkę na ubezpieczenie społeczne w oddziale Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, zwanym dalej „oddziałem ZUS", właściwym ze względu na miejsce za-
mieszkania w Polsce, począwszy od miesiąca wskazanego, nie wcześniej jednak niż
od miesiąca, w którym zawiadomił ten oddział ZUS o przystąpieniu do opłacania
składki. Przepis ten nie był podstawą uznania okresów opłacania składek za okres
pracy w szczególnych warunkach, ale służył uszczegółowieniu kwestii o znaczeniu
9
organizacyjno-technicznym. Zawiadomienie organu rentowego o przystąpieniu do
opłacania składek z tytułu dobrowolnego pracowniczego zatrudnienia u pracodawcy
zagranicznego oraz zadeklarowanie uiszczania składek prowadziło do objęcia pra-
cownika polskim systemem ubezpieczenia społecznego.
Wedle miarodajnych - bo niepodważonych w skardze kasacyjnej ustaleń (art.
39813
§ 2 k.p.c.) - ubezpieczony w spornych okresach korzystania z urlopu bezpłat-
nego w PP Żegludze Morskiej w S. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
jako członek załogi statków morskich w żegludze międzynarodowej, przeto mógł sko-
rzystać z zaliczenia tych okresów jako okresów zatrudnienia na obszarze Polski w
rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, o ubez-
pieczeniu społecznym i rodzinnym oraz o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią
inaczej. Potwierdza to art. 7 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.),
który przyznaje prawo do podlegania dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnym i
rentowym obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagra-
nicznych, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawi-
cielstwa. Uznanie tych okresów wedle wszelkich wymienionych wyżej przepisów
prawa ubezpieczeń społecznych następuje pod warunkiem ich udokumentowania
oraz uiszczenia składek na ubezpieczenie społeczne pracowników w wysokości
przewidzianej dla pracowników zatrudnionych w Polsce od zadeklarowanej kwoty,
nie niższej jednak od przeciętnego wynagrodzenia, ponieważ przepisy wymienionych
wyżej ustaw stanowiły, że jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowiły inaczej,
okresy pracy obywateli polskich zatrudnionych za granicą także na podstawie umów
o pracę zawartych bezpośrednio z pracodawcami zagranicznymi uznaje się za
okresy zatrudnienia na obszarze Polski w rozumieniu przepisów polskiego prawa
ubezpieczeń społecznych pod warunkiem ich udokumentowania oraz uiszczenia
składek na ubezpieczenie społeczne pracowników w wysokości przewidzianej dla
pracowników zatrudnionych w Polsce od zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak
od przeciętnego wynagrodzenia. Dyskwalifikuje to kasacyjny zarzut jakoby tylko dla-
tego, że ubezpieczony „nie został zgłoszony do ubezpieczeń przez pracodawcę, nie
podlegał ubezpieczeniom za granicą”.
Chybiony był zarzut błędnej interpretacji przepisów prawa europejskiego „w
postaci rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w spra-
10
wie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych,
osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin prze-
mieszczających się we Wspólnocie” dlatego, że Sąd drugiej instancji nie odwoływał
się do tego aktu prawa wspólnotowego, a zatem nie mógł błędnie zinterpretować
przepisów, których nie stosował. Ponadto w uzasadnieniu tego kasacyjnego zarzutu,
że „zasadą ubezpieczenia jest podleganie przepisom w miejscu wykonywania pracy”
skarżący nie wskazał adekwatnych podstaw prawnych, które miałyby oparcie w pol-
skim prawie ubezpieczeń społecznych albo w prawie wspólnotowym, co usuwało
spod rozeznania kasacyjnego zarzuty błędnej wykładni niewymienionych przepisów
powołanego rozporządzenia Rady (EWG) na gruncie związania Sądu Najwyższego
granicami podstaw skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.), których w tym zakresie
zabrakło.
W ramach wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku regulacji praw-
nych uzasadnione było przyjęcie, że okresy wykonywania pracy za granicą w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie umów o pracę za-
wartych bezpośrednio z pracodawcami zagranicznymi mogą być uznane za okresy
zatrudnienia w rozumieniu art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy o emeryturach i rentach, pod
warunkiem opłacenia składek w Polsce również na dobrowolne ubezpieczenia eme-
rytalne i rentowe (art. 6 ust. 1 i 2 tej ustawy w związku z art. 7 pkt 3 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych), chyba że na podstawie umów o zatrudnieniu lub
umów międzynarodowych pracownik został objęty ubezpieczeniem w trybie i na za-
sadach obowiązujących w państwie zatrudnienia lub określonych w umowach mię-
dzynarodowych (np. obowiązkiem podlegania ubezpieczeniu właściwemu dla pra-
cowników pracodawcy zagranicznego w jego siedzibie za granicą lub w innym miej-
scu prowadzenia przezeń działalności). Tak wyrażona myśl stanowi kontynuację linii
orzeczniczej Sądu Najwyższego przyjmującej, że okresy zatrudnienia obywateli pol-
skich za granicą wliczane są do okresów ubezpieczenia społecznego w Polsce pod
warunkiem opłacenia składki w polskim organie ubezpieczeń społecznych, chyba że
ustawa lub ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi inaczej (por. wyrok z dnia
30 sierpnia 2001 r., II UKN 500/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 258), oraz że do okresu
pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy wykonywania za granicą u za-
granicznych pracodawców prac wymienionych w wykazach stanowiących załączniki
do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego, jeżeli są one
11
uznane za okresy składkowe (por. wyrok z dnia 5 marca 2003 r., II UK 196/02, OSNP
2004 nr 8, poz. 144).
Skoro w skardze kasacyjnej skarżący organ rentowy nie zawarł żadnych za-
rzutów, które wyłączałyby ubezpieczonego spod omówionych regulacji prawnych, a
w szczególności nie zarzucał, że umowy międzynarodowe stanowią inaczej lub
ubezpieczony nie był pracownikiem albo w spornych okresach nie opłacił należnych
składek w ustawowo wyznaczonej wysokości na pracownicze ubezpieczenie spo-
łeczne z tytułu zatrudnienia w charakterze członka załogi statków morskich w żeglu-
dze międzynarodowej, przeto Sąd Najwyższy oddalił niemającą usprawiedliwionych
podstaw skargę kasacyjną w zgodzie z art. 39814
k.p.c., orzekając o kosztach postę-
powania kasacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c.
========================================