Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 7 WRZEŚNIA 2010 R.
SNO 35/10
Przewodniczący: sędzia SN Michał Laskowski.
Sędziowie SN: Józef Szewczyk, Dariusz Zawistowski (sprawozdawca).
S ą d N a j w y ż s z y – S ą d D y s c y p l i n a r n y z udziałem Zastępcy
Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Okręgowego oraz protokolanta po rozpoznaniu w
dniu 7 września 2010 r. sprawy sędziego Sądu Rejonowego w związku z odwołaniami
obwinionego i jego dwóch obrońców od wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 1 kwietnia 2010 r., sygn. ASD (...)
1. u t r z y m a ł w m o c y z a s k a r ż o n y w y r o k ;
2. kosztami sądowymi odwoławczego postępowania dyscyplinarnego obciążył
Skarb Państwa.
U z a s a d n i e n i e
Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego przy Sądzie Okręgowym wniósł o
rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej przeciwko sędziemu Sądu Rejonowego, zarzucając
mu, że w dniach 3 i 4 czerwca 2009 r. dopuścił się przewinienia służbowego,
polegającego na tym, że będąc wyznaczonym przez p.o. Przewodniczącej Wydziału
Rodzinnego i Nieletnich W. Z. do rozpoznania sprawy III Nsm 1051/08, dotyczącej
zmiany kontaktów z małoletnimi, odmówił wykonania tego polecenia, w następstwie
czego w dniu 4 czerwca 2009 r. odwołano rozpoznanie przedmiotowej sprawy, a
czynem tym naruszył § 49 ust. 1 w zw. z § 57 pkt 2 i § 60 ust. 1 Rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów
powszechnych (Dz. U. 2007 r. Nr 38, poz. 249 ze zm.).
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2010 r. uznał
sędziego Sądu Rejonowego winnym popełnienia zarzucanego mu przewinienia
służbowego, z tym że przyjął, iż wyczerpuje ono przepis art. 107 § 1 ustawy z dnia 27
lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.)
w zw. z § 61 ust. 1 pkt 1 i 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23
lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz.
249 ze zm.) i za to, na podstawie art. 109 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, wymierzył mu karę dyscyplinarną upomnienia, kosztami postępowania
dyscyplinarnego obciążając Skarb Państwa.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny ustalił, że zgodnie z podziałem czynności
zaopiniowanym przez Kolegium Sądu Okręgowego i ustalonym przez prezesa Sądu
2
Okręgowego, sędzia Sądu Rejonowego w 2009 roku orzekał w III Wydziale
Rodzinnym i Nieletnich w sprawach rodzinnych i nieletnich, sprawował nadzór nad
wykonawstwem zgodnie z rejonizacją, orzekał w sprawach dotyczących leczenia
psychiatrycznego, sprawował czynności kontrolne i nadzorcze nad Ośrodkiem
Kuratorskim Nr 1 w A. oraz wykonywał czynności zlecone dodatkowo przez
przewodniczącego Wydziału lub Prezesa Sądu.
W dniu 8 stycznia 2008 r. w III Wydziale Rodzinnym i Nieletnich Sądu
Rejonowego zawisła sprawa z wniosku Mieczysława S. (sygn. akt III Nsm 1051/08) o
ustalenie sposobu kontaktowania się z małoletnimi dziećmi. Sędzią sprawozdawcą w
tej sprawie została wyznaczona sędzia X. Y.; rozprawy z jej udziałem odbyły się w
dniu 12 września 2008 r. i 18 grudnia 2008 r. W lutym 2009 r. pojawiły się problemy z
obsadą sędziów orzekających w tym Wydziale z uwagi na chorobę sędziego X. Y.,
która miała planowane sprawy na kilka miesięcy naprzód, w tym sprawę III Nsm
1051/08 wyznaczoną przez siebie na dzień 4 czerwca 2009 r. Sędzia przedstawiała
kolejne, krótkotrwałe zwolnienia lekarskie, w związku z czym trudno było
przewidzieć, kiedy nastąpi jej powrót do obowiązków orzeczniczych. W dniu 1 maja
2009 r. obowiązki przewodniczącego Wydziału zaczęła pełnić sędzia W. Z. Sprawy
należące do referatu sędziego X. Y., a już wyznaczone, zostały przydzielone innym
sędziom. W dniu 18 maja 2009 r. Przewodnicząca Wydziału wydała zarządzenie
przydzielające sprawę III Nsm 1051/08 obwinionemu sędziemu, z zachowaniem
terminu rozprawy na 4 czerwca 2009 r. Akta zostały odłożone na półkę sędziego w
sekretariacie. Sędzia Sądu Rejonowego nie zapoznał się z nimi aż do dnia 3 czerwca
2009 r., kiedy zostały mu przedstawione przez protokolantkę. Wówczas sędzia udał się
do gabinetu sędziego W. Z., gdzie rzucił aktami o stół mówiąc, żeby nie wyznaczać
mu spraw na dzień przed wokandą, po czym natychmiast wyszedł. Przewodnicząca
poleciła kierownikowi sekretariatu aby ponownie przedstawić akta sędziemu, jednak
ten oznajmił, że udaje się do lekarza i przedłoży zwolnienie lekarskie do końca
tygodnia oraz odmówił przyjęcia akt. Wówczas Przewodnicząca wydała pisemne
zarządzenie, aby sprawę III Nsm 1051/08 przedłożyć obwinionemu sędziemu celem
rozpoznania jej zgodnie z zarządzeniem z dnia 18 maja 2009 r.; zostały one ponownie
przedstawione obwinionemu.
W dniu 4 czerwca 2009 r. sędzia Sądu Rejonowego przybył do pracy o godz.
10.00, nie wyszedł jednak na salę sądową, co zmusiło Przewodniczącą do zdjęcia
sprawy III Nsm 1051/08 z wokandy.
Tego samego dnia sędzia Sądu Rejonowego przeprowadził w Policyjnej Izbie
Dziecka postępowanie wyjaśniające wobec nieletniego Przemysława K. (sygn. akt III
Npw 395/09).
Ostatecznie sprawa III Nsm 1051/08 została rozpoznana przez sędziego Sądu
Rejonowego na rozprawie w dniu 30 czerwca 2009 r.
3
Oceniając zachowanie obwinionego sędziego Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny podkreślił, że okoliczności sprawy, na skutek których doszło do
przedstawienia obwinionemu zarzutu, były bezsporne. Artykuł 107 p.u.s.p. stanowi
materialną podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego i zawiera generalne
znamiona deliktu dyscyplinarnego, których konkretyzacja następuje w wyroku sądu
dyscyplinarnego i powinna mieć postać jednoznacznego określenia tego deliktu jako
przewinienia służbowego lub uchybienia godności urzędu oraz wskazywać naruszone
przez sędziego normy konkretnego aktu prawnego albo dokładny opis jego
zachowania przynoszącego ujmę pełnionemu urzędowi.
W ocenie Sądu Apelacyjnego odmowa przez obwinionego rozpoznania sprawy
III Nsm 1051/08 stanowiła naruszenie § 61 ust. 1 pkt. 1 i 3 Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów
powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249 ze zm.). W przepisie tym jest mowa o
obowiązkach przewodniczącego posiedzenia w zakresie wydawania zarządzeń w
związku z przygotowaniem posiedzenia i zarządzeń w toku postępowania, a także o
obowiązku dbania o punktualne rozpoczęcie posiedzenia. Obwiniony zobowiązany był
podjąć wszelkie czynności prowadzące do rozpoznania sprawy III Nsm 1051/08 w
wyznaczonym terminie, tj. dnia 4 czerwca 2009 r. Obowiązek ten wynikał z
zarządzenia p.o. Przewodniczącej Wydziału sędziego W. Z., wydanego w dniu 18
maja 2009 r., na mocy którego sprawa III Nsm 1051/08 została przydzielona do
referatu obwinionego sędziego. W związku z tym nie budzi wątpliwości bezprawność
zachowania obwinionego.
Natomiast ustalenie, czy zachowanie obwinionego było zawinione, sprowadzało
się do oceny, czy miał on obiektywną możliwość rozpoznania sprawy III Nsm 1051/08
na rozprawie wyznaczonej na dzień 4 czerwca 2009 r. Mimo, że akta sprawy zostały
przedstawione obwinionemu sędziemu dopiero w dniu 3 czerwca 2009 r. około godz.
13.00., w ocenie Sądu Dyscyplinarnego zapoznanie się z nimi przez doświadczonego
sędziego było możliwe w tak krótkim czasie. Późne poinformowanie obwinionego o
terminie rozprawy nie stało na przeszkodzie rozpoznaniu sprawy III Nsm 1051/08 w
wyznaczonym terminie z uwagi na jej charakter oraz objętość akt, które liczyły 39
kart, z czego 11 stanowiły koperty i formularze potwierdzenia odbioru. Odmowa
wyjścia na salę rozpraw w sytuacji, kiedy obwiniony znajdował się w sądzie,
uzasadniała zaś ocenę, że przewinienia służbowego dokonał z winy umyślnej.
Czyn sędziego Sądu Rejonowego cechowała społeczna szkodliwość w związku z
wywarciem ujemnego wpływu w zakresie wykonywania służby i godności urzędu
sędziego. Spowodował też niedogodności dla uczestników postępowania w sprawie III
Nsm 1051/08.
4
Odwołanie od wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego wnieśli:
obwiniony sędzia Sądu Rejonowego oraz jego obrońcy, T. R. sędzia Sądu
Najwyższego w stanie spoczynku i sędzia D. W.
Obwiniony, zaskarżając w całości pkt I wyroku Sądu Dyscyplinarnego, zarzucił
obrazę art. 107 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych przez przyjęcie, że
przewinieniem może być obrona godności i niezawisłości sędziego, błąd w ustaleniach
faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający wpływ na jego treść, a
polegający na dowolności poczynionych ustaleń, ograniczeniu ustaleń do dwóch spraw
z pominięciem wszystkich spraw w referacie obwinionego oraz złej organizacji pracy,
obrazę art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. polegającą na braku wskazania w uzasadnieniu wyroku
faktów, które Sąd uznał za udowodnione oraz na braku wskazania dowodów, na
których oparł się Sąd podejmując decyzję wyrażoną w sentencji wyroku, przytoczenie
przez Sąd faktów i rozważań niemających związku z rozstrzygnięciem Sądu i przyjętą
kwalifikacją. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie od zarzutu
popełnienia przewinienia dyscyplinarnego.
Obrońca obwinionego zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego w całości i zarzuciła zmianę kwalifikacji prawnej zarzucanego
obwinionemu czynu bez dokonania zmiany opisu zarzucanego czynu, wadliwe
przyjęcie, iż obwiniony dopuścił się przewinienia służbowego z winy umyślnej oraz
błędną ocenę szkodliwości społecznej czynu obwinionego. Wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku i uniewinnienie obwinionego od postawionych mu zarzutów.
Obrońca obwinionego sędzia D. W., zaskarżając w całości pkt I wyroku Sądu
Dyscyplinarnego, zarzucił obrazę art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. w zw. z art. 128 ustawy z dnia
27 lipca 2001 r. ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz.
1070 ze zm.) oraz błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i
mający wpływ na jego treść, a polegający na wyrażeniu nietrafnej oceny, że
zachowanie sędziego stanowiło przewinienie dyscyplinarne. Wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego
wyroku i uniewinnienie obwinionego.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Sąd Dyscyplinarny przyjął, że obwiniony sędzia Sądu Rejonowego odmówił
wykonania polecenia przewodniczącego wydziału, który polecił mu rozpoznanie
sprawy o sygn. III Nsm 1051/08, wyznaczonej na dzień 4 czerwca 2009 r., co
spowodowało konieczność odwołania tego posiedzenia. Brak jest zatem podstaw by
przyjąć, jak podnosi w swoim odwołaniu obwiniony, że przypisano mu przewinienie
dyscyplinarne polegające na rażącej i oczywistej obrazie przepisów prawa. Obwiniony
nie przeczył, że odmówił wykonania wskazanego w przedstawionym mu zarzucie
polecenia. Sąd Dyscyplinarny zasadnie przyjął zatem, że fakt popełnienia zarzucanego
5
mu czynu nie budzi wątpliwości. Dlatego też bezzasadny był zarówno zawarty w
odwołaniu obwinionego zarzut dowolności poczynionych ustaleń, jak też zarzut braku
wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku faktów, które zostały uznane za
udowodnione oraz dowodów stanowiących podstawę do ich ustalenia. Przytoczenie
przez Sąd Dyscyplinarny innych faktów i rozważań, które w ocenie skarżącego nie
miały związku z rozstrzygnięciem i kwalifikacją czynu obwinionego nie mogło zaś
stanowić uchybienia procesowego, które miałoby istotny wpływ na wynik sprawy. Nie
można też przyjąć, że Sąd Dyscyplinarny oceniając możliwość rozpoznania przez
obwinionego sprawy wyznaczonej na dzień 4 czerwca 2009 r. pominął ocenę liczby
spraw znajdujących się w referacie obwinionego i sposób organizacji pracy jedynie z
tego względu, że uwzględnił przede wszystkim czynności, które obwiniony miał
przeprowadzić bezpośrednio w dniu 4 czerwca 2009 r. Wskazał bowiem wyraźnie, że
w jego ocenie zaniechanie przez przewodniczącego wydziału poinformowania
sędziego o wyznaczeniu mu dodatkowego posiedzenia przez bezpośredni komunikat
bądź polecenie niezwłocznego przedstawienia mu akt sprawy przez pracowników
sekretariatu, budzi zastrzeżenia w kontekście prawidłowej organizacji pracy sędziów.
Kwestia ta podlegała zatem jego ocenie.
Sąd Dyscyplinarny uznał, że postępowanie opisane w zarzucie przedstawionym
obwinionemu naruszało § 61 ust. 1 pkt. 1 i 3 Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin Urzędowania Sądów
Powszechnych (Dz. U. z 2007 r. Dz. U. Nr 38, poz. 249 – dalej Regulamin sądowy),
co odpowiadało znamionom deliktu dyscyplinarnego w rozumieniu art. 107 ustawy –
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm. – dalej p.u.s.p.)
i stąd jego działanie było bezprawne. Nieuzasadniony był zatem zarzut obwinionego
dotyczący braku wyjaśnienia w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jego podstawy
prawnej.
Sąd Dyscyplinarny przyjął zasadnie, że bezprawności działania obwinionego nie
uchylały wskazywane przez niego motywy odmowy wykonania polecenia rozpoznania
sprawy o sygn. III Nsm 1051/08, wyznaczonej na dzień 4 czerwca 2009 r. Obwiniony
wskazał, że w swoim postępowaniu kierował się potrzebą obrony godności i
niezawisłości sędziego. Nie negując oceny, że obrona tego rodzaju wartości mogłaby
uzasadniać pogląd, że określone działanie nie stanowiło przewinienia dyscyplinarnego,
nie można jednak podzielić oceny obwinionego i jego obrońcy, że zachowanie
obwinionego stanowiło jedyną możliwą i słuszną formę sprzeciwu wobec nadużycia
władzy „wykonawczej”. Polecenie przez przewodniczącego wydziału, aby sędzia
rozpoznał przydzieloną wcześniej do jego referatu sprawę, w zastępstwie sędziego,
który zachorował i nie mógł podjąć wymaganych czynności, nie może być w żadnym
razie uznane za nadużycie i formę ingerencji władzy wykonawczej w stosunku do
władzy sądowniczej. Artykuł 79 p.u.s.p. stanowi, że sędzia nie może, powołując się na
6
zasadę niezawisłości sędziowskiej, uchylić się od wykonania poleceń w zakresie
czynności administracyjnych, jeżeli z mocy przepisów ustawy należą do obowiązków
sędziowskich, a także poleceń dotyczących sprawności postępowania sądowego; może
jednak domagać się wydania polecenia na piśmie. Tego rodzaju rozwiązanie
usprawiedliwia potrzeba zapewnienia sprawnego funkcjonowania sądów.
Jeżeli zdaniem obwinionego i jego obrońcy sposób organizacji pracy w Wydziale
III Rodzinnym i Nieletnich budził zastrzeżenia, to obwiniony nie godząc się z taką
sytuacją mógł podjąć określone działania, w zgodzie z przepisami, aby zwrócić na to
uwagę przełożonych. Odpowiednią formą takich działań nie była natomiast odmowa
rozpoznania sprawy wyznaczonej wcześniej przez sędziego, który zachorował i
korzystał ze zwolnienia lekarskiego.
Bezzasadny był zarzut obrońcy obwinionego naruszenia art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.
Wcześniejsze zakwalifikowanie postępowania obwinionego jako uchybienia w
zakresie sprawności postępowania i zwrócenie mu na piśmie uwagi na to uchybienie,
na podstawie art. 37 § 4 p.u.s.p. – także w sytuacji – gdy Sąd Dyscyplinarny wydał w
sprawie ASDo (...) uchwałę w tym przedmiocie, nie stanowiło przeszkody do
wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Postępowanie w sprawie ASDo (...) nie
było bowiem postępowaniem dyscyplinarnym prowadzonym przeciwko obwinionemu
i brak było tożsamości przedmiotowej tych postępowań. Podobną ocenę w tym
zakresie wyraził już Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w uzasadnieniu wyroku z
dnia 14 maja 2008 r., SNO 28/08, stwierdzając, że gdyby została zrealizowana
dyspozycja art. 37 § 4 p.u.s.p. istniałaby nie tylko możliwość, ale konieczność
przekazania sprawy do rozpoznania sądowi dyscyplinarnemu.
Nie znajdowało uzasadnionych podstaw także odwołanie drugiego z obrońców
obwinionego. W toczącym się postępowaniu dyscyplinarnym obwiniony nie został
pozbawiony możliwości obrony swoich praw w wyniku zmiany kwalifikacji
zarzucanego mu czynu. O takiej ewentualności Sąd Dyscyplinarny uprzedził bowiem
na posiedzeniu, o którego terminie obwiniony został prawidłowo zawiadomiony. Brak
także podstaw do kwestionowania wyrażonej przez Sąd Dyscyplinarny oceny, że
obwiniony dopuścił się przewinienia służbowego z winy umyślnej. Jego obrońca
podniósł, że działanie obwinionego było podyktowane silnymi emocjami i mogło być
uzasadnione sposobem powiadomienia o terminie posiedzenia i kolizją z innymi
obowiązkami obwinionego. Sąd Dyscyplinarny ustalił jednak, że w dniu posiedzenia
obwiniony miał zaplanowane wysłuchanie – w późniejszych godzinach – jedynie
jednego nieletniego, co w jego ocenie nie uniemożliwiło rozpoznania sprawy III Nsm
1051/08. Podobnie Sąd Dyscyplinarny ocenił możliwość rozpoznania tej sprawy z
punktu widzenia jej charakteru i objętości akt, które liczyły około 30 stron. Ocen tych
obwiniony zaś nie kwestionuje.
7
Niezależnie też od oceny, kiedy obwiniony – z uwagi na sposób organizacji
pracy – miał możliwość wcześniejszego zapoznania się z aktami sprawy, która została
przydzielona do jego referatu dużo wcześniej, bo w dniu 18 maja 2009 r., niewątpliwie
o terminie posiedzenia został kilkakrotnie powiadomiony dzień wcześniej. Forma tego
zawiadomienia (informacja pracownika sekretariatu), nie uzasadnia oceny, że godziła
ona w godność sędziego i przy uwzględnieniu tej okoliczności nie mogła
usprawiedliwiać ewentualnego stanu silnego wzburzenia obwinionego. W każdym zaś
razie, z uwagi na termin posiedzenia przypadający następnego dnia, obwiniony miał
możliwość przeanalizowania zaistniałej sytuacji i jego zachowanie w dniu 4 czerwca
2009 r. było wynikiem decyzji podjętej z pełnym rozeznaniem. Wskazuje na to
również linia obrony obwinionego, który swoje działanie postrzega jako celowe i
podjęte w zamiarze przeciwdziałania wadliwej organizacji pracy w sądzie, w którym
wykonuje obowiązki sędziego.
Z tych względów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, orzekając o kosztach postępowania na podstawie art. 133 p.u.s.p.