Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 1 WRZEŚNIA 2010 R.
IV KK 73/10
W razie istnienia umowy sprzedaży energii, wprowadzenie, w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, w błąd sprzedawcy przez odbiorcę, po-
przez zakłócenie pracy układu pomiarowo – rozliczeniowego i zaniżenie w
ten sposób ilości dostarczanej energii, powodujące wystawienie faktury na
niższą ilość energii od faktycznie pobranej, jest oszustwem z art. 286 § 1
k.k., a więc nie kradzieżą energii w rozumieniu art. 278 § 5 k.k. w zw. z art.
278 § 1 k.k.
Przewodniczący: sędzia SN W. Kozielewicz.
Sędziowie SN: T. Artymiuk, K. Cesarz (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: L. Nowakowska.
Sąd Najwyższy w sprawie Jacka K. oskarżonego z art. 278 § 5 k.k.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 1 września 2010 r. ka-
sacji, wniesionych przez prokuratora i pełnomocnika oskarżyciela posiłko-
wego od wyroku Sądu Okręgowego w R. z dnia 16 grudnia 2009 r., zmie-
niającego wyrok Sądu Rejonowego w Ł. z dnia 12 marca 2009 r.,
o d d a l i ł obie kasacje (...).
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Rejonowy w Ł. wyrokiem z dnia 12 marca 2009 r. uznał Jacka K.
za winnego czynu zakwalifikowanego z art. 278 § 5 k.k., opisanego w ten
sposób, że oskarżony w dniu 27 października 2006 r. w A. dokonał kra-
2
dzieży energii elektrycznej, poprzez połączenie zacisków „k” i „l” strony
wtórnej przekładników prądowych na wszystkich trzech fazach w celu za-
fałszowania wskazań pobieranej energii elektrycznej na szkodę Zakładu
Energetycznego w R., i na podstawie wymienionego przepisu wymierzył
karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, warunkowo zawieszając jej wyko-
nanie na okres próby 2 lat, orzekł grzywnę w wysokości 60 stawek dzien-
nych po 20 zł za stawkę i obciążył oskarżonego kosztami sądowymi.
Apelację od tego wyroku złożył jedynie obrońca oskarżonego, który
zarzucił obrazę szeregu przepisów postępowania i błędy w ustaleniach fak-
tycznych, w tym bezpodstawne przyjęcie, że „kradzież energii elektrycznej
polega nie tylko na jej faktycznym zaborze, ale także na uniemożliwieniu
dokonania pomiaru oddawanej energii elektrycznej mimo, że przepis art.
278 § 5 k.k. przewiduje tylko zabór energii elektrycznej, a nie jej oddawanie
z pominięciem układu pomiarowego”, po czym wniósł o zmianę wyroku
przez uniewinnienie oskarżonego od przypisanego mu czynu, albo uchyle-
nie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy w R. zmienił za-
skarżony wyrok i uniewinnił Jacka K. „od zarzutu popełnienia przestępstwa
z art. 278 § 5 k.k. objętego aktem oskarżenia”, zaś kosztami procesu ob-
ciążył Skarb Państwa.
Sąd odwoławczy uznał, że działanie oskarżonego „rozpatrywać nale-
ży w kategoriach art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k., co w zaistniałej
sytuacji procesowej wobec niemożności ingerencji w treść zaskarżonego
rozstrzygnięcia na niekorzyść oskarżonego nie jest już jednak możliwe”.
Kasacje od tego wyroku złożyli: prokurator i pełnomocnik oskarżycie-
la posiłkowego – PGE Obrót S.A., zarzucając w nich obrazę prawa mate-
rialnego w postaci art. 278 § 5 k.k., przez niezasadne przyjęcie, że zacho-
wanie oskarżonego nie wypełniło znamion tego przepisu. Skarżący wnosili
3
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgo-
wemu w R. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skargi kasacyjne nie mogą być uwzględnione. Obie jako wiodący ar-
gument powołują pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu wy-
roku z dnia 26 lutego 2004 r. (IV KK 302/03, OSPriPr, z. 7-8, poz. 2), że
„przestępstwo kradzieży energii (elektrycznej, gazowej, cieplnej, wodnej,
atomowej) uregulowane w art. 278 § 5 k.k. polega na bezprawnym uzyska-
niu dostępu do źródła energii i korzystaniu z tej energii z pominięciem
przyjmowanego w stosunkach danego rodzaju sposobu uzyskiwania lub
korzystania z określonego rodzaju energii. Kradzież energii może przybie-
rać różne formy czynności wykonawczej. Może ona polegać na podłącze-
niu do systemu dostarczającego dany rodzaj energii z pominięciem urzą-
dzenia mierzącego ilość wykorzystanej energii oraz określającego wyso-
kość opłaty za korzystanie. Przejawem kradzieży energii będzie uszkodze-
nie urządzenia rejestrującego ilość pobranej energii, które następuje po le-
galnym przyłączeniu się sprawcy do systemu dostarczającego dany rodzaj
energii, a także dokonywanie zmian zapisu w urządzeniach rejestrujących
ilość pobranej energii w taki sposób, iż nie zawiera informacji o faktycznie
wykorzystanej przez sprawcę ilości energii (tzw. cofanie licznika). Do zna-
mion występku określonego w art. 278 § 5 k.k. należy skutek w postaci
przejęcia w posiadanie lub zużytkowania odpowiedniego rodzaju energii
bez względu na wielkość (wartość szkody).”
Stanowisko to, bliżej nieumotywowane, zostało zaprezentowane tylko
przy sposobności rozstrzygania problemu, czy niemożność wyliczenia wy-
sokości szkody (wartości pobranej energii) musi prowadzić do ekskulpacji
oskarżonego. W tej kwestii Sąd Najwyższy wypowiedział się w ostatnim
zdaniu przytoczonej wyżej tezy, podtrzymując zapatrywanie zawarte w
uzasadnieniu uchwały z dnia 13 grudnia 2000 r., I KZP 43/00, OSNKW
4
2001, z. 1-2, poz. 4. W uchwale tej wyrażony został kluczowy dla rozumie-
nia art. 278 § 5 k.k. i rozstrzygnięcia kasacji pogląd, że zawarte w nim
sformułowanie „Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio”, oznacza za-
stosowanie do wypadku kradzieży energii wyłącznie znamion przestępstwa
kradzieży i przewidzianych za to przestępstwo sankcji. W konsekwencji,
art. 278 § 5 k.k. należy odczytywać następująco: Kto zabiera w celu przy-
właszczenia energię, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy
do 5 lat.
Do wyodrębnienia kradzieży energii w oddzielnym przepisie doszło
tylko dlatego, że nie obejmuje jej nazwa „cudza rzecz ruchoma” (s. 206
uzasadnienia rządowego projektu Kodeksu karnego uchwalonego w 1997
r.).
Ustawodawca nie nadał więc pojęciu „kradzież” (tu – energii) innego
znaczenia, aniżeli wynika z określenia „zabiera w celu przywłaszczenia”.
Są to wyrażenia równoznaczne, o czym świadczy również treść zespołu
znamion kolejnych typów czynów (art. 279 § 1 k.k., 280 § 1 k.k.). W szcze-
gólności, ustawodawca zamiast słowa „kradzież” nie użył zwrotu „nielegal-
ne pobieranie energii”, funkcjonujące wówczas w systemie prawnym. W
myśl definicji legalnej zawartej w art. 3 pkt 18 ustawy z dnia 10 kwietnia
1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.),
nielegalne pobieranie paliw lub energii, to pobieranie ich bez zawarcia
umowy, z całkowitym albo częściowym pominięciem układu pomiarowo –
rozliczeniowego lub przez ingerencję w ten układ, mającą wpływ na zafał-
szowanie pomiarów dokonywanych przez układ pomiarowo – rozliczenio-
wy.
Sądy muszą zatem interpretować frazę „kto zabiera w celu przy-
właszczenia (kradnie) energię, podlega karze...”, a nie „kto nielegalnie po-
biera energię, podlega karze...”.
5
Wykładnia tego pierwszego zwrotu jest utrwalona w doktrynie i
orzecznictwie i nie budzi żadnych wątpliwości. Zabór polega na wyjęciu
przez sprawcę cudzego mienia spod władztwa jego posiadacza i odbywa
się zawsze wbrew jego woli. Kradzież (zabór w celu przywłaszczenia)
energii sprowadzać się będzie do jej poboru bez uprzedniego zawarcia
umowy z posiadaczem energii np. przez włączenie się do sieci energetycz-
nej przy pomocy odpowiedniego przewodu, ale niezwiązane z przełama-
niem przeszkody strzegącej dostępu do źródła energii. Nie jest więc zwykłą
kradzieżą energii, ale kradzieżą z włamaniem w rozumieniu art. 279 § 1
k.k. usunięcie plomb lub innych zabezpieczeń uniemożliwiających podłą-
czenie się do sieci energetycznej bez naruszenia ich. Inaczej natomiast na-
leży oceniać zachowanie sprawcy pobierającego energię niezgodnie z
umową zawartą z dostawcą, które nie polega na pominięciu układu pomia-
rowo – rozliczeniowego (przez zwykłe podłączenie się do sieci energetycz-
nej albo po włamaniu się do niej poza tym układem), lecz urzeczywistnia
się w ingerencji w ten układ, mającej wpływ na sfałszowanie pomiarów do-
konywanych przez układ pomiarowo – rozliczeniowy (druga część definicji
nielegalnego pobierania energii z art. 3 pkt 18 prawa energetycznego).
Inaczej mówiąc, nie będzie kradzieżą z art. 278 § 5 k.k. pobór energii po
uszkodzeniu urządzenia rejestrującego ilość pobieranej energii, a także
dokonywanie zmiany zapisu w tym urządzeniu, czyli po zabiegach prowa-
dzących do tego, że urządzenie to nie zawiera informacji o ilości faktycznie
wykorzystywanej energii przez sprawcę, bo zaniżyło jej zużycie. Ten sam
efekt zostanie osiągnięty przez zakłócenie pracy urządzenia (spowolnienie
zapisu ilości dostarczanej energii). Takim zachowaniem sprawca wprowa-
dza w błąd dostawcę energii (za pośrednictwem pracowników dokonują-
cych odczytu jej zużycia z liczników) co do ilości pobranej energii. W efek-
cie, sprzedawca energii wystawia fakturę na mniejszą ilość energii od do-
starczonej, w czym urzeczywistnia się doprowadzenie go do niekorzystne-
6
go rozporządzenia swym mieniem. Dostawca ponosi więc rzeczywistą
szkodę (damnum emergens), będącą różnicą między wartością dostarcza-
nej energii a wartością wykazaną przez zmanipulowane urządzenie kon-
trolno – pomiarowe (licznik). Niekorzystne rozporządzenie mieniem polega
tu na zaniechaniu żądania zapłaty odpowiadającej rzeczywistemu zużyciu
energii, w rezultacie wprowadzenia dostawcy w błąd przez jej odbiorcę. Je-
żeli działa on w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, to opisanym wyżej
zachowaniem wypełnia dyspozycję art. 286 § 1 k.k.
Dotychczas w piśmiennictwie na ogół również nie wyróżniano tych
zachowań, uznając, że wszystkie wskazane ich postacie realizują znamio-
na art. 278 § 5 k.k. [zob. M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas (w:) A. Zoll
(red.): Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. III, s. 73 – 74, War-
szawa 2008; A. Marek: Kodeks Karny. Komentarz, s. 590 – 591, Warszawa
2010; B. Michalski (w): A. Wąsek, R. Zawłocki (red.): Kodeks karny. Część
szczególna. Komentarz, t. II, s. 931 – 932, Warszawa 2010; E. Pływaczew-
ski (w:) M. Filar (red.): Kodeks karny. Komentarz, s. 1169, Warszawa
2010].
Nie sposób jednak pominąć, że działanie polegające m.in. na mani-
pulowaniu urządzeniami kontrolnymi, takimi jak zegary mierzące ilość zuży-
tej energii, oceniane jest jako wprowadzanie w błąd w rozumieniu art. 286
§ 1 k.k., a więc – realizacja jednego ze znamion oszustwa (M. Dąbrowska-
Kardas, P. Kardas, op. cit., s. 266).
Wracając na grunt niniejszej sprawy, oskarżonego i pokrzywdzonego
łączyła umowa sprzedaży energii elektrycznej z dnia 6 listopada 2002 r., w
myśl której sprzedawca zobowiązał się dostarczać energię elektryczną
(bez ograniczeń – przyp. SN), zaś odbiorca – tę energię odebrać. Rozli-
czenie za sprzedaną energię następowało na podstawie odczytów wska-
zań liczników. Nie zostały określone żadne limity dostaw energii. Była ona
dostarczana z woli zakładu energetycznego. Tak więc zgodą pokrzywdzo-
7
nego objęte było spożytkowanie całej (każdej) ilości dostarczanej energii.
Oskarżony zatem nie wyjmował jej spod władztwa pokrzywdzonego, ani
wbrew jego woli, jak wskazywałoby na to stwierdzenie w opisie czynu, że
„dokonał kradzieży energii elektrycznej”, i jego kwalifikacja prawna z art.
278 § 5 k.k. Określenie sposobu tej kradzieży w opisie czynu – „poprzez
połączenie zacisków „k” i „l” strony wtórnej przekładników prądowych na
wszystkich trzech fazach”, w rzeczywistości określa sposób wprowadzenia
w błąd pokrzywdzonego, a więc jest opisem tego znamienia czasowniko-
wego z art. 286 § 1 k.k. Natomiast określenie „w celu zafałszowania wska-
zań pobieranej energii elektrycznej na szkodę” zakładu energetycznego,
znamionuje działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej z tego przepi-
su. Zważywszy na to, że w opisie czynu dokonano charakterystyki „kra-
dzieży” przez znamiona właściwe dla oszustwa (opisano kradzież niektó-
rymi znamionami oszustwa), już z tego względu Sąd Rejonowy powinien
rozważyć, czy oskarżony w istocie nie dopuścił się przestępstwa z art. 286
§ 1 k.k. Zaniechanie tego, przy apelacji tylko na korzyść oskarżonego,
uniemożliwiło wydanie przez Sąd odwoławczy innego rozstrzygnięcia niż
zaskarżone kasacjami. O tym, jaki czyn został sprawcy przypisany, decy-
duje opis tego czynu. Opis czynu przypisanego oskarżonemu, jak powie-
dziano, odpowiadał oszustwu (a nie – kradzieży), a przy tym nie zawierał
wszystkich konstytutywnych znamion tego przestępstwa. Brak bowiem było
stwierdzenia o doprowadzeniu pokrzywdzonego do niekorzystnego rozpo-
rządzania mieniem (choćby przez przywołanie tego ustawowego znamie-
nia). Nawet więc, gdyby opis przypisanego czynu zawierał komplet zna-
mion z art. 286 § 1 k.k., to Sąd odwoławczy przy braku apelacji na nieko-
rzyść, nie mógłby poprawić błędnej kwalifikacji prawnej czynu na postawie
art. 455 k.p.k.
Słusznie Sąd Okręgowy upatrywał w zachowaniu oskarżonego prze-
stępstwa z art. 286 § 1 k.k. W razie istnienia umowy sprzedaży energii,
8
wprowadzenie, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, w błąd sprzedawcy
przez odbiorcę, poprzez zakłócenie pracy układu pomiarowo – rozliczenio-
wego i zaniżenie w ten sposób ilości dostarczanej energii, powodujące wy-
stawienie faktury na niższą ilość energii od faktycznie pobranej, jest oszu-
stwem z art. 286 § 1 k.k., a więc nie kradzieżą energii w rozumieniu art.
278 § 5 k.k. w zw. z art. 278 § 1 k.k.
Sąd odwoławczy dokonując takiej oceny miał wsparcie we wcześniej-
szym orzeczeniu tego Sądu (wyrok Sądu Okręgowego z dnia 19 sierpnia
2009 r., II Ka 350/09 – niepubl.), uzyskał je w piśmiennictwie (T. Sroka:
Kradzież energii czy oszustwo energetyczne? Kilka uwag o prawnokarnej
odpowiedzialności za niezgodne z prawem użytkowanie energii – CzPKiNP
2010, z. 1, s. 87 – 110), a przede wszystkim w porównawczej wykładni
znamion przestępstw z art. 278 § 5 k.k. w zw. z § 1 tego przepisu i art. 286
§ 1 k.k.
Wykluczone było postąpienie analogicznie, jak sugerowane w spra-
wie V KK 297/09 (wyrok SN z dnia 2 grudnia 2009 r., R-OSNKW 2009, poz.
2485), w której Sąd odwoławczy nie dostrzegł, że opis czynu, zakwalifiko-
wanego z art. 226 § 1 k.k., wprawdzie nie zawiera wszystkich jego zna-
mion, ale odpowiada kompletowi znamion z art. 216 § 1 k.k., a mimo to
uniewinnił oskarżonego. Natomiast w niniejszej sprawie oskarżony, po
pierwsze, w świetle opisu przypisanego czynu nie dopuścił się kradzieży
energii, a po drugie i ważniejsze, zachowanie oskarżonego w rzeczywisto-
ści nie realizowało znamion tej kradzieży, ale faktycznie odpowiadało zna-
mionom przestępstwa oszustwa, których część zawarto w opisie czynu.
Przy braku apelacji na niekorzyść, naruszeniem zakazu reformationis
in peius, określonego w art. 434 § 1 k.p.k., byłoby uzupełnianie opisu czynu
o brakujące znamiona i prawidłowe kwalifikowanie tego czynu z art. 286 §
1 k.k.
9
Podsumowując, skoro oskarżony nie dopuścił się kradzieży z art. 278
§ 5 k.k., bo ani zachowanie, ani jego opis nie odpowiadały temu przestęp-
stwu, zaś dyspozycje art. 434 § 1 k.p.k. i 455 k.p.k. uniemożliwiały przypi-
sanie oskarżonemu przestępstwa z art. 286 § 1 k.k., to rozstrzygnięcie Są-
du odwoławczego nie mogło być odmienne, a kasacje zostać uwzględnio-
ne.