Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA – Małgorzata Manowska

Sędzia SA – Maciej Kowalski (spr.)

Sędzia SO (del.) – Jacek Tyszka

Protokolant: - sekr. sądowy Katarzyna Kędzierska

po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2012 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w W.

przeciwko P. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 5 stycznia 2012 r., sygn. akt XXV C 1187/11

I. zmienia zaskarżony wyrok częściowo, nadając mu następującą treść:

„1. zasądza od P. J. na rzecz (...) w W. kwotę 127.200 (sto dwadzieścia siedem tysięcy dwieście) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 31.08.2005 r. do dnia zapłaty;

2. w pozostałym zakresie oddala powództwo;

3. zasądza od (...) w W. na rzecz P. J. kwotę 2.064,25 zł (dwa tysiące sześćdziesiąt cztery złote i dwadzieścia pięć groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

4. nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Warszawie od (...) w W. kwotę 13.819 (trzynaście tysięcy osiemset dziewiętnaście) zł i od P. J. kwotę 4.606 (cztery tysiące sześćset sześć) zł tytułem nieuiszczonych opłat sądowych.”

II. w pozostałym zakresie oddala apelację;

III. zasądza od (...) w W. na rzecz P. J. kwotę 5.700 (pięć tysięcy siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

UZASADNIENIE

(...) z siedzibą w W. pozwem złożonym przeciwko P. J. wniósł o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym nakazującego pozwanemu zapłacić na jego rzecz kwotę 491.377złotych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 31 sierpnia 2005 r. do dnia zapłaty oraz koszty postępowania według norm przepisanych.

W dniu 3 kwietnia 2008 r. wydany został nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia oraz naruszenie przez powoda zakazu anatocyzmu.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 5 stycznia 2012 r. wydanym w sprawie XXVC 1187/11 zasądził od P. J. na rzecz (...) w W. kwotę 491.376 zł (czterysta dziewięćdziesiąt jeden tysięcy trzysta siedemdziesiąt sześć złotych) z ustawowymi odsetkami płatnymi od kwoty 121.900 zł (sto dwadzieścia jeden tysięcy dziewięćset złotych) od dnia 31 sierpnia 2005 roku do dnia zapłaty; od kwoty 5.300 zł (pięć tysięcy trzysta złotych) od dnia 1 października 2005 roku do dnia zapłaty; od kwoty 359.689 zł (trzysta pięćdziesiąt dziewięć tysięcy sześćset osiemdziesiąt dziewięć złotych) od dnia 26 marca 2008 roku do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie powództwo oddalił.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 22 kwietnia 1993 roku R. N. i P. J. (jako wspólnicy Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowo-Produkcyjnego (...) spółki cywilnej) zawarli umowę pożyczki z Bankiem (...) S.A. w W. działającym w imieniu i na rzecz (...) z siedzibą w W. na okres od 22 kwietnia 1993 roku do 31 marca 1997 roku w kwocie 2 500 000 000,00 starych złotych.

W dniu 19 października 2001 roku (...) i P. J. zawarli ugodę w przedmiocie spłaty bezspornego, wymagalnego i nieprzedawnionego roszczenia z tytułu umowy pożyczki w łącznej kwocie 609 689,09 złotych obejmującej: 250 000 złotych niespłaconego kapitału z umowy pożyczki, 47 924,96 złotych odsetek umownych oraz 311 764,13 złotych odsetek karnych. Pozwany uznał powyższe zadłużenie i zobowiązał się do spłaty kapitału pożyczki tj. kwoty 250 000 złotych w 48 nieoprocentowych ratach. Po spłacie powyższego zadłużenia umorzone miały zostać odsetki bieżące i karne, co do których pozwany uznał swoje zobowiązanie. W przypadku braku spłaty dwóch rat kapitału określonych w § 3 (...) zastrzegł sobie prawo postawienia w stan natychmiastowej wymagalności całą pozostałą do spłaty kwotę zadłużenia łącznie z warunkowo umorzonymi odsetkami.

Pozwany tylko w części zrealizował ugodę. Spłacił około połowy należności głównej. Zwracał się do powoda o umorzenie pozostałej do spłaty kwoty wynikającej z zawartej ugody. Do umorzenia pozostałej do spłaty kwoty nie doszło.

Pismem z dnia 10 sierpnia 2005 r. (...) z siedzibą w W., w związku z niewywiązaniem się pozwanego z zapisów ugody, wezwał go do natychmiastowej spłaty pozostałego zadłużenia w łącznej wysokości 491 376,90 zł.

Sąd nie uznał za wiarygodne twierdzenia pozwanego P. J. jakoby miał podstawy do przyjęcia, że spłata tylko części zadłużenia umożliwiała umorzenie pozostałej jego części, gdyż przeczyły temu warunki ugody podpisanej przez strony.

W ocenie Sądu niezasadny jest zarzut pozwanego dotyczący przedawnienia roszczenia wskazujący na jego związek z działalnością gospodarczą.

(...) jest funduszem celowym, którego środki przeznaczane są na rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych oraz ich zatrudnianie - nie prowadzi on działalności gospodarczej i nie działa w celu osiągnięcia zysku.

Zgodnie z art. 32 obowiązującej w chwili zawarcia umowy pożyczki ustawy z dnia 9 maja 1991 roku o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz. U. 91, nr 46, poz. 201) jednym ze sposobów realizacji tego celu jest m.in. tworzenie infrastruktury rehabilitacyjno - socjalnej. I w takim też celu - na tworzenie nowych placówek zajmujących się rehabilitacją i dystrybucją obuwia ortopedycznego powód pożyczył pozwanemu środki, czyli na realizację swoich ustawowych zadań, a nie w celu osiągnięcia zysku. Zupełnie poboczne znaczenie z punktu widzenia oceny charakteru roszczenia powoda ma charakter działalności prowadzonej przez osobę, której tej pożyczki udzielono.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy uznał, że roszczenia wynikające z ugody dotyczącej spłaty pożyczki co do należności głównej przedawniały się w terminie 10 - letnim, a roszczenie o odsetki jako roszczenie okresowe w terminie 3 - letnim zgodnie z art. 118 k.c. Terminy przedawnienia należy liczyć odrębnie dla każdej raty spłaty należności głównej, a w sytuacji odsetek mamy doczynienia z ich niewymagalnością do czasu spłaty należności głównej (art.120 k.c., art. 123 §1 pkt 2 k.c.). Odsetki zgodnie z ugodą nie są wymagalne przez czas spłaty rat należności głównej, a w sytuacji spłaty należności głównej miały ulec umorzeniu. Ponieważ do spłaty należności głównej nie doszło z pierwszym dniem po terminie wymagalności ostatniej raty tj. 1 października 2005r odsetki w wysokości uznanej ugodą stały się wymagalne.

Stąd w ocenie Sądu Okręgowego podnoszony w sprawie zarzut przedawnienia nie jest zasadny.

Sąd uznał za skuteczny zarzut pozwanego naruszenia zakazu anatocyzmu oddalając żądanie powoda w zakresie żądania odsetek od kwoty 359 689 złotych za okres od dnia 31 sierpnia 2005 roku do 25 marca 2008 roku.

Jednocześnie Sąd oddalił żądanie zasądzenia odsetek od kwoty 5 300 złotych za okres od 31 sierpnia 2005 do 30 września 2005 roku mając na uwadze, że termin płatności ostatniej raty należności głównej wynikający z ugody przypadał w dniu 30 września 2005 roku, tym samym żądanie odsetek za okres przed terminem wymagalności jest nieuzasadnione.

Sąd nie uznał za zasadne uwzględnienie wniosku pozwanego w zakresie rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty. Jest to możliwe tylko "w szczególnie uzasadnionych wypadkach". –Takie wypadki zachodzą, jeżeli ze względu na stan majątkowy, rodzinny, zdrowotny spełnienie świadczenia przez pozwanego niezwłoczne lub jednorazowe spełnienie zasądzonego świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo narażałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody.

Porównując wysokość zasądzonej kwoty i maksymalny termin spłaty miesięczna rata spłaty wynosiłaby ponad 4 000 złotych, tymczasem pozwany nie wykazał, że byłby w stanie uiszczać powyższe raty. Wręcz przeciwnie z jego zeznań wynika, że nie ma możliwości spłacania przezeń rat w jakiejkolwiek wysokości. Niewywiązanie się z warunków ugody którą zawarł również świadczyło przeciwko uwzględnieniu tego wniosku. Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany.

Zarzucił mu:

I. Naruszenie prawa materialnego poprzez:

1. naruszenie przepisu art. 118 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, iż roszczenie z tytułu pożyczki jest niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej i przedawnia się z upływem lat dziesięciu, w sytuacji kiedy roszczenie spełnia wszelkie warunki do uznania go za związane z działalnością gospodarczą i jako takie przedawnia się z upływem lat trzech;

2. naruszenie przepisu art. 118 k.c. w zw. z 120 k.c. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie odsetek ustawowych w sytuacji, kiedy roszczenie o odsetki, jako świadczenie okresowe zgodnie z zasadą akcesoryjności uległo przedawnieniu z upływem lat trzech;

3. naruszenie przepisu art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 9 maja 1991 roku o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz. U. 1991, Nr 41, poz. 201) poprzez jego błędną interpretację i uznanie, iż działalność powoda nie posiadała charakteru gospodarczego, pomimo, iż w ust. 2 w odróżnieniu od ust. 1 jest mowa o przeznaczaniu nadwyżek środków (...) (a nie finansowaniu rehabilitacji zawodowej, leczniczej i społecznej osób niepełnosprawnych), oraz w art. 31 ust. 1 pkt. 6 gdzie jest mowa o dochodach Funduszu z oprocentowania pożyczek;

4. naruszenie przepisu art. 506 § 1 k.c. poprzez błędne uznanie, iż zawarcie ugody na podstawie zawartej uprzednio umowy pożyczki stanowi nowację roszczenia, w sytuacji kiedy ugoda nie spełnienia ku temu wymaganych przesłanek ustawowych;

5. naruszenie przepisu art. 60 k. c. poprzez pominiecie ustnych ustaleń i deklaracji stron odnośnie umorzenia pożyczki.

II. Naruszenie przepisów postępowania w szczególności poprzez:

1. naruszenie przepisu art. 233§1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego;

2. naruszenie przepisu art. 232 k.p.c. poprzez uznanie za niewiarygodne twierdzeń pozwanego w przedmiocie braku istnienia jakichkolwiek ustaleń co do umorzenia spłaty pożyczki, na skutek niezasadnie oddalonych wniosków dowodowych;

3. naruszenie przepisu 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego w przedmiocie zobowiązania powoda do złożenia wniosku pozwanego wraz z dokumentami z 1993 roku dotyczącego udzielenia pożyczki, w sytuacji kiedy przeprowadzenie tego dowodu mogło mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

4. naruszenie przepisu 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego w postaci zeznań świadka J. C. (1), w sytuacji w której był on wieloletnim pełnomocnikiem pozwanego, reprezentował go w kontaktach z powodem, prowadził korespondencję z powodem oraz przeprowadzał z nim większość bezpośrednich ustaleń z w przedmiocie zawarcia i umorzenia pożyczki, w sytuacji kiedy przeprowadzenie tego dowodu mogło mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

5. naruszenie przepisu art. 217§2 i §3 k.p.c. w zw. z art. 328§2 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o przeprowadzenie wyżej wymienionych dowodów i błędne uznanie, iż wszelkie okoliczności sprawy zostały dostatecznie wyjaśnione, a pozwany powołuje ww. dowody jedynie w celu przedłużenia postępowania, w sytuacji kiedy pozwany wniósł ww. wnioski dowodowe w celu zapewnienia obrony swoich praw;

6. naruszenie przepisu art. 320 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i całkowite pominięcie stanu majątkowego i sytuacji życiowej pozwanego, w sytuacji gdy pozwany spełniał wszelkie przesłanki konieczne do ewentualnego zastosowania ww. przepisu - w razie uznania powództwa za uzasadnione - i rozłożenia zasądzonej kwoty na raty.

Jednocześnie, w trybie art. 380 k.p.c. wniósł o rozpoznanie przez Sąd Apelacyjny postanowień Sądu I instancji o oddaleniu wniosków dowodowych z zeznań świadka J. C. (1) na okoliczność ustaleń prowadzonych z powodem w przedmiocie warunków zawarcia umowy pożyczki i ugody, ustaleń z powodem w przedmiocie umorzenia zobowiązania, okoliczności spłaty części zobowiązania wynikającego z ugody oraz wniosku o dopuszczenie dowodu z wniosku pozwanego wraz z dokumentami z 1993 roku dotyczącego udzielenia pożyczki — do których pozwany wnosił o zobowiązanie powoda do ich przedłożenia, a które zostały wydane z naruszeniem art. 227 k.p.c. i art. 217 § 3 i miały istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części, tj. co do pkt 1 poprzez oddalenie powództwa w całości lub w razie nieuwzględnienia żądania apelacji o oddalenie powództwa w całości o zmianę wyroku w części tj. co do punktu 1 poprzez rozłożenie zasądzonej należności na raty w trybie art. 320 k.p.c., co do pkt 3, poprzez orzeczenie o kosztach zgodnie z wynikiem rozpoznania niniejszej apelacji oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, co do pkt 4, poprzez orzeczenie o braku obowiązku zwrotu nieuiszczonych kosztów sądowych przez powoda i zwolnienie go od kosztów w tym zakresie, ewentualnie wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części tj. punktu 1,3,4 i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania co do uchylonej części wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania sądowego w instancji odwoławczej, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest uzasadniona jedynie w części.

Prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, za nieuzasadniony zarzut przedawnienia roszczenia w części dotyczącej należności głównej.

W świetle przepisów obowiązującej w dacie zwierania przez strony umowy ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych (...) miał osobowość prawną i był państwowym funduszem celowym w rozumieniu ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. – Prawo budżetowe (Dz. U. Nr 4 poz. 18 i Nr 34, poz. 150) – art. 30 ust. 2 w/w ustawy. Nie był osobą prawną trudniącą się profesjonalnie lub zawodowo działalnością gospodarczą. Zawierając umowę pożyczki w dniu 22 kwietnia1993 r. realizował swe ustawowe uprawnienia określone w art. 32 ust. 1 pkt 5 powyższej ustawy w formach określonych w art. 32 ust. 1 pkt 6 i 32 ust. 2 pkt 1. Udzielenie pożyczki na tworzenie infrastruktury rehabilitacyjno – socjalnej nie stanowi prowadzenia działalności gospodarczej. Prawidłowo zatem Sąd Okręgowy ustalił, że roszczenia wynikające z ugody dotyczącej spłaty umowy pożyczki przedawniały się w terminie 10 – letnim.

Ugoda zawarta w dniu 19 października 2001 r. wywarła skutki w zakresie przedawnienia poprzez przerwanie jego biegu. Od jej zawarcia do dnia wniesienia pozwu (26 marca 2008 r.) nie upłynęło 10 lat a zatem roszczenie główne nie przedawniło się. Niewywiązanie się przez pozwanego z ugody z 19 października 2001 r. skutkowało postawieniem pozostałej do zapłaty kwoty w stan natychmiastowej wymagalności (§ 6 ugody z 19 października 2001 r.). Raty z § 3 pkt 1 ugody po 3.100 zł zostały zapłacone (zestawienie dokonanych wpłat k. 18). Kwotę z tego tytułu należało zasądzić wraz z odsetkami od 31 sierpnia 2005 r. Przed tą datą pozwany był bowiem wzywany do zapłaty.

Brak było podstaw do rozłożenia płatności powyższej kwoty na raty. Sama tylko trudna sytuacja majątkowa pozwanego nie stanowi szczególnie uzasadnionego przypadku w rozumieniu art. 320 k.c.

W pozostałym zakresie w części dotyczącej dochodzonych odsetek wyliczonych przez powoda do marca 2005 r. podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia okazał się uzasadniony.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów z dnia 26 stycznia 2005 r. sygn. akt III CZP 42/04 roszczenia o odsetki za opóźnienie ulegają przedawnieniu w ustanowionym w art. 118 k.c. dla roszczeń o świadczenia okresowe trzyletnim terminie, zarówno wtedy, gdy są lub nie są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Wymieniony termin jako ogólny może być uchylony przez przepis szczególny przewidujący termin dłuższy lub krótszy. W konsekwencji, termin przedawnienia roszczeń o zaliczane do świadczeń okresowych odsetki za opóźnienie, wynoszący w zasadzie trzy lata, jest terminem odrębnym od terminu przedawnienia roszczenia głównego, wynoszącego w zasadzie dziesięć lat, gdy roszczenie główne nie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, lub trzy lata, gdy roszczenie główne jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Roszczenia o odsetki za opóźnienie przedawniają się odrębnie od roszczenia głównego, z tym jednak zastrzeżeniem, iż z reguły nie później niż z upływem terminu przedawnienia roszczenia głównego.

Odsetki umowne w kwocie 47 924,96 zł oraz karne w kwocie 311 764,13 zł (§ 1 pkt 2 i 3 ugody) przedawniły się zatem wobec upływu trzyletniego terminu przedawnienia.

Podobnie przedawniły się odsetki od nieterminowych spłat rat kapitału. Ostatnia wpłata miała bowiem miejsce 8 marca 2005 r. a zatem ponad 3 lata przed wytoczeniem powództwa w niniejszej sprawie.

Z powyższych względów dla rozstrzygnięcia zbędne było ustalenie czy zawarta przez strony ugoda stanowiła nowację roszczenia z art. 506 § 1 k.c.

Sąd Okręgowy prawidłowo oddalił wnioski dowodowe pozwanego. Wnioskowane przez powoda zobowiązanie powoda „do złożenia wniosku pozwanego o udzielenie pożyczki w roku 1993, wraz z wszelkimi załączonymi do wniosku i w toku jego uzupełnienia dokumentami” było zbędne w sytuacji gdy zawarcie pożyczki nie było przedmiotem sporu. Podobnie nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia przesłuchanie w charakterze świadka J. C. (2) na okoliczność ustaleń „prowadzonych ze stroną powodową odnośnie umowy pożyczki oraz ugody z 2001 r., umorzenia zobowiązania wynikającego z zawartej ugody i innych ustaleń poczynionych ze stronami po zawarciu ugody, spłaty części zobowiązania objętego ugodą”.

Ustalenia co do umorzenia zobowiązania wynikają z treści zawartej przez strony ugody. Sam powód nie wskazał żadnych konkretnych okoliczności w jakich miałoby dojść do umorzenia jego należności przez osoby uprawnione do działania za powodowy (...). Powyższe oraz ogólnikowy sposób sformułowania tez dowodowych przemawia za uznaniem, że dowody powyższe wnioskowane były jedynie dla zwłoki.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny działając na zasadzie art. 385 i 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach orzeczono po myśli art. 100 k.p.c. Powód wygrał sprawę w 25 %. Poniósł w I instancji koszty w kwocie 13 343 zł (7 200 zł + 6 143 zł) a powinien ponieść koszty w kwocie 15 407,25 zł (75 % x 20 543 zł) Natomiast w II instancji powód poniósł koszty w kwocie 5.400 zł a powinien 11 100 zł (5 400 + 5 400 + 4 000=14 800 x 75 %). Stąd należało zasądzić od powoda na rzecz pozwanego kwoty 2.064,25 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za I instancję oraz kwotę 5.700 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

O nieuiszczonych kosztach procesu orzeczono po myśli art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

af