Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 grudnia 2010 r.
II PK 126/10
Przepis art. 128 § 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe
i naprawcze (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.) nie ma za-
stosowania do stosunku pracy.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym dniu 2 grudnia
2010 r. sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości A.E. Spółki z o.o. w W. prze-
ciwko Grzegorzowi S. o stwierdzenie bezskuteczności czynności prawnych i zapłatę,
na skutek skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu
z dnia 21 kwietnia 2009 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód - Syndyk Masy Upadłości „A.E.” w upadłości Spółka z o.o. w W. wniósł
do Sądu Okręgowego we Wrocławiu Wydział Cywilny pozew przeciwko Grzegorzowi
S. o stwierdzenie bezskuteczności czynności prawnych odpłatnych dokonanych
przez upadłego „A.E.” Spółkę z o.o. w W. w okresie sześciu miesięcy przed złoże-
niem wniosku o ogłoszenie upadłości z jego reprezentantem i zarazem wspólnikiem
Grzegorzem S., polegających na wypłacie pozwanemu przez tę Spółkę 302.050 zł z
tytułu premii.
Zarządzeniem z 12 grudnia 2007 r. przewodniczący w Wydziale Cywilnym
Sądu Okręgowego we Wrocławiu przekazał niniejszą sprawę do rozpoznania Wy-
działowi Pracy Sądu Okręgowego we Wrocławiu.
2
Wyrokiem z dnia 24 września 2008 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu stwierdził
bezskuteczność czynności prawnych odpłatnych dokonanych przez upadłego w sto-
sunku do masy upadłości „A.E. Spółki z o.o. w W. w okresie sześciu miesięcy przed
złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości z jego reprezentantem i zarazem wspólni-
kiem Grzegorzem S., polegających na wypłacie pozwanemu przez tę Spółkę kwot
pieniężnych w łącznej wysokości 302.050 zł oraz zasądził od pozwanego na rzecz
powoda - Syndyka Masy Upadłości 302.050 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 5
grudnia 2007 r. do dnia zapłaty i obciążył pozwanego kosztami zastępstwa proceso-
wego.
Rozstrzygnięcie to Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycz-
nych. Pozwany Grzegorz S. był zatrudniony w „A.E.” Spółce z o.o. w W. od 1 stycz-
nia 2000 r. do 23 lipca 2007 r. na podstawie umowy o pracę z 1 stycznia 2000 r., za-
wartej na czas nieokreślony na stanowisku Prezesa Zarządu, w pełnym wymiarze
czasu pracy, z miesięcznym wynagrodzeniem określonym jako: „18.000 zł płaca
brutto plus premia”. Umowa o pracę została rozwiązana przez Syndyka Masy Upa-
dłości „A.E.” w upadłości Spółka z o.o. w W. (dalej jako „Spółka”) bez zachowania
okresu wypowiedzenia, na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z powodu ciężkiego naru-
szenia przez pozwanego obowiązków pracowniczych, polegającego na pobraniu 6
kwietnia 2007 r. z kasy Spółki zaliczki w wysokości 517.516,53 zł i nierozliczeniu się
z tej kwoty do chwili obecnej. Pozwany jest wspólnikiem Spółki i ma 98 udziałów o
łącznej wartości 49.000 zł. Ponadto wspólnikami są: Florian A. i Stephan A. mający
po 51 udziałów każdy. W aktualnych odpisach z rejestru przedsiębiorców Krajowego
Rejestru Sądowego według stanu na 5 stycznia 2006 r. i na 3 sierpnia 2007 r. po-
zwany Grzegorz S. figuruje jako Prezes Zarządu Spółki, zaś jako członek Zarządu -
Janina G. W Spółce nie było rady nadzorczej. Wyrokiem zaocznym z dnia 7 maja
2007 r. w sprawie z powództwa Floriana A. przeciwko Spółce, Sąd Okręgowy we
Wrocławiu Wydział Gospodarczy stwierdził nieważność uchwały zwyczajnego zgro-
madzenia jej wspólników z 2 października 2006 r. o treści: „Udziałowcy Spółki A. po-
wołują Zarząd na kolejną kadencję w osobach Grzegorz S. - Prezes Zarządu, Janina
G. - Członek Zarządu”. Wyrok ten został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Okręgo-
wego we Wrocławiu z dnia 29 lutego 2008 r. Postanowieniem z dnia 12 lipca 2007 r.
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej, na wniosek wierzyciela „A.E.” GmbH w L. z
30 kwietnia 2007 r., ogłosił upadłość „A.E.” Spółki z o.o. w W. obejmującą likwidację
3
majątku upadłego. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy wskazał, między
innymi, że na zły stan finansowy Spółki miał wpływ sposób zarządzania Spółką przez
Zarząd, polegający na wypłacaniu sobie przez członków Zarządu wysokich premii.
Pozwany w okresie sześciu miesięcy poprzedzających złożenie przez wierzyciela -
„A.E.” GmbH w L. wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki, tj. pomiędzy 30 październi-
ka 2006 r. a 30 kwietnia 2007 r. przyznał sobie i wypłacił „ze Spółki” łącznie 302.050
zł tytułem premii uznaniowej, w tym: 30.550 zł w listopadzie 2006 r., 40.000 zł w
grudniu 2006 r., 50.000 zł w styczniu 2007 r., 50.000 zł w lutym 2007 r., 35.500 zł w
marcu 2007 r. oraz 96.000 zł w kwietniu 2007 r. W Spółce nie było regulaminu wyna-
gradzania pracowników. Pracownicy działu handlowego oraz marketingu otrzymywali
premie prowizyjne uzależnione od wartości obrotu i wyników sprzedaży na podstawie
ustnych ustaleń dokonywanych z nimi przez pozwanego. Również pozostałym pra-
cownikom i sobie premie ustalał i wypłacał pozwany, kierując się kryterium oceny
nakładu pracy pracowników i wyników Spółki. Pismem z 6 listopada 2007 r. Syndyk
wezwał pozwanego do zapłaty 302.050 zł w terminie do 15 listopada 2007 r. Pozwa-
ny nie uczynił zadość temu wezwaniu.
Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości
na podstawie art. 128 ust. 1 i 2 oraz art. 134 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.
Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm., powoływanej dalej
jako „Prawo upadłościowe i naprawcze” lub „Pr.u. i n.”), znajdujących w niniejszej
sprawie zastosowanie przez art. 300 k.p. Sąd uznał, że Spółka ma przymiot „upadłe-
go będącego spółką” w rozumieniu art. 128 ust. 2 wymienionej ustawy. Pomimo że,
jak okazało się w toku postępowania, pozwany Grzegorz S. w spornym okresie nie
był już prezesem jej zarządu, to jednak bezsporne jest, że był w tym czasie jej
wspólnikiem, a w okresie 6 miesięcy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadło-
ści Spółki wypłacił sobie kwoty w wysokości wskazanej pozwem. Pozwany nie był
uprawniony do przyznawania i wypłacania sobie premii, a w Spółce nie obowiązywał
żaden akt prawny określający zasady i warunki przyznawania premii pracownikom i
prezesowi. Przyznanie pozwanemu premii powinno leżeć w gestii pełnomocnika po-
wołanego uchwałą zgromadzenia wspólników (zgodnie z art. 210 § 1 k.s.h.) ponie-
waż w Spółce nie było rady nadzorczej. Wymóg ten nie został spełniony. Wobec tego
zostały spełnione przesłanki z art. 128 ust. 1 i 2 Pr.u. i n. do stwierdzenia bezskutecz-
ności czynności prawnych pozwanego Grzegorza S. polegających na przyznaniu i
4
wypłaceniu sobie w spornym okresie premii z kasy Spółki. W konsekwencji, uzasad-
nione było również żądanie zasądzenia wymienionej kwoty od pozwanego na rzecz
Syndyka na podstawie art. 134 ust. 1 powołanej ustawy. Ponadto, nawet gdyby po-
minąć regulację prawną wynikającą z art. 128 ust. 1 i 2 oraz art. 134 ust. 1 Pr.u. i n.,
należałoby uznać, że czynności pozwanego polegające na przyznawaniu i wypłaca-
niu sobie premii są nieważne w świetle art. 210 § 1 k.s.h., a pobrane z tego tytułu
kwoty pieniężne powinny podlegać zwrotowi na rzecz Syndyka jako świadczenie
nienależne w świetle przepisów art. 410 k.c. w związku z art. 405 k.c. w związku z
art. 300 k.p. Sąd pierwszej instancji uznał też, że pobieranie przez pozwanego premii
w tak wysokich kwotach w okresie, kiedy Spółka znajdowała się w bardzo złej kondy-
cji finansowej, było bezzasadne w kontekście dalszego jej funkcjonowania oraz nie
znajdowało podstaw prawnych i faktycznych.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Apelacyjny od-
dalił apelację pozwanego (pkt I) i zasądził od niego na rzecz strony powodowej 5.400
zł tytułem zwrotów kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym
(pkt II). Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Okręgowy w zakresie zgłoszonego żądania
dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych. W jego ocenie słusznie Sąd Okręgowy
przyjął, że w sprawie zaszły przesłanki wskazane w art. 128 oraz art. 134 Pr.u. i n.
Przepisy te mogą stanowić podstawę rozstrzygnięcia, ponieważ sprawa dotyczy
osoby prawnej postawionej w stan upadłości. Natomiast w związku z tym, że spór
dotyczy kwestii związanych ze stosunkiem pracy, sprawa rozpatrywana jest przed
sądem pracy jako właściwym. Zgodnie z art. 128 ust. 1 Pr.u. i n., czynności prawne
odpłatne, dokonane przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złoże-
nia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii
prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo
z przysposobionym lub przysposabiającym są bezskuteczne w stosunku do masy
upadłości. Z kolei w myśl ustępu 2 tego artykułu przepis ustępu 1 stosuje się odpo-
wiednio do czynności upadłego, będącego spółką lub osobą prawną, dokonanej z jej
wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, jak również ze spółkami po-
wiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób. Treść
przytoczonych regulacji wskazuje, że wolą ustawodawcy była ochrona wierzycieli
przed ich pokrzywdzeniem czynnościami zdziałanymi z upadającą spółką przez
osoby mogące wpływać na treść tej czynności w celu dla tej spółki niekorzystnym. Do
5
osób takich należą nie tylko wspólnicy, ale także, a nawet przede wszystkim, będący
reprezentantami spółki członkowie jej zarządu, zwłaszcza zaś prezes zarządu. Nie
ulega wątpliwości, że pozwany, jako prezes zarządu Spółki samodzielnie przyznawał
sobie premie, a ich wypłata była dokonywana na jego polecenie, przy czym dokony-
wał tych wypłat także w okresie, kiedy Spółka wykazywała straty i w kwotach, które
przy złej kondycji finansowej Spółki nie znajdowały żadnego uzasadnienia. Niezależ-
nie zaś od tego, czy pozwany był, czy też nie był uprawniony do przyznawania i wy-
płacania sobie samemu powyższych kwot, należy zauważyć, że jako prezes zarządu
i zarazem wspólnik Spółki powinien dochować wszelkiej staranności i wykazać się
szczególną ostrożnością w dysponowaniu majątkiem podmiotu, którego był repre-
zentantem. Pozwany zaś, przyznając sobie premie we wskazanych w pozwie kwo-
tach, przy świadomości, że Spółka nie wywiązuje się z zawartych umów i generuje
straty, musiał zdawać sobie sprawę, że działa na jej szkodę. Pozwany, jako prezes
zarządu, a więc osoba, która miała prawo prowadzić sprawy Spółki, mógł dokonywać
pewnych czynności wynikających z łączącego go ze Spółką stosunku pracy, w tym
polecać wypłacenie sobie ustalonego w sposób wyraźny w umowie o pracę wyna-
grodzenia. W jego umowie o pracę wskazano jednak lakonicznie, że przysługuje mu
wynagrodzenie „plus premia”, nie precyzując wysokości tego składnika i nie określa-
jąc zasad jego naliczania i wypłaty. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, odpowiedzialność
pozwanego nie powinna być rozpatrywana w kontekście przepisów Kodeksu cywil-
nego o bezpodstawnym wzbogaceniu, jak to przyjął Sąd Okręgowy, lecz przepisów
Kodeksu pracy o odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy.
Zgodnie bowiem z art. 114 k.p. pracownik, który wskutek niewykonania lub nienale-
żytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy
szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepi-
sach rozdziału I Działu piątego Kodeksu pracy. W rozpoznawanej sprawie szkoda
została niewątpliwe wyrządzona, bowiem pozwany w okresie, kiedy powinien szcze-
gólnie dbać o majątek Spółki - swego pracodawcy, dokonywał dla siebie wypłat pre-
mii w nieuzasadnionych, w sytuacji finansowej Spółki, wysokościach. Sąd Apelacyjny
podzielił natomiast pogląd Sądu Okręgowego, że wypłata przez pozwanego wskaza-
nych w pozwie kwot była czynnością odpłatną w rozumieniu art. 128 Pr.u. i n., jako
że przepis ten dotyczy wszelkich czynności dokonanych pomiędzy upadłym a jego
wspólnikiem czy też jego reprezentantem, które mają charakter pieniężny. Nie można
6
przy tym podzielić stanowiska pozwanego jakoby wypłata premii w okolicznościach
niniejszej sprawy, była czynnością czysto techniczną. Z taką sytuacją mielibyśmy do
czynienia, gdyby w jakikolwiek sposób określono wysokość bądź też zasady ustala-
nia otrzymywanej przez prezesa zarządu premii. Natomiast w przypadku, gdy w
sprawie brak jest jakichkolwiek dowodów, wskazujących na zasadność wypłacenia
premii w określonych pozwem kwotach, przyjąć należało, że dokonanie w poszcze-
gólnych miesiącach polecenia wypłaty wysokich kwot z majątku upadłej Spółki do rąk
jej wspólnika, wyczerpywało definicję czynności prawnej odpłatnej. Nie mają przy tym
znaczenia wywody pozwanego dotyczące jego statusu w Spółce, tj. faktu, że w spor-
nym okresie nie pełnił funkcji prezesa zarządu, co potwierdził wyrok Sądu Okręgo-
wego o unieważnieniu uchwały zgromadzenia wspólników. Przepis art. 128 Pr.u. i n.
wskazuje bowiem ścisły krąg osób, w tym również wspólników Spółki, a takiego sta-
tusu pozwany nigdy nie utracił. Ponadto stwierdzenie prawomocności wyroku unie-
ważniającego uchwałę nastąpiło prawie 1,5 roku po jej podjęciu, a do tego momentu
pozwany nadal występował jako reprezentant Spółki.
W skardze kasacyjnej pozwany zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w całości,
wnosząc o jego uchylenie i zmianę przez oddalenie powództwa w całości, a ewentu-
alnie o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
oraz o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania za wszystkie
instancje, a także kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych.
W zakresie podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący podniósł naru-
szenie: 1) art. 56 k.c., przez jego błędną wykładnię, która przejawiła się w uznaniu
wypłaty wynagrodzenia za czynność prawną w sytuacji, gdy jest to jedynie czynność
materialno-techniczna - niewywołująca skutku w sferze prawa cywilnego w postaci
powstania, zmiany czy ustania stosunku prawno-cywilnego; 2) art. 60 k.c., przez jego
błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że zachowanie w postaci wypłaty pienię-
dzy, niezawierające - niezbędnego dla każdej czynności prawnej elementu - oświad-
czenia woli, jest czynnością prawną; 3) art. 65 k.c. w związku z art. 29 § 1 pkt 3 w
związku z art. 22 § 1 k.p., przez błędną wykładnię prowadzącą do przyjęcia, że pre-
mia nie należała się pozwanemu w wysokości, w jakiej została wypłacona - mimo że
okoliczności, w jakich zostały złożone oświadczenia woli kształtujące stosunek pracy
w zakresie wysokości premii, przemawiały za takimi kwotami, skoro oprócz tego, że
7
premia przewidziana była dla pozwanego w umowie o pracę, to przez wiele lat była
faktycznie wypłacana, czego wspólnicy nigdy nie kwestionowali - praktyka wypłaca-
nia premii była powszechna, skoro powód nie kwestionuje premii wypłacanych na tej
samej zasadzie innym pracownikom Spółki (dorozumiane wyrażenie zgody wspólni-
ków na to, aby prezes zarządu decydował odnośnie do uznaniowych premii); 4) art.
108 k.c., przez błędną wykładnię przejawiającą się uznaniem braku możliwości do-
konywania przez pracownika w imieniu i na rzecz spółki czynności dotyczących tego
pracownika, skoro dopuszczalne jest w myśl art. 108 k.c., aby pełnomocnik był drugą
stroną czynności prawnej, której dokonywa w imieniu mocodawcy, gdy wynika to z
treści pełnomocnictwa - to tym bardziej możliwość taka istnieje w zakresie zlecanych
pracownikowi per facta concludentia czynności czysto faktycznych; 5) art. 127 ust. 3
Pr.u. i n., przez niewłaściwe zastosowanie z uwagi na przyjęcie, że wypłata premii
stanowiła zapłatę długu niewymagalnego w terminie dwóch miesięcy przed zgłosze-
niem wniosku o ogłoszenie upadłości, konsekwencją czego było stwierdzenie bez-
skuteczności wypłaty wynagrodzenia - gdy tymczasem wypłata tego wynagrodzenia
stanowiła zapłatę długu wymagalnego, a ponadto dotyczyła w większości premii z
okresu wcześniejszego niż dwa miesiące przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości; 6) art. 128 ust. 2 Pr.u. i n., przez niewłaściwe zastosowanie: a) jako że
reguluje on czynności będącego spółką upadłego dokonane z jego wspólnikami czy
reprezentantami, podczas gdy w rozpoznawanej sprawie czynność zapłaty wynagro-
dzenia dokonana jest w ramach stosunku pracownik - pracodawca (spółka), czyli
podpadającego pod przepisy prawa pracy, a nie prawa upadłościowego; b) z uwagi
na to, że w zakres pojęcia czynności prawnej, o której w nim mowa, nie wchodzi wy-
nagrodzenie, a to z uwagi na akt odrębnej regulacji bezskuteczności części wyna-
grodzenia umownego w stosunku do masy upadłości przez art. 129 Pr.u. i n., co
oznacza, że w zakres czynności prawnych odpłatnych, o których mowa w art. 128
Pr.u. i n., nie wchodzi wypłata wynagrodzenia; 7) art. 129 Pr.u. i n., przez błędną wy-
kładnię przejawiającą się przyjęciem, że w zakres pojęcia wynagrodzenia użytego w
tym przepisie nie wchodzi premia, mimo że stanowi ona przecież składnik wynagro-
dzenia, co w sytuacji, gdy norma prawna z art. 129 dotyczy okresu po ogłoszeniu
upadłości, dawało podstawy do zastosowania wnioskowania a contrario, że nie obej-
muje swoją hipotezą wynagrodzeń już zapłaconych przed ogłoszeniem upadłości, tak
jak w przedmiotowej sprawie; 8) art. 134 Pr.u. i n., przez niewłaściwe zastosowanie z
8
uwagi na przyjęcie, że wypłata premii uznaniowej spowodowała ubytek z majątku
upadłego - gdy tymczasem wskutek tej czynności nic z niego ubyło, jako że praco-
dawca (dłużnik) w ten sposób uregulował swój dług względem pracownika (wierzy-
ciela) w zakresie należnego wynagrodzenia, odpowiadającego wartości wzajemnego
świadczenia pracy, co w ogólnym bilansie majątku Spółki zrównoważyło wypłatę tego
wynagrodzenia; 9) art. 22 k.p. w związku z art. 353 k.c., przez jego błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, że wypłata pieniędzy jest czynnością prawną, gdy tymcza-
sem jest to - wymienione w art. 22 k.p. jako wynagrodzenie - świadczenie w ramach
zobowiązania, o którym mowa w art. 353 k.c., stanowiące jedynie ekwiwalent świad-
czonej pracy; pozwany występuje w tej sprawie jako pracownik, a nie członek zarzą-
du, gdyż wypłata premii została dokonana z racji stosunku pracy, a nie stosunku
spółki z członkiem organu spółki - tak samo przekazanie sprawy do wydziału pracy
oznacza działanie pozwanego w stosunku pracownik-spółka, a nie członek zarządu-
spółka - albowiem ten drugi byłby rozpoznawany na innej podstawie prawnej art. 293
k.s.h.; 10) art. 29 § 1 pkt 3 w związku z art. 22 § 1 k.p., przez błędną wykładnię prze-
jawiającą się przyjęciem, że pozwanemu premia w ogóle się nie należała - pomimo
pozostawania przez niego w stosunku pracy na podstawie umowy o pracę przewi-
dującej premię; 11) art. 85 § 1 k.p., przez jego błędną wykładnię polegającą na przy-
jęciu, że premia została wypłacona niezasadnie - mimo że jako składnik wynagro-
dzenia za pracę powinno zostać wypłacone w myśl art. 85 § 1 k.p. co najmniej raz w
miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie, co też miało miejsce; 12) art. 85 § 4
k.p., przez jego błędną wykładnię przejawiającą się tym, że nie potraktowano premii
jako składnika wynagrodzenia za pracę, co doprowadziło do niezastosowania wnio-
skowania a contrario do regulacji z art. 129 Pr.u. i n., odnoszącego się do wszystkich
składników wynagrodzenia; 13) art. 94 pkt 5 k.p., przez jego błędną wykładnię z
uwagi na przyjęcie wypłaty premii jako czynności prawnej, podczas gdy stanowi ona
obowiązek pracodawcy ze stosunku pracy, którego nawiązanie jest skutkiem czyn-
ności prawnej w postaci umowy o pracę z dnia 1 stycznia 2000 r.; 14) art. 114 k.p.,
przez błędną wykładnię przejawiającą się wydaniem w części orzeczenia ustalające-
go prawo, a to z uwagi na stwierdzenie w trybie art. 128 ust. 2 Pr.u. i n. bezskutecz-
ności czynności z mocy prawa w stosunku do masy upadłości, gdy tymczasem pod-
stawę orzekania stanowił art. 114 k.p. wymagający wydania wyroku w całości o cha-
rakterze zasądzającym; 15) art. 116 k.p., przez jego błędną wykładnię przejawiającą
9
się złożeniem na pozwanego ciężaru dowodzenia w zakresie rzekomej szkody wy-
rządzonej przez niego jako pracownika, mimo że to pracodawca zgodnie z tym prze-
pisem obowiązany jest wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pra-
cownika oraz wysokość powstałej szkody (ciężar dowodu po stronie powodowej), od
czego został bezpodstawnie zwolniony; 16) art. 212 k.s.h., przez błędną wykładnię
przejawiającą się przyjęciem, że wspólnicy byli pozbawieni prawnej możliwości kon-
troli Spółki, gdyż przyjęcie przeciwnej tezy - w sytuacji nietypowego wynagradzania
pracowników, gdzie przeznaczone dla nich premie przewyższały od wielu lat, za
zgodą wspólników, zasadnicze wynagrodzenie pracowników - oznaczałoby, że wyra-
żali zgodę na taką praktykę przyznawania premii, co kłóciłoby się z zaskarżonym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego; 17) art. 254 § 1 k.s.h. w związku z art. 252 § 1 k.s.h.,
przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że pozwany Grzegorz S. w
czasie wypłaty przedmiotowych premii był członkiem zarządu - mimo że wyrokiem
Sądu Okręgowego we Wrocławiu Wydziału Gospodarczego z dnia 29 lutego 2008 r.
[...] został utrzymany w mocy wyrok zaoczny tego Sądu z dnia 7 maja 2007 r. -
stwierdzający z mocą ex tunc nieważność uchwały zwyczajnego zgromadzenia
wspólników w przedmiocie powołania pozwanego na kolejną kadencję Prezesa - co
oznacza, że pozwany od dnia 3 października 2006 r. nie był członkiem zarządu, a
jedynie zwykłym pracownikiem.
Skarżący zarzucił również naruszenie przepisów postępowania, które miało
wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 244 k.p.c., przez przyjęcie, że nie należała
mu się premia, podczas gdy zgodnie z treścią ustaleń ujętych w dokumencie posta-
nowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 22 grudnia 2008 r. [...], wydanego w tej
samej sprawie, na skutek zażalenia pozwanego w przedmiocie zwolnienia od kosz-
tów sądowych - stanowiącego w myśl art. 244 k.p.c. dowód tego, co zostało w nim
urzędowo zaświadczone - pozwany pozostając w zatrudnieniu w Spółce na stanowi-
sku Prezesa Zarządu uzyskiwał wynagrodzenie wynoszące 18.000 zł miesięcznie
plus premia od 10.000 zł do 35.000 zł miesięcznie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Nietrafny okazał się jednak zarzut naruszenia art.
244 k.p.c. Zgodnie z art. 244 § 1 k.p.c., dokumenty urzędowe, sporządzone w prze-
10
pisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy pań-
stwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo
zaświadczone. Powołane przez skarżącego postanowienie Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z 22 grudnia 2008 r. potwierdziło jedynie wysokość uzyskiwanych przez
niego zarobków, czego ani powód, ani Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie
kwestionowali. W ocenie powoda, podzielonej przez Sąd Apelacyjny, część tego wy-
nagrodzenia została uzyskana przez pozwanego na podstawie czynności prawnej
bezskutecznej oraz niezgodnie z jego obowiązkiem dbałości o mienie Spółki (praco-
dawcy), a tej kwestii powołane w skardze postanowienie w ogóle nie dotyczy.
Trafne okazały się natomiast zarzuty dotyczące podstawy naruszenia prawa
materialnego. Podstawą roszczeń wobec pracownika wynikających ze stosunku
pracy mogą być zasadniczo tylko przepisy prawa pracy. Należą do nich dotyczące
tego stosunku przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonaw-
czych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postano-
wienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbioro-
wych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy
(art. 9 § 1 k.p.). Ponadto, w sprawach nienormowanych przepisami prawa pracy do
stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są
one sprzeczne z zasadami prawa pracy (art. 300 k.p.). Przepisy prawa cywilnego
mające zastosowanie do pracowników mogą być także bezpośrednio wskazywane
przez ustawę (zob. art. 291 § 3 k.p.). Jak wyżej podniesiono, zgodnie z wyraźnym
brzmieniem art. 9 § 1 k.p., do prawa pracy należy także zaliczyć przepisy innych
ustaw niż Kodeks pracy, jeżeli określają prawa i obowiązki pracowników i pracodaw-
ców. Dotyczy to również ustaw, które regulując zasadniczo stosunki nienależące do
prawa pracy, a zawierają tego rodzaju przepisy. To, czy przepis określa prawa i obo-
wiązki pracowników i pracodawców, podlega ustaleniu w drodze wykładni.
W świetle przyjętych w sprawie ustaleń faktycznych, którymi Sąd Najwyższy
jest związany zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c., dochodzona przez powoda od pozwa-
nego kwota została przez tego ostatniego uzyskana tytułem wynagrodzenia za pracę
(premii). Sąd pierwszej instancji, którego ustalenia Sąd Apelacyjny przyjął za swoje,
miał jedynie wątpliwości, czy premia ta była należna, wobec braku, co dotyczyło
także innych pracowników, wewnętrznych uregulowań określających zasady i warun-
ki jej przyznawania oraz wobec trybu, w jakim decyzje o jej wypłacie były podejmo-
11
wane. Sąd Apelacyjny potwierdził to ustalenie, wskazując, że prezes zarządu Spółki
(pozwany) samodzielnie przyznawał sobie premie, a ich wypłata była dokonywana na
jego polecenie. Konsekwentnie do tego podstawowego ustalenia Sądy rozpoznające
sprawę w obu instancjach przyjęły, że spór dotyczy roszczenia ze stosunku pracy. W
tej kwestii Sąd Apelacyjny wyraźnie stwierdził, że „w związku z tym, że spór dotyczy
kwestii związanych ze stosunkiem pracy, sprawa rozpatrywana jest przed sądem
pracy jako właściwym”. Wydając zaskarżony wyrok, Sąd Apelacyjny uznał, że pod-
stawę roszczeń ze stosunku pracy mogą stanowić przepisy zawarte w art. 128 oraz
art. 134 Pr.u. i n., ponieważ w sprawie zaszły wskazane w nich przesłanki. Z pierw-
szego z tych przepisów (dokładnie z art. 128 ust. 2 w związku z ust. 1) wynika, że
czynności prawne odpłatne dokonane przez upadłego będącego spółką lub osobą
prawną w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości z jej wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, jak również ze
spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób
są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Z kolei zgodnie z art. 134 ust. 1
„jeżeli czynność upadłego jest bezskuteczna z mocy prawa lub została uznana za
bezskuteczną, to co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie
weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości, a gdy przekazanie w naturze jest
niemożliwe, do masy upadłości powinna być wpłacona równowartość w pieniądzach”.
Powołując powyższe przepisy w podstawie prawnej orzeczenia Sąd Apelacyjny,
inaczej niż Sąd Okręgowy, nie powołał ich w związku z art. 300 k.p. Sąd nie wyjaśnił
powodów tej różnicy, lecz zważywszy na to, że art. 300 k.p. pozwala na stosowanie
do stosunku pracy jedynie przepisów Kodeksu cywilnego, odniesienie jego
dyspozycji do przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego byłoby niedopusz-
czalne. W tej sytuacji możliwość zastosowania wskazanych unormowań jako pod-
stawy roszczeń powoda wynikających ze stosunku pracy może wynikać tylko z uzna-
nia, że określają one bezpośrednio prawa i obowiązki pracowników i pracodawców w
rozumieniu przyjętym w art. 9 § 1 k.p. Takiego wniosku nie można jednak wyprowa-
dzić z brzmienia art. 128 § 2 w związku z § 1 Pr.u. i n., który reguluje wprost czynno-
ści upadłej spółki dokonane z jej wspólnikami lub reprezentantami, a nie z pracowni-
kami. Przeciwko takiemu wnioskowi przemawia również unormowanie zawarte w art.
129 Pr.u. i n. Zgodnie z nim „jeżeli wynagrodzenie za pracę reprezentanta upadłego,
określone w umowie o pracę lub umowie o świadczenie usług zawartej przed ogło-
12
szeniem upadłości, jest rażąco wyższe od przeciętnego wynagrodzenia za tego ro-
dzaju pracę lub usługi i nie jest uzasadnione nakładem pracy, sędzia-komisarz z
urzędu albo na wniosek syndyka, nadzorcy sądowego lub zarządcy uzna, że okre-
ślona część wynagrodzenia, przypadająca za okres przed ogłoszeniem upadłości,
nie dłużej jednak niż sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości, jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości, chociażby wynagrodze-
nie zostało już wypłacone. Sędzia-komisarz może uznać za bezskuteczne w całości
lub części w stosunku do masy upadłości wynagrodzenie reprezentanta upadłego,
przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, jeżeli ze względu na objęcie zarządu
przez syndyka lub zarządcę nie jest ono uzasadnione nakładem pracy.” (ust. 1). W
przypadku, o którym mowa w ust. 1, sędzia-komisarz określa podlegające zaspoko-
jeniu z masy upadłości wynagrodzenie w wysokości odpowiedniej do pracy wykona-
nej przez reprezentanta upadłego. Sędzia-komisarz wydaje postanowienie po wysłu-
chaniu syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy oraz reprezentanta upadłego
(ust. 2). W ocenie Sądu Najwyższego art. 129 określa dopuszczalny zakres podmio-
towy i przedmiotowy ograniczeń korzyści wynikających z umów o pracę zawartych
przed ogłoszeniem upadłości. Regulacja ta potwierdza wniosek, że art. 128 § 2 Pr.u.
i n. nie ma zastosowania do stosunku pracy.
Trafnie również skarżący zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego naruszenie
art. 114 k.p. Stwierdzenie, że pozwany ponosi odpowiedzialność materialną wobec
powoda Sąd uzasadnił tym, że szkoda została niewątpliwe wyrządzona, bowiem po-
zwany w okresie, kiedy powinien szczególnie dbać o majątek Spółki - swego praco-
dawcy, dokonywał dla siebie wypłat premii w nieuzasadnionych w finansowej sytuacji
Spółki wysokościach. Sąd nie rozpatrzył przesłanek odpowiedzialności pracownika
wynikających z powołanego przepisu. W szczególności nie wiadomo, na czym pole-
gała i w jakiej wysokości została wyrządzona przez pozwanego szkoda w mieniu
Spółki, jakich obowiązków pracowniczych pozwany nie wykonał lub nienależycie je
wykonał, jak kształtował się związek przyczynowy między zachowaniem pozwanego
a powstałą szkodą. Sąd nie poczynił też żadnych ustaleń dotyczących winy pozwa-
nego. Nie jest w szczególności jasne, zważywszy na okoliczności dokonywania wy-
płat premii, czy ewentualne naruszenia obowiązków miały charakter działań nie-
umyślnych, co tłumaczyłoby zastosowanie przez Sąd art. 114 k.p. Wskazane prze-
słanki odpowiedzialności pracownika muszą być ustalone w postępowaniu sądowym
13
w sposób niebudzący wątpliwości, co w postępowaniu poddanym niniejszej kontroli
kasacyjnej nie nastąpiło. Poza tym zasadnie skarżący podniósł, że wymienione prze-
słanki powinien zgodnie z art. 116 k.p. udowodnić pracodawca (powód). Tymczasem
powód, opierając powództwo na podstawie art. 128 i 134 Pr.u. i n. okoliczności
wskazanych w tym przepisie nie wykazywał. W rezultacie trafny okazał się również
zarzut naruszenia art. 116 k.p.
Uznanie, że art. 128 § 2 Pr.u. i n. nie ma zastosowania w niniejszej sprawie
zwalnia Sąd Najwyższy od rozważania, czy w sprawie zostały spełnione przesłanki
jego stosowania, w tym czy wypłaty premii pozwanemu miały charakter czynności
prawnych odpłatnych. Bezprzedmiotowe stało się również rozpatrywanie pozostałych
zarzutów skargi kasacyjnej odnoszących się do naruszeń przepisów, których zasto-
sowanie w sprawie mogło nastąpić pod warunkiem zastosowania art. 128 § 2 Pr.u. i
n. Kontrolę kasacyjną zaskarżonego wyroku Sąd Najwyższy ograniczył do granic
określonych w art. 39813
§ 1 k.p.c.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
========================================