Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 października 2010 r.
I UK 117/10
1. Zapłata długu składkowego przez jednego z dłużników, po wydaniu na
podstawie art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) w związku z art. 31 i 32
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) decyzji o odpowiedzial-
ności za składki, nie uzasadnia umorzenia z tej przyczyny postępowania sądo-
wego w sprawie z odwołania innych członków zarządu spółki od takiej decyzji
(art. 355 § 1 i art. 316 § 1 k.p.c.).
2. Przedmiot sprawy sądowej, o której mowa w pkt 1, nie obejmuje rozli-
czeń regresowych dłużników odpowiedzialnych solidarnie za składki (art. 366 i
367 k.c.).
3. Przepisy o odpowiedzialności za składki, o której mowa w pkt 1, nie
różnicują jej ze względu na obce obywatelstwo członka zarządu spółki.
Przewodniczący SSN Małgorzata Gersdorf, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 paździer-
nika 2010 r. sprawy z odwołania Roberto N. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w C. z udziałem zainteresowanych Joanny S.-D., Andrzeja S. i
Andrei S. o odpowiedzialność członka zarządu spółki za zaległości z tytułu składek
na ubezpieczenie społeczne, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 5 listopada 2009 r. [...]
I. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
II. zasądził od Roberto N. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu Wojewódzkiego w C. 1.800 zł (tysiąc osiemset) tytułem zwrotu kosztów za-
stępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
2
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z 5 listopada 2009 r. oddalił apelację
Roberto N. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Katowicach z 30 kwietnia 2008 r., który oddalił jego odwołanie od decyzji pozwanego
z 16 lutego 2004 r. ustalającej na podstawie art. 116 ustawy z 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o syste-
mie ubezpieczeń społecznych odpowiedzialność skarżącego za składki (od lipca
1999 r. do listopada 2000 r. - na ubezpieczenie społeczne 54.770,21 zł, na ubezpie-
czenie zdrowotne 9.804,04 zł oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych 4.522,13 zł, z odsetkami) niezapłacone przez spółkę z
o.o. A. J.V.
Spółka ta powstała w 1998 r. Udziały w niej po połowie mieli Andrzej S. oraz
spółka z o.o. S. w R., reprezentowana przez skarżącego i Andrea S. Andrzej S. był
prezesem spółki i w jej zarządzie byli także skarżący, Andrea S. i Joanna S.
Skarżący zarzucał, że nie mógł zostać obciążony odpowiedzialnością za
składki, gdyż ma obce (włoskie) obywatelstwo. Prócz tego egzekucja składek wobec
spółki nie była bezskuteczna i relacje z polskimi członkami zarządu powodowały, że
nie znał sytuacji spółki i nie mógł wystąpić o jej upadłość.
Sąd Okręgowy ustalił, że rola Andrzeja S. i Joanny S. w zarządzaniu spółka
była „podrzędna”. W grudniu 2000 r. Andrzej S. zbył swoje udziały w spółce na rzecz
S.L. i zgromadzenie wspólników odwołało prezesa oraz pozostałych członków zarzą-
du spółki. Spółka wykazywała straty i nie płaciła na bieżąco składek. Włoscy człon-
kowie zarządu byli dobrze zorientowani w sytuacji finansowej spółki. Pozwany pro-
wadził egzekucję składek z rachunku bankowego oraz za pośrednictwem urzędu
skarbowego skierowaną do innego mienia spółki. Nie ustalono majątku i wobec bez-
skutecznej egzekucji, sprawa została umorzona przez urząd skarbowy w kwietniu
2003 r. Pozwany obciążył odpowiedzialnością za składki wszystkich członków za-
rządu. Sąd Okręgowy stwierdził, że decyzja pozwanego była prawidłowa. Skarżący
nie wskazał mienia spółki, z którego mógłby być zaspokojony dług składkowy.
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji wskazał, że włoskie oby-
watelstwo skarżącego nie stanowiło przeszkody prawnej do obciążenia go odpowie-
dzialnością za składki. Spółkę utworzono na podstawie prawa polskiego, zatem do
członków jej zarządu odnoszą się również obowiązujące zasady odpowiedzialności
3
za niezapłacone przez spółkę składki (art. 9 § 2 ustawy z 12 listopada 1965 r. Prawo
prywatne międzynarodowe oraz art. 116 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Po zbyciu przez Andrzeja S. w grud-
niu 2000 r. udziałów w spółce cały majątek (maszyny i urządzenia) wraz z działalno-
ścią przeniesiono do Włoch. Skarżący nie wskazał mienia do egzekucji oraz nie wy-
kazał, iżby zaniechanie wniosku o upadłość nastąpiło bez jego winy. W 2000 r. na
podstawie dokumentów wiedział, że spółka zamknęła rok poprzedni stratą, która
wyczerpała kapitał. W listopadzie 2000 r. skarżący brał udział w zgromadzeniu
wspólników spółki, na którym Joanna S. zakwestionowała dalsze istnienie spółki. O
złej sytuacji finansowej spółki skarżący został powiadomiony pismem zwołującym to
zgromadzenie. Wiedzę skarżącego o złej kondycji spółki potwierdziły zeznania
świadków (T.O. i J.P.). To, że w dniu wyrokowania cała należność została uregulo-
wana przez Joannę S. nie czyniło zbędnym orzekania w tej sprawie, gdyż ustalenie
odpowiedzialności skarżącego, która na podstawie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej
jest odpowiedzialnością solidarną, umożliwi wzajemne rozliczenie osób solidarnie
odpowiedzialnych.
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie: 1) art. 366 § 1 i 2 k.c. w związku
z art. 91 Ordynacji podatkowej, poprzez uznanie, iż zaspokojenie wierzyciela przez
jednego z dłużników solidarnych po wydaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji
nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania i nie zwalnia pozostałych dłużników od od-
powiedzialności; 2) art. 9 § 2 Prawa prywatnego międzynarodowego (P.p.m.) w
związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 116 i 108
Ordynacji podatkowej, poprzez uznanie, iż skarżący może być adresatem decyzji
ustalającej zobowiązanie w Polsce, podczas gdy jako obywatel państwa trzeciego
(Republiki Włoskiej) nie może być stroną takiej decyzji, a przepis art. 9 § 2 P.p.m.
stosuje się do oceny statusu prawnego osób prawnych a nie osób fizycznych, o czym
wyraźnie stanowią art. 9 § 1 P.p.m. w związku z art. 30 § 1 k.p.a.; 3) art. 116 § 1 pkt
1 lit. b oraz art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej, poprzez uznanie, iż wskazane
przez skarżącego i ustalone przez Sąd pierwszej instancji okoliczności faktyczne nie
miały znamion przesłanek egzoneracyjnych, podczas gdy przesłanki te zostały wy-
kazane i na tej podstawie skarżący nie powinien być obciążony zobowiązaniem z
tytułu należności na ubezpieczenie społeczne spółki; 4) art. 316 § 1 k.p.c. w związku
z art. 355 § 1 k.p.c. i utrzymanie w całości w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji,
4
pomimo że należność została zaspokojona w znacznej części, co oznaczało wyga-
śnięcie zobowiązania i konieczność umorzenia postępowania w tej części.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania Sądowi drugiej instancji.
W odpowiedzi pozwany wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów za-
stępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i dlatego została oddalona.
1. Najdalej idzie zarzut, że skarżący jako obywatel włoski nie podlega odpo-
wiedzialności za składki na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej w związku z art.
31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Rzecz jednak w tym, że skarżący
nie wskazuje przepisu o podmiotowym wyłączeniu z tej odpowiedzialności obywateli
obcych. Wszak odpowiedzialności na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej nie
warunkuje posiadanie obywatelstwa polskiego i nie jest przewidziana tylko dla oby-
wateli polskich. Odpowiedzialność ta w ogóle nie jest różnicowana ze względu na
obywatelstwo. Cechą istotną jest pełnienie funkcji członka zarządu w spółce w okre-
sie, gdy spółka nie zapłaciła składek. Z art. 116 Ordynacji podatkowej nie wynika
norma, że obywatel „państwa trzeciego (Republiki Włoskiej)” nie może być obciążony
odpowiedzialnością za niezapłacone składki. Skarżący powinien więc wskazać prze-
pis, który pozwoliłby podzielić jego twierdzenie, że decyzja nie mogła być wydana,
tylko dlatego, że ma obywatelstwo obce (włoskie).
Oceny tej nie zmienia odwołanie się do przepisów ustawy Prawo prywatne
międzynarodowe (art. 9). Poszukiwanie w tym prawie normy uwalniającej czy wyłą-
czającej sporną odpowiedzialność było z gruntu błędne, gdyż prawo prywatne mię-
dzynarodowe określa jedynie normy kolizyjne (wyboru prawa właściwego) a nie
normy prawa materialnego o wyłączeniu odpowiedzialności. Przepis art. 9 P.p.m. nie
ustanawia normy, że obywatel obcy (włoski) wyłączony jest od odpowiedzialności za
składki po zaistnieniu przesłanek z art. 116 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31
i 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ważniejsze jest jednak stwierdze-
nie, że Prawo prywatne międzynarodowe w ogóle nie ma zastosowania do oceny
podlegania skarżącego tej odpowiedzialności. Wynika to z jego przedmiotu, którym
jest tylko „prawo właściwe dla międzynarodowych stosunków osobistych i majątko-
5
wych w zakresie prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy” (art.
1 § 1 P.p.m.). Chodzi w nim więc o ochronę jednostki ze względu na element obcy,
lecz tylko w zakresie indywidualnych stosunków osobistych i majątkowych opartych
na prawie cywilnym. Odpowiedzialność zaś członka zarządu spółki za niezapłacone
składki wykracza poza przedmiot regulacji Prawa prywatnego międzynarodowego,
gdyż wynika z państwowego prawa publicznego (administracyjnego, podatkowego).
Skarżący nie twierdzi, iż nie miał zdolności prawnej (sądowej) i zdolności do czynno-
ści prawnych według prawa włoskiego albo według prawa polskiego (art. 8 k.c., art.
64 i art. 65 k.p.c.). Nie zarzuca naruszenia art. 1117 § 1 k.p.c. ani nieważności po-
stępowania. Nieważności takiej nie można też stwierdzić z urzędu. Osobie fizycznej
przysługuje zdolność prawna i nie stanowi to problemu kolizyjnego w prawie prywat-
nym międzynarodowym.
2. Nie są zasadne zarzuty naruszenia art. 366 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 91
Ordynacji podatkowej oraz art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 355 § 1 k.p.c. Przed-
miotem sprawy nie był bowiem spór o zapłatę, w którym uregulowanie długu przed
wyrokowaniem powoduje, że powództwo powinno być oddalone a postępowanie
umorzone gdy pozew cofnięto (albo ograniczono). Podobne orzekanie nie ma uza-
sadnienia w sprawach z odwołania od decyzji o odpowiedzialności osób trzecich za
składki. Przedmiot i granice rozpoznania sprawy sądowej wyznacza tu bowiem
przedmiot decyzji organu rentowego, a w tej sprawie obejmuje on tylko stwierdzenie
przesłanek odpowiedzialności z art. 116 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i
32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zatem przedmiotem sprawy jest
tylko stwierdzenie odpowiedzialności solidarnej członków zarządu spółki za niezapła-
cone przez nią składki (art. 108 § 1, art. 21 § 1 pkt 2 i art. 116 Ordynacji podatkowej
w związku z art. 31 i 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Wyznacza on
granicę kontroli odwoławczej decyzji i zakres orzekania w postępowaniu sądowym.
Zapłata zatem części czy całości długu już po wydaniu decyzji, czy na etapie sądo-
wego postępowania odwoławczego przez jednego z dłużników solidarnych, nie po-
woduje, że postępowanie odwoławcze z odwołania innych dłużników staje się bez-
przedmiotowe. Każdy z członków zarządu może mieć odrębne (różne) zarzuty i w
efekcie odpowiedzialność każdego z nich może być różna. Postępowaniem powinni
zostać objęci wszyscy członkowie zarządu (zob. uchwała powiększonego składu
Sądu Najwyższego z 15 października 2009 r., I UZP 3/09, LEX 522965 oraz wyrok z
16 lipca 2008 r., I UK 9/08, OSNP 2009 nr 23-24, poz. 324). Odpowiedzialność po-
6
wstaje na mocy decyzji ustalającej to zobowiązanie (wyrok Sądu Najwyższego z 23
października 2006 r., I UK 126/06, OSNP 2007 nr 21-22, poz. 331). Członkowie za-
rządu spółki, którzy nie wnieśli odwołania od decyzji są zainteresowanymi w sprawie
innego odwołującego się członka zarządu (art. 47711
k.p.c.).
Przedmiot sprawy sądowej determinowany podstawą prawną decyzji dotyczy
odpowiedzialności za składki i nie obejmuje więc późniejszej zapłaty długu w całości
albo w części przez jednego z dłużników solidarnych ani wzajemnych rozliczeń re-
gresowych dłużników. Zapłata całości albo części (znacznej jak podaje skarga, a nie
całości jak ustalił Sąd w zaskarżonym wyroku) długu przez innego członka zarządu
(Joannę S.-D.) w toku postępowania sądowego nie miała wpływu na rozpoznanie
przedmiotu sprawy określonego w decyzji, w tym przede wszystkim przesłanek od-
powiedzialności solidarnej skarżącego za składki. Zapłata długu składkowego przez
innego członka zarządu nie stanowiła podstawy do umorzenia postępowania sądo-
wego w sprawie z odwołania skarżącego. Postępowanie było konieczne po to, aby
ocenić czy w ogóle ponosi solidarną odpowiedzialność z innymi członkami zarządu.
Kwestia zaś regresu pomiędzy dłużnikami otwiera się dopiero po stwierdzeniu, że
członek zarządu jest odpowiedzialny za dług. Natomiast rozliczenie tego regresu nie
jest przedmiotem postępowania w sprawie z odwołania od decyzji wydanej na pod-
stawie art. 116 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Nie zachodziła więc przesłanka umorzenia postępowania
na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. Uregulowanie długu przed wyrokowaniem nie miało
wpływu na rozstrzygnięcie (art. 316 § 1 k.p.c. nie został naruszony). Skoro w sprawie
z odwołania od decyzji znaczenie miała ocena samej odpowiedzialności, to sprawa
rozliczenia regresowego pomiędzy dłużnikami solidarnymi za spłacony dług wykra-
czała poza przedmiot postępowania i dlatego art. 366 k.c. i art. 91 Ordynacji podat-
kowej nie miały zastosowania.
3. Zarzuty naruszenia art. 116 § 1 pkt 1 lit. b oraz (jednocześnie) art. 116 § 1
pkt 2 Ordynacji podatkowej nie są zasadne z przyczyn zasadniczych. Przede wszyst-
kim dlatego, że odwołują się do przesłanek uwalniających (egzoneracyjnych), które
wobec reżimu art. 116 ma wykazać członek zarządu spółki. Chodzi więc zasadniczo
o fakty, które mają uwalniać od odpowiedzialności. Skarga nie stawia tu jednak żad-
nych zarzutów procesowych, które przy tym podlegają ograniczeniom przewidzianym
w art. 3983
§ 3 k.p.c. Sąd Najwyższy związany jest zatem ustaleniami faktycznymi
zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.), które nie pozwalają przyjąć za podstawę
7
oceny zastosowania prawa materialnego stwierdzenia o braku winy skarżącego w
niezgłoszeniu wniosku o upadłość spółki jak również, iż wskazał mienie spółki do
egzekucji dla zaspokojenia należności składkowej. Ogólnie można też zauważyć, że
jednoczesne odwoływanie się do obu przepisów z art. 116 Ordynacji podatkowej
może być w części sprzeczne, gdyż albo należało ogłosić upadłość, albo - przeciwnie
- istniało mienie do egzekucji dla zaspokojenia długu składkowego. Od powstania
zaległości składowej upłynął niekrótki czas i w postępowaniu sądowym skarżący
również nie wskazał mienia na zaspokojenie długu. Nie jest zasadny szerzej uargu-
mentowany zarzut dotyczący braku bezskutecznej egzekucji, gdyż pomija on całko-
wicie przeciwne ustalenia faktyczne zaskarżonego wyroku. W sprawie nie ustalono,
iżby egzekucja została umorzona mimo istniejącego majątku spółki. Egzekucja w
2003 r. została umorzona z braku takiego majątku. Ciężar wskazania mienia spółki
spoczywał na skarżącym. Ten, który wskazywał (faktury zakupu z 1999 r.), nie został
ustalony w egzekucji. Majątku takiego nie potrafili wskazać nawet polscy członkowie
zarządu, których również objęto odpowiedzialnością.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji stosownie do art. 39814
k.p.c.
O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 i 99
k.p.c. z uwzględnieniem stawki minimalnej dla wartości przedmiotu zaskarżenia, wy-
nikającej z § 6 pkt 6 oraz z § 12 ust. 4 pkt 2 (odpowiednio dla odpowiedzi na skargę)
rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców praw-
nych.
========================================