Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 15 WRZEŚNIA 2010 R.
II KK 42/10
Sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie (art.
439 § 1 pkt 7 k.p.k.) to, gdy chodzi o wyrok, sprzeczność między poszczegól-
nymi jego rozstrzygnięciami i to nie każda, lecz jedynie taka, która powoduje,
że niemożliwe staje się wykonanie wyroku. Przepis ten nie obejmuje zatem
ani sytuacji, gdy sprzeczność w treści wyroku utrudnia jedynie, ale nie unie-
możliwia jego wykonania, ani sprzeczności zachodzącej między samym wy-
rokiem, a więc jego treścią (dyspozytywną częścią), a jego uzasadnieniem,
jako że uzasadnienie to nie stanowi integralnego elementu treści wyroku. W
tej pierwszej sytuacji, stosownie do art. 13 § 1 k.k.w. możliwe jest wystąpienie
do sądu, który wydał orzeczenie, o rozstrzygnięcie wątpliwości co do jego wy-
konania, a w drugiej mamy do czynienia z rażącą obrazą prawa materialnego
lub procesowego, która miała istotny wpływ na treść wyroku w rozumieniu art.
523 § 1 w zw. z art. 438 pkt 1 lub 2 k.p.k., ale nie z uchybieniem, o jakim mo-
wa w art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k.
Przewodniczący: sędzia SN W. Płóciennik.
Sędziowie SN: J. Dołhy, T. Grzegorczyk (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: J. Engelking.
Sąd Najwyższy w sprawie Magdaleny S., skazanej z art. 286 § 1 k.k., po
rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 15 września 2010 r., kasacji,
wniesionej przez prokuratora na korzyść skazanej od wyroku Sądu Okręgo-
2
wego w W. z dnia 25 września 2009 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowe-
go z dnia 31 stycznia 2008 r.,
o d d a l i ł k a s a c j ę (...).
U Z A S A D N I E N I E
Magdalena S. odpowiadała w wieloosobowym procesie, będąc oskar-
żoną o to, że: a) w dniu 29 lipca 2002 r. w O., działając wspólnie i w porozu-
mieniu w Rafałem P. i Dariuszem Z., w celu uzyskania odszkodowania z tytu-
łu umowy ubezpieczenia, spowodowała zdarzenie w postaci pozorowanej ko-
lizji drogowej samochodu marki Mercedes z samochodem marki Renault Me-
gane, będącej podstawą do wypłaty odszkodowania, tj. przestępstwo z art.
298 § 1 k.k. i b) w dniu 29 lipca 2002 r. w O., działając wspólnie i w porozu-
mieniu z Dariuszem Z., po upozorowanej kolizji samochodu marki Mercedes z
samochodem marki Renault Megane, wyłudziła poświadczenie nieprawdy w
mandacie karnym, poprzez podstępne wprowadzenie w błąd interweniującego
funkcjonariusza Policji, co do przyczyn i okoliczności wypadku, tj. przestęp-
stwo z art. 272 k.k. oraz c) w okresie od dnia 29 lipca 2002 r. do dnia 28
sierpnia 2002 r. w O. i W., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej,
wspólnie i w porozumieniu z Rafałem P. i Dariuszem Z., poprzez wprowadze-
nie w błąd, co do okoliczności i przyczyn kolizji drogowej samochodu marki
Mercedes z samochodem marki Renault Megane w dniu 29 lipca 2002 r. do-
prowadziła Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. do niekorzystnego rozpo-
rządzenia mieniem w postaci pieniędzy w kocie 11 972 zł wypłaconych w dniu
28 sierpnia Dariuszowi Z. z tytułu ubezpieczenia OC samochodu marki Re-
3
nault Megane oraz Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem w postaci pieniędzy w kwocie 11 488 zł wypłaconych
w dniu 21 sierpnia 2002 r. Magdalenie K. z tytułu ubezpieczenia AC samo-
chodu marki Renault Megane, tj. przestępstwo z art. 286 § 1 k.k.
Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2008 r. Sąd Rejonowy w W. uniewinnił
oskarżoną od popełnienia drugiego z czynów, tzn. przestępstwa z art. 272
k.k., uznał zaś za winną pierwszego z nich, czyli czynu z art. 298 § 1 k.k., z
tym że wyeliminował z jego opisu współdziałanie oskarżonej z Dariuszem Z.,
skazując ją za to przestępstwo na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności
oraz trzeciego, a więc czynu z art. 286 § 1 k.k., orzekając zań karę 2 lat po-
zbawienia wolności oraz grzywnę 100 stawek dziennych po 10 zł każda i wy-
mierzając jako karę łączną pozbawienia wolności karę 2 lat z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres próby 4 lat. Nadto orzeczono wobec
oskarżonej na podstawie art. 46 § 1 k.k. – solidarnie z Rafałem P. i Dariuszem
Z. – z racji skazania za czyn z art. 286 § 1 k.k. obowiązek naprawienia szkody
na rzecz Państwowego Zakładu Ubezpieczeń S.A. na kwotę 23 460 zł i ob-
ciążono ją kosztami procesu wynikającymi z faktu skazania.
Po rozpoznaniu apelacji, z jakimi wystąpili w tym procesie obrońcy
oskarżonych, w tym obrońca Magdaleny S., Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z
dnia 25 września 2009 r. zmienił wobec niej zaskarżony wyrok w tej sposób,
że uniewinnił ją od popełnienia pierwszego z czynów, tj. przestępstwa z art.
298 § 1 k.k., uznając – z przywołaniem art. 5 § 2 k.p.k. – że nie wykazano, by
oskarżona miała świadomość udziału w pozorowanej kolizji, uchylając także
wobec niej całkowicie rozstrzygnięcie z pkt 16 wyroku sądu meriti o obowiąz-
ku naprawienia szkody PZU, jak i z pkt 21 o obciążeniu jej kosztami procesu,
przyjmując, że obciążają one Skarb Państwa, a poza tym utrzymał w mocy
wyrok Sądu pierwszej instancji. W uzasadnieniu swego wyroku Sąd odwoław-
4
czy jednak wskazał, że: „Skoro nie zdołano wykazać, by oskarżona miała
świadomość udziału w pozorowanej kolizji, nie sposób przypisać jej udział w
oszustwie ma szkodę ubezpieczyciela. Konkluzją tych rozważań był wymóg
uniewinnienia oskarżonej nie tylko od czynu przypisanego jej w pkt 11.I i
uchylenia rozstrzygnięć w pkt 16 i 21 kontrolowanego wyroku (…), ale i unie-
winnienia Magdaleny S. od czynu przypisanego jej w pkt 11.III (…), a co za
tym idzie uchylenia też dotyczących jej rozstrzygnięć zawartych w punktach
13 (dotyczącym kary łącznej) i 14 (jej warunkowego zawieszenia) oraz wyeli-
minowania jej współudziału z opisu czynu przypisanego Rafałowi P. w pkt
1.XXVII”, a następnie, że: „Wobec braku wskazanych rozstrzygnięć sądu od-
woławczego zasadne wydaje się wniesienie przez uprawniony podmiot na ko-
rzyść Magdaleny S. nadzwyczajnego środka odwoławczego, o którym mowa
w art. 521 k.p.k.(…)”. Wskazano też, że uprawnienia takiego z uwagi na wa-
runkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności nie ma obrońca
skazanej. Po wydaniu tego orzeczenia obrońca wystąpił o sprostowanie
oczywistej omyłki pisarskiej w wyroku, przez dodanie w nim, że uniewinnienie
dotyczy także czynu z pkt 11.III (z art. 286 k.k. – SN), ale wniosek ten nie zo-
stał uwzględniony, ze wskazaniem, iż nie chodzi tu o oczywistą omyłkę pisar-
ską.
Natomiast kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego, w
oparciu o art. 523 § 1 i § 4 pkt 1 k.p.k., wywiódł na korzyść skazanej Prokura-
tor Okręgowy w W. podnosząc zarzut obrazy z art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k. w po-
staci sprzeczności w treści orzeczenia uniemożliwiającej jego wykonanie, po-
legającej „na nieodniesieniu się w komparycji wyroku co do winy oskarżonej w
zakresie czynu z pkt 11.III przy jednoczesnym uchyleniu dotyczących jej roz-
strzygnięć zawartych w pkt 16 (…) i 21 (…) oraz stwierdzenia jej niewinności
w zakresie tego czynu w uzasadnieniu wyroku”, wnosząc o uchylenie wyroku
5
Sądu Okręgowego i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym. Prokurator Prokuratury Generalnej na rozprawie
kasacyjnej popierał tę skargę.
Rozpoznając tę kasację Sąd Najwyższy zważył.
Z uwagi na to, że skarga dotyczy wyroku, w którym prawomocnie orze-
czono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykona-
nia, jedynie skuteczną, gdy chodzi o kasację strony, a stroną jest też prokura-
tor jako oskarżyciel publiczny, może być tylko skarga wykazująca zaistnienie
uchybienia z art. 439 § 1 k.p.k. (art. 523 § 4 pkt 1 w zw. z § 2 k.p.k.). Skarżący
w tej sprawie wskazał na uchybienie z art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k. w postaci
sprzeczności w treści orzeczenia uniemożliwiającej jego wykonanie. Wszyst-
kie określone w art. 439 § 1 k.p.k. tzw. bezwzględne przyczyny uchylenia
orzeczenia z uwagi na swój wyjątkowy charakter muszą być traktowane ści-
śle, nie można tu zatem sięgać po wykładnię rozszerzającą ich rozumienie. W
przywołanym w kasacji art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k., za określone tam uchybienie
uznaje się jedynie sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiającą jego wy-
konanie. Musi to być zatem, gdy chodzi o wyrok, sprzeczność między po-
szczególnymi jego rozstrzygnięciami i to nie każda, lecz tylko taka, która po-
woduje, że niemożliwe staje się jego wykonanie. Przepis ten nie obejmuje za-
tem ani sytuacji, gdy sprzeczność w treści wyroku utrudnia jedynie, ale nie
uniemożliwia jego wykonania, ani sprzeczności zachodzącej między samym
wyrokiem, a więc jego treścią (dyspozytywną częścią), a jego uzasadnieniem,
jako że uzasadnienie to nie stanowi integralnego elementu treści wyroku. W
tej pierwszej sytuacji, stosownie do art. 13 § 1 k.k.w. możliwe jest wystąpienie
do sądu, który wydał orzeczenie, o rozstrzygnięcie wątpliwości co do jego wy-
konania, a w drugiej mamy do czynienia z rażącą obraza prawa materialnego
lub procesowego, która miała istotny wpływ na treść wyroku w rozumieniu art.
6
523 § 1 w zw. z art. 438 pkt 1 lub 2 k.p.k., ale nie z uchybieniem, o jakim mo-
wa w art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k. Na takie właśnie rozumienie powodu uchylenia
orzeczenia określonego w art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k. wskazuje się także w dok-
trynie (zob. np. J. Grajewski, L. Paprzycki, S. Steinborn: Kodeks postępowa-
nia karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2010, s. 39; W. Grzeszczyk: Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 457; T. Grzegorczyk:
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 946; S. Za-
błocki [w:] R. Stefański, S. Zabłocki [red.]: Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 172 i przywołane tam judykaty).
Autor kasacji powołując się na uchybienie z art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k.
wskazuje, że polega ono na tym, iż w komparycji wyroku nie odniesiono się
do winy oskarżonej co do drugiego z przypisanych jej przez sąd meriti czy-
nów, tj. oszustwa z art. 286 § 1 k.k., mimo uchylenia rozstrzygnięcia o soli-
darnej, z dwoma współoskarżonymi, odpowiedzialności za naprawienie szko-
dy przyjętej w trybie art. 46 § 1 k.k., a wyrządzonej tym czynem oraz o kosz-
tach procesu dotąd ją obciążających i przejęcie ich w całości na Skarb Pań-
stwa i stwierdzenia w uzasadnieniu wyroku jej niewinności także odnośnie do
tego przestępstwa.
Analizując ten zarzut i wskazane na jego poparcie uchybienia trzeba
stwierdzić, że nie można przyjąć, iżby Sąd odwoławczy nie wypowiedział się
w wyroku odnośnie do winy oskarżonej co do powyższego przestępstwa, sko-
ro wyraźnie utrzymał w tym zakresie w mocy wyrok skazujący sądu pierwszej
instancji. Gdy zaś chodzi o uchylenie wobec oskarżonej rozstrzygnięcia o so-
lidarnej z dwoma innymi współoskarżonymi odpowiedzialności za naprawienie
szkody ubezpieczycielowi, jako związanego z przestępstwem z art. 286 § 1
k.k., odnośnie do którego utrzymano w mocy skazanie jej, to powoduje ono
wprawdzie wewnętrzny dysonans w wyroku, gdyż uwalnia ją od tego obo-
7
wiązku przy pozostawieniu w mocy skazania za ten czyn, ale bynajmniej nie
uniemożliwia wykonania wyroku w zakresie obowiązku naprawienia szkody,
gdyż nadal solidarnie ciąży on na dwu współsprawcach tegoż przestępstwa.
Sama zaś wewnętrzna sprzeczność wyroku, jeżeli nie uniemożliwia jego wy-
konania, nie jest uchybieniem o jakim mowa w art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k. Nie
można zaś mówić o tym uchybieniu z racji uchylenia zaskarżonym wyrokiem
obciążenia oskarżonej wszelkimi kosztami procesu i przejęcia ich na Skarb
Państwa, gdyż po pierwsze nie zawsze obciążenie takie musi wystąpić, a po
wtóre rozstrzygnięcie to także nie uniemożliwia wykonania wyroku. Po prostu
oskarżona nie musi pokrywać żadnych kosztów procesu, nie ma tu zatem
czego wykonywać.
Istnieje natomiast niewątpliwie, nie wskazana już w kasacji, wewnętrzna
sprzeczność tego wyroku, między rozstrzygnięciem o uniewinnieniu oskarżo-
nej od popełnienia przestępstwa z art. 298 § 1 k.k. i utrzymaniem w mocy roz-
strzygnięcia o karze łącznej pozbawienia wolności, obejmującej także karę za
ten czyn. Kara łączna funkcjonuje tu bowiem mimo tego, że skazanie oskar-
żonej obejmuje już tylko jedno przestępstwo. Jednak i ta sprzeczność nie
uniemożliwia wykonania orzeczenia, ponieważ kara łączna jest taka sama, jak
jednostkowa kara pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k.,
co do którego wyrok sądu meriti utrzymano w mocy, gdyż łączną karę pozba-
wienia wolności ukształtowano w pierwszej instancji tak, że pochłonęła ona
taką karę za czyn, od którego następnie sąd odwoławczy uniewinnił oskarżo-
ną. Co więcej, to wykonanie kary łącznej warunkowo zawieszono oskarżonej i
zawieszenie to nadal funkcjonuje.
W konsekwencji, nie zachodzi w tej sprawie naruszenie prawa na jakie
powołał się skarżący, zatem kasacja ta nie może być uznana za zasadną.
8
Ma jednak rację skarżący, gdy zaznacza, że w uzasadnieniu wyroku
Sąd odwoławczy wyraźnie stwierdził, że oskarżona jest niewinna także odno-
śnie do przestępstwa z art. 286 § 1 k.k., co do którego utrzymał on wszak w
mocy wyrok Sądu pierwszej instancji. Taka sprzeczność, niewątpliwa w tej
sprawie, co trzeba podkreślić – wskazująca wyraźnie na utrzymanie w mocy
skazania osoby, co do której w uzasadnieniu wyroku sądu odwoławczego
jednocześnie wykazano, iż jest niewinna, a więc oznaczająca zaistnienie ra-
żącej obrazy prawa materialnego – nie oznacza jednak uchybienia, o jakim
mowa w art. 439 § 1 pkt 7 k.p.k. Jest to bowiem kwestia sprzeczności między
treścią orzeczenia i jego uzasadnieniem, a nie sprzeczność w treści samego
orzeczenia, jak tego wymaga wskazany przepis. W sprawie tej nie zachodzą
przy tym inne uchybienia z art. 439 k.p.k., a ponieważ zaskarżonym jest wy-
rok z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności, to –
zgodnie z art. 523 § 4 pkt 1 w zw. z § 2 k.p.k. – tylko wykazanie zaistnienia
naruszenia z art. 439 k.p.k. dałoby Sądowi Najwyższemu możliwość jego
uchylenia. Przepis art. 536 k.p.k. przesądza przy tym, że w postępowaniu ka-
sacyjnym istnieje związanie Sądu Najwyższego także zakresem zarzutów, a
wyjście poza nie jest możliwe tylko w wypadkach określonych w art. 439 oraz
art. 435 i 455 k.k., a te w sprawie tej nie zachodzą. Nie ma tu natomiast za-
stosowania art. 440 k.p.k., pozwalający na orzekanie poza tymi granicami
także w razie rażącej niesprawiedliwości orzeczenia, wchodzący w grę w po-
stępowaniu odwoławczym. W konsekwencji nie jest też możliwe uchylenie za-
skarżonego wyroku poza granicami zarzutów kasacyjnych.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy zmuszony był oddalić ni-
niejszą kasację.
W tym miejscu należy jednak podnieść, że – jak wcześniej wskazano –
już Sąd odwoławczy w uzasadnieniu swego wyroku wyraźnie akcentował po-
9
trzebę wywiedzenia w tej sprawie nadzwyczajnego środka zaskarżenia w try-
bie art. 521 k.p.k., a więc przez jeden z podmiotów specjalnych, a nie przez
strony, właśnie z uwagi na charakter zaistniałej tu obrazy prawa, nie miesz-
czącej się w art. 439 k.p.k. I tak też w sprawie tej być powinno. Możliwość ta,
z uwagi na wchodzący w grę kierunek skargi, pozostaje nadal w pełni aktual-
na. Kwestia ta jest zaś o tyle ważka, że jak wynika z akt sprawy podjęto już w
niej, wobec oskarżonej, wykonanie orzeczonej za przepisany jej czyn z art.
286 § 1 k.k. – obok zawieszonej nadal kary pozbawienia wolności – kary
grzywny. Na ten problem Sąd Najwyższy zwrócił już uwagę prokuratorowi
Prokuratury Generalnej, na rozprawie kasacyjnej po ogłoszeniu tego orzecze-
nia.