Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 69/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 września 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
Protokolant Anna Matura
w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości Multi Media Spółki z o.o.
przeciwko Energetyka Ursus Spółce z o.o.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 września 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 lipca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej na rzecz
powoda kwotę 5 400 zł (pięć tysięcy czterysta) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił częściowo wyrok Sądu
Okręgowego w ten sposób, że uznał za bezskuteczną wobec masy upadłości
„Multi-Media” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, czynność prawną
dokonaną w dniu 14 grudnia 2004 r., polegającą na przeniesieniu przedsiębiorstwa
upadłej, w rozumieniu art. 551
k.c., na rzecz pozwanego w zamian za objęcie
udziałów w „Energetyka-Ursus” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
Rozstrzygnięcie to oparte zostało na następujących ustaleniach i wnioskach:
W dniu 14 grudnia 2004 r. „Multi – Media” Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością przeniosła na rzecz „Energetyka- Ursus” Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością własność przedsiębiorstwa Spółki „Multi-Media” o wartości
1735200 zł w zamian za objęcie 1000 udziałów w Spółce „Energetyka-Ursus” o
łącznej wartości 100000 zł. Czynność tę poprzedziła uchwała Spółki „Energetyka-
Ursus” podjęta w dniu 14 grudnia 2004 r. o podwyższeniu kapitału zakładowego i
zmianie umowy Spółki. Nadwyżka pomiędzy wartością nominalną udziałów a
wartością aportu przeznaczona została na kapitał zapasowy. W dniu 6 czerwca
2005 r. złożony został wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki „Multi-Media”, który
Sąd Rejonowy uwzględnił, ogłaszając w postanowieniu z dnia 10 listopada 2005 r.
likwidacyjną upadłość tej Spółki.
Sąd Okręgowy uznał, że powód nie wykazał istnienia rażącej dysproporcji
pomiędzy świadczeniem Spółki obejmującej udziały a ich wartością,
skoro niezasadnie wliczono do wartości przedsiębiorstwa uzyskane koncesje, a na
wartość udziałów wpływają również prawa korporacyjne wspólnika
(udziału w zgromadzeniach, prawa głosu, możliwość uzyskiwania w przyszłości
dywidend). Apelacja powoda w odniesieniu do tego rozstrzygnięcia oparta została
na błędnej ocenie zebranego materiału dowodowego i stanu faktycznego, która
była przyczyną przyjęcia, że nie doszło do rażącej dysproporcji pomiędzy
świadczeniami stron umowy przeniesienia własności przedsiębiorstwa, do wartości
przedsiębiorstwa wliczone zostały koncesje, jak też że nie doszło do pokrzywdzenia
wierzycieli upadłej Spółki.
3
Sąd Apelacyjny uznał, że dysproporcja pomiędzy świadczeniem upadłej
Spółki a wartością udziałów objętych w pozwanej Spółce jest rażąca, skoro umowa
Spółki nie przewidywała żadnego uprzywilejowania, o jakim mowa w art. 174 § 2
k.s.h., dla wspólnika wnoszącego aport o wartości znacznie przenoszącej wartość
obejmowanych udziałów, a nie rekompensują jej równe dla wszystkich wspólników
prawa korporacyjne. Sumy zgromadzone na rachunku kapitału zapasowego (art.
154 § 3 k.s.h.) służą samofinansowaniu działalności spółki oraz pokryciu straty
bilansowej, nie podlegają zwrotowi na rzecz wspólników, ponieważ umowa Spółki
nie zawiera postanowień umożliwiających dokonywanie wypłat wspólnikom części
wartości aportów. Ocena ekwiwalentności powołanych świadczeń dokonywana jest
przy uwzględnieniu kryteriów stosowanych w odniesieniu do wyzysku, jako
instytucji zbliżonej, uregulowanej w art. 388 k.c. Zgłoszone żądanie wypełnia
dyspozycję art. 127 § 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe
i naprawcze (t.j Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, dalej p.u.n.).
Pozwana oparła skargę kasacyjną na podstawie przewidzianej art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c., zarzucając że zaskarżony wyrok jest konsekwencją błędnej wykładni
art. 154 § 3 k.s.h., polegającej na przyjęciu, że nadwyżka wartości aportu nad
wartością udziałów stanowi dysproporcję o charakterze wyzysku, niezastosowania
art. 260 k.s.h. dla oceny czynności prawnej z dnia 14 grudnia 2004 r., zastosowania
art. 388 k.c. dla tej oceny, a także zastosowania art. 127 ust.1 p.u.n. oraz przyjęcia,
że zostały spełnione przewidziane nim przesłanki. Ponadto powołała się
na naruszenie art. 257 k.s.h. w związku z art. 255 § 1 k.s.h. przez błędną wykładnię
polegającą na uznaniu czynności opisanej w protokole z dnia 14 grudnia 2004 r. za
czynność pozwanej, zamiast za czynność wspólnika tej Spółki, jak też
niezastosowanie art. 249 do 252 k.s.h. do oceny trybu zaskarżenia czynności
wskazanej przez powoda i opisanej aktem notarialnym z 14 grudnia 2004 r.
Niezależnie od tego zarzuciła, że doszło do niewłaściwego zastosowania art. 155
k.c. w związku z art. 552
i art. 751
k.c. i art. 2 k.s.h.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Przepis art. 127 ust. 1 p.u.n. traktuje o ochronie wierzycieli upadłego przez
przyjęcie, że z mocy ustawy są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości
czynności prawne rozporządzające jego majątkiem, jeżeli dokonane zostały przez
niego w ciągu roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości i były
nieodpłatne albo odpłatne, ale wartość świadczenia upadłego w rażącym stopniu
przewyższa wartość otrzymanego przez niego świadczenia lub zastrzeżonego dla
niego lub dla osoby trzeciej. Syndyk masy upadłości, realizując przyznane mu art.
132 ust. 1 p.u.n. uprawnienie, żąda w istocie ustalenia, że rezultat względnej
bezskuteczności odnosi się do skonkretyzowanej, podjętej we wskazanym czasie
czynności, czego następstwem będzie objęcie przedmiotu świadczenia upadłego
masą upadłości. Ponadto obciąża go obowiązek wykazania, że miała miejsce
rażąca niewspółmierność świadczenia upadłego w stosunku do otrzymanej odpłaty.
Powołane uregulowanie nie zawiera definicji dysproporcji określonej jako
”przewyższenie w rażącym stopniu wartości świadczenia” w stosunku do
otrzymanego ani kryteriów, jakie powinny być rozważone dla jej ustalenia.
Należy zatem oceny tej dokonać przy uwzględnieniu przeciętnych cen i stawek
stosownych w obrocie, odnoszonych do okoliczności konkretnej sprawy. Nie ma
przeszkód do wykorzystania mierników przyjmowanych dla wyznaczenia
dysproporcji objętej art. 388 k.c. Nie ma racji skarżąca, utrzymując że pomocnicze
stosowanie kryteriów w odniesieniu do pojęcia określonego w taki sam sposób
w obu przepisach oznacza, że Sąd Apelacyjny uznał, że doszło do wyzysku.
Dozwolone co do zasady, zgodnie z art. 154 § 3 k.s.h., nabycie udziałów za
cenę wyższą od ich wartości nominalnej może być podyktowane różnymi
względami, do których zaliczyć należy zamiar dokapitalizowania spółki z
oczekiwaniem uprzywilejowania udziałów, uzyskiwania w najbliższej przyszłości
dywidendy, czy też podwyższenia rynkowej wartości udziałów, a nawet liczenia,
że w przypadku likwidacji spółki dojdzie do podjęcia przez zgromadzenie uchwały
o zwrocie nadwyżki. Trafnie wskazał Sąd Apelacyjny, że granicą dowolności
przekazywania aportu o znacznej wartości jest rażąca jej niewspółmierność
w stosunku do nominalnej wartości nabywanych udziałów. Takie znaczenie miało
wskazanie jako tej granicy wyzysku. Nie ma podstaw do przyjęcia, że zastosowany
5
został przepis art. 388 k.c. i tym samym doszło do jego naruszenia przez
niewłaściwe zastosowanie.
W dniu 14 grudnia 2004 r. zdziałane zostały dwie czynności prawne objęte
aktami notarialnymi sporządzonymi przez tego samego notariusza. Pierwszą z nich,
zawartą w akcie notarialnym o numerze /…/, była uchwała zgromadzenia
wspólników „Energetyka-Ursus” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o
podwyższeniu kapitału zakładowego, utworzeniu nowych udziałów, z których 1000
o łącznej wartości 100000 zł obejmie Spółka „Ursus-Media” i pokryje je w całości
aportem w postaci jej przedsiębiorstwa o wartości 1735200 zł. Drugą (akt notarialny
nr ….) Spółki „Ursus-Media” i „Energetyka-Ursus” zawarły umowę przeniesienia
własności przedsiębiorstwa Spółki „Ursus-Media” o łącznej wartości 1735200 zł na
rzecz Spółki „Energetyka-Ursus” jako pokrycie obejmowanych w niej 1000 udziałów
o łącznej wartości 100000 zł. Obie te czynności zostały zmienione, przy czym
pierwsza uchwałą podjętą w dniu 17 grudnia 2004 r., opisaną w akcie notarialnym
z dnia 17 grudnia 2004 r. nr 4397/2004, a druga aneksem do umowy przeniesienia
własności przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551
k.c. z dnia 17 grudnia 2004 r.
określonym w akcie notarialnym także z dnia 17 grudnia 2004 r.
Zmiany te dotyczyły postanowień, że przejęte przez Spółkę „Energetyka-Ursus”
przedsiębiorstwo obejmuje również pozwolenia wymienionych podmiotów na
prowadzenie wskazanych rodzajów działalności, co nie wpłynęło na zmianę
wartości przedsiębiorstwa. W treści skarżonego wyroku Sąd Apelacyjny nie
wskazał numeru aktu notarialnego, którym objęta została umowa przeniesienia
przedsiębiorstwa, ale nie budzi wątpliwości, że bezskuteczność dotyczy tej właśnie
umowy. Pozwana nie przeczyła, że przedsiębiorstwo upadłej Spółki stanowi jej
własność, a zatem doszło do nabycia go z pożądanym rezultatem. Wobec tego nie
mogły się ostać zarzuty skarżącej dotyczące naruszenia art. 257 w związku z art.
255 § 1 k.s.h., art. 249 do 252 k.s.h., które dotyczą uchwał spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w przedmiocie zmiany umowy spółki i podwyższenia kapitału
zakładowego oraz zasad zaskarżania uchwał podejmowanych przez zgromadzenie
wspólników, ponieważ przepisy te nie miały zastosowania w rozpoznawanej
sprawie. Kwestionowane orzeczenie nie zostało oparte na przepisach art. 155 k.c.
w związku z art. 551
i art. 75 k.c. odnoszonych do uchwały zgromadzenia
6
wspólników pozwanej o podwyższeniu kapitału zakładowego i wskazaniu podmiotu,
który obejmie nowoutworzone udziały w opisany w niej sposób, bo nie była ona
inną umową zobowiązującą upadłą Spółkę do przeniesienia własności
przedsiębiorstwa. Podstawą nabycia własności przedsiębiorstwa przez pozwaną
była opisana umowa, nie zaś uchwała zgromadzenia jej wspólników.
Za bezprzedmiotową również należało uznać argumentację wiążącą błędną
wykładnię art. 127 ust. 1 p.u.n. z założeniem, że powództwo zmierza do uznania
bezskuteczności uchwały zgromadzenia wspólników pozwanej Spółki.
Nie ma racji skarżąca, że Sąd Apelacyjny nie zastosował do oceny
zaskarżonej czynności prawnej treści art. 260 k.s.h., skoro przyjęte zostało
w motywach orzeczenia, że kapitał zapasowy jest przejawem samofinansowania
i służy pokryciu straty bilansowej. Przewidziana w art. 260 § 1 k.s.h. możliwość
przeznaczenia środków z tego kapitału na pokrycie uchwalonego podwyższenia
kapitału zakładowego mieści się w pojęciu samofinansowania, chociaż nie doszło
wprost do odwołania się do tego przepisu.
Nie zasługiwał na podzielenie zarzut niewłaściwego zastosowania art. 127
ust. 1 p.u.n. Przekazanie składników przedsiębiorstwa o wskazanej wartości,
wielokrotnie przewyższającej nominalną wartość nabywanych udziałów, zasadnie
ocenił Sąd Apelacyjny jako świadczenie w rażącym stopniu przewyższające
otrzymane świadczenie. Taka nieekwiwalentność obu świadczeń nie znajduje
ekonomicznie racjonalnego uzasadnienia, skoro nabywająca udziały Spółka nie
otrzymała udziałów uprzywilejowanych, nie niwelują jej równe dla wszystkich
wspólników prawa korporacyjne (art. 174 k.s.h.), zaś nadwyżka wartości pozostała
w pozwanej Spółce. Dokapitalizowanie połączone z rozwojem Spółki i wzrostem
wartości rynkowej jej udziałów można by uznać za gospodarczo słuszne, gdyby nie
skutki jakie wywołane zostały tą decyzją dla Spółki nabywającej udziały.
Już po upływie niespełna sześciu miesięcy od zawarcia umowy o przekazaniu
przedsiębiorstwa z powodu zaprzestania płacenia przez Spółkę swoich
zobowiązań, doszło do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a następnie
uznania przez Sąd, że wniosek spełnia przesłanki przewidziane art. 11 ust. 1 p.u.n.
i ogłoszenia jej likwidacyjnej upadłości. Niewątpliwie wyzbycie się tak istotnego
składnika majątkowego nie może być ocenione jako pozostające bez wpływu na
7
wypłacalność upadłej Spółki oraz na możliwość zaspokojenia wierzycieli, skoro nie
było połączone z ekwiwalentnym świadczeniem. Nie zostało podważone
twierdzenie powoda, że w zamian za zespół składników majątkowych tworzących
przedsiębiorstwo upadła Spółka otrzymała świadczenie rażąco niskie,
co usprawiedliwiało uznanie, że zostały spełnione przesłanki objęte art. 127 ust. 1
p.u.n.
Z powyższych względów pozbawiona uzasadnionych podstaw skarga
kasacyjna podlegała oddaleniu w oparciu art. 39814
k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego oparte zostało na zasadzie
odpowiedzialności za wynik sporu na tym etapie, na podstawie art. 98 § 1
w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
jz