Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 21 PAŹDZIERNIKA 2010 R.
V KK 291/10
Jeżeli kilka zachowań, z których każde wyczerpuje jednostkowo
znamiona wykroczenia tworzy łącznie jeden czyn zabroniony będący prze-
stępstwem ciągłym, to zachowania te tracą przymiot wykroczeń, a tym sa-
mym nie może odnosić się do nich art. 10 § 1 k.w., gdyż nie chodzi tu już o
jeden czyn różnie prawnie oceniany, skoro w aspekcie prawa wykroczeń
wchodzi w rachubę kilka odrębnych czynów, a na gruncie prawa karnego
tylko jeden, tyle że złożony z kilku zachowań.
Przewodniczący: sędzia SN T. Grzegorczyk (sprawozdawca).
Sędziowie SN: D. Rysińska, J. Sobczak.
Sąd Najwyższy w sprawie Michała B., skazanego za wykroczenia z
art. 119 § 1 k.w., po rozpoznaniu w Izbie Karnej w trybie art. 535 § 5 k.p.k.,
w dniu 21 października 2010 r. kasacji Prokuratora Generalnego na ko-
rzyść skazanego od wyroku nakazowego Sądu Rejonowego w K. z dnia 9
listopada 2009 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok wobec Michała B. i na podstawie art. 5 § 1 pkt
9 i pkt 8 w zw. z pkt 2 k.p.s.w. umorzył postępowanie w sprawie o przypi-
sane mu wykroczenie z art. 119 § 1 k.w. (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Zaskarżonym wyrokiem nakazowym, wydanym w postępowaniu o
wykroczenie, wszczętym w wyniku wniosku o ukaranie złożonego przez
Komisariat Policji w Z., Sąd Rejonowy w K. uznał Michała B. za winnego
popełnienia trzech wkroczeń z art. 119 § 1 k.w., tj., że: a) w dniu 13 czerw-
ca 2009 r. w Z. wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami dokonał kra-
dzieży 25 litrów oleju napędowego wartości 98 zł, działając na szkodę R.
M., b) w nocy z 19 na 20 czerwca 2009 r. w miejscu jak wyżej, wspólnie i w
porozumieniu z inną osobą dokonał kradzieży 25 litrów takiego oleju warto-
ści 99,75 zł na szkodę tego samego pokrzywdzonego oraz c) w nocy z 3 na
4 lipca 2009 r., także w miejscu jak wyżej i na szkodę tegoż pokrzywdzo-
nego, wspólnie z porozumieniu z inną osobą dokonał kradzieży 50 litrów
oleju napędowego wartości 196 zł, i za to wymierzył mu karę grzywny w
kwocie 800 zł oraz obciążył go zryczałtowanymi wydatkami postępowania.
Wyrokiem tym skazano także 5 innych obwinionych o współudział z Micha-
łem B. w poszczególnych kradzieżach wskazanego oleju. Wyrok powyższy
wobec Michała B. uprawomocnił się bez zaskarżania go w dniu 2 grudnia
2009 r.
We wrześniu 2010 r. z kasacją na korzyść tego ukaranego wystąpił
Prokurator Generalny, podnosząc zarzut obrazy art. 93 § 2 k.p.s.w., przez
orzekanie w trybie nakazowym mimo braku podstaw do przyjęcia, że oko-
liczności czynów oraz wina obwinionego nie budziły wątpliwości, co spo-
wodowało skazanie go za trzy wykroczenia z art. 119 § 1 k.w., polegające
na kradzieży odpowiednio 25, 25 i 50 litrów oleju napędowego w sytuacji,
gdy obwiniony ten, działając w krótkich odstępach czasu i wykonaniu z gó-
ry powziętego zamiaru, zabrał w celu przywłaszczenia 100 litrów tego oleju
wartości 393,73 zł i podlegał odpowiedzialności z art. 278 § 1 w zw. z art.
3
12 k.k., którą przy tym poniósł. W uzasadnieniu kasacji wskazano bowiem,
że Michał B. został wcześniej, przed orzekaniem w sprawie o wykroczenie,
bo wyrokiem Sądu Rejonowego w tymże K. z dnia 21 września 2009 r. (II K
692/09), wydanym w trybie art. 335 i 343 k.p.k., uznany winnym czynu po-
legającego na tym, że „w okresie od 13 czerwca 2009 r. do dnia 4 lipca
2009 r. w Z., działając w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry po-
wziętego zamiaru, wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, dokonał
zaboru w celu przywłaszczenia 100 litrów oleju napędowego wartości
393,75 zł, z niezabezpieczonego baku samochodu ciężarowego marki
MAN (…), który był zaparkowany na parkingu niestrzeżonym przy ul. P.,
działając na szkodę Ryszarda M.”, przy uznaniu tego czynu za wypadek
mniejszej wagi, tj. przestępstwa z art. 278 § 1 w zw. z art. 278 § 3 i art. 12
k.k. i skazany za to na karę 50 stawek dziennych grzywny po 10 zł każda, a
wyrok ten uprawomocnił się bez zaskarżania. Wywodząc i podnosząc jak
wyżej skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku nakazowego wo-
bec Michała B. i umorzenie postępowania w tym zakresie w oparciu o art. 5
§ 1 pkt 9 k.p.s.w., gdyż orzekano tu przy braku skargi uprawnionego oskar-
życiela.
Rozpoznając tę kasację Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna i to w stopniu oczywistym, co spowodowało jej
rozpoznanie na posiedzeniu, o jakim mowa w art. 535 § 5 k.p.k. w zw. z art.
112 k.p.s.w.
Konstrukcja przestępstwa ciągłego, znana prawu karnemu, nie ma
swego unormowania w prawie wykroczeń. W doktrynie dopuszcza się
wprawdzie zastosowanie tej konstrukcji także do wykroczeń powszech-
nych, z tym wszak, że z uwagi na tzw. czyny przepołowione wartością
swego przedmiotu, a do nich należy także wykroczenie z art. 119 § 1 k.w.,
niektórzy uważają, iż przestępstwo ciągłe powinno składać się wyłącznie z
zachowań, które zawsze i z osobna stanowią przestępstwa, przeto jeżeli
4
owe poszczególne zachowania były wykroczeniami, to także gdy łączna
wartość przedmiotu owych zachowań przekroczy wartość rozgraniczającą
wykroczenie od przestępstwa czyn pozostaje wykroczeniem, tyle że cią-
głym (tak np. T. Bojarski), co trudno jednak zaakceptować, gdyż byłby to
czyn, którego wartość przedmiotu nie odpowiada już jednemu ze znamion
wykroczenia, inni zaś (np. A. Marek), słusznie przyjmują, że w takiej sytua-
cji mamy do czynienia z jednym czynem, tyle że stanowiącym już prze-
stępstwo (zob. szerzej np. T. Grzegorczyk [red.]: Kodeks wykroczeń. Ko-
mentarz, Warszawa 2010, s. 33 – 34). Także w orzecznictwie wskazuje się,
że w omawianej sytuacji mamy do czynienia jednak z przestępstwem cią-
głym, o ile tylko spełnione zostaną także pozostałe wymogi tej konstrukcji
prawnej (zob. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1972 r., VI
KZP 44/72, OSNKW 1972, z. 2-3, poz. 20, wyrok Sądu Najwyższego z dnia
19 października 1976 r., I KR 185/76, OSNPG 1977, z. 3, poz. 20 czy po-
stanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1996 r. I KZP 5/96,
OSNKW 1996, z. 7-8, poz. 36). Również w doktrynie prawa karnego domi-
nuje pogląd, że poszczególne zachowania składające się na przestępstwo
ciągłe mogą być wykroczeniami, jeżeli łącznie ujęte, po spełnieniu wymogu
działania w wykonaniu z góry powziętego zamiaru i w krótkich odstępach
czasu, wypełniają znamiona przestępstwa, jako ciągłego (zob. np. A. Ma-
rek: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010, s. 58; P. Kardas [w:] A.
Zoll [red.]: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. I, Warszawa 2004,
s. 210; R. Góral: Kodeks karny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem,
Warszawa 2005, s. 36; W. Wróbel, A. Zoll: Polskie prawo karne. Część
ogólna, Kraków 2010, s. 291).
W sprawie niniejszej, jak wynika z akt o sygn. II K 692/09, sytuacja
wyglądała tak, że w dochodzeniu – wszczętym przez Policję w Z. w dniu 9
lipca 2009 r. w sprawie o dokonanie w tychże Z., w okresie od czerwca
2009 r. do 9 lipca 2009 r. w krótkich odstępach czasu, kradzieży 100 litrów
5
oleju napędowego o wartości ok. 400 zł z niezabezpieczonego baku samo-
chodu ciężarowego marki MAN, zaparkowanego na parkingu niestrzeżo-
nym przy ul. P. na szkodę Ryszarda M. – przedstawiono zarzut popełnienia
tego czynu jako przestępstwa z art. 278 § 1 w zw. z art. 12 k.k. Michałowi
B., który przyznał się do niego, podał daty poszczególnych zachowań, ilość
pobranego paliwa i osoby, z którymi ich dokonywał oraz że przy pierwszej
kradzieży postanowił, że jak będzie mu brakowało paliwa i nie będzie miał
pieniędzy to pojedzie ponownie, żeby go trochę spuścić z parkowanego
pojazdu MAN, co też czynił. Po zmodyfikowaniu pierwotnego zarzutu co do
m.in. daty początkowej i końcowej przestępstwa (13 czerwca i 4 lipca 2009
r.), znamienia działania w wykonaniu z góry powziętego zamiaru i ogólnej
wartości skradzionego oleju, uzgodniono też wystąpienie w tej sprawie z
wnioskiem o skazanie bez rozprawy. Następnie, postanowieniem z dnia 27
lipca 2009 r. wyłączono z niej do odrębnego postępowania materiały doty-
czące 5 współsprawców do poszczególnych zachowań Michała B., a odno-
śnie do niego wniesiono pod koniec lipca 2009 r. akt oskarżenia o czyn z
art. 278 § 1 w zw. z art. 278 § 3 i art. 12 k.k. z wnioskiem o skazanie bez
rozprawy, co też nastąpiło wskazanym na wstępie wyrokiem z dnia 21
września 2009 r.
Tymczasem w sprawie wyłączonej doszło do przesłuchania przez Po-
licję w charakterze podejrzanego o wykroczenie nie tylko owych 5 osób,
których wyłączenie dotyczyło, lecz – w dniu 4 września 2009 r., a więc po-
nad miesiąc po wniesieniu wskazanego wcześniej aktu oskarżenia – także
Michała B., któremu zarzucono trzy odrębne wykroczenia z art. 119 § 1
k.w. Następnie w połowie września 2009 r. Policja wystąpiła do sądu z
wnioskami o ukaranie, w tym i co do tego obwinionego. Efektem powyż-
szego było wydanie w dniu 9 listopada 2009 r. – czyli już ponad miesiąc po
uprawomocnieniu się wyroku skazującego go za przestępstwo z art. 278 §
6
1 i 3 k.k. – wyroku skazującego za owe zarzucane teraz wykroczenia, bę-
dącego przedmiotem niniejszej kasacji.
Analiza dwu spraw prowadzonych wobec Michała B. wskazuje, że
obie one dotyczyły tych samych jego zachowań, które przy tym spełniały
wymogi przestępstwa ciągłego z art. 12 k.k. Były to bowiem zachowania
jednorodne, popełnione w krótkich odstępach czasu (trzy w ciągu 22 dni) i
w wyniku z góry powziętego zamiaru, a łączna wartość przedmiotu tych za-
chowań przekroczyła, przewidziane w art. 119 § 1 k.w., znamię wartości
owego przedmiotu, kwalifikujące czyn jako wykroczenie, czyli 250 zł, choć
nie przekroczono tej wartości przy żadnym z poszczególnych zachowań.
Wykazano jednak wcześniej, iż to ostatnie nie stanowi przeszkody do
uznania czynu składającego się z kilku zachowań, jako jednego czynu cią-
głego, będącego przestępstwem. Nie było zatem w aspekcie prawa wykro-
czeń powodów do jednoczesnej odpowiedzialności oskarżonego za trzy
wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. oraz za to samo jako przestępstwo z art.
278 k.k. Wprawdzie art. 10 § 1 k.w. zakłada możliwość odrębnego skazy-
wania za wykroczenie i za przestępstwo, gdy czyn będący wykroczeniem
wyczerpuje jednocześnie znamiona przestępstwa, ale w żadnej mierze nie
można tego odnieść do sytuacji, gdy dany czyn, na który składa się kilka
zachowań, z których każde wyczerpuje znamiona wykroczenia, ale z uwagi
na spełnienie wymogów określonych w art. 12 k.k. stanowi jednak jeden
czyn zabroniony jako przestępstwo i traktować jednocześnie każde z tych
zachowań tworzące łącznie przestępstwo ciągłe także nadal jako wykro-
czenie. Jeżeli bowiem kilka zachowań wyczerpujących jednostkowo zna-
miona wykroczenia tworzy łącznie jeden czyn zabroniony będący przestęp-
stwem ciągłym, to zachowania te tracą przymiot wykroczeń, a tym samym
nie może odnosić się do nich art. 10 § 1 k.w., gdyż nie chodzi tu już o jeden
czyn różnie prawnie oceniany, skoro w aspekcie prawa wykroczeń wchodzi
w rachubę kilka odrębnych czynów, a na gruncie prawa karnego tylko je-
7
den, tyle że złożony z kilku zachowań. Sąd orzekający w tej sprawie powi-
nien zatem – mając wniosek o ukaranie obejmujący trzy wykroczenia za-
rzucane obwinionemu oraz zawarte, w załączonych do niego aktach, do-
kumenty obejmujące postanowienie o wszczęciu dochodzenia w sprawie o
przestępstwo z art. 278 § 1 k.k., protokoły przesłuchań Michała B. jako po-
dejrzanego pod zarzutem tegoż przestępstwa, wskazujące też na uzgod-
nienia dokonywane z nim w trybie art. 335 k.p.k. co do skazania go bez
rozprawy za to przestępstwo obejmujące zachowania zarzucone mu teraz
także jako wykroczenia, a także decyzję o wyłączeniu materiałów do od-
rębnego postępowania i jej zakres – rozważyć, czy rzeczywiście okoliczno-
ści popełnienia zarzucanych obwinionemu wykroczeń nie budzą – tu w
aspekcie decyzji karnoprocesowych odnośnie tej osoby – wątpliwości, cze-
go jednak nie uczynił naruszając wymogi art. 93 § 2 k.p.s.w.
Niezależnie od powyższego należy zauważyć, że orzekanie w spra-
wie o wykroczenia nastąpiło tu już po prawomocnym skazaniu obwinionego
za przestępstwo ciągłe, obejmujące owe trzy zachowania, które potrakto-
wano w tym postępowaniu jako trzy wykroczenia, mimo że prawomocnie
uznano je już za przestępstwo ciągłe, co eliminowało ich byt prawny jako
wykroczeń, a więc przy istnieniu rzeczy osądzonej w tym zakresie. Ponad-
to, jak podniesiono w kasacji, nastąpiło tu też – także niedostrzeżone przez
sąd – naruszenie w zakresie prawa Policji do oskarżania obwinionego o
omawiane wykroczenia. Tym samym doszło również do orzekania przez
sąd przy braku skargi uprawnionego oskarżyciela (art. 5 § 1 pkt 9 k.p.s.w.).
Jak wcześniej wskazano wyłączenie do odrębnego postępowania nie doty-
czyło w ogóle Michała B. i zarzucanego mu od początku przestępstwa z
art. 278 § 1 i 3 k.k. Stworzenie z tego przestępstwa jednocześnie trzech
odrębnych wykroczeń i wystąpienie z oskarżeniem o nie, było prawnie nie-
dopuszczalne, jako że stanowiły one przestępstwo ciągłe z art. 278 § 1 i 3
k.k., odnośnie do którego Policja nie miała prawa do oskarżania. Sąd roz-
8
poznając tę sprawę jako sprawę o wykroczenia formalnie dysponował
skargą uprawnionego oskarżyciela, gdyż w tych sprawach to ona ma prawo
do oskarżania, ale ponieważ czyn Michała B. był przestępstwem, a nie
trzema czynami będącymi wykroczeniami, była to w odniesieniu do tej oso-
by skarga nieuprawnionego oskarżyciela.
W świetle powyższego konieczne stało się uchylnie zaskarżonego
wyroku i umorzenie postępowania w zakresie skazania obwinionego za trzy
wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. Jako podstawę tego umorzenia uznano
jednocześnie, z uwagi na wzajemne ich powiązanie i konieczność podkre-
ślenia tego faktu, brak skargi uprawnionego oskarżyciela (art. 5 § 1 pkt 9
k.p.s.w.) oraz orzekanie przy zaistnieniu przesłanki rzeczy osądzonej (art. 5
§ 1 pkt 8 k.p.s.w.), związanej z brakiem znamion wykroczenia w przypisa-
nych zachowaniach z uwagi na zarzucanie łącznie trzech zachowań, które
stanowiły razem przestępstwo ciągłe, a przez to nie wypełniały już znamie-
nia wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. związanego z wartością przedmiotu ta-
kiego czynu jako ciągłego. W związku z powyższym przejęto też na Skarb
Państwa zryczałtowane wydatki postępowania o wykroczenia, jakimi obcią-
żono w uchylonym wyroku obwinionego, które należy mu zwrócić, jeżeli je
ściągnięto, a to ostatnie dotyczyć powinno także opłaty, jaką go obciążono
z racji orzeczonej grzywny.
Mając wszystko na uwadze orzeczono jak w wyroku.