Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 17 czerwca 2010 r., III CZP 39/10
Sędzia SN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
Sędzia SN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marka W. i Marka Z. przeciwko
Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji "W." S.A. w W. o zapłatę, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 17 czerwca 2010 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Warszawie
postanowieniem z dnia 19 stycznia 2010 r.:
„Czy zażalenie na postanowienie w przedmiocie odrzucenia wniosku o
sporządzenie uzasadnienia orzeczenia podlega opłacie podstawowej w wysokości
30 zł wynikającej z art. 14 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych czy też opłacie stosunkowej obliczonej w oparciu o art. 19 ust. 3 pkt 2 w
związku z art. 13 tej ustawy?"
podjął uchwałę:
Od zażalenia na postanowienie w przedmiocie odrzucenia wniosku o
sporządzenie uzasadnienia orzeczenia w sprawach o prawa majątkowe
pobiera się opłatę podstawową (art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawa w Warszawie w sprawie o zapłatę
postanowieniem z dnia 5 października 2009 r. odrzucił zażalenie powodów na
postanowienie o odrzuceniu ich wniosku o sporządzenie uzasadnienie wyroku i
doręczenie tego wyroku wraz z uzasadnieniem. Powodowie reprezentowani przez
profesjonalnego pełnomocnika uiścili opłatę podstawową od zażalenia w wysokości
30 zł. W ocenie Sądu Rejonowego, opłata od zażalenia powinna być obliczona na
podstawie art. 19 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm. – dalej: "u.k.s.c."), a zatem
wynosiła, przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sporu, kwoty 103 zł. Uzasadniało
to odrzucenie zażalenia na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c.
Zażalenie wnieśli powodowie, którzy podnieśli naruszenie przez Sąd pierwszej
instancji art. 14 ust. 1 i 3 u.k.s.c. Postanowieniem z dnia 19 stycznia 2010 r. Sąd
Okręgowy w Warszawie na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi
Najwyższemu zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości (...).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie na postanowienie sądu odrzucające wniosek o doręczenie
uzasadnienia orzeczenia podlega opłacie. Wynika to z ogólnej reguły zawartej w
art. 3 ust. 1 u.k.s.c., według której opłacie podlega pismo, jeżeli przepis ustawy
przewiduje jej pobranie. W art. 3 ust. 2 pkt 2 u.k.s.c. przewidziano, że opłacie
podlega zażalenie. W art. 95 ust. 1 i 2 u.k.s.c. ustawodawca określił wyjątki od tej
zasady, wymieniając zażalenia, od których nie pobiera się opłaty. Wśród tych
zażaleń nie wymieniono zażalenia na postanowienie w przedmiocie odrzucenia
wniosku o doręczenia uzasadnienia orzeczenia.
Według art. 19 ust. 3 pkt 2 u.k.s.c., od zażalenia pobiera się piątą część
opłaty, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W uzasadnieniu uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2009 r., II PZP 1/2009 (OSNP 2009, nr 17-18, poz.
220) przyjęto, że art. 19 ust. 3 pkt 2 u.k.s.c. jest przepisem ogólnym regulującym
wysokość opłaty od wszystkich zażaleń przewidzianych w kodeksie postępowania
cywilnego; wyjątki od tej zasady powinny być wprost określone w przepisach prawa.
Stanowisko to, wynikające z wykładni językowej, uzasadnia wniosek, że skoro nie
ma przepisu szczególnego, stanowiącego wprost, że od zażalenia w przedmiocie
odrzucenia wniosku o doręczenie uzasadnienia orzeczenia pobiera się inną opłatę
niż przewidzianą w art. 19 ust. 3 pkt 2 u.k.s.c., to przepis ten powinien mieć
zastosowanie także do opłaty należnej od takiego zażalenia.
W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2008 r., III
CZP 88/08 (OSNC 2009, nr 10, poz. 122) przyjęto, że ułamkowa część opłaty,
określona w art. 19 u.k.s.c. powinna być obliczona przy uwzględnieniu opłaty
pobieranej od pisma wszczynającego postępowanie, o jakim stanowi art. 18 ust. 1
u.k.s.c. W konsekwencji podstawą obliczenia opłaty od zażalenia na postanowienie
w przedmiocie odrzucenia wniosku o doręczenie uzasadnienia orzeczenia – w
sprawach majątkowych – stanowiłaby, zgodnie z art. 19 ust. 3 pkt 2 w związku z art.
18 ust. 1 u.k.s.c., opłata stosunkowa obliczona od pisma wszczynającego
postępowanie w sprawie, tj. prima facie od pozwu.
Według art. 19 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 18 ust. 1 u.k.s.c., opłata od
zażalenia stanowi pochodną od opłaty pobieranej od pisma wszczynającego
postępowanie, która w sprawach majątkowych jest pochodną wartości przedmiotu
sporu wskazanej w pozwie (art. 13 u.k.s.c.). Wartość przedmiotu sporu może
jednak ulegać zmianie po wszczęciu postępowania, np. wskutek rozszerzenia
powództwa lub wniesienia pozwu wzajemnego. W takich sytuacjach pobierane są
odrębne opłaty, zgodnie z art. 18 ust. 1 w związku z art. 13 u.k.s.c. w wysokości
zależnej od wskazanej wartości przedmiotu sporu w zakresie rozszerzonego
powództwa albo pozwu wzajemnego. W takich przypadkach przyjęcie, że do
ustalenia wysokości opłaty od zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji
odrzucające wniosek o doręczenie uzasadnienia orzeczenia rodzi wątpliwość, czy
podstawą obliczenia opłaty od tego zażalenia, zgodnie z art. 19 ust. 3 pkt 2 w
związku z art. 18 ust. 1 u.k.s.c., powinna stanowić tylko pierwsza opłata pobierana
od pisma, które wszczęło postępowanie w sprawie (pozwu), czy też jej podstawę
powinna stanowić suma opłat pobranych w sprawie od wszystkich czynności, które
ukształtowały aktualną na chwilę orzekania przez sąd pierwszej instancji wartość
przedmiotu sporu.
Podobnie, gdy wyrok sądu drugiej instancji zawiera rozstrzygnięcia o kilku
apelacjach, trudno wskazać właściwą opłatę, która – zgodnie z art. 19 ust. 3 pkt 2 w
związku z art. 18 ust. 1 u.k.s.c. – powinna stanowić podstawę obliczenia opłaty od
zażalenia na postanowienie odrzucające wniosek o doręczenie uzasadnienia tego
wyroku. W istocie należałoby wyłącznie na potrzeby ustalenia opłaty od zażalenia
ustalić sumę opłat wniesionych od apelacji, które spowodowały wszczęcie
postępowania odwoławczego. Sprawa komplikowałaby się w sytuacji, w której
przedmiotem rozstrzygnięcia w wyroku sądu drugiej instancji byłyby nie tylko
apelacje, ale również zażalenie wniesione odrębnie na postanowienie sądu
pierwszej instancji. Zastosowanie art. 19 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 18 ust. 1 do
obliczenia opłaty należnej od zażalenia na postanowienie odrzucające wniosek o
sporządzenie uzasadnienia orzeczenia prowadziłoby, przez art. 13 u.k.s.c., do
powiązania wysokości tej opłaty z wartością przedmiotu sporu (w odniesieniu do
orzeczenia sądu pierwszej instancji) albo wartością przedmiotu zaskarżenia (w
odniesieniu do orzeczenia sądu drugiej instancji), gdy sama czynność procesowa,
będąca przedmiotem tego orzeczenia, byłaby całkowicie oderwana od tych
wartości.
Dokonując wykładni przepisów ustawy o kosztach sądowych w zakresie
ustalenia regulacji, która powinna mieć zastosowanie do ustalenia wysokości opłaty
od zażalenia na postanowienie w przedmiocie odrzucenia wniosku o sporządzenie
uzasadnienia orzeczenia, należy wziąć pod uwagę specyfikę wniosku o doręczenie
uzasadnienia orzeczenia jako czynności procesowej. Wniosek ten nie wszczyna
postępowanie w sprawie ani jego części, nie ma też żadnego związku z meritum
rozstrzyganej sprawy. Tylko w przypadku skargi kasacyjnej jest to czynność
warunkująca jej wniesienie. Na skutek złożenia przez stronę w terminie wniosku o
sporządzenie i doręczenie uzasadnienia orzeczenia stronie jest doręczany odpis
orzeczenia wraz z jego pisemnym uzasadnieniem, co ma na celu szczegółowe
wyjaśnienie motywów wydanego orzeczenia (por. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 27 października 2005 r., III CZP 65/05, OSNC 2006, nr 3, poz.
50). Złożenie takiego wniosku może, ale nie musi być związane z zamiarem strony
zaskarżenia orzeczenia; wniosek o doręczenie uzasadnienia orzeczenia może
złożyć także strona, która wygrała sprawę. Treść pisemnego uzasadnienia
orzeczenia powinna przekonać stronę o trafności wydanego przez sąd orzeczenia,
a w konsekwencji do rezygnacji przez nią z jego zaskarżenia albo przynajmniej
ograniczenia jego zakresu. Pisemne uzasadnienie ma także ułatwić stronie
zaskarżenie orzeczenia przez sprecyzowanie zarzutów wobec orzeczenia.
Doręczenie stronie pisemnego uzasadnienia orzeczenia spełnia więc istotną funkcję
w zakresie racjonalizacji i przyspieszenia postępowania odwoławczego. Z tych
przyczyn wniosek o sporządzenie i doręczenie pisemnego uzasadnienia orzeczenia
nie jest czynnością związaną z koniecznością uiszczenia wysokiej opłaty, w
szczególności zależnej od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu
zaskarżenia.
W poprzednio obowiązującej regulacji prawnej (por. art. 38 ust. 2 ustawy z
dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jedn. tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm. w związku z § 2 i 3 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 15 listopada 1996 r. w sprawie wysokości opłat
kancelaryjnych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 139, poz. 650 ze zm.) od
omawianego wniosku były pobierane niskie opłaty kancelaryjne. Również w obecnie
obowiązującym stanie prawnym ustawodawca dał wyraz temu, że – co do zasady –
wniosek taki powinien podlegać opłacie kancelaryjnej, gdyż art. 4 ust. 3 u.k.s.c.
stanowi, że nie podlega opłacie wniosek o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia
oraz doręczenie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem zgłoszony w terminie
tygodniowym od jego ogłoszenia. Zwolnienie z obowiązku uiszczenia opłaty,
przewidziane w wymienionym przepisie, dotyczy opłaty kancelaryjnej. A contrario
nie jest to czynność procesowa, od której pobiera się opłatę stałą, stosunkową albo
podstawową. Z kolei inne czynności procesowe stron mające wpływ na przebieg
postępowania i merytoryczne rozpoznanie sprawy, skutkujące koniecznością
wydania orzeczeń sądu podlegających zaskarżeniu, nie podlegają, co do zasady,
opłacie kancelaryjnej. Okoliczności brane przez ustawodawcę pod uwagę przy
zwalnianiu strony z obowiązku uiszczenia i tak niskiej opłaty kancelaryjnej od
wniosku o doręczenie uzasadnienia orzeczenia, powinny być także uwzględniane
przy rozważaniu właściwej podstawy prawnej dla obliczenia opłaty należnej od
zażalenia na postanowienie odrzucające pismo obejmujące tę czynność procesową
strony. Również zażalenie na to postanowienie nie powinno podlegać wysokiej
opłacie, a taką jest zazwyczaj opłata zależna od wartości przedmiotu sporu albo
zaskarżenia.
Zastosowanie art. 19 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 18 u.k.s.c. prowadziłoby do
tego, że jednakowa co do wysokości opłata byłaby pobierana od zażaleń
kwestionujących odrzucenie wniosku o doręczenie wyroków, jak również innych
zaskarżalnych orzeczeń rozstrzygających kwestie incydentalne, ogłoszonych na
posiedzeniu jawnym, w tym wymienionych w art. 22 u.k.s.c. – niepozostających w
związku z meritum sprawy – od których zażalenie podlega stałej, niewysokiej
opłacie, oderwanej od wartości przedmiotu sporu albo wartości przedmiotu
zaskarżenia. Prowadziłoby to do znacznego i nieuzasadnionego – przy
uwzględnieniu rodzaju i stopnia skomplikowania materii rozstrzyganej w
postanowieniu o odrzuceniu wniosku o doręczenie uzasadnienia – zróżnicowania
wysokości opłat należnych od zażalenia na odrzucenie wniosku o doręczenie
uzasadnienia jednego z tych orzeczeń oraz od zażalenia na jedno z rozstrzygnięć
wymienionych w art. 22 u.k.s.c. Byłoby to sprzeczne z jednym z celów, jakie
zamierzał osiągnąć ustawodawca ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, tj. uzależnieniem wysokości opłaty od doniosłości
i stopnia skomplikowania sprawy (por. Sejm IV kadencji, druk nr 2582).
Przedstawione argumenty uzasadniają wniosek, że podstawą obliczenia
opłaty od zażalenia na postanowienie w przedmiocie odrzucenia wniosku o
sporządzenie uzasadnienia orzeczenia w sprawach majątkowych nie powinna
stanowić opłata obliczona zgodnie z art. 19 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 18 ust. 1 i
art. 13 u.k.s.c. Nie wyłącza to możliwości zastosowania art. 14 ust. 1 u.k.s.c. także
do opłat należnych od zażaleń (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16
października 2008 r., III CZP 88/08, oraz uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 16 marca 2007 r., III CZP 4/07, OSNC 2008, nr 2, poz. 18). Według art. 14
ust. 1 u.k.s.c., opłatę podstawową pobiera się w sprawach, w których przepisy nie
przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. Przepis ten ma więc
zastosowanie także do ustalenia opłaty należnej od zażalenia na postanowienie –
wydane w sprawie majątkowej – odrzucające wniosek o sporządzenie uzasadnienia
orzeczenia sądu.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. podjął
uchwałę, jak na wstępie.