Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 147/10
POSTANOWIENIE
Dnia 17 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku Alicji K.
przy uczestnictwie Stanisławy M., Haliny K., Marka K., Agnieszki B., Skarbu
Państwa – Starostwa Powiatowego w M. i Gminy M.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 23 października 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy w pkt 1 postanowienia z dnia 30 kwietnia 2009 r. stwierdził,
że wnioskodawczyni Alicja K. nabyła przez zasiedzenie z dniem 1 października
2005 r. własność działek pgr 5545/2 o pow. 36 m2
, pgr 5545/4 o pow. 25 m2
i pgr
5545/6 o pow. 40 m2
, które powstały z działek oznaczonych jako pgr 5545 objętej
L.sp. […] dobra publicznego, wchodzących w skład działki ewidencyjnej nr 283
położonej w M., obręb 4, której właścicielką jest wnioskodawczyni w pozostałej
części, w pkt 2 stwierdził, że wnioskodawczyni nabyła przez zasiedzenie z dniem
31 grudnia 2008 r. własność działki pgr 4729/1 o pow. 60 m2
objętej Iwh[…].,
wchodzącej w skład działki ewidencyjnej nr 285 położonej w M., obręb 4, do której
wnioskodawczyni ma uprawnienia w pozostałej części, w pkt 3 stwierdził, że
wnioskodawczyni nabyła z dniem 1 października 2005 r. przez zasiedzenie
własność działki ewidencyjnej nr 111 o pow. 0,3025 ha, objętej KW […] gm. kat. M.,
obręb 4, a w pkt 4 orzekł, że każda ze stron ponosi koszty postępowania związane
ze swoim udziałem w sprawie.
Sąd Rejonowy ustalił m.in., że działka nr 111 położona jest między drogą
publiczną a dawnym korytem rzeki R. Według wnioskodawczyni, działka nr 111
znajduje się na terenie dawnego koryta rzeki R, obecnie zaś są to tereny zalewowe
położone w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki. Od czasu uregulowania rzeki R. w
latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych oraz wybudowania zbiornika wodnego
w D., tereny te nie są już zalewane wodami rzeki R. Do 2005 r. działka ta była
wpisana w L.sp. […] M., D. jako dobro publiczne, a w rejestrach gruntu jako
władający wpisany był Urząd Miasta i Gminy w M. Na podstawie wniosku z dnia 29
grudnia 2005 r. Starostwa Powiatowego w M. dla działki nr 111 została założona
księga wieczysta, w której jako właściciel został wpisany Skarb Państwa. Działka ta
jest terenem nabrzeżnym, znajduje się wśród innych działek wykorzystywanych na
cele rolnicze, stanowiących wąskie pasy gruntu ciągnące się od drogi publicznej do
dawnego koryta rzeki R., obecnie do pasa zarośli nad brzegiem rzeki. Na działce tej
znajduje się studnia, z której jest doprowadzana woda do domu wnioskodawczyni.
3
Sąd Rejonowy uznał, że skoro od 1978 r. wnioskodawczyni jest samoistnym
posiadaczem rzeczonych nieruchomości, którymi władała nieruchomościami jak
właścicielka, nabyła zatem ich własność przez zasiedzenie w złej wierze.
Uczestnik postępowania Skarb Państwa – Starosta M. wniósł apelację od
punktu 3 postanowienia Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 23 października 2009 r. zmienił
zaskarżone postanowienie w punkcie 3 w ten sposób, że wniosek w pozostałej
części oddalił oraz zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania
kwotę 150 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego. Podkreślił,
odwołując się do art. 10 ust. 1 i art. 14 ust. 1 a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.
– Prawo wodne (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019; dalej „pr. wod."), że
skoro działka nr 111 w okresach powodzi jest pokryta płynącymi wodami
powierzchniowymi oraz stanowi własność podmiotu publicznego, nie może być
przedmiotem posiadania prowadzącego do nabycia własności przez zasiedzenie
(art. 172 k.c.). Bezprzedmiotowe są zatem rozważania, czy wnioskodawczyni
spełniła przesłanki określone w art. 172 k.c.
Wnioskodawczyni w skardze kasacyjnej zaskarżyła postanowienie Sądu
Okręgowego w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego,
mianowicie art. 172 k.c. w związku z art. 10 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1a i ust. 2 pr.
wod.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W związku z zarzutami podniesionymi w skardze kasacyjnej powstaje
pytanie, czy Sąd Okręgowy trafnie zastosował w niniejszej sprawie art. 10 ust. 1
oraz art. 14 ust. 1a i ust. 2 pr. wod., nie stosując w konsekwencji art. 172 k.c.
Wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne (art. 5 ust. 1 pr. wod.),
także na wody śródlądowe oraz wody morza terytorialnego i morskie wody
wewnętrzne (art. 5 ust. 2 pr. wod.). Z kolei śródlądowe wody powierzchniowe dzielą
się na płynące i stojące (art. 5 ust. 3 pr. wod.). Wody płynące znajdują się
w szczególności w tzw. ciekach naturalnych, którymi są m.in. rzeki (art. 9 ust. 1
pkt 1 pr. wod.). Wody mogą stanowić własność w zasadzie wszystkich podmiotów
prawa cywilnego, mianowicie Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób
4
fizycznych (art. 10 ust. 1 pr. wod.). Jednakże rzeki, podobnie jak inne śródlądowe
wody powierzchniowe płynące, stanowią własność Skarbu Państwa (art. 10 ust. 1a
pr. wod.). Są one wodami publicznymi (art. 10 ust. 2 pr. wod.) i nie podlegają
obrotowi cywilnoprawnemu (art. 10 ust. 3 pr. wod.).
Według art. 48 k.c., wyrażającego zasadę superficies solo cedit,
z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu
należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak
również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania. Zgodnie zaś z art.
143 k.c., w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie
gruntu, własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią,
jednakże nie uchybia to przepisom regulującym prawa do wód. Przepisy prawa
wodnego nie tylko nie traktują wody jako części składowej gruntu, ale wprowadzają
odwrotną regulację. Według art. 14 ust. 1 pr. wod., grunty pokryte wodami
powierzchniowymi stanowią własność właściciela tych wód. O własności gruntu
przesądza więc własność wody. Gruntami pokrytymi śródlądowymi wodami
powierzchniowymi są grunty tworzące dna i brzegi cieków naturalnych, a więc m.in.
rzek, w granicach linii brzegu (art. 14 ust. 1a pr. wod.). Grunty te są zasobem
nieruchomości Skarbu Państwa, do którego nie stosuje się przepisów ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U. z 2010 r.
Nr 102, poz. 651 ze zm.). Linię brzegu rzeki stanowi krawędź brzegu lub linia
stałego porostu traw albo linia, którą ustala się według średniego stanu wody
z okresu co najmniej ostatnich 10 lat (art. 15 ust. 1 pr. wod.).
Problem w niniejszej sprawie sprowadza się do tego, czy działka nr 111
stanowi grunt pokryty śródlądowymi wodami powierzchniowymi, a więc czy tworzy
dno i brzegi rzeki R. Z ustaleń faktycznych, dokonanych przez Sąd Rejonowy,
wynika, że grunt ten stanowi dawne starorzecze rzeki R. Sąd Okręgowy stwierdził
zaś, nie dokonując samodzielnych ustaleń faktycznych, że nie może on być
przedmiotem zasiedzenia, ponieważ w okresach powodzi jest pokryty płynącymi
wodami powierzchniowymi. Ustawową definicję powodzi zawiera art. 9 ust. 1 pkt 10
pr. wod., zgodnie z którym rozumie się przez nią takie wezbranie wody w ciekach
naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda
po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i
5
powoduje zagrożenie dla ludności lub mienia. Według zaś art. 16 ust. 1 pr. wod.,
właściciel wody nie nabywa praw do gruntów zalanych przez wodę podczas
powodzi. Jedynie bowiem trwałe zajęcie przez śródlądową wodę powierzchniową
płynącą, w sposób naturalny, gruntu niestanowiącego własności właściciela wody,
powoduje, że grunt ten staje się własnością właściciela wody (art. 17 ust. 1 pr.
wod.). Okoliczność więc, że określony grunt w okresie powodzi jest pokryty
płynącymi wodami powierzchniowymi, nie powodowałaby nabycia jego własności
przez Skarb Państwa. Skoro jednak Skarb Państwa jest bez wątpienia właścicielem
działki nr 111, może ona być przedmiotem zasiedzenia, jeżeli znajduje się poza
linią brzegu rzeki (art. 15 ust. 1 pr. wod.).
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 10 ust. 1 oraz
art. 14 ust. 1a i ust. 2 pr. wod., a w konsekwencji także art. 172 k.c., okazały się
zatem uzasadnione.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.