Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 1 WRZEŚNIA 2010 R.
III KK 86/10
Artykuł 139 § 1 k.p.k. znajduje zastosowanie także wówczas, gdy
brak możliwości doręczenia pisma stronie wynika z faktu ukrywania się
przed wymiarem sprawiedliwości, nawet gdy w czasie tego ukrywania do-
szło do pozbawienia jej wolności.
Przewodniczący: sędzia SN R. Malarski.
Sędziowie SN: M. Buliński, P. Hofmański (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: M. Wilkosz-Śliwa.
Sąd Najwyższy w sprawie Pawła S., w przedmiocie zarządzenia wy-
konania zawieszonej kary, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w
dniu 1 września 2010 r. kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywa-
telskich od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 7 listopada 2003
r.,
o d d a l i ł kasację.
U Z A S A D N I E N I E
Rzecznik Praw Obywatelskich, na podstawie art. 521 k.p.k., zaskarżył
na korzyść skazanego Pawła S. postanowienie Sądu Okręgowego w W. z
dnia 7 listopada 2003 r. W kasacji podniesiono zarzut rażącego i mającego
istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenia przepisów prawa proceso-
2
wego, a mianowicie art. 22 § 1 k.k.w. w zw. z art. 178 § 2 k.k.w. i art. 4 § 2
k.k.w., polegającego na zarządzeniu wykonania warunkowo zawieszonej
kary pozbawienia wolności bez wysłuchania skazanego, który o terminie
posiedzenia nie został prawidłowo powiadomiony, co w konsekwencji sta-
nowiło naruszenie przynależnego mu prawa do obrony. Opierając się na
tym zarzucie, Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie zaskarżo-
nego postanowienia i umorzenie postępowania w przedmiocie zarządzenia
wykonania kary pozbawienia wolności w oparciu o art. 15 § 1 k.k.w. wobec
zatarcia skazania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja nie jest zasadna i jako taka podlega oddaleniu.
Ustosunkowując się do zarzutu obrazy art. 178 § 2 k.k.w. należy za-
uważyć, że umknęło uwadze autora kasacji to, iż w przedmiotowej sprawie
podstawą zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności był art. 75 §
1 k.k. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 178 § 2 k.k.w., w brzmieniu obowią-
zującym od dnia 1 września 2003 r., a więc także w chwili orzekania przez
Sąd Okręgowy w W., wysłuchanie skazanego przed wydaniem postano-
wienia o zarządzeniu wykonania zawieszonej kary, nie było obligatoryjne.
W związku z powyższym, nie można podzielić twierdzenia autora kasacji, iż
w sprawie doszło do rażącego naruszenia art. 178 § 2 k.k.w.
Nie ulega jednak wątpliwości, że czym innym jest ciążący na sądzie
obowiązek wysłuchania skazanego przed wydaniem postanowienia w
przedmiocie zarządzenia wykonania zawieszonej kary, czym innym zaś
przysługujące skazanemu prawo do uczestniczenia w posiedzeniu sądu.
Kwestię tę reguluje art. 22 § 1 k.k.w., z którego wynika, że o terminie po-
siedzenia sądu zawiadamia się między innymi skazanego. W konsekwen-
cji, stosując odpowiednio art. 117 § 2 k.p.k., w zw. z art. 1 § 2 k.k.w., w po-
stępowaniu wykonawczym nie przeprowadza się posiedzenia sądu, jeżeli
skazany nie został powiadomiony prawidłowo o jego terminie. W ocenie
3
Sądu Najwyższego okoliczność, że uprawnieniu skazanego do uczestnic-
twa w posiedzeniu sądu nie towarzyszył ciążący na sądzie obowiązek wy-
słuchania skazanego, nie może mieć znaczenia dla oceny, czy doszło do
naruszenia prawa procesowego na skutek nieprawidłowego zawiadomienia
go o terminie posiedzenia. Jest bowiem oczywiste, że uniemożliwienie
stronie udziału w posiedzeniu sądu oznacza także pozbawienie jej możli-
wości zgłaszania wniosków na posiedzeniu i zabierania głosu we wszyst-
kich kwestiach podlegających rozstrzygnięciu na tym posiedzeniu. W rea-
liach rozpoznawanej sprawy kwestia ta jawi się jako niebudząca wątpliwo-
ści, w szczególności gdy zważy się, że przyjęcie takiej lub innej podstawy
zarządzenia wykonania zawieszonej kary pozbawienia wolności może być
tu rzeczą dyskusyjną, ze względu na sformułowany w art. 75 § 1 k.k. wy-
móg podobieństwa przestępstw.
Problem skuteczności zawiadomienia skazanego o terminie posie-
dzenia wyznaczonego na dzień 7 listopada 2003 r. w Sądzie Okręgowym w
W. rysuje się jednak w rozpoznawanej sprawie jako sporny. Jak utrzymuje
autor kasacji, skazany Paweł S. został w dniu 9 października 2003 r. za-
trzymany przez służby celne w Hamburgu, a zatem nie mógł odebrać adre-
sowanych do niego pism. Zdaniem Rzecznika, bez znaczenia pozostaje tu
zarówno to, że fakt zatrzymania skazanego nie był w dniu orzekania znany
Sądowi Okręgowemu w W., jak też to, że do zatrzymania skazanego do-
szło poza granicami kraju.
Należy jednak zauważyć, że pozbawienie wolności skazanego Pawła
S. trwało jedynie do dnia 21 października 2003 r., a więc odzyskał on wol-
ność przed powtórnym awizowaniem zawiadomienia o terminie posiedze-
nia Sądu Rejonowego w W., na którym zapadło zaskarżone kasacją posta-
nowienie. Wynika to w sposób niebudzący wątpliwości z pisma Biura Mię-
dzynarodowej Współpracy Policji Komendy Głównej w Warszawie z dnia
13 lutego 2004 r. adresowanego do naczelnika Wydziału Kryminalnego
4
Komendy Wojewódzkiej Policji w B. oraz z pisma Oficera Łącznikowego
Federalnego Urzędu Kryminalnego przy Konsulacie Republiki Federalnej
Niemiec w G. z dnia 18 sierpnia 2010 r. Ustosunkowując się do owych
pism na rozprawie kasacyjnej, przedstawiciel Rzecznika Praw Obywatel-
skich wywodził, że doręczenie zawiadomienia o czynności procesowej mu-
si być uznane za nieprawidłowe, gdy choćby częściowo okres izolacji wię-
ziennej uprawnionego pokrywa się z okresem doręczenia.
Rozważenie tej kwestii wymaga uwzględnienia wniosków wypływają-
cych z treści przepisu art. 139 § 1 k.p.k. (w zw. z art. 1 § 2 k.k.w.), który
umożliwia uznanie doręczenia za skuteczne, jeżeli strona, nie podając no-
wego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wska-
zanym przez siebie adresem. Według stałej linii orzecznictwa Sądu Naj-
wyższego, przepis ten dotyczy jedynie sytuacji, gdy do zmiany miejsca po-
bytu strony doszło z jej własnej woli, nie zaś wtedy, gdy nastąpiło to w wy-
niku pozbawienia jej wolności (por. na przykład wyroki z dnia: 27 paździer-
nika 2006 r., IV KK 25/06, R-OSNKW 2006, poz. 2062; 4 stycznia 2007 r.,
III KK 368/06, R-OSNKW 2007, poz. 3; 18 kwietnia 2007 r., III KK 289/06,
R-OSNKW 2007, poz. 844; 30 sierpnia 2007 r., IV KK 291/07, R-OSNKW
2007, poz. 1907 i 23 kwietnia 2008 r., V KK 399/07, R-OSNKW 2008, poz.
933 oraz postanowienie z dnia 30 września 2009 r., I KZP 16/09, OSNKW
2009, z. 11, poz. 94). Uwzględniając ten kierunek wykładni należałoby
dojść do wniosku, że doręczenie powinno być uznane za nieskuteczne, je-
żeli na skutek pozbawienia osoby uprawnionej wolności doszło do unie-
możliwienia jej odebrania zawiadomienia o terminie czynności procesowej.
To, czy skutek taki wywołało pozbawienia osoby uprawnionej wolności
przez część tylko okresu doręczenia musi być zaś oceniane ad casum, z
uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy.
W realiach sprawy rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy, decydujące
znaczenie ma jednak inna okoliczność niż fakt pozbawienia wolności ska-
5
zanego Pawła S. przez niemieckie służby celne. Otóż Paweł S. co najmniej
od wiosny 2003 r. ukrywał się przez polskimi organami wymiaru sprawie-
dliwości, zaś w dniu 2 czerwca 2003 r. Sąd Rejonowy w R. wydał w sto-
sunku do niego list gończy. W tej sytuacji fakt pozbawienia go wolności w
Hamburgu nie może być uznany za decydujący z punktu widzenia oceny
prawidłowości doręczenia mu zawiadomienia o terminie posiedzenia przed
Sądem Okręgowym w W. Nie ulega bowiem wątpliwości, że ukrywając się
przed wymiarem sprawiedliwości, a następnie wyjeżdżając do Niemiec,
skazany naruszył obowiązek wynikający z art. 75 § 1 k.p.k. (w zw. z art. 1 §
2 k.k.w.) i tym samym ograniczył, czy wręcz wyłączył, możliwość korzysta-
nia z uprawnień procesowych zagwarantowanych mu w postępowaniu wy-
konawczym. Stało się to nie w wyniku pozbawienia skazanego wolności,
lecz w wyniku jego własnej decyzji. W tej sytuacji fakt pozbawienia skaza-
nego wolności w wyniku jego zatrzymania w czasie, w którym wysłano na
jego adres zamieszkania zawiadomienia o terminie posiedzenia, nie może
mieć znaczenia dla oceny skuteczności doręczenia. Absurdem byłoby
wszak utrzymywanie, że skazany, który ukrywa się przed wymiarem spra-
wiedliwości, uzyskuje profit na skutek pozbawienia go wolności w czasie, w
którym awizowane są adresowane doń przesyłki. W konsekwencji zasad-
nym jest uznanie, że art. 139 § 1 k.p.k. znajduje zastosowanie także wów-
czas, gdy brak możliwości doręczenia pisma stronie wynika z faktu ukry-
wania się przed wymiarem sprawiedliwości, nawet gdy w czasie tego ukry-
wania doszło do pozbawienia jej wolności.
W świetle ustalonych okoliczności należało uznać, że doręczenie za-
wiadomienia skazanego Pawła S. o terminie posiedzenia przed Sądem
Okręgowym w W. słusznie uznane zostało za skuteczne, nawet jeśli Sąd
ten nie posiadał wiedzy o zatrzymaniu go w Niemczech w czasie, gdy awi-
zowano zawiadomienie o terminie posiedzenia po raz pierwszy. Zarzut ob-
razy art. 22 § 1 k.k.w. uznany został w związku z tym za bezzasadny. W
6
konsekwencji niezasadny jest także podniesiony w kasacji zarzut obrazy
art. 4 § 2 k.k.w.
Biorąc pod uwagę powyższe, orzeczono jak w postanowieniu.